Een halve eeuw koningin Wilhelmina staatkundige betekenis voor ontwikkeling Tot rust en inkeer STEEDS CONSTITUTIONEEL WILHELMINA, streng voor zichzelf j en voor anderen Zó zag vorstin haar abdicatie rp OEN WILHELMINA. groot gewor- den als Koningin der Nederlanden en gestorven als prinses, thans betreurd door ontelbaren die haar als de Moeder des Vaderlands vereerd hebben, na haar abdicatie de wens te kennen gaf niet meer koningin genoemd te wil len worden maar prinses, deed zü dat om nauwkeurig haar plaats in het Ne derlandse staatsbestel te bepalen. Zij week uitdrukkelijk terug voor koningin Juliana en wilde beschouwd worden als de in stilte levende vrouw, die geen in vloed meer op de leiding van de staat oefent. Na een halve eeuw het konink lijk gezag met zijn zware verantwoor delijkheden gedragen te hebben ver langde zü naar rust. Slechts sporadisch trad zij nog in de openbaarheid. Dat was als zij met haar nog altijd sterke autoriteit het hare kon bijdragen tot de verwezenlijking van een goed doel en als zij zich tezamen met ande ren aan religieuze gepeinzen overgaf Zo richtte zij in oktober 1955 een drin gende oproep tot het Nederlandse volk om mede te werken aan een vei li gei verkeer. Vooral de ouders wekte zij op om hun kinderen de verkeersregels te leren en hun verantwoordelijkheidsbe sef bij te brengen En zo werd herhaal delijk melding gemaakt van kerkbezoek door de prinses. Stille verjaardagen HOEZEER zij naar rust en naar in keer verlangde bleek uit haai ge woonte om zich bescheiden terug te trekken op haar paleis „Het Loo" bij Apeldoorn of op haar buitenhuis ..De Ruigenhoek" in de duinen bij Scheve- ningen. Het bleek voorts uit haar wens om haar verjaardag als een zuiver per soonlijke aangelegenheid te zien. Zij wilde deze dag steeds in stilte vieren en vroeg verschoond te blijven van de toe zending van schriftelijke gelukwensen, hoezeer zij de behoefte van de burgerij om van haar medeleven te getuigen, ook waardeerde. Niettemin mocht zij ter gelegenheid van haai 75ste verjaardag in 1955 van de toenmalige minister-president dr. W. Drees het volgende telegram ontvangen: „Hoewel het de ministerraad bekend is, dat Uwe Koninklijke Hoogheid sinds de overdracht van de "kroon de viering, van Haar verjaardag ais een zuiver per soonlijke aangelegenheid beschouwd wenst te zien. gevoelt hij de behoefte om op deze bijzondere verjaardag een tolk te zijn van heel ons volk in zijn erkentelijkheid voor hetgeen Uwe Ko ninklijke Hoogheid gedurende een lang en veelbewogen tijdperk voor ons land is geweest en heeft gedaan. Mede namens mijn collega's moge ik Uwe koninklijke Hoogheid eerbiedig geluk wensen met deze feestdag en de hoop uitspreken, dat het Haar gegeven zal zijn nog vele jaren temidden van de Haren getuige te zijn van een verdere opbloei van ons land in een tot vrede komende wereld." De rust, die de prinses na haar lange, drukke en vermoeiende leven zo nodig had, gunde het Nederlandse volk haar iprecht. Het begreep, dat een bijzondere vakantie, zoals die met haar dochter toningin Juliana van 8 tot 25 augustus 1955 incognito in Noorwegen, het land dat haar liefde had en waar zij meer malen geweest was o.a. om er te schil deren, doorgebracht, haar goed deed Deelneming ging naar haar uit, toen op 11 juni 1957 werd meegedeeld, dat zij op medisch advies zes weken volkomen rust moest houden. Een geruststelling was het, toer. bekend werd dat de prin ses niet ziek was, doch alleen zeer ver moeid. Ook als later geruchten van een verzwakte gezondheid doordrongen, oefden velen in gedachten bij haar. In de openbaarheid OE teruggetrokken de prinses ook leefde, dat verhinderde haar met *- -* om nu en dan gevolg te geven aan tot haar gerichte verzoeken om plechtige gebeurtenissen met haa, tegenwoordigheid te vereren en daarin zelfs een werkzaam aandeel te nemen Juist omdat prinses Wilhelmina weinir in 'de openbaarheid trad. waardeerde men dit optreden des te meer. We uoe men o.a de door haar verrichte ope ning op 15 juli 1949 van de psychiatri sche inrichting „Hulp en Heil" van de Stichting Nederlands Hervormde In richting voor zenuw- en geesteszieken in Leidschendam; de onthulling op 4 mei 1955 van het monument van ..Tante Riek", een verzetsstrijdster, in Winterswijk; de onthulling op 4 mei 1957 van een monument gewijd aan de gevallenen in Rotterdam. Ook ter ere van prinses Wilhelmina zelf werd een standbeeld opgericht en wel in Geleen Het is vervaardigd door de beeldhouwer Peter Roovers en werd door koningin Juliana, op 14 juni 1958 onthuld. Sterk ging prinses Wilhelmina het lot der mensheid ter harte. Treffend was haar medeleven met de tragische op stand van de naar vrijheid snakkende Hongaren legen het communistische schrikbewind in het najaar van 1956. Zij toonde dat medeleven ook in mate riële zin door het schenken op 6 no vember 1956 van aanzienlijke bedragen aan het Nationaal Comité Hulpverle ning Hongaarse volk en op 9 november 1956 voor de uitrusting van Rode Kruis- colonnes naar Boedanest. Tevoren had zij gaven geofferd voor rampslacht offers in India en Pakistan. Dat was op 19 oktober 1955. Materiële bijstand (-^ OLD deze steunverlening buiten landers. ook de zwaar getroffen slachtoffers van de watersnood ramp in het eigen land konden in 1953 op haar hulp en haar steun rekenen. Steeds in prinses Wilhelmina erop be dacht geweest bijstand te verlenen, waar dat nodig en mogelijk was. Op 14 januari 1958 stelde zij een deel van het paleis „Het Loo" beschikbaar voor de huisvesting van repatrianten en land genoten uit Indonesië. Op 13 juni 1959 werd bekend gemaakt, dat zij de wens te kennen had gegeven om 6730 hecta ren landerijen van „Het Loo" aan de Nederlandse staat te schenken. Het vruchtgebruik en de lasten zouden voor de draagster van de Kroon blijven. De staat heeft deze schenking dankbaar aanvaard. Hoewel zij geen verband hield mét de leniging van een bepaalde nood-bleek er toch-wél haar blijvende aandacht voor het wel en wee van het Nederlandse volk uit. DE grote verdienste van prinses Wil helmina zal altijd blijven, dat zij als ko ningin in onze consti tutionele monarchie de parlementaire democra tie een zó hechte basis gegeven heeft, dat er geen vrees meer zal be hoeven te bestaan, dat de haar opvolgende re gerende vorsten hun of haar bevoegdheden zul len tc luiten gaan. De constitution 'e mo narchie heeft in ons land, vooral dank zij het wjjs beleid en de tact van prinses Wil- hJmina en thans ningin Juliana, een heil zame wer' mg geh^d Men verstaat er onde> de reger'ngu>. - bij de 't va.i de vorst eperkt wordt door de grondwet, die zekere rechten van de volksvertegenwoor- diiing en van'het volk waarborgt. In zijn in 1869 verschenen, be roemd geworden „Na rede" zegt Jan Rudolf Thorbecke, wien voor die tijd verlichte denk beelden ons staatkundig leven lange tijd be heerst hebben en wiens opvattingen nog altijd in een groot deel van onze wetgeving nawer ken, het aldus: de con stitutionele monarchie kent niet één absolute wil, maar bestaat in een verband van elkaar we derkerig beperkende or ganen, aangelegd om met vrijheid samen te werken tot een wetge ving en een bestuur, die aan de eisen van een juist, rechtvaardig, na tionaal verstand beant woorden. Heel sterk heeft prinses Wilhelmina in haar laatste levensjaren nog één keer van zich doen spreken door de publikatie van haar in april 1955 voltooide boek „Eenzaam maar niet alleen", opgedra gen aan de Vader des Vaderlands en aan haar dochter koningin Juliana. Zij gaf er haar levensgeschiedenis in met talrijke voor haar dierbare herinnerin gen en getuigde in dit boek van een vroomheid, die uitging boven alleen maar een sterk geloof en een sterk ver trouwen in God. „Gelijk in de natuur alles een ontwikkelingsgang heeft en uitgroeit, zo ging en gaat het ook wat mij betreft bij het mij bewust worden van de hogere Leiding in mijn leven", zo schreef zü in de inleiding van „Een zaam maar niet alleen". „Dit bewustzyn nam tenslotte mün hele persoon in beslag en beheerste mün daden. Ik mocht er de kracht uit putten voor de vervulling van mün taak en mün roeping tegenover mün landgenoten". Die taak heeft prinses Wilhelmina op een onnavolgbare wüze vervuld. Aan haar roeping is zü altüd trouw geble ven. Koningin Wilhelmina ontving ver schillende ere-docloraten. Op on derstaande foto haar promotie aan de Amsterdamse universiteit op 9 september 1938 Prinses Wilhelmina op haar 75ste verjaardag pRINSES WILHELMINA heeft ons land een halve eeuw lang gere geerd. doch zij heeft het in deze pe riode uiteraard niet alleen voor het zeggen gehad De ministers waren ver antwoordelijk voor al haar regerings daden Zij heeft daarom steeds een zeer nauw contact met de ministers onderhouden. Nimmer heeft dat tot conflicten geleid. De grote strijd om de parlementaire democratie was reeds onder het be wind van haar doorluchte vader, Ko ning Willem III uitgestreden. Dat was in 1868 toen de Tweede Kamer en het kabinet het niet eens konden worden, de Kamer twee maal de begroting van buitenlandse zaken verwierp „om re denen buiten de begroting gelegen", de Kamer twee maal werd ontbonden, de regering een motie, inhoudende „dat geen landsbelang de jongste ont binding had gevorderd" naast zich neerlegde en de Eerste Kamer einde lijk ingreep. Enkele leden van deze Kamer deden onze senaat bijeenroepen ter behandeling van een voorstel tot Jaarlijks verscheen H.M. in de Ridderzaal voor het uitspreken van de troonrede. Hier de plech tigheid in 1939. De koningin met naast haar prinses Juliana en prins Bernhard Soberheid en eenvoud kenmerkten haar l a ET prinses Wilhelmi- Jy\ na is een vrouw heengegaan die van het koningschap zeer hoge opvattingen heeft gehad, niet alleen wat de geeste lijke inhoud daarvan be treft, maar ook wal de uiterlijke vormen aangaat Als geen was zij gehecht aan het protocol. Zij be trachtte steeds de uiterste stiptheid en verlangde dat ook van al haar onderge schikten. Zij wenste, dat in haar omgeving de vor men in acht genomen wer den. Als er buiten haar voorkennis van afgeweken werd, kon het voorkomen, dat de eerste verantwoor delijke daarover onder houden werd Velen scheen prinses Wil helmina streng toe. Streng oor zichzelf en streng voor anderen. Van haar ging de roep uit ongenaakbaar trots te zijn. Inderdaad heeft zij zich door deze eigenschappen ge kenmerkt De verklaring vinden zij waarschijnlijk in het feit .dat haar al vroeg geleerd is op eigen benen te staan en da', zij haar hele leven verplicht geweest is op eigen inzichl en kennis te vertrouwen Zij was een zelfstandige vrouw en dal heeft haar naar buiten mis schien een zekere hardheid gegeven In haar huiselijke leven kon evenwel warmte van haar uitstralen. Met haai ge strengheid en haar verslan- delyke opvattingen stemde overeen de opvoeding, die zij aan Juliana gegeven heeft. Deze opvoeding ge leek op die. welke zij zelf genoten had; degelijk en ge heel gericht op de vervulling van de toekomstige, zware regeringstaak. Warmte en liefde gingen van prinses Wilhelmina uit naar haar gezin, toen dat nog bestond uit haar gemaal prins Hen drik, haar moeder koningin Emma, zij zelf en* prinses Juliana. Wie herinnert zich niet het bekende, vertrouw de familieportret, waarop deze vier vors'^lijke perso nen staan afgebeeld en dat getuigt van geluk en innig heid. Warme belangstelling ging ook van haar uit naar het gezin van koningin Juliana en prins Bernhard en vooral naar de prinsessen opSoest- dijk. Prinses Wilhelmina hield van huiselijkheid, "s Avonds zat zij dikwyls bij het haardvuur en liet zich voorlezen. borduurde of luisterde naar de radio. Maar ook trok zij er vaak op uit voor haar rytoeren, haar wandelingen, vroeger voor haar fietstochtjes, haar slcdetochten of om schaat sen te rijden. Zij was altijd zeer een voudig. in haar gehele le venswijze en ook in haar kleding, die sommigen zich zelfs wel eens koninkl'jker gewenst hebben Na de be vrijding vestigde zij zich in een eenvoudig herenhuis aan de Nieuwe Parklaan in Scheveningen en leefde daar sober en als een rustig bur geres. Dat tekende haar. Toen Nederland het moei. lijk had en alle krachten moest inspannen om in de trieste chaos, die de Duit sers hier hadden achtergela ten, weer enige orde te scheppen, wilde zij niet ge nieten van de voorrechten, die ieder haar toch gaarne gegund had. Door haar in spirerend voorbeeld wenste zy op te wekken tot de zui nigheid en harde arbeid, die nodig waren om de ver loren gegane welvaart te herstellen. Prinses Wilhelmina be schikte over een sterke wils- i kracht. Dat is vooral in de j tijden van beproeving gcble- ken. Zij was ook begiftigd i met een fijn artistiek gevoel i en een grote interesse voor j de kunst. Zij schilderde zelf en verzamelde meermalen i kunstenaars om zich heen i met wie zij lange gesprek- ken voerde. Prinses Wilhelmina is een eenvoudige vrouw geweest, t met een koninklijke opvat- ting van haar taak. mense- J lijk in haar levensgew ,on- t ten. t Ook aan deze zijde van haar leven hebben wij ge- J meend aandacht te m >eten t schenken, nu zij voor goed t het hoofd ter ruste heeft gelegd. - HET afstand doen van de troon is voor prinses Wil helmina geen droeve slap geweest. Zij ondertekende op 4 september 1948 de akte van ab dicatie in de Mozeszaal van het Paleis op de Dam in Amster dam. „B\j ons binnenkomen trof ik een ietwat gedrukte afscheids- stemming aan", zo beschreef zy zelf later de plechtige gebeurle nis. Deze verdween echter spoe dig door mijn opgewekt en bij: optreden. Want had en heb v niet redenen tot dankbaarheid len eerste door het vertrouwen dal ik heb in het warme har, van Juliana voor het volk da: ons beiden zo lief is, in haa toewijding en overgave aan dc '.aak die haar wachtte en in de bekwaamheid voor die laak waarvan zij bij verschillende ge legenheden blijk had gegeven Dan, dal mijn ambt tijdens mijn leven op haar overging en ik wellicht nog een poos getuige zou mogen zijn van haar rege ring Voorwaar, er was by mii nog geen plaats voor droefheid Deze eenvoudige plechtigheid was een ware belevenis." (Vervolg vorige tekstpag.) Over de eerste ontmoetingen tussen prinses Juliana cn prins Bernhard schreef zij: „In Igls bezocht ons, in zijn Fordje vanui Parijs komend, Bernhard zur Lippe-Biesterfeld Hy voegde zich voor enkele dagen bij ons gezelschap en nam daarmee skiles. Juliana en hij zagen elkaar daarna in Garmisch-Par- tenkirchen by de wedstrijden. Wat volgde laat zich denken! Daarna kwam hy enkele malen naar Nederland en bezocht ons in strikt incognito. Hij werd daarbij geholpen door enkele zeer goede en vertrouwde Nederlandse vrienden en zo werd niemand iets van deze reizen gewaar. Hij vroeg ons toen ons voor langere tijd te mogen bezoeken op onze zomerreis, dit tussen de vervulling van zijn plichten door. Deze waren voor hem nauwkeurig uitgestippeld. Wij vonden in Zwitserland een be trekkelijk rustig plekje, Weissenburg, waar hij min of meer onopgemerkt kon komen. Op deze reis werden Juliana en Bernhard hel eens. voorlopig nog in stilte". Vreugde was er in het hart van de koninklijke moeder, toen de prinses en de prins zich op 7 januari 1937 in de echt verbonden en toen op 31 januari 1938 uit dit huwelyk een dochter, prin ses Beatrix, geboren werd. Met het wel en wee van het prinselijk gezin leefde koningin W'lhelmina met intense be langstelling mee. Zij heeft verder de geboorte mogen beleven van de prinses sen Irene. Margriet en Marijke Tussen grootmoeder en kleinkinderen heeft al tijd een innige verhouding en een har telijke genegenheid bestaan. Langzamerhand stapelden zich donkere wolken boven Europa op. Het onweer brak in al zün hevigheid los in 1939, toen het nationaal-socialistische Duits land zijn agressieve bedoelingen in schaamteloze daden omzette. Ons land werd op 10 mei 1940 in de oorlog be trokken. Er brak niet alleen voor het Nederlandse volk, maar ook n vooral voor koningin Wilhelmina een periode van zware beproeving aan. Zij I erde die fijd in ballingschap cn toen zij in 1945 op haar geliefde grond terugkeerde, bleek dat de zorgen haar ouder gemaakt hadden. Teleurstellingen en niet in ver vulling gegane verwachtingen, harde arbeid cn een zwaardrukkende verant- woordeiykhcid hadden haar vermoeid. ABDICATIE HET werd duidelijk, dat de tyd na derde, dat zij haar taak zou over dragen aan haar dochter. voor boden van haar aanstaande abdi catie waren de beide '•egentscnap- pen van prinses Juliana, van 3 november 1947 tot 5 februari 1948 en van 14 mei 1948 tot 30 augustus 1948. Zij '.ad haar werkzaamheden reeds zeer beperkt. Hoe wel niet onverwacht gekomen, verwekte de radiorede, die zij op 12 mei 1948 des avonds om half zes op het paleis Het Loo uitsprak en waarin zij haar aftreden aankondigde, een diepe ontroering in het land. Men had haar graag langer als de J Landsmoeder behouden, maar toch gunde het aanbieden van een adres aan de Koning „naar aanleiding van de bui tengewone spanningen in het land, grotendeels te weeg gebracht of ver sterkt door beslissingen, die in de Tweede Kamer zijn gevallen en door besluiten van de Koning, die daarop zijn gevolgd" De kroon en het ministerie lieten het evenwei op een laatste en allerge vaarlijkste krachtproef niet meer aan komen; de ministers namen ontslag en aan de staatsman Van Reenen werd opgedragen een nieuw kabinet te vor men. Definitief was daarmee de parlemen taire regeringsvorm gevestigd. Zoals het kabinet Heemskerk-Van Zuylen heeft nadien geen enkel ministerie zich meer aan hachelijke experimenten ge waagd. Toen prinses Wilhelmina in 1898 met het hoogste regeringsgezag in den lande bekleed werd, was dus een waardevolle traditie gevestigd: een on geschreven constitutionele wet, zo zou men kunnen zeggen, die dank zij het juistebegrip en de hoogheid van de opvatting van haar taak noch aan ko ningin Wilhelmina, noch aan de elkaar opvolgende kabinetten, voor wie het op rijke ervaring gegrondveste gezag van de vorstin steeds een gaarne aan vaarde leidraad voor hun handelingen is geweest, ooit moeilijkheden heeft opgeleverd. Vruchtbaar overleg Wilhelmina heeft altijd zeer consti tutionele principes gehuldigd. Zij hield zich nauwgezet binnen de grenzen van haar bevoegdheid, doch dat wil geens zins zeggen, dat zij geen wezenlijke invloed op het bestuur van ons land heeft uitgeoefend. Wel voorkwam de binding aan de grondwet, die de pre rogatieven van de koningin omschrijft en beperkt die de verantwoordelijk heid van de ministers voor alle rege ringsdaden ook van de vorst vastlegt en de vrijheid van de burgers waarborgt, dat zij een onbeperkte macht uitoefende, doch zij is zeker niet zoals wel eens wordt opge merkt een ornament van de staat geweest Zij kon voorkomen, dat door haar niet gewenste maatregelen wer den doorgevoerd door aan wetsontwer pen, die door beide Kamers der Sta- ten-Generaü waren aangenomen, haar goedkeuring te onthouden. Van deze bevoegdheid heeft zy zelden of nooit gebruik gemaakt. Dat is zeker geen kwestie van een geringe belangstelling voor de staatszaken geweest, doch moet worden toegeschreven aan het vrucht dragend overleg, dat vooruit menig maal tussen de koningin en de minis ters werd gevoerd. Koningin Wilhelmina verdiepte zich steeds met haar volle aandacht in de stukken, die haar werden voorgelegd. Bij besprekingen was zij het lang niet altijd met haar ministers eens; zij gaf hun vaak zeer waardevolle aanwijzip- .v". L Jn Londen voerde zij diepgaande ge sprekken Over de noodzakëlyke ver nieuwingen in Nederland na de tweede wereldoorlog met de toenmalige minis ter-president prdf. Gerbrandy. Zy gaf hem te kennen, dat zij persoonlijk de gedachte der vernieuwing bij het Ne derlandse volk en bij de inwoners van Nederland Overzee over de radio wen ste in te leiden. De ministerraad stemde hiermede jn en kwam met prof. Ger brandy overeen, dat hij inzage zou nemen van de ontwerp-toespraken van de koningin en daarover overleg met haar zou plegen. Hoewel prinses Wil helmina in haar regering steeds een sterke mate van zelfstandigheid aan de dag legde, heeft zij nooit haar consti tutionele gebondenheid en haar consti tutionele plichten uit het oog verloren. De gunstige ontwikkeling van ons staatkundig leven, de rust, waardoor het werd gekenmerkt en die een vruchtbare arbeid van parlement en regering mogelijk mai.kte, is voor een groot deel te danken aan de juiste plaats, die zij temidden van haar volk, maar boven de partijen, heeft ingeno men. Wij zijn haar daarvoor grote dank verschuldigd. leder haar de rust. die zij zo -eer ver diend en van node had. Haar vijftigjarig regeringsjubileum is nog in grote luister gevierd. Toen prin ses Juliana op 6 september 1948 het ko ningschap aanvaardde, was er vreugde om het bezit van een nieuwe Jonge vor stin. doch Wilhelmina. van die tijd af prinses Wilhelmina. bleef in allt.- harten een warme plaats behouden. I-, haar laatste levensjaren nam de grüzc prinses nog slechts schaars aan het op-n' are leven deel, al had zy h;._r be langstelling daarvoor geenszins verloren. In ware Godsvrucht heeft zü de afge lopen periode gesleten cn zich vertrouwd gemaakt met de gedachte, dat ook zy eens door haar Heiland tot zich geroepen zou worden. Nu heeft zy de eeuwige rust gevonden, maar onder he' Neder landse volk zal de herinnering voortle ven aan een wyze Vorstin en ctn goede Mo'dcr, die met ere de naam droeg .Moeder des Vaderlands". Prinses Wilhelmina brengt na huur abdicatie op het balkon van het paleis op de Dam een driewerf hoera uit op konin gin Juliana

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1962 | | pagina 14