Johannesburg dankt alles aan het goud
„Kelderratten" bewaken in Berlijn
ondergrondse grens
KIEST PARTIJ
De zucht
naar rijkdom
maakte er
een Sodom van
Chefarine.4
GEEN „GELOOP" MEER OP HET
SCHIPHOL VAN DE TOEKOMST
DINSDAG 27 MAART 1962
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
9
Een stad groeide uit het niets
(Van een medewerker.)
Ergens in Transvaal, 1886.
"Een onafzienbare, gedeeltelijk met dor steppengras begroei
de, zandvlakte strekt zich uit van einder tot einder. Tegen
een azuurblauwe hemel tekenen zich enkele kopjes af en hier
en daar graast wat wild, nog niet gestoord door de mens
Cairo en Alexandria na de groot
ste van het Afrikaanse continent
is.
Het gebouw, geheel opgetrokken
uit witte steen, heeft pas een
intensieve reinigingsbeurt onder
gaan, en ligt nu verjongd in het
zonlicht van de stralende voor
jaarsdag. De ballustrade, rustend
op massieve pilaren, gaat gedeel
telijk schuil achter twee majestu
euze palmbomen, waarvan de
stammen begroeid zijn met een -
rood-bloeiende klimplant.
In de vijver bewegen zich traag
de goudvissen, onberoerd door de
blanke, gekleurde en zwarte ge
zichten, die weerspiegelen in het
water. Op de bodem van de vijver
glinsteren centen: wie een munt
stuk in het water gooit, mag een
wens doen... Een Italiaan, wat af
gezonderd van de overigen, staart
voor zich uit met een weemoedige
blik in zijn donkere ogen. Mis
schien denkt hij aan Rome, aan de
Fontana di Trevi
Het slaat één uur. Plotseling be
ginnen de kantoorgebouwen een
gestadige stroom personeel uit te
spuwen. Typistes in felgekleurde
zomerjurkjes bewegen zich koket
lachend temidden der ernstige uit
ziende zakenlieden in donkere
kostuums, de onafscheidelijke di-
plomatentas onder de arm.
Dan, in maart 1886, wordt
door J. G. Bantjes en de ge
broeders Harry en Fred Stru-
ben nabij het tegenwoordige
Langlaagte, het Mainreef
gouderts ontdekt en een
gold-rush zet in. Tentenkam
pen verrijzen nog in hetzelf
de jaar Ferreira's kamp,
Randjies Laagte in 1887 en
andere volgen
Meer en meer mensen, aanvanke
lijk vooral uit Kimberley en Pre
toria, trekken naar de nederzet
ting, die in oktober 1886 de naam
Johannesburg ontvangt. De kam
pen breiden zich uit Aan de ten
ten worden rieten ljuisjes toege
voegd, dan volgen zinken ge
bouwtjes, die al een meer perma
nent karakter dragen. Gereed
schappen, levensmiddelen, bouw
materialen: alles moet per osse-
wageri worden aangevoerd, en op
1 februari 1887 opent Stefanus
Papenfus ee/i behoorlijk georga
niseerde markt op het open ter
rein middenin het dorp. Het ter
rein krijgt de toepasselijke naam
„Market Square".
Als paddestoelen
Het wordingstempo versnelt zich:
the Witwatersrand Goldmining
Company begon te werken in
1886: maar enkele jaren later
zijn de maatschappijen als padde
stoelen uit de grond geschoten,
ook de werkwijzen verbeteren:
men vindt een doelmatiger me
thode om liet goud uit
moedergesteente, dat ook neven-
metalen als koper en ijzer
bevat, te reduceren. Johannes
burg vaart er wel by.
Er komt een postkantoor. Wat la
ter krijgt Market Square zijn
Gouvernment's Building, waarin
de regeringszaken behartigd wor
den en in 1897 vergadert voor de
eerste maal in de geschiedenis de
gemeenteraad onder leiding van
Johannesburg's eerste burgemees
ter, de heer J. Z. de Villiers.
Verkeersprobleem
Boerenoorlog
Dan breekt de Boerenoorlog uit.
Op 31 mei 1900 wordt Johannes
burg officieel overgegeven aan de
Engelse legerleiding. De plechtig
heid vindt plaats voor het Gou
vernment's Building. Tien jaar la
ter, in 1910, wordt op dezelfde
plaats de Unie van Zuid-Afrika
uitgeroepen
Enorm veranderde liet aanzien
van de stad in deze jaren, doch
Market Square bleef een open
wonde tussen bankgebouwen,
winkels en hotels, totdat in 1914
de City-Hall voltooid werd. Het
Gouvernment's Building wordt
dan het tegenwoordige Rissik
Street postkantoor. Dan komt in
1934 de Public Library gereed, en
daarmee heeft het historische en
geografische hart van Johannes
burg de zandvlakte, waar in de
dagen der pioniers ossenwagens
krakend tot stilstand kwamen na
het afleggen van lange trajecten
zijn uiteindelijke vorm gekre
gen.
Maar nog is Johannesburg's ge
daanteverwisseling niet volledig.
De prijzen voor bouwgrond berei
ken ongekende hoogten, waardoor
meer en meer etagebouw nodig
wordt en gevaarten als Anstey's
en Manner's Mansions geboren
worden: semi-wolkenkrabbers, die
de stad een New Yorks aanzien
geven.
Johannesburg, oktober 1961.
We staan voor de City-Hall, het
stadhuis op Market Square, in
het centrum van de stad, die op
Het verkeer wordt plotseling een
probleem, waarvoor de ontelbare
verkeerslichten liier robots ge
noemd slechts gedeeltelijk uit
komst brengen.
Langs de trottoirs rijen de voer
tuigen zich aaneen: parkeergele
genheid is er sinds lang niet meer
te rinden in de binnenstad. De
autobezitter, die z'n lunch wenst
te gebruiken in een van de vele
café's of restaurants, zal z'n wa
gen naar een van de buitenwijken
moeten rijden en zich daarna een
wandeling van een minuut of tien
terug moeten getroosten. Ge
stroomlijnde Amerikaanse sleeën
zien arrogant neer op de vaak
door vrouwen bereden, scooters:
vreemde, zoemende verkeersinsek-
ten, die zich bij uitstek lenen voor
't drukke stadsverkeer, en zich
daardoor ook in Johannesburg
een vaste plaats verworven heb
ben.
We verlaten echter het centrum
van de stad en wandelen via de
Market- en Commissioner Street"
naar een van de aangrenzende
wijken, voornamelijk bewoond
door Chinezen. Omstreeks 1900
had de mijnindustrie te kampen
met een tekort aan ondergronds
personeel. Om hierin verbetering
te brengen, haalde men een aan
tal Chinezen onder contract naar
de Zuidafrikaanse mijnen. Na be
ëindiging van dit contract konden
de Chinezen onder bepaalde voor
waarden blijven, hetgeen velen
van hen deden. Vandaag de dag
vormen zij een over het algemeen
zeer welvarende bevolkingsgroep.
Hun eethuisjes zien er proper uit,
zij hebben over klandizie niet te
klagen in een stad met een zo
gevarieerde bevolking: want voor
een diner op zaterdagavond moet
men telefonisch bespreken, om
niet achter het net te vissen.
Nieuwe bestel- en personenauto's
zijn de stoffelijke bewyzen van
hun welstand.
Zelfkant
In de klenrlingenwijk, arriverend,
wordt ons plotseling duidelijk,
waarom John X. Merriman van
Johannesburg sprak als de „Uni
versity of Crime". Mannen in
nauwelijks meer dan vodden ge
kleed, slenteren werkeloos rond
of hangen tegen een paal, met
een sigaret tussen de lippen. Kin
deren bedelen om een paar cen
ten. Van opgroeien in gezinsver
band is voor de meeste dezer kin
deren geen sprake. Zij zwerven
van 's morgens vroeg tot 's
avonds laat langs de wegen, be
delend om geld, ontucht bedrij
vend en zelfs georganiseerd in
braken plegend. Zo groeien zjj op.
Dranksmokkel, (aan niet-blanken
mag geen sterke drank verkocht
Johannesburg is een moderne en
dynamische stad.
trokken zijn en dat de politie daar
om een zeer strenge controle uit
oefent. Terwijl we terugrijden, be
ginnen overal stoomfluiten te
loeien, en uit de schachtkokers
komen de mijnwerkers, vuil en
bezweet, de helm met de koplamp
nonchalant op het hoofd. Haastig
begeven ze zich naar de kleed
kamers, waaruit ze even later te
voorschijn komen: de zwarten
gaan de Compounds in, de blan
ken, keurig gekleed, stappen in
glanzende automobielenDe
zon zakt nu snel achter de slime-
dumps. Overal in de stad flitsen
de neonreclames aan.
Rijk en arm
De City Hall, 't Stadhuis op
Market Square in Johannesburg.
worden) handel in verdovende mid
delen als cocaïne en marihuana
en de verkoop van gestolen
auto'shet zijn allemaal prak
tijken, die meer opleveren dan
het baantje als loopjongen, waar
naar een ongeschoolde niet-blanke
kan solliciteren.
Na zonsondergang is Johannes
burg een gevaarlijke stad. Geen
vrouw zal er 's avonds alleen een
wandeling maken. In de vele bui
tenwijken hebben de vensters een
metalen raamwerk, dat eventuele
inbrekers het binnendringen moet
beletten. Politiewagens patrouille
ren dag en nacht door de straten,
zonder dat het enige vermindering
in het aantal inbraken, gewapen
de roofovervallen, verkrachtin
gen en moorden tengevolge heeft.
Wapen onder kussen
Vele bewoners brengen de nacht
door met een vuurwapen onder
hel; hoofdkussen: kleine pistolen
worden in handtasjes en schout
holsters meegedragen
Buiten de stad, in een cirkel van
enkele mijlen bevinden zich de na-
turellendorpen als Brixton, New-
lands, Orlando en New-Clare.
Hier domineren de slime-dumps
bergen geelachtig wit zand,
overgebleven na het reductie pro
ces, dat het goud onttrekt aan de
ondergrondse gedolven steen. De
ze kunstmatige bergen bereiken
soms een hoogte van honderden
voeten, ze verlenen het landschap
een merkwaardig aanzien. Er tus
sen duiken op regelmatige afstan
den de schachttorens op.
De naturellen, die in de stad wer
ken, worden met speciale bussen
en treinen non Europeane
only vervoerd. Tegen vyf uur
ziet men bij de bushaltes onafzien
bare rijen van hen staan, wach
tend op vervoer.
Wij nemen echter een taxi, die
ons naar een dezer dorpen, Or
lando, zal brengen. Orlando zou
men een moteldorp kunnen noe
men. De vroegere lemen hutten
hebben plaats gemaakt voor een
voudige bakstenen huisjes met
gegolfd-ijzeren daken: keurige
tweekamer-woningen, met een
w.c. in het tuintje. Het kindertal
is bij de naturellen ontstellend
groot. Gezinnen van tien en meer
personen brengen de nacht door
in dergelijke huisjes. De gevolgen
liggen voor de hand. De prostitu
tie tiert welig. Vooral de mijnin
dustrie is hieraan schuldig. Zij
toch trekt niet-blanke werkers
aan uit alle delen van de Repu
bliek en daarnaast uit de Rho
desia's, uit Nyassaland en Tanga
nyika. Deze negers worden onder
gebracht in compounds -man
nengemeenschappen Velen
van hen bezoeken regelmatig de
dorpen, waarbij ze regelrecht in
de armen der prostitutie lopen.
Daarnaast natuurlijk ook hier
weer drank- en niarihuana-smok-
kel en handel in gestolen artike
len.
een overval wordt voorbereid op
een als verdacht bekend staand
huis, in verband met het verdwij
nen van een grote partij marihu
ana. Uiteindelijk biedt de ser
geant ons zelfs een lift aan. Hij
vertelt, dat bij de drank- en mari-
huanasmokkel ook blanken be-
Terug in ons hotel staan we een
ogenblik in gedachten op het bal
kon en kijken neer op de drukte
in Eloff Street. Mensen in avond
toilet haasten zich voort: de bede
laar, die zich zonder benen over
het trottoir voortsleept, met op
z'n rug een kartonnen bord
help this poor man wordt nau
welijks opgemerkt.
En ineens herinner ik mij het Fes
tival van 1956 weer. In de lounge
van hetzelfde hotel werd toen een
schare veteranen een diner aange
boden. Men had op vierhonderd
van hen gerekend, doch er bleken
zevenhonderd mensen in de grote
zaal aanwezig te zijn: sommigen
hielden als bewijsstuk een ge
boortebewijs in de hand...
Inderhaast werden driehonderd
extra herinneringspenningen ge
slagen. Daarna kon de reünie be
ginnen.
Aan lange tafels zaten de oude
en vergrijsde pioniers. In de uit
gebluste ogen herleefden gebeur
tenissen uit de goede oude tijd Ik
had de gelegenheid met enkelen
te praten en een van hen, een
mijnkapitein van in de tachtig,
met een prachtig-witte baard,
schudde bedenkelijk het hoofd.
„Het is niet meer wat het geweest
is, meneer! De zucht naar rijkdom
heeft de mens in een duivel doen
veranderen en van onze stad een
Sodom gemaakt. Er rust een
vloek ojT Johannesburg!''
Hij sloeg met de oude, beverige
vuist op tafel, als om zijn bewe
ring kracht bij te zetten.
Op hetzelfde ogenblik ging er een
schare feestvierders voorby, en
hun gelach klonk luid door de
openstaande vensters...
(Advertentie)
Belangrijke vooruitgang
bij bestrijding van pijn
en griep!
V/er middelen In é6n labiel doan wonderen
tonder da maag van streel; te maken I
De kennis van pijnbestrijding is in de loop
der jaren groter geworden. Er is vastge
steld waar en tft>e pijn ontstaat en men
heeft geleerd pijn te meten. Men heeft kans
gezien de werking van één der oudste
pijnbestrijders door toevoeging van nieuw
ontdekte middelen belangrijk te verster
ken en veiliger te maken, zodat ook zij die
een gevoelige maag hebben zonder be
zwaar Chefarine „4" kunnen gebruiken.
GUzeri fculije 20 Ublellen 0.30
Handige iiripïerpïklinj 40 üttetten f 1,50
Voordeligs Slscsn 100 tabletisn f 3.50
AUTOBUS RIJDT DOOR
GESLOTEN SPOORBOMEN
Trein kon nog juist
worden tegengehouden
Omstreeks kwart voor acht gister
ochtend is een autobas met werk
volk uit Oude Pekela bij Uithuizer-
meeden door de gesloten bomen van
een spoorwegovergang gereden.
Spoorwegpersoneel kon de naderen
de trein tijdig waarschuwen waar
door een ramp werd voorkomen. De
spoorbomen werden ernstig bescha
digd. De trein liep vertraging op.
Het stoffelijk overschot van graaf Mi
chel Karolji, oud-president van de Hon
gaarse republiek, is met een speciaal
vliegtuig uit Londen naar Boedapest over
gebracht. Karolji zal hier een officiële
begrafenis krijgen. De in 1955 in Vence
(Frankrijk) overleden ei in Groot-Brit-
tannië begraven oud-president, is van
1947 af Hongaars ambassadeur in Frank
rijk geweest. In 1949 verliet hij zijn post
uit protest tegen de terdoodbrenging van
Ladislas Rajk. Sindsdien woonde hij in
Vence, waar hij zijn memoirles op schrift
stelde. Het boekwerk zal binnenkort in
Boedapest verschijnen.
Zelden blanken
We lopen over een smal zandweg
getje, tussen twee rijen huisjes.
Kleine kinderen, spiernaakt, spe
len in het zand en kykeu ons vra
gend aan: achter de vensters
drukken platte neuzen zich nog
platter, en enkele volwassenen
komen zelfs naar buiten gelopen.
Een dikke moeder, een baby zoals
gebruikelijk op haar rug gebon
den, schommelt naar haar buur
vrouw, terwijl ze wat in zichzelf
moppert. Men ziet hier slechts
zelden blanken. Plotseling gieren
remmen van een auto achter ons.
Uit een politiewagen stapt een
sergeant. „Wat zoeken jullie hier!
Het is blanken verboden hier te
zijn, en bovendien nog gevaarlijk
ook!"
Nadat wij hem het doel van ons
bezoek kenbaar hebben gemaakt,
draait 'bij Avat bij. We-horen^ dat
TRAPO'S HOUDEN ELKAAR IN DE GATEN
Op wacht bij een
witte kalkstreep
Ze noemen zich „kelderratten" en
staan op wacht in de tunnels van
de ondergrondse in Berlijn, met
vlak voor hun voeten een met
zeer hoge elektrische spanning
geladen rail, waardoor de treinen
worden voortbewogen.
De „kelderratten" zijn 24 Westber-
lijnse politiemannen, die tót taak
hebben een grens te bewaken, die
ongeveer tien meter "onder de
grond ligt. Deze vreemde grens
lijn wordt gemarkeerd door een
witte lijn, die de commnnisten
in de tunnels gekalkt hebben. Op
vier punten buigt de Berlijnse on
dergrondse af onder Oostberlijns
gebied. De treinen stoppen daar
niet, maar moeten de route wel
volgen, omdat de ondergrondse nu
eenmaal werd aangelegd in een
tyd, dat de stad nog niet ver
deeld was.
Tegenover elke Westberlijnse politie
man staan vier leden van de
Oostberlijnse treinpolitie. Aan bei
de kanten is men met pistolen
bewapend. Het is een weinig be
nijdenswaardig baantje, want tus
sen de mannen en de passerende
treinen is nauwelijks ruimte
ongeveer 30 centimeter. Op de
piekuren, tussen 6 en 8 in de mor
gen en tussen 4 en 7 's avonds
rijdt er elke 90 seconden een trein
voorbij. Op andere tijden ligt er
vijf minuten tussen elke trein.
Elektrische rail
Aan de westelijke kant van de tun
nel, vlak onder het station Frie-
drichstrasse, is er een kleine nis
in de muur, waar een politieman
even kan rusten. Maar om daar
te komen, moet hij over de elek
trische rail springen. Raakt hij
die aan. dan is hij op slag dood.
De stroom komt uit West-Berl
Een van de Westberlijnse „kelderrat
ten" zei: „overdag maar dag
en nacht maken niets uit, want
het is hier altijd aardedonker
staan we hier alleen, 's Nachts
zijn we met ons tweeën. Een ge
liefde bezigheid in die eenzame
uren is het leggen van munten
op de rails, die door de treinen
dan plat gemalen worden.
De Westberlynse en Oostberlynse
politiemannen wisselen vrywel
nooit een woord met elkaar. De
communisten hebben in de tunnels
zoveel politiemannen, omdat de
een de ander in de gaten moet
honden. Onlangs is er nog een
Oostberlijnse agent naar het wes
ten ontsnapt door plotseling over
de rails te springen. Hij had izch
tevoren even van zijn groepje
verwijderd.
Graftombe
De Westberlijnse politie doet telkens
twee uur dienst in de ondergrond
se, maar de Oostberlijners moeten
zes tot acht uur aan één stuk op
post staan.
Tijdens de nachtdienst is het alsof de
mannen in een reusachtige graf
tombe staan. De laatste trein
gaat om elf uur voorbij en de
eerste komt pas om vijf uur
's ochtends langs. Gedurende die
zes uur heerst er in de tunnels
absolute stilte slechts af en toe
onderbroken door het schrapen
van een laars op de stenen bodem,
gekuch van de politiemannen of
het druppen van water.
De Westberlijnse treinmachinisten
„groeten" de politiemannen door
telkens wanneer zij voorbij komen
hun fluit in werking te stellen of
stoom uit hun remmen te laten
ontsnappen.
De communisten hebben hun witte
grenslijn aangebracht precies on
der de grens, die aan de opper
vlakte loopt en ook onder de
grond nemen zij die grens dood
ernstig op. Zij worden kwaad,
wanneer iemand er zelfs maar
een voet op zet.
„Op een keer zette ïk mijn voet over
de witte lyn", vertelde een West
berlijnse politieman, „en een Tra-
po (een lid van de Oostberlijnse
transportpolitie) schreeuwde on
middellijk, dat ïk mij van liet ge
bied van de Demokratische Duitse
Republiek moest verwijderen,
anders zou hij maatregelen moe
ten nemen."
DETAILS UITBREIDINGSPLAN
Passagiers per lopende
band naar toestellen
Advertentie)
KIEST PARTIJ VAN DE ARBEUL
M. J. VAN POELJE
LIJST 1
De passagiers die zich over enkele
jaren op het nieuwe, naar de ryks-
weg Amsterdam-Den Haag ver
plaatste Scliiphol uit het moderne
stationsgebouw naar de vliegtui
gen begeven, zullen niet meer be
hoeven te lopen, maar worden
per lopende band (z.g. tapis-rou-
lant) automatisch voortbewogen.
Die lopende banden zullen zich op
de eerste verdieping bevinden van
de aanlegsteigers voor de vlieg
tuigen, ofwel de „pieren".
Dit is één der details die de directie
van de luchthaven Schiphol be
kend heeft gemaakt over het
reeds jaren in de pen zijnde tan-
gentiëie uitbreidingsplan, dat
voorziet in een groot, geheel nieuw
verkeersareaal, waar omheen een
viertal banen van elk 3300 meter
als raaklijnen (tangentieel) is ge
groepeerd. Twee daarvan zijn
reeds in gebruik, de derde is in
aanleg. Deze zal de nieuwe nog
over een afstand van 4 km om te
buigen rijksweg Amsterdam-Den
Haag kruisen. Dit houdt in, dat
de rijksweg met een tunnel onder
de baan zal worden doorgeleid.
Het nieuwe stationsgebouw, dat dus
veel dichter by de rijksweg zal
liggen dan het huidige, zal drie
verdiepingen tellen en binnen haar
muren worden aankomende en
vertrekkende reizigers door mid
del van hoogteverschil gescheiden
gehouden. Zodra de aankomende
passagiers op de lopende banden
uit de vliegtuigen het gebouw be=
reiken worden zij op roltrappen
naar de begane grond gebracht.
Maar de transito-passagiers blij
ven boven, d.w.z. op de eerste ver
dieping, waar zich ook de vertrek
kende passagiers vervoegen. Deze
laatste behoeven geen trappen te
bestygen, want in navolging van
het systeem dat Pan American
Airways op Idlewild toepast zal de
aanvoerweg naar de achterkant
van het stationsgebouw geleidelijk
omhoog gaan, zodat bussen en
auto's reeds op de eerste verdie
ping komen voorrijden.
In de eerste ontwikkelingsfase zul
len langs de pieren 25 opstelpiaat-
sen voor vliegtuigen beschikbaar
zijn, maar met toekomstige uit
breiding is rekening gehouden. In
de buurt van het stationsgebouw
hoopt men een apart bezoekers
centrum op te trekken, waarin
recreatie een grote rol zal spe
len. De verbinding tussen het
nieuwe areaal en de rijksweg zal
worden gevormd door een com
plex van toe- en afvoerwegen op
ongelijk niveau, in de vorm van
een z.g. krakeling, zodat de rijks
weg op dat punt kruisingsvrif
blijft. Er zullen aparte wegen zijn
voor aankomende en vertrekken
de passagiers, maar ook voor per
soneel en betalende bezoekers van
de luchthaven.
Het herboren schiphol, dat circa 200
miljoen gulden zal kosten, zal
naar men hoopt tegen de groei
van het luchtverkeer zijn opge
wassen. Verwacht wordt, dat op
onze luchthaven in 1957 ongeveer
4 miljoen passagiersbewegingen
met kwartierpieken van 870 pas
sagiers .zullen worden geregis
treerd.