DE DUIVEL
DIE FAALDE
Vier punten
WOENSDAG 27 DECEMBER 1963
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
T
WILLIAM L. SHIRER
befaamd Ameri
kaans journalist lieeft een
omvangrijk boek geschreven
over de geschiedenis van het
nhtionaal-socïalisme en dit
werk een zeer zakelijke titel
gegeven: „The rise and fall of
the Third Reich", opkomst en
ondergang van het Derde
Rijk. Met deze naam wil Shi-
rer zich blijkbaar niet in de
eerste plaats journalist to
nen, maar veelmeer histori
cus: de titel van zijn boek
doet denken aan een klassiek
geworden werk van een be
roemd negentiende eeuwse
geschiedkundige uit Amerika,
namelijk Motley's „The Rise
of the Dutch Republic". In
dien Shïrer echter liet accent
had willen leggen op de jour
nalistieke kanten van zijn
boek, dan liad hij het zonder
de minste twijfel een pak-
kender naam meegegeven.
Tijdens het lezen van dit om
vangrijke geschrift kwam er
ons denkend vanuit een
journalistieke achtergrond t-
voortdurend één in gedach
ten, een variatie namelijk op
Koestiers „De God, die faal
de": dit boek zou men aan
kunnen duiden als de histo
rie van „De duivel, die faal
de".
De duivel, die faalde. Shirer heeft
deze diabolische geschiedenis op
een weergaloze manier te boek
gesteld. Men had het niet voor
mogelijk gehouden, dat zestien
jaren na de ineenstorting van het
Derde Ryk reeds een boek zou
kunnen verschijnen, waarin een
schrijver zulk een alomvattende
greep op zyn object zou tonen als
hier het geval is. Het werk steunt
op twee pijlers, namelijk eigen
waarneming (Shïrer is voor de
oorlog jarenlang Amerikaans cor
respondent in Duitsland geweest)
alsmede uitvoerige bronnenstudie.
Hitiers rijk heeft immers een over
weldigende hoeveelheid documen-
tatie-materiaal opgeleverd. Oor
zaak: de Duitse „Griindlichkeit"
waarmee alles wat er in de ver
warde breinen der topfiguren
rondspeelde, in documenten werd
vastgelegd. Er is een schat van
materiaal: uitspraken van nazi-
bonzen, gevangenen, de agenda's
van hooggeplaatsten inclusief Hit-
Ier, verslagen van geheime con
ferenties, legerorders, dagboeken,
privé-brïeven, kortom duizenden
papieren en bescheiden, waarin de
historie van de falende duivel
minutieus werd vastgelegd. Shïrer,
die vanaf 1925 de ontwikkeling
van het Duitse fascisme nauwkeu
rig en van nabij gadesloeg, heeft
zes jaar lang deze overweldigende
hoeveelheid documenten bestu
deerd en geselecteerd. Daarna
schreef hy zijn boek.
Een omvangrijk, maar boeiend
geschrift. Daar is bijvoorbeeld
de levensgeschiedenis van
Hitier, waarin de maniakale Fiih-
rer verschijnt (ondanks een schijn
van genialiteit) als een avontu
rier. die niet in staat bleek een
politiek op lange termijn te ont
werpen. die er evenmin in slaagde
te consolideren wat hij bereikte:
een duivel die faalde. Daar is de
historie van machtsoverneming in
1933, voorts het nauwgezette
beeld van het verzet, dat in Duits
land wel bestond maar op beslis
sende momenten niet durfde of
niet kon doortasten. Er is ook het
beschamende verhaal van de „weg
naar Münchcn", dat op dit moment
een zekere actualiteit heeft door
de in Engeland opnieuw begonnen
discussie over de vraag of Cham
berlain toch eigenlijk niet de juis
te weg koos met zijn toegeven aan
de Duitse dictator.
Die vraag wordt in dit boek on
dubbelzinnig beantwoord. Ter
verontschuldiging van Chamber
lain zou men kunnen aanvoeren,
dat hij aanvankelijk nog geloofde
in de beloften van Hitler, maar
dit excuus kan niet verbloemen
dat zijn politiek in het jaar 1938
tot immorele consequenties leidde.
Alen denke slechts aan zijn onver
schilligheid jegens Tsjechoslowa-
kije. Jan Masaryk, de Tsjechische
gezant in Londen en zoon van de
stichter van de Tsjechoslowaakse
republiek, ging in 1938 toen
hem het bericht van Hitiers invi
tatie aan Engeland en Frank
rijk voor München bereikte
naar Halifax, de toeiunalige Britse
minister van buitenlandse zakeu,
en Chamberlain om hen te vragen
of zijn land door Duitsland óók
was uitgenodigd. Chamberlain en
Halifax antwoordden, dat dit niet
het geval was en dat ze Hitier
hiertoe onmogelijk konden dwin
gen. Masaryk staarde zo ver
telt Shirer de twee godvrezen
de Engelse lieren aan en bedwong
zich met uiterste krachtsinspan
ning. „Als U mijn volk hebt opge
offerd om de wereldvrede te hand
haven", zei hij tenslotte, „dan zal
ik de eerste zijn die dit toejuicht.
Maar als dat niet zo is, heren, dan
zij God uw zielen genadig".
Het boek van Shirer dat uit
gegeven in twee kloeke delen,
bijna zevenhonderd bladzijden
beslaat - behandelt ook uitvoerig
de geschiedenis van de tweede we
reldoorlog. Op dit gedeelte willen
wij hier nader ingaan. Want bij
het lezen van deze historie heeft
men de neiging zich in de vraag
te verdiepen of de uiteindelijke
overwinning van de Geallieerden
uitsluitend een zaak is geweest
van het grote overwicht aan hun
kant of wellicht ook van fouten,
gemaakt door Hitier. Sinds enkele
jaren is het bekend, dat de Ger
maanse Fiihrer zich omstreeks
februari 1945 toen de situatie
dus hopeloos voor hem was
Hitier vraagt zich in zijn ge
sprekken met Bormann in fe
bruari 1945 af of het wellicht
zyn fout is geweest, dat hij
Franco cr in 1940 van had
weerhouden de.oorlog te begin
nen. In dat geval zou immers
Gibraltar zonder veel moeite
in handen van Duitsland zijn
gevallen en daarmee de Engel
sen van hun belangrijkste
steunpunt in de Middellandse
zee beroofd. Voorts stelde Hit-
Ier met spijt vast, dat het vol
komen fout was geweest de
aanval op Rusland pas op 21
juni 1941 te beginnen in plaats
van zoals aanvankelijk was
voorzien op 15 mei. In dat
laatste geval zou hij de Russi
sche beer wél voor de winter
op de knieën hebben gehad,
hetgeen nu niet was gelukt. De
schuld lag overigens niet bij
hem, Hitier, maar bij Musso
lini
De Führer van het Grootduïtse
rijk heeft het hier allemaal nogal
simplistisch voorgesteld. Het boek
van Shïrer toont duidelyk, dat het
beeld in feite heel wat gecompli
ceerder was dan uit de Hitleriaan-
se versie blykt. Op grond van
Shirers boek wiHen wij hier op
vier opvallende gebeurtenissen uit
de historie van de tweede wereld
oorlog ingaan, die stuk voor stuk
een andere richting hebben gege
ven aan deze barre krijg en die aan
de verderfelijke politiek van Hit-
Ier mede het uiteindelijke succes
hebbèn ontzegd.
Deze vier punten zijn:
1. De ontsnapping van het Engel
se leger bij Duinkerken.
2. Het mislukken van een goede
Duitse invasie-organisatie voor
Engeland.
3. De weigering van Franco mee
te doen aan de oorlog.
4. Het uitstel van de veldtocht
tegen Rusland.
Men ziet: de zaak ligt ingewik
kelder dan Hitier ze aan Bormann
heeft voorgesteld, terwijl toch deze
eveneens met deze vraag heeft be
ziggehouden en dat bij toen zijn
opvattingen daaromtrent heeft
meegedeeld aan zij slaaf Martin
Bormann. Deze Bormann heeft de
theorieën van zyn heer ijverig ge
noteerd, welke notities pas jaren
na de oorlog op een vry myste
rieuze manier voor de dag zijn ge
komen. In dit wat men zou
kunnen noemen verlate politie
ke testament houdt Hitier zichzelf
echter voor de gek. Dat blijkt heel
duidelijk, wanneer meh zijn woor
den vergelijkt met de analyses
van Shirer. Ter voorkoming van
misverstanden: deze Bornmnn-no-
tit.ies worden door Shirer niet ge
noemd. Zij zijn onlangs o.m.' in
Engeland verschenen, ingeleid
door Trevor Roper. Vergelijking
nu van Hitiers bedrieglyke beeld
over de oorzaken van zijn onder
gang met de realiteit zoals die
door Shirer is vastgelegd, leert
nog eens duidelijk dat de Führer
aller Germanen in wezen een licht
zinnige avonturier was, die op be
slissende momenten faalde.
Hindenburg bei/roet Hitler: een
foto uit 19SS, het jaar waarin de
nazi-leider tot. rijkskanselier werd
benoemd. Met deze benoemint) be
lton de machtsovernameLatei-
zouden de nazi's er zich steeds
op beroepen dat deze overname
langs legale weg tot stand was
gekomen.
vier punten op zichzelf ook al
weer een vereenvoudiging zijn.
Maar het. is een vereenvoudiging,
die een reëler beeld van de wer
kelijkheid geeft. Wij willen hier
onder nu de vier hierboven ge
noemde punten nader uitwerken,
«laarbij wat de feilen betreft voor
gelicht door Shirers bock.
A. De ontsnapping van
Duinkerken.
Op de 24c mei 1940 stonden de
Duitsers gereed de Engelsen bij
Duinkerken met hun pantserwa
gens een dodelijke stoot toe te
brengen, toen op de avond van .die
dag een kort, maar vreemd bevel
kwam van het opperbevel om in
deze sector niet verder op te ruk
ken. Het bevel zo bleek later
was afkomstig van Hitler, die
daarbij werd gesteund door Von
Rundstedt en Goering. De Führer
wilde namelijk de tanks reserve
ren voor latere operaties in Frank
rijk. Daardoor echter kreeg de
Engelse bevelhebber een adem
pauze, die hij volledig uitbuitte
en die leidde tot de evacuatie van
Duinkerken. De bevelvoerende
Duitse generaals waren woedend:
aan handen en voeten gebonden
door Hitiers bevel zagen zij de
Engelsen voor hun ogen ontsnap
pen. Goering daarentegen Was het
met zijn Führer volkomen eens:
de vernietiging van de Engelsen
bij Duinkerken kon nu overgela
ten worden aan de Luftwaffe.
Maar tengevolge van het slechte
weer moesten zijn toestellen aan
de grond blijven, terwijl de Britten
wegvoeren, de krijtrotsen tege
moet. Von Rundstedt gaf na de
oorlog toe: hier had men „een van
de beslissende keerpunten in de
oorlog".
B. Het mislukken van de
Duitse invasieplannen
Shirer stelt op grond van feiten
en onderzoekingen vast dat Hitier
noch het oppercommando, noch de
generale staven van het leger, de
marine of de luchtmacht zich ooit
ernstig hadden afgevraagd hoe
een oorlog tegen Groot Britannië
kon worden gevoerd en gewonnen.
In de zomer van 1940 wist name
lijk niemand in Hitiers rijk pre
cies hoe het eclatante succes van
mei en juni moest worden uitge
buit. Er bestonden geen plannen
en de wil om te profiteren van de
grootste militaire overwinningen,
die Duitsland ooit gekend had,
was bijna niet aanwezig.
Dit noemt Shïrer een van de grote
paradoxen van het Derde Rijk:
toen Hitier op het toppunt van
zijn militaire macht stond, toen
liet grootste deel van het Europese
continent aan zyn voeten lag, wis
ten noch hij, noch zijn generaals
hoe de eindoverwinning te belia-
len. Ondertussen verzamelde
Groot Brittannië echter zijn nog
zwakke krachten en slaagde het
er in de luchtslag boven zijn
grondgebied op het nippertje te
winnen. De plannen voor een in
vasie, waaraan Duitsland onder de
naam „Operatie Zeeleeuw" was
begonnen, werden keer op keer
uitgesteld, totdat niemand er meer
over sprakOpnieuw een be
slissend keerpunt
C. Franco's weigering
aan de oorlog mee te
doen.
Op 23 oktober 1940 had Hitier een
langdurig onderhoud met Franco,
teneinde hem te bewegen aan de
oorlog deel te nemen. De caudillo
had namelijk in juni ten tijde
van de val van Frankrijk Hit-
Ier meegedeeld dat Spanje aan de
oorlog zou deelnemen indien het
daarvoor in ruil het grootste deel
zou krijgen van het uitgebreide
Frans-Afrikaanse rijk. Maar toen
de Führer rijn collega verzocht nu
inderdaad mee te gaan doen, bleek
Franco van gedachten veranderd:
tenslotte was Engeland nog niet
op de knieën Negen uur onder
handelden de twee dictatoren in
dc stad Hendaye aan de Frans-
Spaanse grens, waarbij Hitier er
niet in slaagde zijn doel te berei
ken. Latei zei hij grimmig tot
Mussolini: „Ik zou me nog liever
drie of vier tanden laten uitruk
ken dan dit nog eens mee te ma
ken".
-Alles bijeengenomen een opmer
kelijke nederlaag voor Hitier, de
eerste gedurende vele jaren en
dat nogal liefst tegenover een
„vriend"! Toen hij die dag daarop
met de oude maarschalk Pétain
te Montoire besprekingen voerde
was het resultaat iets heter, maar
ook hier bereikte hij zijn doel niet.
Hij had namelijk gewild, dat óók
Pétain aan de Duitse kant ging
meedoen, hetgeen de maarschalk
beslist weigerde. En alweer mag
men zeggen: een veelbetekenende
beslissing. Hendaye en Montoire
deden de kans om Engeland onder
de duim le krygen verder uaar
aehierwjjken.
D. Het uitstel van de
Russische veldtocht.
Rusland, de grote ideologische te
genstander van de nazi's, zou op
15 mei 1941 worden aangevallen
volgens een plan, dat de codenaam
„Barbarossa" had gekregen. Maar
door een complex van zaken
waarin Mussolini een belangrijke
rol speelde werd de begindatum
door Hitier verschoven. De uitein
delijke oorzaak? Het wantrouwen
tussen de vrienden-dictatoren.
Mussolini kon in feite Hitier niet
uitstaan. „Hij stelt mij altijd voor
een fait accompli (zei hij tegen
Ciano). Maar ik zal hem met zijn
eigen munt betalen. Hij zal uit de
kranten te weten komen, dat ik
Griekenland heb bezet. Op die ma
nier zal het evenwicht hersteld
zyn". Hitier kwam op de hoogte
van Mussolini's plannen, toen hij
terugkeerde uit Frankrijk van zijn
mislukte besprekingen met Franco
en Pétain. Woedend was hij en on
middellijk stelde hy de Duce een
bijeenkomst voor. Het ondoordach
te Italiaanse optreden tegen Grie
kenland op het slechtst denkbare
ogenblik van het jaar dreigde na
melijk de hele situatie op de Bal
kan in de war te sturen. Hitier
snelde naar Florence om te pro
beren Mussolini van zijn Griekse
avontuur te weerhouden.
Maar hy kwam te laat: de Duce
begroette zjjn gast met opgeheven
kin en stralende ogen: „Führer,
wij rukken op. De Italiaanse troe
pen zijn bjj het aanbreken van de
dag triomfantelijk de Albanees-
Griekse grens overgetrokken."
Hitier vertrok ziedend: dit was
binnen een tijdsbestek van een
paar dagen zijn derde nederlaag.
Op lange winteravonden van de
jaren, die zouden komen, vorm
den Hendaye (Franco), Montoire
(Pétain) en Florence (Mussolini)
een steeds terugkerend thema van
bittere verwijten tegen ondank
bare en onbetrouwbare vrienden,
as-partners en Franse „bedrie
gers". Men zou kunnen zeggen:
zoals de waard is...
Hitler had overigens in zoverre
gelijk, dat Mussolini's veldtocht
inderdaad een mislukking dreigde
te worden. Men moest hem de
helpende hand bieden, hetgeen on
der meer leidde tot een anti-Duitse
staatsgreep in Joegoslavië. Die
staatsgreep veroorzaakte een van
de wildste woede-uitbarstingen bij
Hitler, die hij ooit heeft gehad.
Hij riep razend zijn bevelhebbers
bijeen en deelde mede dat nu voor
alles eerst Joegoslavië vernietigd
moest worden. In deze bijeenkomst
kondigde hij, volgens een onder
streepte passage in het geheime
rapport van de zitting, de voor
hem fataalste beslissing van de
oorlog af: „Het begin van de ope-
ratie-Barbarossa zal ongeveer vier
weken moeten worden uitgesteld".
Met andere woorden: de veld
tocht naar Rusland, waarvoor
reeds vele voorbereidingen wa
ren getroffen en die in een
legerorder van 18 december
1940 was vastgesteld op 15 mei
1941 werd op die bewuste dag
(27 maart 1941) vier weken
uitgesteld. Dit zegt Shirer er
„Het is nauwelijks een overdrij
ving als men zegt dat Hitier door
dit besluit op die namiddag in
maart in een bui van razende
woede de laatste gouden kans ver
speelde om de oorlog te winnen
en het Derde Rijk, dat hij met zulk
een barbaarse genialiteit had op
gebouwd, te maken tot het groot-
Deze foto dateert uit de begin
periode van de N.S.D.AJ?. Hitier
was toen niet veel meer dan een
politieke avonturier, om wie zich
rechtse extremisten hadden ver->
zameld
ste Duitse Ryk van de geschiede
nis. Veldmaarschalk Von Brau-
chitsch, de bevelhebber van het
Duitse leger, en generaal Halder,
de bekwame chef van de generale
staf, zouden zich dit ogenblik met
grote bitterheid blyven herinneren
en zy zouden de consequenties la
ter heel wat beter doorzien toen
zy te maken kregen met de enor
me sneeuwval en de lage tempe
raturen van de Russische winter,
drie of vier weken voordat zij ge
reed waren om in Rusland de uit
eindelijke overwinning te behalen"*
Wanneer men deze vier punten
overziet, dan moet men con
cluderen dat er slechts vaga
aanknopingspunten zijn met Hit-
Iers theorie over de oorzaken van
zijn nederlaag. De werkelijkheid
is gecompliceerder dan het beeld,
dat de Führer in 1945 aan zyn
slaaf Bormann dicteerde. Nog
maals, bovenstaande vier punten,
geput uit het omvangrijke werk
van Shirer tonen Hitier als een
boze avonturier, die niet in staat
was het resultaat van zijn eigen
duivelse concepties te consolide
ren. Immers: op een beslissend
moment gaf hy het zonderlinge
bevel, waardoor het Engelse leger
in Duinkerken kon ontsnappen:
toen hij moest afrekenen met zijn
aartsvijand Engeland bleek hij er
onvoldoende op te zijn voorbereid:
toen hij de steun nodig had van
een medestander was de band met
deze Spaanse collega-dictator on
voldoende om deze tot hulp te kun
nen dwingen: toen hy tenslotte
Rusland ging bestrijden nam hy
het voor zijn politiek fatale besluit
eerste een klein land af te gaan
straffen.
Shirers boek, dat ons aanleiding
gaf tot deze beschouwing, is
onlangs bij Becht, Amsterdam,
verschenen in een redelijke Neder
landse vertaling van J. F. Klip
huis: een royale uitgave, waarop
maar weinig valt aan te merken.
Een bezwaai-, waar wij met enige
nadruk de aandacht willen vesti
gen. is het ontbreken van illustra
ties. Wij kunnen er begrip voor
hebben, dat foto's niet zijn opge
nomen opdat als dit althans
een overweging van de auteur is
de lezer alleen te maken krijgt
met het nuchtere woord. Maar
wat wel nodig zou zijn geweest is,
dunkt ons. het opnemen van kaar
ten. Vooral in het tweede deel,
waar de geschiedenis van de twee
de wereldoorlog is behandeld, zou
dat in vele gevallen verhelde
rend hebben gewerkt.
Onze bewondering voor dit werk
is echter sterker dan de kritiek.
Mogelijk dat vakhistorici (vroeger
of later) hier en daar nog oneffen
heden aantreffen en op voorstel
lingen stuiten, die discutabel zyn.
Maar wy geloven, dat men derge
lijke aanmerkingen niet al te
zwaar moet rekenen. Hoofdzaak
is, dat de auteur zelf toeschou
wer van en in zeker opzicht deel
nemer aan deze fel-bewogen his
torie kans heeft gezien deze ge
schiedenis in al haar omvangryk-
lield In één omvattende greep te
herscheppen. Met zijn boek heeft
hy een grootse prestatie geleverd,
een werk dat het nazi-verleden on
barmhartig toont, maar aldns te
vens vele achtergronden verklaart
van de huldig» wereldsituatie,
