Het vliegend hert Jan Kohier werkte 7 jaar aan miniatuur-circus Boltini M xan2> Pronkstuk Kabinetten Belangstelling Hele familie in de ban van de pisie Nieuw tijdschrift voor dames ALARM OP FRANSE SCHOLEN DOOR EEN GEBREK AAN RUIMTE 10 PROVINCIALE ZEEUW SE COUR ANT DONDERDAG 25 OKTOBER 1962 SNEL beschrijft de hand van Zwaantje Hans figuren over de betegelde vloer. Als water zo vlug bijna loopt het witte zand tussen haar vingers door. Binnen vijf minuten ligt daar op de vloer een sierlijk bloemmotief onder deel van een fraai zandtapijt. Eens in de week, 's morgens in alle vroegte, legt Zwaantje Hans in de keuken van de oude Saksi sche boerderij in het Drentse dorp Schoonebeek een groot zandtapijt. Zij houdt daarmee als een van de weinigen (en wie zegt dat zij niet de enige is?) een oude traditie, ontsproten aan een bescheiden vorm van kunstzin, in ere. In haar bedrevenheid doet mejuffrouw Hans niet langer dan een uur over een tapijt van 2 x 3% meter. „Elke week worden het an dere figuren. Ik begin zomaar en dan zie ik wel wat het wordt" vertelt zij. Als het tapijt klaar is, strooit zij, met een opgeknipte briefkaart, gekartelde randen langs de wanden, langs de oude schouw en voor de beide schitterende kabinetten. Dan is het weke lijkse karwei weer achter de rug. En deze oude Saksische keuken is weer gekleed zoals zij driehonderd jaar geleden ook was. Mejuffrouw Hans is trots op haar kimde. Zij is het ook op de keuken waarin iiaar grootmoeder en haar moeder leefden en waarin zij nu met haar zuster en diens man woont. Het gehele interieur is antiek. „Alles is zoals moeder het inrichtte. Zolang het kan, willen we het zo houden". In de enorme schouw hangen aan de wiemei dikke hammen en grote zijden spek. De rook van het houtvuur dat hier alle dag nog brandt, kringelt lustig langs deze lekkernijen omhoog. „Dat is ham" zegt Zwaantjes zuster, met een beklemtoning die nadere uitleg overbodig maakt. „Deze is veel lekkerder dan die je bij de slager koopt. Die is meer gestoomd dan gerookt. Dit hier is echt gerookt!" Eerst strooien, dan met een vinger de figuren er in drukkenzo maakt Zwaantje Hans uit Schoonebeek haar fraaie zandtapijten. Zij is wellicht de enige vrouio in Drente die dat nog wekelijks doet. Dit tapijt heeft mejuffrouw Hans in een uur tijd gelegd. Wekelijks wordt het vernieuwd. Zij leeft er haar fantasie op uit. Kant in zand De schouw is het pronkstuk in deze enorme kenken die een lengte heeft van twaalf, en een breedte van acht meter. Vroeger was dit het enige woonvertrek van deze als „los hoes" gebouwde boerderij. Een grote koperen ketel hangt boven de lekkende vlammen. Waardevolle tegels bekleden de wand. Links hangt ,,'t haol", een soort stalen zaag waarvan vroeger alleen op zondag de ketel boven het vuur werd gehangen, nadat hij eerst op zaterdag was blank geschuurd. Naast de vuurplaat staat een echt spinwiel en daar naast een zware eikenhouten kleerkist. „Die kregen de mannen mee als zij als knecht naar de boer gingen of als zij gingen trouwen". Nog verder naar links hangt een grote Friese staartklok. Behoedzaam trekt Zwaantje de blinkend gepoetste gewichten omhoog. Dan toont zij ons een fraai la denkastje waarop een schat van tin staat uitgestald: vier grote koffiekannen, twee theepotten en, in twee rekjes, 24 paplepels. „Daar aten we vroeger met ons allen mee uit de pan". I Tegenover de schouw in deze unieke keuken staan twee enorme kabinetten. De vlammen onder de koperen ketel weerspiegelen in de deuren, zó glimmend zijn deze kasten opgewreven. „Deze kasten kregen de meisjes mee als ze gingen trouwen. Vol met linnengoed lagen ze. Deze is van mijn moeder geweest en deze hier is van mijn zuster". Op een klein schrijfkabinetje (zowaar nog met geheime laatjes!) staat een koperen keteltje. „Die is uit één stuk geslagen. Je kunt er geen naad in ontdekken". Een pronkstuk dus van een oude koperslager die zijn vak tot in de puntjes verstond. Trots is Zwaantje ook op de ingebouwde glazenkast. Daarin bewaart zij zorgvuldig de kleurrijke kop en schotels van haar grootmoeder, het servies van haar moeder en het porseleinen speelgoedserviesje van haar zuster. Onder het kastje is de broodspin. Daarin werd vroeger het brood bewaard dat eens per week werd gebakken. Het strooien van zandtapijten leerde mejuffrouw Hans toen zij van school kwam. Zij kon goed tekenen en thuis benutte zij haar talent door spelender wijs figuren te maken in het zand dat op de blauwe en rode plavuizen in de keuken werd gestrooid en waarin de mannen met hun klompen rondstapten. Zo groeide op een dag een geheel tapijt rondom de ronde tafel. Van die tijd af maakte zij wekelijks een nieuwe- 's Zomers in het vakantieseizoen, stoppen er meermalen grote autobussen voor de deur van deze in 1600 gebouwde boerderij. Gastvrij leidt Zwaantje" haar gasten langs de fraaie antiquiteiten. Daarna toont zij op de deel in de stal hoe zij wekelijks haar tapijten maakt. Sommigen mogen proberen met de speciaal gevouwen briefkaart een eenvoudige rand te maken. Maar wat mejuffrouw Hans zo losjesweg doet, lukt hun na tien keer proberen nog niet. Jaarlijks komen er zo meer belangstellenden bij Zwaantje Hans in Schoone beek op bezoek. Jaarlijks ook komen er meer antiekjagers bij haar aankloppen. Maar nog niet een van hen heeft zo overtuigend kunnen praten dat Zwaantje iets van haar schat verkocht. Zij wil alles compleet hou den. „Aan mijn geheel op schaal gebouwde viermastencircus heb ik zeven jaar gewerkt ik ben er dus aan begonnen, toen ik zes jaar oud was. In de laatste tijd werd niet slechts het wagenpark, maar ook de collectie paarden en olifanten sterk uitgebreid", aldus de 13- jarige Jan Kohier uit Den Haag, de jongste en meest ambitieuze circusdirecteur van ons land. En hij voegde er schertsend aan toe: „De tour nee '62 is een geweldig suc ces overal, waar we ko men, werken we totaal uitver kocht en moeten we vele men sen teleurstellen We zullen ons maar niet verdiepen in de vele bonte roerselen, die zich voor Jans geestesoog tijdens zijn denkbeel dige tournee afspelen. Maar wel we ten we, dat hij de werkelijkheid zo dicht mogelijk benaderde, zodat hij met het opstellen van zijn chapiteau (met complete zit-installatie, inwen dige rondeelstangen, heuse piste, enz), de stallen, wagens, hekken en onmisbare „figuratie" maar amper voldoende had aan een ruime ver der lege kamer in de moderne nieuwbouwwoning van zijn ouders. De ongetwijfeld knappe knutselschep- ping, die op groen kastpapier staat en omlijst wordt door weelderig met circusaffiches beplakte wanden, werd door de grote toewijding van de jeug dige bouwmeester tot een natuurge trouw verkleind spiegelbeeld. -Nu moet men niet denken, dat de ruimte- verslindende hobby van de jongste spruit ook maar bij één lid van het gezin op enige weerstand zou stuiten. Hoe zou dit ook kunnenWant vader en moeder Kohier zijn ook in de ban van de magische romantiek van het zand en zaagsel-avontuur en de slanke 18-jarige dochter Mary niet minder. „Apies" en peerdespul Mogelijk is grootvader Kohier onge wild aan veel schuld, want zijn Haag se stalhouderij met „apies" bracht de liefde en het begrip voor het paard reeds vroeg in de familie. En daar het „peerdespul" vanouds een onmis baar circusbestanddeel is, valt in een en ander wel een duidelijk aanwijs baar verband te ontdekken. De Köhler's hebben een onmisken bare „circusdrang", die hen steeds weer naar die plaatsen drijft, waar ze iets van de sfeer van dit nomadenbe- drijf kunnen ondergaan. Dit verklaart ook de nauwe vriendschappelijke be trekkingen van het gezin met Toni Boltini. „Ik ga 's winters vaak met hen mee, wanneer hij de artiesten voor het ko mende seizoen wil engageren, „aldus Jans vader „en iedere zomer maakt ons hele gezin in de eigen caravan wagen een gedeelte van zijn tournee mee. Mijn vrouw vindt dat ook boeiendwe hebben allen bij wijze van spreken het circus in het bloed en zij is door ons besmet. Mary heeft al in het programma meegewerkt en wel bij een clownsentree. Ach ja het liefst was ik natuurlijk destijds zelf circusdirecteur geworden. Als ik een 10 a 15 jaar geleden het geld ge had hadik had het gedaan, zo vast als een huis. Nu is alles zo an ders gewordenhet is te moeilijk en ook een beetje te laatik ver dien my'n brood en op m(jn leeftijd begin je niet meer aan experimen ten Ondanks zijn onbevredigd circusbloed mag vader Kohier tevreden zijn. Des tijds begon hij geheel in de lijn van de oude stalhouderij met een auto zonder chauffeur-verhuurbedrijf. Zijn hele bezit bestond toen uit één gam mele „hoge hoed" of te wel zo'n an tiek hoogbenig Fordje, uit welk pover begin thans een bloeiend bedrijf met een kleine honderd wagens gegroeid Onbetwist de koning der insekten (Van onze medewerker Harry WoninkJ Hei melancholieke „hoewe-hoewe-hoewe" van de holenduif past bij de unheimische sfeer, bij de geur van gistend, rot tend blad, die van de bosbodem opwelt, bij het eeuwige duister, dat onder het geen licht doorlatende groene plafond en tussen de machtige, groenbemoste pilaren, van een grimmige grauw heid is. Ook de roffel, die de bonte specht op een dorre tak slaat met zijn sterke snavel en het spookachtige „kliah-kliah" van de zwarte specht, die als een door een feeks bestuurde slordig-flapperende lap door het oude eikenbos zwiert. Pats Er slaat iets tegen een van die machtige stammen. Zo groot als een kleine zangvogel. Maar dat was het niet I Want kijk, nu kruipt daar traag een reusachtig insekt, een enorme kever, langs de ruwe schors omhoog. Acht centimeter lang is hij en drie centimeter breed. Zijn lijf steekt in een solied pantser met gaten, waaruit de lange, van venijnige haakjes voorziene zes poten steken. Het merkwaardige en direct op vallende aan dit donkerbruine dier is echter een soort gewei, dat zeer veel gelijkenis vertoont met de koptooi van een zesender-ree bok. Het is echter, dit in tegen stelling met de kapitale stangen van genoemd edel zoogdier, een verlenging van de kaken. Enigs zins beweegbaar en mooi rood bruin van kleur. Het lompe insekt kruipt traag hoger en nu worden zijn bewegingen geagtteerder. Er is daar een wond in de schors van de eik en daaruit druppelt het eek. Gistend sap! Gretig slurpt hij ervan. Het is zijn hoofdvoedsel. Uit het groen van de kruin al even traag bewegend komt eenzelfde monster naar be neden. Langzaam naderen de gi ganten elkaar! Hebben ze eikaars positie bepaald door middel van de aan de sprieten zetelende ogen? Opeens zijn ze elkaar tot op enkele centimeters genaderd en nemen een soort hurkende hou ding aan, waarbij de kop met het „gewei" iets wordt opgeheven. Er lijkt nu in het donkere eikenbos geen wezen meer te wonen. Geen vogel zingt De holenduif staakte zijn gekoer. Alles schijnt in af wachting van de tinanenstrijd. En die komt, onherroepelijk. De wor steling begint Met hun tot „ge weien vergroeide kaken trachten de dieren elkaar van de eikestam te wippen. De met haakjes bezet te lange poten hebben stevig con tact met de ruwe schors, maar tenslotte moet er toch één de min ste zijn en daar ploft de kever van tien meter hoogte op de dorre bladeren Even beduusd krabbelt het vlie gend hert, dat het duel verloor, weer op om langzaam te verdwij nen. En nu komt uit de kruin het dier, dat de oorzaak was van de strijd. Het vrouwtje van het vlie gend hert, dat, evenals bij het ge- lijkgenaamde zoogdier het geval is de hinden en rekken geen versiering aan de kop heeft, dus aanmerkelijk kleiner is, maar er altijd nog mag zijn. Na de paring snort het vrouwtje van het vliegend hert door de zo mernacht. En al spoedig vindt ze, wat ze zoekt Een vermolmde, rottende eikestronk, die nog ge deeltelijk boven de bosbodem uit steekt Tussen het witte houtpul- vcr deponeert ze een ei, dat een middellijn heeft van Ï4 centimeter en waarvoor ze een speciale gang knaagt En in die schimmelige stronk, op welks vergane schors zwammen welig tieren, komt dat ei uit en leeft de witte larve van het vlie gend hert. Vijf jaar lang vreet hij zich naar een lengte van bijna een decimeter en een dikte van ruim 1 centimeter. Louter van hout- molm smullend. In het vijfde jaar maakt de larve zich een cocon. Hij metselt met de omhanden zijnde attributen en fors „kippeëi". waarbinnen hij een zachte, warme wieg heeft en daarbinnen vindt dan de metamorfose plaats, de verandering van een glibberige kronkelaar tot de insektenkoning van het bos! Tot de voorzomer Nog in het koude jaargetijde is in de cocon de larve de imago geworden. Maar de grote kever weet, dat hij buiten nog niet kan verblijven. Daarom blijft hij rus tig in zijn warme, eivormige wieg. zoemt. Pas in de voorzomer ver schijnt de insektenkoning mei plecntige tred, postuur en positie waardig, boven het witte, rotten de houtpulver van de eikestronk en des nachts snort hij door het bos en zoekt gistend eikesap en een vrouwtje, vecht met mannelij ke soortgenoten en cirkelt om de lantaarnlichten van de kleine bos- dorpjes, want evenals dat bij de andere insekten het geval is, heeft ook op hem het licht grote aan trekkingskracht. Het vliegend hert is een zeldzame verschijning. Overigens niet altijd was het een buitenkansje, een ontmoeting met deze grote kever. Van oudere mensen hoorde ik, dat omstreeks 1920-1930 de vliegende herten bijvoorbeeld in Noordoost- Twente vooral bij de kerkdorp- jes en gehuchtjes Vasse. Hezinge, Mander en op de Veluwe zeer algemeen voorkwamen. In die tijd is een enorme macht van deze fraaie kevers het slachtoffer ge worden van souvenirvergarende, de Veluwe bezoekende toeristen. Er was een levendige handel in en de bosarbeiders voerden potten vol vliegende herten aan, die voor een paar cent van de hand gin gen. Men zegt, dat die nering de stand dezer kevers een behoorlijke klap gaf. Doch dat hij daarom zo zeldzaam geworden zou zijn Eer der zal het verdwijnen van de broedplaatsen uit onze bossen door de alles regelende mens het lot van het vliegend hert hebben bezegeld. Waar vindt men nog vermolmde stronken, waarin de grote larve zich vijf jaar lang on gestoord kan ontwikkelen? Onlangs is gebleken, dat ook het kleine plaatsje Mander, gemeente Tubbergen, pal tegen de Duitse grens gelegen, zfln vliegende her ten nog heeft en bepaald niet zo weinig. Men ziet ze daar als vlie gende forten tussen de nietiger vleugeldragers om de enkele licht punten in de dorpskom spiralen en een cafébezoeker, die er uitrustte van een bromfietstochtje door de omgeving, kreeg de schrik van zijn leven, toen de waard hem zo'n reuzenkever van zijn Jasje plukte en hem liet zien wat hij, ongewild, had meegebracht uit de nachte lijke bossen. Het vliegend hert had zich behoorlijk vastgehecht aan de stof met zijn van vele haakjes voorziene sterke klauwen en liet zich niet eens zo gemakkelijk ver wijderen. is. („En als ik met een circus begon nen wasweldan zat ik nu misschien op de keien Tegen inmenging Het spreekt vanzelf, dat het hele ge zin de bouw van Jans breed opgezette maquette met de grootste aandacht heeft gevolgd. Hoewel de jeugdige architect wel open stond voor be paalde adviezen, heeft hij zich steeds kordaat tegen „inmenging van bui tenaf" verzet. Hij wenste al het naai-, plak-, schilder-, timmer- en peuter- werk geheel alleen te doen, al heeft hij dan wel dankbaar een constructie tekening van een broer van Toni Bol tini aanvaard, die hem in staat stelde, de tent (waarbH uitgegaan werd van een afgedankte tuinparasol) geheel in styi te hysen en af te bouwen. De katrollen aan de uit stukken buis vervaardigde vier masten, alsmede het hele touwverloop zjjn even „echt" als het stervormig uitleggen van de zeilbanen na het neerlaten van de chapiteau. „Thans werk ik dan aan de schijn werperverlichting. Overigens is er iets veranderdvroeger was het circus Jan Kohier, maar daar ben ik van afgestaptik heb er thans het circus Toni Boltini van gemaakt en het lijkt er nu ook helemaal op. Ik heb het geheel geschilderd in precies dezelfde kleurenik mocht uit het echte circus een paar potten van de oorspronkelijke verf meenemen Correspondentie Er zal wel geen groot circus nieer ter wereld bestaan, dat geen brief van Jan gehad heeft. Bij zijn hobby hoort immers een uitgebreide corres pondentie, want 500 affiches, 200 programma's en een kast met rollen entreekaarten is eigcnlyk „nog niets" voor een circusdirecteur-verzamelaar, die zichzelf respecteert. Hy streeft naar een ongeëvenaarde collectie, die alles moet omvatten, wat ook maar enigszins met het begrip „circus" in verband staat. Daarom prijst Jan zich bijzonder ge lukkig, wanneer zijn ouders weer eens een buitenlandse reis gaan ma ken, want hij weet, dat, zy bij voor keur landen bezoeken, waar het cir cus in ere is. En hij weet ook, dat zjj ook al hebben ze b.v. in Frankrijk tydens een vakantie reeds vijf ver schillende voorstellingen gezien daarbij een koffer met papier hem veroverd reikhalzend uitzien naar een zesde show, voor welks pa pieren entourage desnoods een twee de koffer ingeruimd wordt. En ook het zevende circus al zou dit nog zo pietepeuterig zijn en slechts over een paard en een clown beschikken zal niet vergeten worden „Toen Jan nog heel klein was, nam ik hem reeds mee naar het circus, „al dus vader Kohier, „en hij heeft in een tijd, toen het bedrijf meer romantiek en minder show had dan tegenwoor dig, heel wat gezien. Hagenbeek, Sa- rassaniA marnoemt U maar Merkwaardig was, dat hij aanvanke- ljjk maar zeer ongaarne meeging, want hij was bang voor de clowns...". Inmiddels vindt Jan naast zijn circus hobby (en naast zijn huiswerk, want hy zit nog in de zesde klas van de la gere school) nog tijd voor een andere „roeping" en wel voor de racefiets. Vast staat dus, dat hy vaak van een piste droomt of een, die omlijst wordt door de tribunes van een sta dion of een, waarin hy zichzelf met zaagsel-bekleefde schoenen in rok ziet staan om het „hooggeëerd pu bliek" toe te spreken. Maarzo schoon kunnen al deze geestelijke zwerftochten niet zyn, of Jan blijft nuchter. „Ik zal wel nooit een echte circusdi recteur worden.... evenmin als myn vader, „zo zegt hy, „want dat is in deze tyd te riskant. Ik ga straks maar in de zaak van vader... en dan houd ik voor mijn verdere leven het circus slechts als hobby.... zoals een ander postzegels verzamelt of duiven heeft De Engelse krantenkoning Cecil Harms- worth King, eigenaar van onder andere de. dagbladen „Daily Mirror" en „Daily Herald" en van het zondagsblad „People", eigenaar ook van een aantal concerns dat tydschriften uitgeeft, zal naar wy vernemen in maart van het volgend jaar op de Nederlandse markt gaan opereren met een nieuw damesblad. Het levcnsmiddelenconcern van De Gruyter is deelnemer in dit miljoenenproject. Het nieuwe tijdschrift voor dames wordt een maandblad, dat zal lijken op de Engelse damesbladen „Women" en „Fa mily", eveneens uitgaven van het con cern van Cecil King. Het wordt een blad in acht kleuren op kunstdrukpapier. De prijs zal waarschijnlijk dertig cent gaan bedragen. De bestaande dames bladen kosten in de losse verkoop vyftig cent. liet nieuwe tydschrift zal starten met een oplage van 300.000 en onmiddellyk kunnen worden opgevoerd tot een oplage van 500.000. Tekort aan leraren te weinig geld Rond 10.6 miljoen kleine Fransen 570.000 meer dan het vorig jaar zijn begin deze maand met het nieuwe schooljaar be gonnen. Dat is een aantal, dat het Franse opvoedingswezen tot nu toe. nooit heeft bereikt. De oorzaak: de sterke stijging van de geboortecurve in de naoor logse jaren en de toevoer van 160.000 scholieren uit Noord- Afrika. Het gevolg: alarmeren de toestanden op vele scholen. In internaten moeten meerdere leerlin gen samen in een bed slapen, omdat er een tekort is aan ruimte en meu bilair. In andere scholen worden elke avond de klasselokalen leeggeruimd en in slaapzalen veranderd. De mees te openbare scholen richten hun roos ter zo in, dat de lokalen door twee of zelfs drie „ploegen" kunnen worden gebruikt. Daar er bovendien een tekort is aan leerkrachten minstens 50.000 on derwijzers en 2500 leraren by het middelbaar onderwijs heeft het ministerie van Onderwijs reeds gerui me tijd geleden op huisvrouwen en mensen, die vrije tijd over hebben, een beroep gedaan voorzover ze de kwaliteiten hebben zich als hulp krachten ter beschikking te stellen. Steeds luider wordt de kritiek, dat de kwaliteit van het onderwys ziender ogen achteruit gaat. Elke keer, wanneer in Frankryk de pu blieke opinie om een sanering van het opvoedingssysteem roept, ant woordt het ministerie, dat er niet ge noeg geldmiddelen ter beschikking staan. In plaats van de noodzakelijke 10 tot twaalf miljard gulden krijgt het slechts een kwart hiervan. Gesloten Per jaar kunnen derhalve slechts 1500 klasselokalen gebouwd worden in- plaats van do noodzakelijke 8000. In vele Franse provinciesteden heeft de bouwpolitio bouwvallige schoolgebou wen gesloten nog voor noodscholen ter beschikking waren. De regering heeft protesterende ouders en leerkrachten geantwoord, dat de „misstanden van voorbygaande aard" de prijs waren voor Frankrijks Groot heid. In vorige jaren had Parys altyd gewezen op de Algerynse oorlog, nu spreekt men over de atoombewape ning, de reorganisatie van het leger en de hulp aan de jonge Afrikaanse republieken. Het tegenargument van de onderwijzer» en leraren, dat met een slecht opge leide en gevormde jeugd Frankrijk» Grootheid ook in het niet kan verziu- ken, is tot nu toe in I'arys door de autoriteiten nooit serieus genomen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1962 | | pagina 10