„HEKSEN huilen niet of de oranje pyjama" NATHAN-PRIJS voor toneelkritiek in Amerika cc Manifestatie met films uit 51 landen in Moskou Een Permeke-museum in Jabbeke bij Brugge Aanwinsten voor Haags gemeentemuseum r ZATERDAG 22 JULI 1961 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT EEN ZEEUWSE SFEER Origineel en fantastisch boek van Isaak Faro 7 ic Isaak Faro is weten we niet; wanneer hij een Zeeuw blijkt te zijn zou ons dat niets verbazen, want hij kent onze eilanden blijkbaar door en door. Of „Heksen huilen niet of de oranje pyjama" zijn debuut is, weten we evenmin, maar één ding staat als een paal boven water: het is een kostelijk boek, waarvan de oorspronkelijke opzet, de grillige fantasie en de speelse ironie beurt om beurt boeien. Hoe vaak ook reeds be weerd is dat het genre „roman" dood is, hoe vaak ook reeds op geforceerde wijze nieuwe (doodlopende) wegen werden inge slagen, hier is het overtuigende bewijs dat de roman nog nieuw en springlevend is, en dat van binnen uit, zonder opvallende uiterlijke kunstgrepen. Hoogstens met behulp van een procédé, zo oud als het genre zelf: dat van een voor- en een nawoord door de zogezegde „vinder" van het manuscript. Een overigens kostelijk procé dé dat alleen door misbruik in onbruik kan zijn geraakt, want het geeft de schrijver altijd een prachtige gelegenheid tot rela tiveren, afstand nemen, het aanbrengen van een dubbele bo dem, en wat niet al. Letterkundige kroniek door HANS WARREN Welke mogelijkheden Isaak Faro vaardig aangegrepen heeft. Het boek is overigens, zo het een debuut is, in zijn geheel bijzonder vaardig geschre ven en het betuigt van een laconieke levenswijsheid, en ook van esprit, iets tuurlijk weer meer van Piet, en zij wat men helaas al te vaak mist in de Nederlandse romans. Kortom, we vinden het een in alle opzichten opvallend en geslaagd boek; het combineert lichte leesbaarheid en amusement met geestelijke diepgang zonder dat van zwaarwichtigheid er gens sprake is. Het bevat zelfs een (met spot toegepast) element van spanning en geheimzinnigheid waar aan uiteraard de heksen uit de titel niet helemaal onschuldig zijn. En die komen er nog al in voor. Een ideaal ook voor een regenachtige dag in de vakantie, en toch ook wel met draag kracht genoeg er zich later nog eens mee te vermaken. oofdpersoon is Klaas, een jonge man die met vertalen de onzeke re kost verdient. Van een oud oom heeft hij een landarbeidershuisje op een Zeeuws eiland geërfd. Hij heeft het aardig op laten knappen en brengt er vaak enige tijd door. Ook laat hij er zijn vriend Piet, drs. biologie, wel bivakkeren. Klaas is een lange vent, Piet nog langer, een soort reus, en 'Piet heeft al een paar keer een meisje dat Klaas aardig vond in weten te palmen. Vandaar dat de vriendschap een tikje labiel is. Wanneer het boel begint is Klaas nogal gecharmeerd van het meisje Ellie, maar Ellie na- H' r~ Tweede festival in Russische hoofdstad De Russen zitten minder dik in de bloemen dan wij Ne derlanders, maar niettemin ziet men thans telkens in Moskou dames met boeketten lopen. Er is nu namelijk een internatio naal filmfestival tiet tweede in de Russische hoofdstad; het eerste was in 1959 en bij alle mogelijke gelegenheden of- freeft men bloemen aan de da mes. Dat typeert de vriendelijke wijze waarop de Russen, zowel de officiële persoonlijkheden als de gewone burgers, de festival- gasten tegemoet treden. Aan het festival nemen 51 landen deel, waaronder alle filmproduceren- de landen van Oost en West. De beste werken tot nu toe kwamen uit Japan, Oost- en West-Duitsland, Italië en Frankrijk. Japan had Het Eiland gestuurd, een poëtische, ont roerende film van Kaneto Shindo, over de harde strijd van het bestaan van een klein gezin, dat voortdurend te kampen heeft met gebrek aan wa ter voor de gewassen, die het kweekt. De film heeft geen commentaren en dialogen; de ontwikkeling van het verhaal wordt duidelijk uit de beel den, de beeldvolgorde en het zoge naamde „natuurlijke geluid". Men [kent het systeem van Flaherty, die er in zijn films als Nancok en Loui siana Story eveneens de fraaiste re sultaten mee bereikte. Frankrijk stuurde o.a. Le Princesse de Clèves van regisseur Delannoy, met Jean Marais en Marina Vlady (die van Russische origine is). Geen goede keus zulk een film voor Mos kou, meent U Vergis U niet, in de Sowjet-Unïe leest men de kleine kin deren dezelfde sprookjes voor als bij ons, sprookjes van prinsessen en prin sen, en deze in de zestiende eeuw aan het Franse hof spelende geschiedenis doet het dus ook bij dit publiek. Oost-Duitsland vertoonde verscheide ne films, waaronder een uitstekend werk van de bij ons door zijn mees terwerk bekende Konrad Wolf, na melijk „Professor Mamlock", naar het gelijknamige toneelstuk van zijn vader, Friedrich Wolf. De film ver telt over de eerste maatregelen van de nazi's tegen de joden en zij maakt een diepe indruk. Ook de Westduitse film Het Spookslot in Spessart werd met grote bijval ontvangen, een ver volg op Das Wirtshaus Spessart, eveneens van Kurt Hoffmann en he lemaal in ironische toon gehouden, met o.a. een satyrieke toespeling op de concurrentie van Amerikanen en komt slechts bij Klaas aan om te we ten te komen waar Piet uithangt. Die blijkt, alvorens naar Frankrijk te zul len vertrekken, in Klaas' woninkje in Nieuwendijke te zitten, een feit dat successievelijk Klaas en Ellie, gedre ven door respectievelijk jalozie en liefde, ook in Nieuwendijke doet be landen. Als Klaas er arriveert, meent hij Ellie juist uit de deur te zien ko men, een vergissing overigens, want Ellie komt pas later. Voor Ellie wordt het bezoek kort en pijnlijk, daar Piet duidelijk laat merken dat hij genoeg van haar heeft. Maar dan zijn de ver wikkelingen al volop aan de gang, en die zijn te aardig, te gek en ook te gecompliceerd om ze hier bij voorbaat uit de doeken te doen. Daarom in 't kort: in de stad Waterburgh op het eiland woont een bibliothecaris, dr. Hammer, die gepromoveerd is op de zestiende eeuwse dichter Vellenius uit het naburige Havene. Nu is deze Vel lenius een nogal omstreden figuur, die zich behalve met de dichtkunst en het humanisme ook bezig gehouden heeft met de bezwering van de boze gees ten, het bereiden van toverdranken, het denonceren van heksen e.d. In het dorp woont een notaris, goed thuis in de folklore van de nogal behekste streek die „de Poel" wordt ge noemd, en deze notaris is uit liefheb berij gaan grasduinen in het leven van Vellenius, waarbij veel aan het licht is gekomen waarmee dr. Hammer, die een nieuwe studie vil publiceren, kan dwarsbomen. Ook Piet, bioloog, maar fervent amateurspeurder in archieven, houdt zich met Vellenius bezig, en heeft op zijn beurt de hand weten te leggen op papperassen die de notaris niet Kent. Als dan de nota ris tijdelijk Klaas, de vertaler, als typist in dienst neemt, en deze als laatste een hoogst interessante ontdekking doet, die ook weer in een spel van geven en nemen en koddige chantage wordt verwerkt, wordt de situatie aardig ingewik keld, temeer daar een mysterieus geval van zich onwel bevinden (van Piet) met een, toch wel mali cieuze, klap (van Klaas en Piet) en een even boosaardig gangen volgen door de notaris doorvloch ten worden met zeer veel hekse rijen, meest in 't verleden, maar ook wel in het heden. Want een lieve heks is Leetje, het dienstmeisje (en bovendien natuurlijk dochtertje) van de notaris, een dorps, maar allesbehalve dom meis je, dat Klaas in haar strikken weet te vangen, o.a. met behulp van een oranje pyjama waarop zij grasgroene motieven heeft geborduurd. Leetje speelt handig haar rol mee in de ge heimzinnigheden, en als hun omgang; gevolgen heeft, lossen Klaas en Leet je het goed op, even goed als roman cier Isaak Faro, die er voor zorgt dat het niet banaal wordt. Zoals hij overal heeft gezorgd voor puntige opmerkingen, gewaagde en speelse passages, koddige persiflages, clownerieën en hekserijen. Een boek, dat men dan ook geamuseerd en toch ook bewonderend in één ruk uitleest. Bovendien een fantastische rara avis in onze nogal saaie hedendaagse ro- manproduktie Isaak Faro: Heksen huilen niet, of de oranje pyjama. G. A. van Oorschot, Amsterdam (De witte olifant-reeks). Russen in de ruimtevaart, die er hier als koek inging. De Engelsen hadden een middelma tige film over Oscar Wilde, met een knappe titelrol van Peter Finch, die liier in persoon aanwezig is. Ook d< Tsjechen kwamen ditmaal met eer middelmatige film, Ketenen. De Ita lianen boekten bijzonder veel succes met hun grote documentaire over <fe Olympische Spelen te Rome, em werk dat zelfs mensen met volslagoi gebrek aan belangstelling voor le sport, sterk boeide. De verwachtn- gen zijn voorts op het ogenblik ntg hoog gespannen voor de Russisdie festivalbijdrage, Opklarende henel, de nieuwste film van de beroende Tsjoekrai, die, naar de geruchen willen, afrekent met het stalinisne, doordat hy de opklarende lucht 'an nu stelt tegenover 't bewolkte verle den. Provincie kocht huis en werken aan Het sierlijke huis „De vier winden" te Jabbeke, op enkele kilometers van Brug ge, waar de vermaarde ex pressionistische kunstschil der Constant Permeke het grootste deel van zijn leven heeft gewerkt, is door de pro vincie West-Vlaanderen aan gekocht en als museum inge richt. Het werd onlangs ge opend door de Belgische mi nister voor culturele aange legenheden, de heer Van Elslande. Men heeft alles in het werk gesteld om zoveel mogelijk de atmosfeer te behouden-uit de dagen dat Permeke er zo vele werken heeft geschapen, die thans in musea prijken in Parijs, Praag, Bazel, Den Haag, Amsterdam, Rotter dam, Sao Paulo, Rio de Ja neiro en New York en in tal loze particuliere verzamelin gen over de hele wereld. Gelukkig werden niet alle doeken en beeldhouwwerken verkocht en heeft Permeke, toen hij op 4 ja nuari 1952 in een ziekenhuis te Oostende overleed, nog heel wat werken nagelaten aan zijn kinde ren, die in het huis te Jabbeke op eigen initiatief een voorlopig mu seum inrichtten. De belangstel ling uit het buitenland en dan voornamelijk van Amerika voor de doeken van Constant Permeke is echter bijzonder groot, zodat er regelmatig verleidelijke voorstel len werden gedaan, waaraan de familieleden van de beroemde kunstenaar wellicht uiteindelijk zouden zijn bezweken. Het pro vinciaal bestuur van West-Vlaan deren is de buitenlandse kunstver- zamelaars echter voor geweest door alle nog overblijvende wer ken, samen met het woonhuis vol ledig aan te kopen. onstant Permeke wordt be schouwd als een van de voor naamste vertegenwoordigers van het expressionisme. Hij werd in 1886 te Antwerpen geboren en na de eerste wereldoorlog vestig de hij zich te Jabbeke. Zoals vele andere jonge kunstenaars trok hij in 1909 naar St.-Martens-Latem aan de Leie, waar hij een van de hoofdfiguren werd van de school, die naar dit kunstenaarsdorp werd genoemd en waartoe ook de gebroeders De Smedt, Albert Ser- vaes, Frits van den Berghe en vele anderen behoorden. Hij sloot zich al heel vroeg aan bij de nieuwe stroming, die het expres sionisme toen was. Zijn leven lang zou hij in dezelfde richting doorgaan. De „Vier Winden" te Jabbeke is omringd door een prachtig park, waarin verschillende beeldhouwwerken van Constant Permeke prijken. In het museum zelf gaat de aandacht in de eer ste plaats naar het schildersate lier, waar tussen 1930 en 1952 en kele van de meest bekende wer ken van deze kunstenaar ontston den. Het grote doek „Over Per meke" hangt er thans op een ere plaats, samen met het typische Een stemmig hoekje in het schildersatelier van Constant Permeke te Jabbeke, met op de voorgrond het bekende werk „De Zaaier zelfportret, rechtstreeks uit een boomtronk gehouwen. Ook monu mentale tekeningen en een onvol tooid landschap sieren hier de wanden. Piëteitsvol zijn verder rond het dodenmasker van Per meke talloze intieme documenten verzameld, zoals brieven van vrienden-kunstenaars en familie leden. Men vindt er ook een verf- kast met borstels, een palet, een. hele reeks foto's en vele andere herinneringen. In de vroegere sa lon (gelijkvloers) zijn kleinere werken samengebracht. Men treft er o.m. een viertal schilderijtjes uit de Latemse tijd en een klein beeldhouwwerk. Ook het doek Jntocht van de Duitse troepen te Jabbeke" is er te zien. Een an dere zaal is volledig voorbehouden aan vele studies naar levend mo del. Het grote atelier bevindt zich in een afzonderlijke vleugel. Dit ruinie gebouw, dat twee zalen van ongelijke grootte omvat, werd tot een modern museum omgevormd. In totaal werden er naast enkele belangrijke beelden zeventien grote schilderijen tentoongesteld, waaronder verscheidene taferelen uit het landelijk leven, de ..Ma rine", het,„Bretoens Landschap", geschilderd in 1951 en het ontroe rend „Afscheid", ontstaan in 1948 bij het overlijden van de vrouw van de schilder. Degenen, die belang stellen in het Vlaamse expressionisme, zullen zeker veel genoegen beleven van een bezoek aan „De Vier Winden" te Jabbeke. T Tet gemeentemuseum te 's- Gravenhage lieeft uit de Thompson-collecte uit Pitts burgh, die gedurende het voorjaar in dit museum was tentoongesteld en daar voor het laatst compleet bijeen was, zes kunstwerken aange- Voor de eerste maal naar recensent en auteur (Van een bijzondere medewerker), et is misschien niet zo vreemd, dat een I—I man, die de toekenning van toneelprijzen verfoeide, een jaarlijkse prijs zou instellen voor dc beste recencies op toneeluitvoeringen. Volgens hen die wijlen George Jean Nathan alleen door zijn geschriften kennen (meer dan 40 boeken, ontelbare tijdschriftartikelen en de beoordelingen van ruim 5000 toneelstukken) zou de nestor van de New Yorkse toneelcritici met de welbesneden pen deze omweg wel ge kozen hebben om zijn inzichten en denkbeelden over de toneelwereld ook na zijn dood in 1958 levend te honden. Zijn testament, waarin hij een jaarlijkse prijs instelde voor de beste to neelkritiek door een Amerikaan, was de neer slag van Nathans algehele opgaan ïn het toneel en wat daarmee samenhangt. Hij stelde uit zijn nalatenschap een groot bedrag ter beschikking, waaruit jaarlijks de prijs zou worden betaald een daad, die de man tekent, die zo'n belangrijke rol ge speeld heeft in de verheffing van de normen van het Amerikaanse toneel en op de smaak van de grote massa bijna een halve eeuw lang grote invloed heeft uitgeoefend. De door hem bij testament benoemde commissie voor de toekenning der pi-ijzen, bestaande uit de faculteiten der Engelse letteren van de Cor nell, Princeton cn Yale universiteiten, heeft dezei? dagsrt haa» hei!?,a bekendgemaakt, na melijk Harold Clirman, toneelrecensent voor het tijdschrift Tie Nation en C. L. Barber, gastprofessor aal de Yale Universiteit. De laatste heeft de aandacht op zich gevestigd met zijn boek „Slakespeare's Festive Comedy", volgens de comnissie „een van die zeldzame boeken, dat tegeijkertijd een meesterwerk van wetenschappelijl onderzoek en een helder ge stelde kritische lehandeling van een aantal be langrijke toneeJtukken is, namelijk de kome dies van Shakdpeare die hij voor 1600 heeft geschreven". inder wetinschappelijk, maar van meer JV/F direct beling voor de schouwburgbezoe- kers is Qirmans boek, een verzameling van zijn recenses en essays onder de titel „Lies Like Truth". Curman heeft ook een belangrijk aandeel gehac in de oprichting van „Group Nesbr van de critici verfotide toneelprijzen J Theater" een gezelschap experimentele kunstenaars lit de jaren 30, die grote invloed hebben uitgeefend op het Amerikaanse toneel. Bovendien heft hij belangrijk werk verricht als regisseur Clurman,de regisseur, heeft vaak aan Clur- schaft. En van zijn voortreffelijkste analy- man, de ecensent, de stof tot schrijven ver sos, nam!ijk die van „A Streetcar Named Desire", fan alleen zo geschreven zijn door efuwnancüs yooa ris yolle honderd procient regisseur is. Zijn boek bezit nog vele andere voortreffelijke eigenschappen, niet het minst de prettig leesbare stijl. En ofschoon zijn meeste kritieken slechts „voor het ogenblik" geschreven waren, hebben ze de tijd over leefd, omdat het de schrijver in de eerste plaats om de artistieke waarden van de op voering te doen is. Elk nieuw werk beschouwt hij in het licht van de ontwikkeling van de schrijver, deze laatste wordt op zijn beurt gezien in zijn betrekking tot het toneel en tenslotte het toneel in zijn betrekking tot de samenleving. Clurman is van oordeel dat elk stuk tegelijk een emotio nele uiteenzetting is en een prikkel op de toe schouwer uitoefent en het daarom de taak vn« de recensent is niet alleen aan te geven welk thema in het stuk behandeld wordt, maar ook of het een zekere „menselijke betekenis" bezit. Hij is ten zeerste verontrust door de vaste overtuiging van zo velen, die menen dat voor treffelijkheid en succes in de toneelwereld synoniem zijn en hij grijpt elke gelegenheid aan om de onhoudbaarheid van deze redenering aan te tonen. Het lijdt geen twijfel dat Nathan tevreden zou zijn geweest met de keuze van de eerste-prijs- winuaars. Over deze keus kan trouwens geen verschil van mening bestaan, en het verheugt de toneelliefhebbers dat er New York nog meer uitmuntende recensenten zijn. Deze mensen die op zo voortreffelijke wijze in woorden weten uit te drukken wat door de schouwburgbezoekers wordt gevoeld en ondergaan, vervullen boven dien in ruimere zin de taak op gewetensvolle wijze het theater en het publiek tot de aanvaar ding van hogere normen op te voeden. Zo'n recensent was George Jean Nathan en dat zijn de mannen en vrouwen die met de prijs worden, geëerd die zijn naam draagt. kocht: drie schilderijen en drie beeldhouwwerken. Het zijn een groot doek „Blauwe re gen" van Claude Monet, een „Compositie met lichtblauwe cir kel" van Ben Nicholsen, een plas tiek „Grote vrouw met spiegel" van Henri Laurens, en twee beeld houwwerken „Pad" en „De grote bosmens" van Germaine Richier. Als voornaamste van deze reeks aan winsten beschouwt het gemeente museum het grote doek „Blauwe regen" van Claude Monet. Dit be hoort tot de reeks doeken op groot formaat, welke hij in zijn laatste levensjaren (tussen ca. 1920 en 1926) in zijn atelier te Giverny schilderde. Alle hebben zijn tuin met grote vijvers tot onderwerp. Zo ook de „Blauwe regen", zich spiegelend in het stille water van de vijver. Voor de Mondriaan-collectie van het museum wordt de verwerving van een „Compositie" (1920/22) van de Rus El Lissitzky (Smolensk 1890- Moskou 1941) van groot belang geacht. Ook de „Compositie met lichtblauwe cirkel" van de Engels man Ben Nicholson (geb. 1891). wordt een welkome ondersteuning geacht van de Mondriaan-collectie. Beide schilders ondergingen via het „Buahaus" te Dessau de in vloed van Mondriaan. Het beeld de „Grote vrouw met spie gel" van de Fransman Laurens is een werk uit 1929, het tijdstip waarop hij zich had losgemaakt van zijn kubistische vormgeving. Opdrachten van o. fc. cnw. aan lellerknndigen De staatssecretaris van onderwijs, kunsten en wetenschappen, mr. Y. Scholten, heeft aan de letterkundigen mevrouw H. Laurey te Haarlem/ J. van Breemen te Laren (N.-H.). Han G. Hoeksti'a te Amsterdam en C. Poort te Voorburg, opdrachten ver leend tot het schrijven van een aantal gedichten. De letterkundigen C. J. Kelk te IJmuiden en D. Verroen te Rijswijk zullen in opdracht een ro man en A. Coolen te Waalre een aan tal schetsen schrijven over (verdwij nende) volksgebruiken in het oosten en zuiden van Noord-Brabant. Aan de letterkundige Ab Visser te Amsterdam tenslotte is opdracht ver leend een essay te schrijven over de sociale en psychologische aspecten van de deteclive-story.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1961 | | pagina 5