CAMBODJA
land met
toekomst
Erbach
stad van
ivoor
bewerkers
zaterdagnummer
Zaterdag 15 dec. 1962
zitten, dat een Japanse firma
bezig is te bouwen. Boks- en
worstelwedstrijden zijn in hoge
ere en op nieuwjaarsdag (die in
midden april valt) kan men in
de hoofdstad een... driedaagse
militaire parade aanschouwen.
En misschien hebben enkele van
onze lezebs wel eens het Konink
lijk Corps de Ballet uit Cam
bodja bewonderd, dat reeds in
verscheidene Europese steden
met succes is opgetreden en op
de hindoecultuür is geïnspi
reerd.
De vorst, die alles ziet en alles weet.
Detail van een der (véle) torens bo
ven de heiligdommen van Bayon,
Cambodja. De hoofden die als het
ware naar alle kanten van het land
uitkijken, symboliseren de koninklij
ke macht.
Foto Kon. Inst. voor de Tropen
(Van een medewerker)
In tweeërlei opzicht roept de naam Cambodja, het sedert 1947
soevereine onafhankelijke koninkrijk 'in Achter-Indië, reminis
centies op: een weinig serieuze en een hoogst verheven herinne
ring. De eerste betreft een in 1906 in het Theater Carré te Am
sterdam vertoonde... revue, waarin koning Sisowat van Cambodja,
die juist een officieel bezoek aan Nederland had gebracht, op on
eerbiedige wijze op het toneel werd uitgebeeld! Hij werd niet in
zijn eigen taal verwant aan het Siamees en het Annamietisch
toegezongen, maar in het plat-Amsterdams, en zijn naam Sisowat
werd verhaspeld tot „Ik zie-zoo-wat", hetgeen voor de hand lag:
Geschiedenis
Koning 'k Zie-zoo-wat
Ga met ons mee,
Heusch, in Amsterdam
Ben je tevree!
pen waardevoller heugenis zul
len velen hebben aan de fo
to's en de documentaire films,
welke in de jongste jaren her
haaldelijk zijn gepubliceerd en
vertoond van de opgravingen te"
Angkor, dat gedurende meer
dan rijf eeuwen de hoofdstad
was van het oude rijk der
Khmers, de oorspronkelijke be
volking van het land. Van deze
stad met haar tempels, pyrami-
des, kloosters en heiligdommen,
die merendeels uit de twaalfde
eeuw dateren, is veel behouden
gebleven.
Eigenlijk zijn er twee Angkors: Ang
kor Vat, door koning Soeryavarman
II omstreeks 1150 gesticht en aan de
zonnegod Vishnoe gewijd, en het l'/2
km noorderlyker gelegen Angkor
Thorn, waar koning Djayavarman
VII een centrum van kunst en cul
tuur vestigde ter verheerlijking van
Siva, de Hindoese god der vernieti
ging en tevens der herschepping,
hetwelk tot op de dag van heden een
bron van studie voor archeologen en
godgeleerdheid biedt en een sterke
aantrekkingskracht op het wereld-
toerisme uitoefent.
Cambodja, welke ligging tussen
haarden van politieke en militaire
onrust als Thailand (Siam)', Laos,
Noord- en Zuid-Vietnam, alles behal
ve behagelijk is, maakte tot de twee
de wereldoorlog deel uit van Frans
Indo-China, (tezamen met Laos, An-
nam, Tonkin en Cochin-China. Het
werd in 1940 door de Japanners be
zet en uit deze bezetting groeide een
onafhankelijkheidsbeweging, welke
na de Japanse capitulatie tot explo
sie kwam en in 1946 leidde tot Cam-
bodja's volledige autonomie. Twee
jaar later werd het als „geassocieer
de staat" in de Franse Unie opgeno
men, en in 1955 trad het tot de Ver
enigde Naties toe. Cambodja schijnt
zich goed thuis te gevoelen in de
Franse Unie, welke het een bescher
ming biedt tegen mogelijke aggres-
sieve bedoelingen van rumoerige bu
ren.
De geschiedenis van Cambodja is
in vele opzichten identiek met
die van de meeste oosterse lan
den: zij begint in oeroude tijden en
kenmerkt zich door verwoede oorlo
gen, invasies van vreemde volken,
onderdrukking en slavernij, gevolgd
door ontworsteling en bevrijding, ge
paard gaande met periode van bloei
en artistieke scheppingsdrang.
Koning Jayavarman H, de stichter
der toenmalige dynastie, heeft tijdens
zijn 52-jarige bewind (802-854) ach
tereenvolgens vijf hoofdsteden doen
bouwen, waarvan Angkor de voor
naamste was. Thans is Phnom Penh,
dat 500.000 inwoners telt. de hoofd
stad der constitutionele monarchie,
die sedert mei 1957 een eigen grond
wet, een kabinet, bestaande uit ne
gen ministeries, een Nationale Ver
gadering van 62 leden en een Senaat
van 24 leden bezit.
De tegenwoordige koning Norodom
Sihanoek is een heerser met een
hoogst moderne instelling. In 1953
trok hij er persoonlijk op uit om in
het buitenland de belangen van zijn
land te bepleiten: hij begaf zich naar
Parijs, Londen, New York en Tokio
en later ook naar Moskou en Peking,
en kondigde bij zijn terugkeer aan
dat hij zijn land binnen drie jaren
volledige onafhankelijkheid zou ge
ven. H\j ging zo ver om (in 1955) als
koning ai te treden, daar hij van oor
deel was dat hij als gewoon burger
zijn land beter kon dienen. De kroon
droeg hij tijdelijk over aan zijn vader,
prins Soeramarit. Hij baande zich
zelf de weg naar een soort leider
schap en stichtte de enige thans nog
bestaande georganiseerde politieke
partij, de Socialistische Volksgemeen
schap. Na de eerste verkiezingen
voor een parlement werd hij minister
president en begon aan de uitvoe-
rihg van een omvangrijk economisch
program, dat de havenprojecten,
verbetering van het irrigatiestelsel,
een rechtvaardiger verdeling van
het grondbezit en bestrijding der
sterk verbreide corruptie omvatte.
Voor bepaalde economische projec
ten kreeg hij hulp van de Verenigde
Staten en Frankrijk, doch de groot
ste financiële steun ontving hij van
de Sowjet-Unie en de Chinese Volks
republiek. Dit verontrustte in hevige
mate de westerse mogendheden,
maar Sihanoek liet weten dat hij
van plan was een neutralistische po
litiek te voeren en dat zijn volk,
welks levensbeschouwing hecht is
geworteld in het Boeddhisme, im
muun is voor het communisme. Toen
zijn vader Soemarit het vorig jaar
overleed, besteeg Sihanoek opnieuw
de troon.
Opbouw
Het eeuwenoude Cambodja is dus
thans bezig een land met een
geheel gemoderniseerde indu
striële en landbouw-outillage te wor
den, dat zyn plaats in het wereld
verkeer heeft ingenomen. Wel is het
voor een zeer groot deel afhankelijk
van buitenlandse steun (70% der
staatsbegroting wordt gedekt door
buitenlandse hulpverlening).
De Ver. Staten en de Sowjet-Unie
hebben aanzienlijke investeringen
verricht: Frankrijk heeft speciaal de
zorg voor het onderwijs op zich ge
nomen: er werken meer dan 300
Franse leerkrachten in Cambodja,
die de leiding hebben van middel
bare scholen, van de Medische Hoge
school, de Landbouw Hogeschool en
een academie voor de vorming van
bcstuuraa mbtcnar cn.
De aanleg van havens (Phnom Penh
aan de Me Kong-rivier en Sihanoek-
ville aan de Golf van Siam), de ver
betering der rijstcultuur, de inten
sivering van de verbouwing van rub
ber, tabak en katoen, de veeteelt,
landbouw, bosbouw en visserij heb
ben de bjjna 5 miljoen inwoners, die
Cambodja telt (van de slechts 5000
Europeanen die er wonen is het me
rendeel Frans), sedert enkele jaren
sterker in de belangstelling van het
westen geplaatst. Aan een door het
Koninklijk Instituut voor de Tropen
te Amsterdam uitgegeven documen
tair overzicht betreffende Cambodja
(deze uitgave maakt deel uit van de
bijzonder waardevolle serie geschrif
ten over uitheemse gebieden, welke
het instituut in samenwerking met
de economische voorlichtingsdienst
van het ministerie van economische
zaken op geregelde tijden het licht
doet zien) ontlenen wij dat er thans
een vijfjarenplan in uitvoering is,
dat de jaren 1960-'64 beslaat.
Daarvoor is 8 miljard riel (waarde
van de riel is ruim f 0,10) geïnves
teerd, verdeeld over 22 objecten, zo
als onderwijs, volksgezondheid, we
gen- en bruggenbouw, industrie, wa
tervoorziening, irrigatie, luchtvaart,
elektrificatie, spoorwegen, enz. Zelfs
aan het toerisme is gedacht, want
het aan natuurschoon rijke land zou
grote toeristische mogelijkheden bie
den. Twee internationale en 18
luchthavens voor binnenlands ge
bruik maken Cambodja bereikbaar
door middel van de Air France, de
Transports Aériens Intercontinen-
taux. Air Vietnam en andere kleine
re maatschappijen. Wij vonden ver
meld dat in 1960 bijna 1000 vliegtui
gen Cambodja aandeden; zij brach
ten 13.374 passagiers en zorgden
voor het vertrek van 14.711.
Tegenstrijdigheden
Frankrijk staat uiteraard bovenaan
op de lyst van landen, die han
delsbetrekkingen met Cambodja
onderhonden, Nederland geheel on
deraan. Ons land wordt in Phnom
Penh door een honorair consul ver
tegenwoordigd, doch H. M.'s Buiten
gewoon en Gevolmachtigd Ambas
sadeur te Bangkok in Thailand is
de instantie tot wie men zich rich
ten moet voor handels-, economische
en alle andere zakelijke aangelegen
heden. Het Frans is daarby de voer
taal.
Ons land importeert voornamelijk
ruwe kapok en ruwe rubber uit
Cambodja (ten bedr. van f797.000
in 1961)de Nederlandse export
voor een bedrag van f 3.035.000 in
1961) bestaat voornamelijk uit tele-
communicatie-apparaten, genees
middelen, gecondenseerde melk, ver
ven en vernissen en bestrijdingsmid
delen- Typisch is dat Cambodja rijk
is aan.... bromfietsen, in maart 1961
werden er 23.905 geteld tegen 11.140
personenauto's, 6195 vrachtauto's en
autobussen en 6328 motorrijwielen
en scooters.
Het koninkrijk Cambodja toont, zo
als veel tot voor kort „onderontwik
kelde" landen, in vele opzichten een
beeld van grote tegenstrijdigheden;
enerzijds een snelle evolutie naar het
moderne westerse leven, anderzijds
toestanden die op een bedenkelijke
achterstand wijzen. Immers, onge
veer 45% der bevolking is nog anal
fabeet ondanks de 3616 scholen die
door 698.781 leerlingen worden be
zocht. De priesterstand is er nog
zeer machtig; de status van de gees
telijke is onaantastbaar, hij wordt
zelfs in een speciale taal toegespro
ken, welke uitsluitend voor hem is
gereserveerd en anders niet wordt
gebruikt. Hij ziet zich genoodzaakt
het hoognodige voor zijn levenson
derhoud bijeen te bedelen, de ge
meenschap zorgt voor het onderhoud
van zijn tempel.
Staat tegenover
jQaar staat tegenover dat
Phnom Penh weldra een
krachtig televisiestation zal be-
Woor de imposante renaissancegevel van het slot in Er
bach, midden in een met bloemen gesmukt gazon,
staat 's lands vorst Franz 1 en kijkt van zijn stenen voet
stuk welwillend neer op de vele, in bonte kleren gestoken,
toeristen, die uit de internationale bussen stromen, om de
betovering van het romantische stadje in het Odenwald
te leren kennen.
Niet voor niets begint een rondgang door deze idyllische
plaats met een blik op het bronzen standbeeld van de
minzaam neerkijkende graaf Franz zu Erbach-Erbach.
Franz I is, alhoewel hij reeds lang het tijdelijke voor het
eeuwige heeft verwisseld, voor de ongeveer 6000 inwo
ners van Erbach ook thans nog het symbool van de wel
stand; niet alleen omdat de kunstzinnige vorst uit de 18e
eeuw zijn door erfenis verkregen slot verrijkte met een
bezienswaardige jacht- en wapenverzameling, alsmede
met een aanzienlijke collectie middeleeuwse ridderuitrus
tingen (waarvan het huidige toerisme dankbaar profi
teert), maar vooral door zijn ambachtelijke „ambities".
Behalve dat Franz I een regerend vorst was, oefende hij
nog een ander beroep uit: hij was ivoorbewerker.
Om de karige inkomsten van zijn boeren in het Odenwald wat
te verruimen, voerde hy in Erbach de ivoorsnykunst in, die
hy zelf in Italië had geleerd. Binnen enkele jaren werd het kleine
Erbach tot een centrum van de Duitse ivoorsnijkunst en nog thans
na bijna 200 jaar bevindt zich byna 70 procent van alle
ivoorverwerkende bedrijven van de Bondsrepubliek in het Oden
wald.
Overal In Erbach wordt de vreemdeling in contact gebracht met de
produkten van dit reeds in de oudheid hooggewaardeerde kunst
ambacht. Schaakstukken, kettingen en hangers, broches, dlcren-
beeldjqs, eierlepels, met ivoor ingelegde crucifixen, sacrale ge
bruiksvoorwerpen in de 35 werkplaatsen, die Erbach telt, zal
men de bezoeker aanschouwelijk demonstreren, hoe vele toepas
singsmogelijkheden ivoor heeft- De produkten worden naar alle
landen van de wereld geëxporteerd. Terwijl voor de eerste wereld
oorlog ivoren pianotoetsen de meeste aftrek vonden, zijn het thans
de sieraden, die het beste gaan. Daarnaast voeren vele bedrijven
individuele opdrachten uit: natuurgetrouwe kopieën van antieke
beeldhouwwerken, kerkversieringen, moderne beelden en wand-
reliëfs. Men verwerkt zowel Afrikaans als Indisch ivoor en het
komt zo af en toe wel eens voor, dat een klant opdracht geeft
tot de vervaardiging van een sieraad of beeld van „mammoet
tand".
In de meeste Erbacher bedrijven, die van de ene generatie op de
andere overgaan, is het handwerk nog altijd nummer één. Slechts
weinig bedrijven hebben hun arbeid „gerationaliseerd" of „ge
ïndustrialiseerd". In de meeste werkplaatsen werkt de meester,
gehuld in fijne, witte stofwolken, nog bijna uitsluitend mer graveer
stift en schraapstaal. Slechts voor de grove voorbewerking ge
bruikt tiij een elektrische handboor, dezelfde boor overigens, die de
tandarts gebruikt by de behandeling van het menselijk gebit.
Vormgevoel, artistiek inzicht en een gedegen vakopleiding zijn
de voorwaarden voor dit beroep, dat behalve de vaardigheid in
de snijkunst ook een grote kennis van tekenen, modelleren en
draaien vereist. Voor een grondige opleiding van toekomstige
meesters in het vak zorgt de in Erbach sedert de 19e eeuw ge
vestigde vakschool voor ivoorbewerkers, die in een tijd van vier
jaar van begaafde leerlingen kunstenaars maakt.
Op het ogenblik heeft deze vakschool slechts weinig leerlingen.
Hoewel de afzetmogelijkheden voor ivoren produkten sinds 1945
van jaar tot jaar beter zijn geworden en de beroepskansen voor
de mensen, die ivoorsnijkunst beoefenen, goed zijn, zijn vele jonge
mensen bang voor de lange opleidingstijd en het risico, dat aan dit
zozeer van de artistieke en ambachtelijke begaafdheid afhanke
lijke beroep vastzit.
BIJ DE FOTO'S:
LINKS: DE GROTE SLAGTANDEN VAN DE OLIFANT VOR
MEN HET RUWE MATERIAAL VOOR KUNSTZINNIG MO
DELLEREN EN DRAAIEN. HET HIER OPGESLAGEN IVOOR
IS AFKOMSTIG UIT INDIA EN AFRIKA.
RECHTS: VOOR DIT BEROEP, WAARBIJ TEKENAARS AL
LEEN MET BEHULP VAN GRAVEERSTIFT EN SCHRAAP
STAAL HET IVOOR BEWERKEN. ZIJN VORMGEVOEL. AR
TISTIEK INZICHT EN EEN DEGELIJKE VAKOPLEIDING
VOORWAARDE.