Het vliegend hert
Jan Kohier werkte 7 jaar aan
miniatuur-circus Boltini
M
xan2>
Pronkstuk
Kabinetten
Belangstelling
Hele familie
in de ban
van de pisie
Nieuw tijdschrift
voor dames
ALARM OP FRANSE SCHOLEN
DOOR EEN GEBREK AAN RUIMTE
10
PROVINCIALE ZEEUW SE COUR ANT
DONDERDAG 25 OKTOBER 1962
SNEL beschrijft de hand van
Zwaantje Hans figuren over de
betegelde vloer. Als water zo vlug
bijna loopt het witte zand tussen
haar vingers door. Binnen vijf
minuten ligt daar op de vloer een
sierlijk bloemmotief onder
deel van een fraai zandtapijt.
Eens in de week, 's morgens in
alle vroegte, legt Zwaantje Hans
in de keuken van de oude Saksi
sche boerderij in het Drentse
dorp Schoonebeek een groot
zandtapijt. Zij houdt daarmee
als een van de weinigen (en wie
zegt dat zij niet de enige is?) een
oude traditie, ontsproten aan een
bescheiden vorm van kunstzin,
in ere.
In haar bedrevenheid doet mejuffrouw Hans niet langer dan een
uur over een tapijt van 2 x 3% meter. „Elke week worden het an
dere figuren. Ik begin zomaar en dan zie ik wel wat het wordt"
vertelt zij. Als het tapijt klaar is, strooit zij, met een opgeknipte
briefkaart, gekartelde randen langs de wanden, langs de oude
schouw en voor de beide schitterende kabinetten. Dan is het weke
lijkse karwei weer achter de rug. En deze oude Saksische keuken
is weer gekleed zoals zij driehonderd jaar geleden ook was.
Mejuffrouw Hans is trots op haar kimde. Zij is het ook op de keuken waarin
iiaar grootmoeder en haar moeder leefden en waarin zij nu met haar zuster
en diens man woont. Het gehele interieur is antiek. „Alles is zoals moeder het
inrichtte. Zolang het kan, willen we het zo houden".
In de enorme schouw hangen aan de wiemei dikke hammen en grote zijden
spek. De rook van het houtvuur dat hier alle dag nog brandt, kringelt
lustig langs deze lekkernijen omhoog. „Dat is ham" zegt Zwaantjes zuster,
met een beklemtoning die nadere uitleg overbodig maakt. „Deze is veel
lekkerder dan die je bij de slager koopt. Die is meer gestoomd dan gerookt.
Dit hier is echt gerookt!"
Eerst strooien, dan met een vinger de figuren er in drukkenzo maakt
Zwaantje Hans uit Schoonebeek haar fraaie zandtapijten. Zij is wellicht de
enige vrouio in Drente die dat nog wekelijks doet.
Dit tapijt heeft mejuffrouw Hans in een uur tijd gelegd. Wekelijks wordt het
vernieuwd. Zij leeft er haar fantasie op uit. Kant in zand
De schouw is het pronkstuk in deze enorme kenken die een lengte heeft
van twaalf, en een breedte van acht meter. Vroeger was dit het enige
woonvertrek van deze als „los hoes" gebouwde boerderij. Een grote koperen
ketel hangt boven de lekkende vlammen. Waardevolle tegels bekleden de
wand.
Links hangt ,,'t haol", een soort stalen zaag waarvan vroeger alleen op
zondag de ketel boven het vuur werd gehangen, nadat hij eerst op zaterdag
was blank geschuurd. Naast de vuurplaat staat een echt spinwiel en daar
naast een zware eikenhouten kleerkist. „Die kregen de mannen mee als zij
als knecht naar de boer gingen of als zij gingen trouwen".
Nog verder naar links hangt een grote Friese staartklok. Behoedzaam
trekt Zwaantje de blinkend gepoetste gewichten omhoog. Dan toont zij ons
een fraai la denkastje waarop een schat van tin staat uitgestald: vier grote
koffiekannen, twee theepotten en, in twee rekjes, 24 paplepels. „Daar aten
we vroeger met ons allen mee uit de pan".
I
Tegenover de schouw in deze unieke keuken staan twee enorme kabinetten.
De vlammen onder de koperen ketel weerspiegelen in de deuren, zó glimmend
zijn deze kasten opgewreven. „Deze kasten kregen de meisjes mee als ze
gingen trouwen. Vol met linnengoed lagen ze. Deze is van mijn moeder
geweest en deze hier is van mijn zuster".
Op een klein schrijfkabinetje (zowaar nog met geheime laatjes!) staat een
koperen keteltje. „Die is uit één stuk geslagen. Je kunt er geen naad in
ontdekken". Een pronkstuk dus van een oude koperslager die zijn vak tot
in de puntjes verstond.
Trots is Zwaantje ook op de ingebouwde glazenkast. Daarin bewaart zij
zorgvuldig de kleurrijke kop en schotels van haar grootmoeder, het servies
van haar moeder en het porseleinen speelgoedserviesje van haar zuster.
Onder het kastje is de broodspin. Daarin werd vroeger het brood bewaard
dat eens per week werd gebakken.
Het strooien van zandtapijten leerde mejuffrouw Hans toen zij van school
kwam. Zij kon goed tekenen en thuis benutte zij haar talent door spelender
wijs figuren te maken in het zand dat op de blauwe en rode plavuizen in de
keuken werd gestrooid en waarin de mannen met hun klompen rondstapten.
Zo groeide op een dag een geheel tapijt rondom de ronde tafel. Van die tijd
af maakte zij wekelijks een nieuwe-
's Zomers in het vakantieseizoen, stoppen er meermalen grote autobussen
voor de deur van deze in 1600 gebouwde boerderij. Gastvrij leidt Zwaantje"
haar gasten langs de fraaie antiquiteiten. Daarna toont zij op de deel in de
stal hoe zij wekelijks haar tapijten maakt. Sommigen mogen proberen met
de speciaal gevouwen briefkaart een eenvoudige rand te maken. Maar wat
mejuffrouw Hans zo losjesweg doet, lukt hun na tien keer proberen nog niet.
Jaarlijks komen er zo meer belangstellenden bij Zwaantje Hans in Schoone
beek op bezoek.
Jaarlijks ook komen er meer antiekjagers bij haar aankloppen.
Maar nog niet een van hen heeft zo overtuigend kunnen praten dat
Zwaantje iets van haar schat verkocht. Zij wil alles compleet hou
den.
„Aan mijn geheel op schaal
gebouwde viermastencircus
heb ik zeven jaar gewerkt
ik ben er dus aan begonnen,
toen ik zes jaar oud was. In de
laatste tijd werd niet slechts
het wagenpark, maar ook de
collectie paarden en olifanten
sterk uitgebreid", aldus de 13-
jarige Jan Kohier uit Den
Haag, de jongste en meest
ambitieuze circusdirecteur van
ons land. En hij voegde er
schertsend aan toe: „De tour
nee '62 is een geweldig suc
ces overal, waar we ko
men, werken we totaal uitver
kocht en moeten we vele men
sen teleurstellen
We zullen ons maar niet verdiepen in
de vele bonte roerselen, die zich voor
Jans geestesoog tijdens zijn denkbeel
dige tournee afspelen. Maar wel we
ten we, dat hij de werkelijkheid zo
dicht mogelijk benaderde, zodat hij
met het opstellen van zijn chapiteau
(met complete zit-installatie, inwen
dige rondeelstangen, heuse piste,
enz), de stallen, wagens, hekken en
onmisbare „figuratie" maar amper
voldoende had aan een ruime ver
der lege kamer in de moderne
nieuwbouwwoning van zijn ouders. De
ongetwijfeld knappe knutselschep-
ping, die op groen kastpapier staat
en omlijst wordt door weelderig met
circusaffiches beplakte wanden, werd
door de grote toewijding van de jeug
dige bouwmeester tot een natuurge
trouw verkleind spiegelbeeld. -Nu
moet men niet denken, dat de ruimte-
verslindende hobby van de jongste
spruit ook maar bij één lid van het
gezin op enige weerstand zou stuiten.
Hoe zou dit ook kunnenWant
vader en moeder Kohier zijn ook in
de ban van de magische romantiek
van het zand en zaagsel-avontuur
en de slanke 18-jarige dochter Mary
niet minder.
„Apies" en peerdespul
Mogelijk is grootvader Kohier onge
wild aan veel schuld, want zijn Haag
se stalhouderij met „apies" bracht de
liefde en het begrip voor het paard
reeds vroeg in de familie. En daar
het „peerdespul" vanouds een onmis
baar circusbestanddeel is, valt in een
en ander wel een duidelijk aanwijs
baar verband te ontdekken.
De Köhler's hebben een onmisken
bare „circusdrang", die hen steeds
weer naar die plaatsen drijft, waar ze
iets van de sfeer van dit nomadenbe-
drijf kunnen ondergaan. Dit verklaart
ook de nauwe vriendschappelijke be
trekkingen van het gezin met Toni
Boltini.
„Ik ga 's winters vaak met hen mee,
wanneer hij de artiesten voor het ko
mende seizoen wil engageren, „aldus
Jans vader „en iedere zomer maakt
ons hele gezin in de eigen caravan
wagen een gedeelte van zijn tournee
mee. Mijn vrouw vindt dat ook
boeiendwe hebben allen bij wijze
van spreken het circus in het bloed
en zij is door ons besmet. Mary heeft
al in het programma meegewerkt en
wel bij een clownsentree. Ach ja
het liefst was ik natuurlijk destijds
zelf circusdirecteur geworden. Als ik
een 10 a 15 jaar geleden het geld ge
had hadik had het gedaan, zo
vast als een huis. Nu is alles zo an
ders gewordenhet is te moeilijk
en ook een beetje te laatik ver
dien my'n brood en op m(jn leeftijd
begin je niet meer aan experimen
ten
Ondanks zijn onbevredigd circusbloed
mag vader Kohier tevreden zijn. Des
tijds begon hij geheel in de lijn van
de oude stalhouderij met een auto
zonder chauffeur-verhuurbedrijf. Zijn
hele bezit bestond toen uit één gam
mele „hoge hoed" of te wel zo'n an
tiek hoogbenig Fordje, uit welk pover
begin thans een bloeiend bedrijf met
een kleine honderd wagens gegroeid
Onbetwist de koning der insekten
(Van onze medewerker Harry WoninkJ
Hei melancholieke „hoewe-hoewe-hoewe" van de holenduif
past bij de unheimische sfeer, bij de geur van gistend, rot
tend blad, die van de bosbodem opwelt, bij het eeuwige duister,
dat onder het geen licht doorlatende groene plafond en tussen
de machtige, groenbemoste pilaren, van een grimmige grauw
heid is. Ook de roffel, die de bonte specht op een dorre tak
slaat met zijn sterke snavel en het spookachtige „kliah-kliah"
van de zwarte specht, die als een door een feeks bestuurde
slordig-flapperende lap door het oude eikenbos zwiert.
Pats Er slaat iets tegen een van die machtige stammen. Zo
groot als een kleine zangvogel. Maar dat was het niet I Want
kijk, nu kruipt daar traag een reusachtig insekt, een enorme
kever, langs de ruwe schors omhoog. Acht centimeter lang is hij
en drie centimeter breed. Zijn lijf steekt in een solied pantser met
gaten, waaruit de lange, van venijnige haakjes voorziene zes
poten steken.
Het merkwaardige en direct op
vallende aan dit donkerbruine
dier is echter een soort gewei, dat
zeer veel gelijkenis vertoont met
de koptooi van een zesender-ree
bok. Het is echter, dit in tegen
stelling met de kapitale stangen
van genoemd edel zoogdier, een
verlenging van de kaken. Enigs
zins beweegbaar en mooi rood
bruin van kleur. Het lompe insekt
kruipt traag hoger en nu worden
zijn bewegingen geagtteerder. Er
is daar een wond in de schors van
de eik en daaruit druppelt het
eek. Gistend sap! Gretig slurpt
hij ervan. Het is zijn hoofdvoedsel.
Uit het groen van de kruin
al even traag bewegend
komt eenzelfde monster naar be
neden. Langzaam naderen de gi
ganten elkaar! Hebben ze eikaars
positie bepaald door middel van
de aan de sprieten zetelende
ogen? Opeens zijn ze elkaar tot
op enkele centimeters genaderd
en nemen een soort hurkende hou
ding aan, waarbij de kop met het
„gewei" iets wordt opgeheven. Er
lijkt nu in het donkere eikenbos
geen wezen meer te wonen. Geen
vogel zingt De holenduif staakte
zijn gekoer. Alles schijnt in af
wachting van de tinanenstrijd. En
die komt, onherroepelijk. De wor
steling begint Met hun tot „ge
weien vergroeide kaken trachten
de dieren elkaar van de eikestam
te wippen. De met haakjes bezet
te lange poten hebben stevig con
tact met de ruwe schors, maar
tenslotte moet er toch één de min
ste zijn en daar ploft de kever
van tien meter hoogte op de dorre
bladeren
Even beduusd krabbelt het vlie
gend hert, dat het duel verloor,
weer op om langzaam te verdwij
nen. En nu komt uit de kruin het
dier, dat de oorzaak was van de
strijd. Het vrouwtje van het vlie
gend hert, dat, evenals bij het ge-
lijkgenaamde zoogdier het geval
is de hinden en rekken geen
versiering aan de kop heeft, dus
aanmerkelijk kleiner is, maar er
altijd nog mag zijn.
Na de paring snort het vrouwtje
van het vliegend hert door de zo
mernacht. En al spoedig vindt ze,
wat ze zoekt Een vermolmde,
rottende eikestronk, die nog ge
deeltelijk boven de bosbodem uit
steekt Tussen het witte houtpul-
vcr deponeert ze een ei, dat een
middellijn heeft van Ï4 centimeter
en waarvoor ze een speciale gang
knaagt
En in die schimmelige stronk, op
welks vergane schors zwammen
welig tieren, komt dat ei uit en
leeft de witte larve van het vlie
gend hert. Vijf jaar lang vreet hij
zich naar een lengte van bijna een
decimeter en een dikte van ruim
1 centimeter. Louter van hout-
molm smullend. In het vijfde jaar
maakt de larve zich een cocon. Hij
metselt met de omhanden zijnde
attributen en fors „kippeëi".
waarbinnen hij een zachte, warme
wieg heeft en daarbinnen vindt
dan de metamorfose plaats, de
verandering van een glibberige
kronkelaar tot de insektenkoning
van het bos!
Tot de voorzomer
Nog in het koude jaargetijde is
in de cocon de larve de imago
geworden. Maar de grote kever
weet, dat hij buiten nog niet kan
verblijven. Daarom blijft hij rus
tig in zijn warme, eivormige wieg.
zoemt. Pas in de voorzomer ver
schijnt de insektenkoning mei
plecntige tred, postuur en positie
waardig, boven het witte, rotten
de houtpulver van de eikestronk
en des nachts snort hij door het
bos en zoekt gistend eikesap en
een vrouwtje, vecht met mannelij
ke soortgenoten en cirkelt om de
lantaarnlichten van de kleine bos-
dorpjes, want evenals dat bij de
andere insekten het geval is, heeft
ook op hem het licht grote aan
trekkingskracht.
Het vliegend hert is een zeldzame
verschijning. Overigens niet altijd
was het een buitenkansje, een
ontmoeting met deze grote kever.
Van oudere mensen hoorde ik, dat
omstreeks 1920-1930 de vliegende
herten bijvoorbeeld in Noordoost-
Twente vooral bij de kerkdorp-
jes en gehuchtjes Vasse. Hezinge,
Mander en op de Veluwe zeer
algemeen voorkwamen. In die tijd
is een enorme macht van deze
fraaie kevers het slachtoffer ge
worden van souvenirvergarende,
de Veluwe bezoekende toeristen.
Er was een levendige handel in en
de bosarbeiders voerden potten
vol vliegende herten aan, die voor
een paar cent van de hand gin
gen. Men zegt, dat die nering de
stand dezer kevers een behoorlijke
klap gaf. Doch dat hij daarom zo
zeldzaam geworden zou zijn Eer
der zal het verdwijnen van de
broedplaatsen uit onze bossen
door de alles regelende mens het
lot van het vliegend hert hebben
bezegeld. Waar vindt men nog
vermolmde stronken, waarin de
grote larve zich vijf jaar lang on
gestoord kan ontwikkelen?
Onlangs is gebleken, dat ook het
kleine plaatsje Mander, gemeente
Tubbergen, pal tegen de Duitse
grens gelegen, zfln vliegende her
ten nog heeft en bepaald niet zo
weinig. Men ziet ze daar als vlie
gende forten tussen de nietiger
vleugeldragers om de enkele licht
punten in de dorpskom spiralen en
een cafébezoeker, die er uitrustte
van een bromfietstochtje door de
omgeving, kreeg de schrik van
zijn leven, toen de waard hem zo'n
reuzenkever van zijn Jasje plukte
en hem liet zien wat hij, ongewild,
had meegebracht uit de nachte
lijke bossen. Het vliegend hert had
zich behoorlijk vastgehecht aan
de stof met zijn van vele haakjes
voorziene sterke klauwen en liet
zich niet eens zo gemakkelijk ver
wijderen.
is. („En als ik met een circus begon
nen wasweldan zat ik nu
misschien op de keien
Tegen inmenging
Het spreekt vanzelf, dat het hele ge
zin de bouw van Jans breed opgezette
maquette met de grootste aandacht
heeft gevolgd. Hoewel de jeugdige
architect wel open stond voor be
paalde adviezen, heeft hij zich steeds
kordaat tegen „inmenging van bui
tenaf" verzet. Hij wenste al het naai-,
plak-, schilder-, timmer- en peuter-
werk geheel alleen te doen, al heeft
hij dan wel dankbaar een constructie
tekening van een broer van Toni Bol
tini aanvaard, die hem in staat stelde,
de tent (waarbH uitgegaan werd van
een afgedankte tuinparasol) geheel in
styi te hysen en af te bouwen.
De katrollen aan de uit stukken buis
vervaardigde vier masten, alsmede
het hele touwverloop zjjn even „echt"
als het stervormig uitleggen van de
zeilbanen na het neerlaten van de
chapiteau.
„Thans werk ik dan aan de schijn
werperverlichting. Overigens is er
iets veranderdvroeger was het
circus Jan Kohier, maar daar ben ik
van afgestaptik heb er thans het
circus Toni Boltini van gemaakt en
het lijkt er nu ook helemaal op. Ik
heb het geheel geschilderd in precies
dezelfde kleurenik mocht uit het
echte circus een paar potten van de
oorspronkelijke verf meenemen
Correspondentie
Er zal wel geen groot circus nieer
ter wereld bestaan, dat geen brief
van Jan gehad heeft. Bij zijn hobby
hoort immers een uitgebreide corres
pondentie, want 500 affiches, 200
programma's en een kast met rollen
entreekaarten is eigcnlyk „nog niets"
voor een circusdirecteur-verzamelaar,
die zichzelf respecteert. Hy streeft
naar een ongeëvenaarde collectie, die
alles moet omvatten, wat ook maar
enigszins met het begrip „circus" in
verband staat.
Daarom prijst Jan zich bijzonder ge
lukkig, wanneer zijn ouders weer
eens een buitenlandse reis gaan ma
ken, want hij weet, dat, zy bij voor
keur landen bezoeken, waar het cir
cus in ere is. En hij weet ook, dat zjj
ook al hebben ze b.v. in Frankrijk
tydens een vakantie reeds vijf ver
schillende voorstellingen gezien
daarbij een koffer met papier
hem veroverd reikhalzend uitzien
naar een zesde show, voor welks pa
pieren entourage desnoods een twee
de koffer ingeruimd wordt. En ook
het zevende circus al zou dit nog
zo pietepeuterig zijn en slechts over
een paard en een clown beschikken
zal niet vergeten worden
„Toen Jan nog heel klein was, nam ik
hem reeds mee naar het circus, „al
dus vader Kohier, „en hij heeft in een
tijd, toen het bedrijf meer romantiek
en minder show had dan tegenwoor
dig, heel wat gezien. Hagenbeek, Sa-
rassaniA marnoemt U maar
Merkwaardig was, dat hij aanvanke-
ljjk maar zeer ongaarne meeging,
want hij was bang voor de clowns...".
Inmiddels vindt Jan naast zijn circus
hobby (en naast zijn huiswerk, want
hy zit nog in de zesde klas van de la
gere school) nog tijd voor een andere
„roeping" en wel voor de racefiets.
Vast staat dus, dat hy vaak van een
piste droomt of een, die omlijst
wordt door de tribunes van een sta
dion of een, waarin hy zichzelf met
zaagsel-bekleefde schoenen in rok
ziet staan om het „hooggeëerd pu
bliek" toe te spreken. Maarzo
schoon kunnen al deze geestelijke
zwerftochten niet zyn, of Jan blijft
nuchter.
„Ik zal wel nooit een echte circusdi
recteur worden.... evenmin als myn
vader, „zo zegt hy, „want dat is in
deze tyd te riskant. Ik ga straks
maar in de zaak van vader... en dan
houd ik voor mijn verdere leven het
circus slechts als hobby.... zoals een
ander postzegels verzamelt of duiven
heeft
De Engelse krantenkoning Cecil Harms-
worth King, eigenaar van onder andere
de. dagbladen „Daily Mirror" en „Daily
Herald" en van het zondagsblad
„People", eigenaar ook van een aantal
concerns dat tydschriften uitgeeft, zal
naar wy vernemen in maart van
het volgend jaar op de Nederlandse
markt gaan opereren met een nieuw
damesblad. Het levcnsmiddelenconcern
van De Gruyter is deelnemer in dit
miljoenenproject.
Het nieuwe tijdschrift voor dames wordt
een maandblad, dat zal lijken op de
Engelse damesbladen „Women" en „Fa
mily", eveneens uitgaven van het con
cern van Cecil King. Het wordt een
blad in acht kleuren op kunstdrukpapier.
De prijs zal waarschijnlijk dertig cent
gaan bedragen. De bestaande dames
bladen kosten in de losse verkoop vyftig
cent.
liet nieuwe tydschrift zal starten met
een oplage van 300.000 en onmiddellyk
kunnen worden opgevoerd tot een oplage
van 500.000.
Tekort aan leraren
te weinig geld
Rond 10.6 miljoen kleine Fransen
570.000 meer dan het vorig
jaar zijn begin deze maand
met het nieuwe schooljaar be
gonnen. Dat is een aantal, dat
het Franse opvoedingswezen tot
nu toe. nooit heeft bereikt. De
oorzaak: de sterke stijging van
de geboortecurve in de naoor
logse jaren en de toevoer van
160.000 scholieren uit Noord-
Afrika. Het gevolg: alarmeren
de toestanden op vele scholen.
In internaten moeten meerdere leerlin
gen samen in een bed slapen, omdat
er een tekort is aan ruimte en meu
bilair. In andere scholen worden elke
avond de klasselokalen leeggeruimd
en in slaapzalen veranderd. De mees
te openbare scholen richten hun roos
ter zo in, dat de lokalen door twee of
zelfs drie „ploegen" kunnen worden
gebruikt.
Daar er bovendien een tekort is aan
leerkrachten minstens 50.000 on
derwijzers en 2500 leraren by het
middelbaar onderwijs heeft het
ministerie van Onderwijs reeds gerui
me tijd geleden op huisvrouwen en
mensen, die vrije tijd over hebben, een
beroep gedaan voorzover ze de
kwaliteiten hebben zich als hulp
krachten ter beschikking te stellen.
Steeds luider wordt de kritiek, dat de
kwaliteit van het onderwys ziender
ogen achteruit gaat.
Elke keer, wanneer in Frankryk de pu
blieke opinie om een sanering van
het opvoedingssysteem roept, ant
woordt het ministerie, dat er niet ge
noeg geldmiddelen ter beschikking
staan. In plaats van de noodzakelijke
10 tot twaalf miljard gulden krijgt
het slechts een kwart hiervan.
Gesloten
Per jaar kunnen derhalve slechts 1500
klasselokalen gebouwd worden in-
plaats van do noodzakelijke 8000. In
vele Franse provinciesteden heeft de
bouwpolitio bouwvallige schoolgebou
wen gesloten nog voor noodscholen
ter beschikking waren.
De regering heeft protesterende ouders
en leerkrachten geantwoord, dat de
„misstanden van voorbygaande aard"
de prijs waren voor Frankrijks Groot
heid. In vorige jaren had Parys altyd
gewezen op de Algerynse oorlog, nu
spreekt men over de atoombewape
ning, de reorganisatie van het leger
en de hulp aan de jonge Afrikaanse
republieken.
Het tegenargument van de onderwijzer»
en leraren, dat met een slecht opge
leide en gevormde jeugd Frankrijk»
Grootheid ook in het niet kan verziu-
ken, is tot nu toe in I'arys door de
autoriteiten nooit serieus genomen.