Een vorstin in ballingschap
Bezorgde koningin leefde mee
met haar beproefde volk
Diep ontroerend weerzien
Eede
Zij schuwde
het gevaar
niet
DE GROTE
DESILLUSIE
CLANDESTIEN GEDICHT
13 maart 1945
J\ 7"k' het Nederlandse volk het smartelijk verlies van zijn geliefde
j prinses Wilhelmina ondergaal, gaan onze gedachten onwille-
J_ y/ keurig uit naar een van de somberste perioden van onze ge
schiedenis, naar de tijd dat ons land in de wrede greep van het
nationaal-socialistische Duitsland gevangen lag en de koningin, materieel
gesproken, zo ver van ons verwijderd was, doch geestelijk zo dicht bij ons
stond. Dichterbij dan ooit te voren, doordat alle hoop en alle vertrouwen
op een goede afloop van de oorlog mede op haar gevestigd waren. Pas ge
ruime tijd na de bevrijding zijn langzamerhand gegevens over deze levens
periode van koningin Wilhelmina bekend geivorden. Wij weten het: het
icas een zware gang voor haar, toen zij omstreeks tien uur in de morgen
van de 13de mei 1940 naar Hoek van Holland vertrok om zich naar Enge
land in te schepen. In de Hoek lag een torpedobootjager te wachten met
bestemming Vlissingen en daarna Breskens. Reeds in Hoek van Holland
had een Duits vliegtuig in de buurt van hel schip een bom laten vallen.
Op zee moest men door een mijnenveld varen, zodat voortdurend gevaar
dreigde. Onderweg ontving men een radiobericht, dat waarschuwde voor
een blijkbaar door de vijand voorgenomen bombardement van Breskens.
Na een bespreking met de koningin, besloot men van koers te veranderen
en regelrecht naar Engeland te varen.
ONVERSAAGD EN
ONVERZETTELIJK
KONINGIN Wilhelmina is in de
jaren 1940-1:45 in den vreem
de de personificatie geweest
van het geknechte en strijdende
Nederland; de eerbied, die zij voor
haar persoonlijkheid wist op te
wekken, is ons land ten goede ge
komen. Door haar onversaagdheid
en onverzettelijkheid heeft zij de
krachtsinspanning van de landge
noten in en buiten bezet gebied
telkenmale weten op te voeren lot
het peil, dat nodig was om de over
winning te behalen. Zij heeft daar
mede het Nederlandse volk „on
schatbare diensten" bewezen."
Ziedaar het getuigenis, dat de
parlementaire enquêtecommissie in
haar rapport op grond van het
diepgaand onderzoek, dat zij heeft
ingesteld en uit het omvangrijke
materiaal, dat te harer kennis is
gebracht, van koningin Wilhelmina
heeft afgelegd
IN de late namiddag kwam de tor
pedobootjager in Harwich aan; per
extra trein reisde het gezelschap naar
Londen, waar het omstreeks acht
uur in de avond arriveerde en de En
gelse koning en koningin, prinses Julia
na en prins Bernhard mei een hunner
kinderen zij waren een dag eerder
afgereisd alsmede de Nederlandse
ministers Van Kleffens en Welter de
koningin opwachtten.
Aanvankelijk konden velen een ge
voel van teleurstelling mei onderdruk
ken, toen zij vernamen, dat eerst het
prinselijk gezin en daarna ook konin
gin Wilhelmina natj Engeland vertrok
ken waren. Niet weinigen waren zelfs
verontwaardigd, omdat Hare Majesteit
In de Verenigde Staten op bezoek
bij president en mevrouiv Roose
velt. Drie mensen, die als waarlijk
grote figuren de historie zijn inge
gaan.
II. M. Koningin Wilhelmina in
Londen na een kerkdienst in de
herfst van 1944
in de ure des gevaars. toen allen stand
vastig verenigd dienden te zijn, haar
land verliet Gelijk hadden zij. die deze
stap toejuichten op grond van de over
tuiging. dat een vrije vorstin elders
meer voor het vaderland kon doen, dan
een gevangen genomen koningin hier
of in Duitsland.
DOUGLAS MC ARTHUR
Groot koningin
DE Koningin der Nederlanden
bewonder ik het meest van
alle vrouwen van dit tijd
perk. Gedurende haar regering
heeft zij niet alleen de liefde en
bewondering van haar eigen volk
verworven, maar van alle vrede
lievende volken der wereld.
Generaal
DOUGLAS MACARTHUR,
geallieerd opperbevelhebber
van Japan,
op 31 augustus 1946.
„Ik was me natuurlijk ten volle be
wust van de verbijsterende indruk
zo beeft Prinses Wilhelmina later ge
zegd die dit vertrek thuis zou maken,
maar waar het landsbelang dit mee
bracht, zag ik mij verplicht de smaad
aan te durven van de schijn van ge
vlucht te zijn."
De NSB buitte de „vlucht" van de
koningin uiteraard uit voor haar pro
pagandistische doeleinden. Zij sprak
zelfs al spoedig van de „voormalige
koningin' en wilde haar van de troon
vervallen verklaren. Mussert wenste
namelijk in 1942 zelf met het hoogste
staatsgezag bekleed te worden, maar
de Duitsers durfden dit niet aan, om
dat zij „de leider" een te onbetekenend
mannetje vonden.
De illegale pers echter en de radio
toespraken uit Londen, ook van de
koningin zelf, gaven de NSB geen
schijn van kans ons vorstenhuis in
discrediet te brengen. In tegendeel, al
gauw leefde iedereen innig met Hare
Majesteit mee, van wie men wist, dat
zij hard werkte en een ruim aandeel
in de gezamenlijke oorlogsinspanning
leverde.
VERTROUWEN
DE eerste drie weken van haar ver
blijf in Londen logeerde de konin
gin in het Buckingham Palace. Daarna
betrok bij een somber huis aan
Eaton Square, het pand. waarin later
de Nederlandse veiligheidsdienst werd
ondergebracht. Zij bleef leiding geven
aan de Nederlandse regering in exil
en bezielde de ministers rn hun me
dewerkers en de mensen in haar om
geving in de bangste tijden met een i
rotsvast vertrouwen op de toekomst.
Dagelijks verrichtte zij een veelomvat
tende arbeid. Wanneer rondom de bom- J
men vielen, was zjj slechts met moeite
te bewegen een schuilplaats op te zoe
ken. Alleen als ook haar personeel
zich in veiligheid kon begeven zocht
zij beschutting.
Na Eaton Square vestigde zij zich
in een klein huis aan Chester Square,
op slechts enkele minuten afstands van
haar vorige woonplaats. Zij richtte er
haar bureau in en ontving er de minis
ters, de militairen en dc zeevaarders
met wie zij van gedachten wisselde.
En vooral de Engelandvaarders, voor
wie zij een hartelijke gastvrouw was
en door wie ze uitvoerig ovei de toe
stand in haar beproefd, dierbaar vader
land ingelicht wilde worden. Tot diep
in de nacht zat zij soms in haar bureau
te werken.
BOMBARDEMENT
BIJ MAIDENHEAD had zU een bui
tenhuisje. Ook op andere plaatsen
heeft zjj zulke buitenhuisjes gehad
Bü een daarvan lieten de Duitsers tegen
het einde van de oorlog een bom
vallen. Vermoedelijk is dat niet als aan
slag bedoeld geweest, maar moest de
piloot het projectiel kwijt Het gevolg
was in .sik geval, dat een paar Neder
landse marechaussees gedood of ge
wond raakten en dat de woning zwaar
werd beschadigd. De koningin bleef
gelukkig ongedeerd.
Ook op buitenplaatsen ontving zij
vaak Engelandvaarders, met wie zij
langdurige gesprekken /oerde. niet zel
den onder vier oj-en op wandelingen
in de omgeving of in haar kamer Zij
heeft voorts gewoond in Dogmers Field
Park bij Londen, in een woning bij
Mortimai en op Fencefield Farm. een
landhuis bij Lee.
In die tussentijd leefde prinses Julia
na in Canada Een vreugde was het
voor de grijze vorstin, dat haai doch
ter haar enkele keren kwam bezoeken
Omgekeerd heeft ook koningin Wil
helmina de sprong over de Atlantische
Oceaan gewaagd, im bij prinses Ju
lian? te zijn. Dat was in 1942 Op 5
augustus van dat jaar spraK zij de
verenigde vergadering van de Senaat
en het Huis van Afgevaardigden in
Washington toe. Voor hel eersl in ie
geschiedenis van het Amerikaanse Con
gres voerde er toen een -cgerend vorst
het woord. De koningin had tot titel
van haar rede gekozen „The tight goes
on" (De strijd gaat voort» In Ottawa
ontmoette zij mevrouw Tsjang Kai Sjek
en in Amerika uiteraard president
Roosevelt.
MEDELEVEN
AAN de overkant, van de oceaan be
zocht zij vele tehuizen van Neder
landers. Ook in Engeland gaf zij
dikwijls in vele tehuizen, waar Neder
landers verenigd waren, van haar be
langstelling blijk. Bij die gelegenheden
heeft zij menigmaal onderscheidingen
uitgereikt.
„De stem" uit het vrije Engeland
die getuigde van het rotsvaste ver
trouwen in de herrijzenis van hucr
en ons vaderland
Een historische foto. De aankomst
van II. M. in Londen op pinkster
maandag 13 mei 1940, met de helni
van het Nederlandse leger nog in
de hand. Bijna vijf jaar zou htT
duren voordat zij in Nederland zou
terugkeren.
In Engeland heeft zij het steeds als
haar eerste plicht gevoeld om zoveel als
in haar vermogen lag de in Nederland
levende wensen te verwezenlijken en
steeds in de geest van Nederland te
spreken e: te handelen. Vandaar dat
het belangrijk voor haar was nauwkeu
rig op de hoogte te zijn van de gevoe
lens en de gedachten, die in het vader
land leefden Vandaar ook, dat zij
voortdurend ingelicht wenste te worden
over alle gebeurtenissen. Zij was zich
ervan bewust, dat het nodig was het
hoofd koel te houden bij het vernemen
van de schokkende tijdingen en dat dit
vierentwintig uur van een etmaal een
ijzeren zelfbeheersing van haar eiste.
„De fitheid voor het nemen van objec
tieve beslissingen zou spoedig verloren
zijn gegaan, had men de ontroering en
het menselijk medelijden de vrije loop
gelaten", zo verklaarde zij later zelf de
uiterlijke onbewogenheid, waarmee zij
de toestand probeerde te overzien en
haar maatregelen en beslissingen nam.
Steeds paraat zijn om te handelen en
objectief en helder zien was haar wacht
woord.
Een gevoel van opluchting doortrilde
het Nederlandse volk. toen in het voor
jaar van 1945 duidelijk werd dat de
Duitsers op hun laatste Krachten teer
den en de bevrijding niet meet veraf
kon zijn. Grote blijdschap was er en
diepe ontroering, toen de koningin op
13 maart 1945. om 12 uur en 29 minuten
precies, na haar jaren van balling
schap. bij het zwaar geteisterde
Zeeuws—Vlaamse grensdorpje Eede—
Aardenburg weer voet op vader!
bodem zette.
Nederland en Oranje waren opnieuw J NederiknT ïn' h'eT'hai t
verenigd. I helmina gestorven.
EEN van de diepste teleurstellingen,
die koningin Wilhelmina tijdens
haar lange, meestal rustige doch
enkele keren zeer bewogen regerings
periode heet moeten verwerken, is ge
weest dat uit de stormen van de Twee
de Wereldoorlog, uit het leed om het
verlies van mensenlevens en goederen,
uit het door de dapperen taai volge
houden, eensgezinde verzet tegen de
niets en niemand ontziende vijand, geen
gelouterd, nieuw Nederland te voor
schijn is getreden. Die teleurstelling
heeft sterk haar stempel gedrukt op het
leven van prinses Wilhelmina na de
oorlog. Zij werd een vermoeide, in zich
zelf gekeerde vorstin. Zij zocht haar
troost vooral in haar diepgewortelde
geloof en in haar godsvertrouwen.
Zij getuigde zelf, dat zij zich tijdens
de bezetting van Nederland in Londen
geen voorstelling heeft kunnen maken
van wat er van het volk en van het
land na de bevrijding overgebleven zou
zijn. Zij kon niet bevroeden wat er aan
het eind van de worsteling verwoest
zou zijn, noch hoe vermoeid en licha
melijk verzwakt en in welk een psy
chische toestand de bevolking de vrij
heid weer zou zien.
Zonder het ondoorgrondelijke raadsel,
waarvoor de koningin en de regering in
Londen geplaatst waren te kennen, had
den zij zich beijverd plannen uit te
denken. Zij hadden echter geen reke
ning gehouden met de desolate werke
lijkheid.
„Is ook hierdoor niet begrüpeiyk, dat
teleurstelling ons wachtte? Dat veel
anders ging dan wy gehoopt en ver
wacht hadden? Dat veelbelovende plan
nen niet verwezenlijkt werden? Dat de
zuivering niet opleverde wat wij ervan
hoopten en dat veel van het „oude"
terugkeerde? Bovenal: dat wél het vi
sioen van een bevrijd, herrezen vader
land verwezenlijkt werd, maar dat niet
dat schoner Nederland geboren werd
dat onze verzetshelden voor hun gees
tesoog zagen, toen zij de dood tegemoet
gingen?"
c-eae—
ïrlandselj
ipnieuw
Aldus de woorden van een gedesillu
sioneerde vrouw die nochtans het oog
op de toekomst gericht hield en bleef
hopen op een mooier en rijker Neder
land. „Wij staan op het keerpunt in de
geschiedenis der mensheid en niemand
kan zeggen hoeveel veranderingen er
komende zijn. Er kan een ommekeer
komen waarvan wij thans nog niets
kunnen bespeuren" zo profeteerde zij
in haar boek „Eenzaam maar niet al
leen.Het zou van kortzichtige somber
heid getuigen, indien wij wanhoopten
aan de verwezenlijking van het visioen
dat uw dierbaren in dc dood meenamen".
is prinses Wil-
Spoedig na het vertrek van koningin Wilhelmina naar Engelaud
verscheen van de hand van de 92 jaar oude hofpredikanj ds. W. L.
Weiter het eerste clandestiene gedicht:
Neen, 'l was geen vlucht, die u die weg deed gaan,
Maar volgen, ivaar God riep.
Wij vragen niet, ivat in u is doorstaan,
Een strijd, hoe zwaar, hoe diep.
Wij knielen naast en met u neer.
Omhoog tot God de blik, de handen:
Geef Neerland aan Oranje weer,
Oranje aan de Nederlanden.
En kome dan wal komen mag,
W'aanbidden, wachten stil.
Hoe zivart de nacht, hoe lang de dag,
Geschiede slechts Gods wil.
(-k-k-k-k-k-k-k-x-x-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-x-kk-kk-k-x-i
DE dertiende maart 1945
is 't als een lopend
vuurtje door het zwaar ge
teisterde Aardenburg en Eede
in Zeeuwsch-Vlaanderen ge
gaan „De Koningin komt naar
Eede!"
Nu is het wel bijzonder moeilijk
zich te verplaatsen in de omstandig
heden, zoals die in 1944 waren: toen
ellénde en verwoesting, nu twee wel
varend aandoende gemeenten, waai
slechts de nieuwgebouwde huizen nog
herinneren aan de eens geslagen won
den
Dertien maart 1945 is geschiedenis
geworden. In 1954 herleefde het histo
risch gebeuren nog even, toen konin
gin Juliana het monument onthulde,
dat aan de Belgisch-Nederlandse
grens in Eede is opgericht ter herin
nering aan 13 maart 1945.
Het is de inwoners van Aardenburg
en Eede overigens bijzonder goed bij
gebleven. Hoe in de ochtenduren van
die dag met krijtletters op het mel
dingsbord, dat in die dagen krant en
radio verving, geschreven werd:
„De Koningin komt naar Eede!"
Een Aardenburger, die een door een
accu gevoed radiotoestel bezat, had
het bericht opgevangen. De burge
meester kon het naderhand bevesti
gen en daarna trokken enkelen er op
uit om de vorstin na zoveel bange
jaren te kunnen begroeten. In het
Belgische Maldeghem, waar geëvacu
eerde Nederlanders vertoefden, had
men spandoeken over de weg gehan
gen met als opschrift: „Leve de Ko
ningin!"
Ieder verkeerde in de veronderstel
ling, dat de Koningin per vliegtuig
vanuit Brussel naar Maldeghem zou
komen, maar daarin vergisten d'
Eedenaren en Aardenburgers zich.
-k-k-k-k-K-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-K-k-K^-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k-k
DIJ de grenspost, waar zij zich had
den opgesteld, heerste een gespan
nen sfeer. Politiemannen reden af en
aan, de grenslijn werd nauwkeurig
afgebakend (met behulp van een
meelstreep!) en aan de kant van de
weg was de Nederlandse driekleur ge
plant. De vorstin zou zo waardig mo
gelijk ontvangen worden.
Het is geen grootse plechtigheid ge
worden, maar wel een diep ontroeren
de.
Tegen half één in de middag zag
het kleine groepje Nederlanders, dat
koningin Wilhelmina na bijna vijf
volle jaren weer op vaderlandse bo
dem mocht begroeten, een jeep nade
ren, bemand met militairen, de sten-
gun in de aanslag.
Want nog was er oorlog
Maar achter de jeep naderde een
:ulo met koningin Wilhelmina!
Er werd wel „Leve de Koningin'
geroepen, maar toen de vorstin uit
stapte, werd het doodstil. De ontroe
ring was velen te machtig
Op 13 maart 1945 betrad ko
ningin Wilhelmina in Eede wee-
vaderlandse bodem.
'I E VOET heeft Hare Majesteit Ko-
1 ningin Wilhelmina daar op 13
maart 1945, omstreeks één uur in de
middag de vaderlandse grond, afge
bakend met een meelstreep, betreden.
Öp degenen, die daarbij tegenwoordii
mochten zijn, heeft dit ogenblik grot<
indruk gemaakt.
Enige autoriteiten, onder wie d
toenmalige commissaris der Koningi
in Zeeland, jhr. mr. J. W. Quarles vai
Ufford, en ook enige omstanders
burgers van Eede en Aardenburg
kregen gelegenheid om de vorstin
persoonlijk te begroeten. Maar toen
er te veel hun blijdschap over haar
terugkeer wilden betuigen met het
drukken van haar handen, sprak de
Koningin glimlachend: „Helaas kan ik
niet iedereen een hand geven
Nee. dat was onmogelijk en het was
ook niet nodig. De mensen in het
kapotgeschoten Eede, de weinige om
standers, zagen en begrepen de ont
roering en de blijdschap, die in het
hart van hun vorstin leefden, op dit
gedenkwaardige ogenblik, toen zij het
/aderland weer terugzag in het zwaar
eteisterde Zeeuwsch-Vlaanderen, in
:et voorjaar van 1945.
„Hier keerde op 13 maart 1945 onze
.andsvrouwe terug tot haar volk", zo
ita'at het te lezen op hel monument,
dat aan die gedenkwaardige ogenblik
ken herinnert.
k-k-k-k-K-K-k-K-^^-^-K-K-K-k-k-k-k-k-kk-k-K-k-k-K-K-k-K-k-k-k-k-K-^-X-K-K-kTf-k-K-k-K-K-K-K-K-k-k-k-K-K-K-k-k-k-k-k-^^-Kk-k-kk-k-K-K-k-k-k-k-k-k-k-k-k-X: