Farsta, retortenstad van Zweden,
voorbeeld van
hedendaagse
stedenbouw
Jordanië krijgt toch
een koningin
MAANDAG 5 JUNI 1961
PROVINCIALE ZBBUW8B COO RANT
7
en met hen had men contact.
Maar die kennissen woonden el
ders.
Vindt U het prettig wonen in Far-
sta? Neigingen om te vluchten uit
de ,,retortenstad"?
„Itetortenstad" Eula Petterson
moet liet even verwerken. Want
het begrip is voor haar volkomen
nieuw. „Hoewel... ik moet toege
ven, dat ik in het begin me toch
niet helemaal in Farsta thuïsvoel-
de. Nu U het zegt: ik had een
beetje heimwee, maar ik weet niet
precies waarheen. Mijn man en ik
waren in die eerste tijd ongedu
rig en we trokken er nogal veel
op uit
Betekende dat uittrekken het zoe
ken van amusement in Fartsta
zelf? Nee, dat niet. Eula Petter
son en haar man trokken naar
kennissen, elders in de stad. En
zij gingen naar het oude Stock
holm om daar eens uit te gaan.
„Maar dat heimwee is vlug ver
dwenen. En nu? We gaan bijna
nooit meer weg. We zijn echt wel
geacclimatiseerd, we voelen ons
thuis in Frasta, thuis in de bio
scoop, thuis in de leeszaal, thuis
in de winkels. Nee, ik geloof niet
dat we ook maar even voelen, dat
het hier kunstmatig zou zijn. Een
stad als Farsta heeft een eigen
stijl doordat alles zijn eigen plaats
heeft, het is bekeken en het is
bestudeerd. En als bewoners pas
je jezelf aan die situatie heel
gauw aan. Een mens leert zijn
gemak makkelijk te vinden...
dat er nog weinig sleur was, want
daarvoor waren de ervaringen in
deze stad nog te „vers". Van de
sombere verwachtingen, die in de
beschouwingen van de eerder ge
noemde buitenlandse architecten
doorklonken, was nog niets te
merken.
Of steden als Farsta in de toe
komst zullen voldoen, of het per
fectionisme niet te ver is doorge
voerd, dat zal dus vermoedelijk
pas veel later aan de orde komen,
na enige jaren van intensieve be
woning. Maar och, dan is er weer
werk aan de winkel voor totaal
andere figuren, voor psychologen
en de sociologen, die dan het
waarom van de ontevredenheid
moeten opsporen. Want dat is wel
duidelijk: in deze tijd laat men de
mens niet zomaar ongelukkig we
zen. Er wordt opgespoord waar
om het hem niet bevalt en het re
cept blijft niet uit
In Farsta lijkt echter op dit mo
ment de „ideale" situatie al ver
bereikt.
Dezelfde mens
Hoewel: de mens blijft tocli
dezelfde. Want terwijl ik af-
Een overzichtsfoto van de nieuwe
Stockholmse voorstad Farsta.
scheid neem van Eula Petter
son schiet ze plotseling in een
gulle lach: „Dat U nou net
bij een ruzietje tussen mij en
m'n man moest zijn...." In
Farsta kunnen vrouw en man
gelukkig! nog ruzie
maken. Zo perfect kunnen de
Zweden toch ook weer niet
bouwen, dat er geen lelijk
woord meer wordt gespro
ken.... En nu ik het shopping
centre van Farsta afloop, zie
ik weer liet gezicht van fili
aalchef Petterson voor me,
nors kijkend naa»* vrouw en
dochter. Twee Engelse woor
den had hij er voor: „Those
women". Nee, de mensen ver
anderen niet in zo'n model
stad....
Flinke huur
Hoeveel huur ze betaalt? Drie
honderdnegenentwintig kronen,
inclusief verwarming. Dat is on
geveer tweehonderdtwintig gulden
Eer maand, niet weinig, maar „we
unnen het best opbrengen". Eula
Petterson heeft het naar haar zin
in Farsta, vindt dat ze het best
met haar flat heeft getroffen. Ze
kijkt graag naar de televisie, gaat
af en toe met haar man naar
de bioscoop, weet de leeszaal te
vinden en doet haar inkopen in
het „shopping centre".
„Ik geloof dat de meeste vrouwen
van Farsta, afgezien natuurlijk
van strikt persoonlijke overwe
gingen, er zo over denken
Het lijkt erop, dat ze gelijk heeft:
later, op het zonnige plein van
Farsta, heb ik hier en daar ge
babbeld rond de fontein met aller
lei jonge huismoeders, die met hun
kinderen heerlijk van de zon za
ten te genieten. Voor de meesten
was Farsta nieuw: sommigen
woonden er pas, en zij verzeker
den, dat ze over het algemeen te
vreden waren. Maar ze gaven toe,
„KONING KRIJGT ALTIJD ZIJN ZIN"
Volk juichte en dat zal
beslissend zijn
Nu de Jordaniërs tegen alle ver
wachtingen in blijkbaar zijn ingeno
men met het huweljjk van hun jonge
koning Hoessein met een Engels
meisje, houdt men in Amman reke
ning met de mogelijkheid dat Hoes
sein zijn nieuwe bruid toch nog tot
koningin van Jordanië zal laten uit
roepen. De jonge vorst heeft in zijn
leven al heel wat huzarenstukjes vol
bracht en zijn huwelijk met Antoi
nette (Toni) Gardiner, de twintig
jarige dochter van een Britse kolo
nel, die in Jordanië is gestationeerd,
is er ongetwijfeld één van.
Hij kon zijn zin echter alleen door
zetten onder voorwaarde, dat het
Britse meisje geen koningin zou wor
den. Het ziet er thans echter naar
uit, dat de koning die belofte over
enige tijd zal kunnen breken, dank
zij de welwillende reactie van het
volk op zijn huwelijk.
Overigens waren vrijwel alle advi
seurs er tegen, dat hij met het meisje
zou trouwen. Men zegt, dat het kabi
net zelfs dreigde en bloc ontslag te
nemen. Er gingen bovendien geruch
ten, dat het leger een opstand be
raamde tegen de Hasjemietische
troon. Zelfs Hoesseins invloedrijke
moeder, die wel eens de „macht ach
ter de troon" wordt genoemd, ver
wierp het huwelijksplan. Al deze te
genstanders voerden aan, dat het
voor een koning, die zijn stamboom
tot de profeet Mohammed herleidt,
ondenkbaar zou zijn een huwelijk
aan te gaan met een christin. Boven
dien, zo zei men, zou het roekeloos
zijn, indien een vorst, die reeds zo
dikwijls „een werktuig van het Brit
se imperialisme" is genoemd, een
Engelse vrouw nam.
Toch dreef Hoessein zijn zin door.
Aarzelend gaven het kabinet en de
legerleiding hun zegen, "s Konings
moeder keerde uit Zwitserland terug
en besloot dat het huwelijk dan maar
in haar eigen salon moest worden ge
sloten. Do uiteindelijke goedkeuring
hing echter van het volk af en
ook die is gekomen, want het land
juichte in plaats van te morren. Toen
Hoessein en Toni thans Muna al
Hoessein ofwel „de wens van Hoes
sein" geheten door de straten van
hun hoofdstad reden, barstte de me
nigte in een oorverdovend gejuich
los.
Geen troonopvolger
Het kabinet had echter twee voor
waarden gesteld, zo wordt uit wel
ingelichte bronnen vernomen. In de
eerste plaats zou Toni nooit tot ko
ningin van Jordanië mogen worden
uitgeroepen en ten tweede zou de
eerstgeboren zoon geen aanspraak op
de troon mogen maksm Hoessein
ging akkoord, maar naar men thans
zegt, alleen om tijd te winnen.
„De koning krijgt uiteindelijk altijd
zijn zin", zo zegt men in Amman.
Daarom zal het niemand verbazen,
indien de vrouw van de vorst tot
koningin wordt geproclameerd.
Men vraagt zich overigens af, waar
om de vorst eigenlijk zo vastbesloten
was om dit aantrekkelijke, maar
geenszins mooie Britse meisje te
trouwen. Een buitenlandse diplomaat
in Amman had er dit antwoord op:
„Hij voelt zich bij haar op zijn ge
mak."
Dat was zeker niet het geval met
prinses Dina, Hoesseins nicht, die hij
in 1955 huwde. Dina is een moslem
en behoort tot dezelfde Hasjemiti-
sche familie als de vorst. Doch het
huwelijk kwam in 1957 tot een einde,
nadat er een dochter was geboren
prinses Alia. Volgens hen, die op de
hoogte zijn met wat zich op het pa
leis in Amman afspeelt, was Dina
een dominerende echtgenote. Zij was
zeven jaar ouder dan haar gemaal en
zou hem duidelijk hebben laten blij
ken, dat zij intelectueel zijn meerdere
was.
Toni is vijf jaar jonger dan de
koning en een eenvoudig meisje,
dat zich vermaakt met allerlei
takken van sport en de voorkeur
geeft aan lichte muziek.
flllilillillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliillllllllllllillllllip
Weddenschap
om een auto
H De Nederlandse auto-coureur M
Ben Pon heeft de weddenschap
die bij drie jaar geleden met
p H.V.C.-voetballer Bennie Mar-
cus sloot, verloren. De veu- |f
denschap Marcus zou gedu-
rende drie jaar niet roken en
p drinken die eigenlijk als een
grapje was begonne'n, is de
H.V.C.-er ernst geweest. Drie
jaar lang heeft hij geen siga-
i ret gerookt en geen druppel
sterke drank naar binnen ge-
kregen.
Einnen enkele weken zal nu H
ook Pon zijn aandeel waar ma-
ken. n
Tot grote vreugde van Bennie
Marcus overigens. Dc inzet 1
wa.s namelijkeen personen-
auto. ïf
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiKiii^
Donderdag heeft een Engelsman in de
sneltrein Nancy—Djjon aan de noodrem
getrokken toen zijn kunstgebit uit zijn
mond cn door het tollet op dc spoorbaan
viel. Honderden passagiers hebben tien
minuten lang vergeefs naar U« prothese
gezocht. Het treinverkeer was door het
■oponthoud in de war gelopen.
De witte vlek op de kaart (slot)
(Van een onzer redacteuren).
ZE HEETTE EULA PETTERSON, was 34 jaar en had op
het moment, dat ik haar ontmoette een fikse ruzie met haar
man. Die man was filiaalchef in een groot warenhuis in de
nieuwe voorstad van Stockholm, het „stedebouwkundige
wonder" Farsta. Hij had in dat warenhuis de schoenenafde
ling onder zijn beheer. De ruzie speelde zich in rap Zweeds
af en ik begreep er niets van.
Maar plotseling draaide Eula zich om, lachte en verklaarde
in het Engels wat haar en haar man bezighield. Het me
ningsverschil bleek te gaan om de dochter van twaalf, die
nieuwe schoenen moest hebben en bij de vader die ochtend
een paar mooie had uitgezocht. Maar in de loop van de dag
was dochterlief op de schoenen uitgekeken en ze dwong haar
moeder mee te gaan, opnieuw naar vader in het warenhuis
om de schoenen te ruilen.
van diverse hoogten zich aan
eenrijgen en aaneen „stape
len". Maar de bomen van wel
eer zijn niet allemaal ver
dwenen: er is voor gezorgd
dat die, welke voor de bouw
van Farstra niet geveld be
hoefden te worden, als groen
stroken in de nieuwe wijken
werden opgenomen.
Moderne formules
leiden tot
perfectionisme
Pa Petterson was daardoor in zijn
verkopershar t getast: als zijn
vrouw en dochter nu dachten, dat
zij zich als extra-lastige klanten
konden gedragen omdat hij toe
vallig hier chef in de schoenen
afdeling was, dan hadden ze het
volmaakt mis. En woedend draai
de hij de schoenen waarop zijn
dochter een morgen had gewan
deld met de zolen naar boven:
„Denk je dat ik die nu nog kan
verkopen", vroeg hij grimmig: de
blanke zolen waren inderdaad ver
dwenen en droegen al sporen van
gebruik. Ma Petterson hoorde het
gemopper aan, haalde de schou
ders op en zuchtend gaf ze haar
dochter opdracht de schoenen
weer aan te doen. Petterson keek
nijdig toe en herinnerde zich plot
seling twee Engelse woorden, toen
hij mij zag staan: „Those women"
zei hij en hij legde er zijn hele
hart in
Formules
Mokkend
We hebben elkaar de liand ge
drukt, want ik kon de gevoelens
van de arme filiaalclief aanvoe
len. Trouwens, zijn personeel blijk
baar ook: meisjes met stapels
schoenendozen kelten met enig
vermaak naar het dochtertje van
hun chef, die mokkend de schoe
nen van vanmorgen weer zat aan
te doen. Maar eindelijk bleek het
incident dan toch gesloten. „Ik
had het kunnen weten", zei Eula
Petterson, „mijn man is nogal pre
cies in die dingen. En eigenlijk
heeft hy gelijk. Maar tja, wat doe
je als zo'n meisje je het hoofd suf
zit te zeuren".
Met Eula Petterson ben ik daar
na een kopje koffie gaan drinken.
Ik had haar naam en adres ge- -
kregen van een Zweedse relatie,
die haar en haar man goed ken
de. Het ging er mij namelijk om
met een gezin kennis te maken
uit Farsta, de opvallende retor
tenstad van Stockholm, voorbeeld
voor hedendaagse stedenbouw.
Wanneer men de Zweden naar
dergelijke voorbeelden vraagt, dan
hebben ze er zo een aantal bij
de hand. „Wij gaan niet alleen
de grond in" had de relatie mij
gezegd, „we gaan ook de lucht
in: prachtige flats in moderne
eentra". En hij somde een aantal
illustrere wijken op, waar men
kennis kon maken met moderne
Zweedse stedenbouw. Maar het
neusje van de zalm vond hij Far
sta. Op naar Farsta dus: tien ki
lometer ten zuiden van de oude
stadskern van Stockholm.
Het is inderdaad indrukwek
kend. Aan de voorbereiding
van dit project is enige ja
ren hard gewerkt door knap
pe stedebouwkundigen en
particuliere bouwmaatschap
pijen, waarna in ongeveer 2
jaar een complete stad uit de
grond beter: uit de rots
is gestampt. Waar een
jaar of drie geleden temidden
van de dennenbossen alleen
maar een kleine school was te
vinden voor kinderen, afkom
stig van de verspreide boer
derijen uit de omgeving, staat
nu een enorme warenhuis,
een van de vele, die rond het
marktplein van Farsta zijn
te vinden. De smalle bos
paadjes drie jaar geleden
waren ze er nog hebben
plaats gemaakt voor bred'
straten, waar moderne flat?
Farsta Is gebouwd volgens mo
derne stedebouwkundige formules.
Ziehier de achtergronden ervan.
De vrouw moet in deze tijd in het
gezin alles zelf doen, want er is
ge,en hulp, terwijl het verschijnsel
dienstbode uit de tijd begint te
raken. Bovendien heeft de in-het-
gezin-werkende vrouw vaak nog
een baan buitenshuis, hetgeen al
les bijeengenomen een situatie
schept, dié grote invloed heeft op
de woningbouw. Het huis moet zo
praktisch mogelijk zijn ingericht,
het mag niet groot zijn, terwijl het
voorts in een omgeving gebouwd
behoort te zijn, waar men op
dienstverlening is ingesteld. Dus:
winkelcentra in de buurt, moge
lijkheden om uit te gaan, scholen,
parkeergelegenheden, kinderspeel
plaatsen, stadsverwarming, om
maar enkele factoren te noemen.
De totaliteit van deze zaken dwin
gen de stedebouwkundigen inder
daad om in nieuwe formules te
denken, formules die dus in Far
sta zijn toegepast.
Ziehier vervolgens de uitwerking.
Een markt ook in Zweden
wordt daarvoor het Engelse woord
„shopping centre" gebruikt van
ongeveer honderdzeventig meter
lengte, die is geplaveid met ge
kleurde klinkers, gelegd in een
bont en afwisselend patroon. De
breedte van het plein is niet con
stant, maar wisselt tussen de 20
en de 40 meter. Daardoor lijkt
het plein meer een brede winkel
straat, te vergelijken met de Rot
terdamse Lijnbaan. Bij de archi
tectonische vormgeving van de
panden rond het „plein" is er naar
gestreefd elk warenhuis en elke
winkel als het ware een „eigen
gezicht" te geven, zodat ondanks
de uniformiteit van de totale op-
De markt vul Farst:-een „shop-
•zet toch een afwisselende indruk
wordt verkregen. Terwille van het
kopend publiek is er een „shop
arrangement" gemaakt: een or
dening in de indeling van de win
kelpanden, die het gemakkelijk
maakt een winkel te vinden.
Rondom het centrum vindt men
voorts allerlei voorzieningen, die
men in een moderne samenleving
nu eenmaal niet kan missen: een
bioscoop, een theater, een lees
zaal, een kliniek, een apotheek,
een restaurant, bankfilialen en
een politiebureau. Voorts is ge
zorgd voor goede verbindingen
met overig Stockholm: niet de
ondergrondse bijvoorbeeld is men
snel en voordelig in bet centrum
van de oude stad.
Kritiek
Als het gaat om moderne steden
bouw. dan komen dus de Zweden
graag met Farsta voor de dag,
hoewel men aan de andere kant
toch ook niet alles kritiekloos van
dit project aanvaardt. Zo noemde
een Zweedse architect de nieuwe,
stad „bijna bombastisch met een
inslag" en hier gebruikte hij
een nieuw, maar typerend woord
„van olifantastitusEen
buitenlands architect, die Farsta
van binnen en van buiten bestu
deerde, was over het totaal vol
lof, maar toch was er ook bij.
hem twijfel binnengeslopen. En
hij vroeg zich af, hoe de mens
zich tenslotte in deze moderne,
van alle gemakken voorziene mie
renhoop zou voelen. „Want hier
werden geen huizen gebouwd,
maar perfecte woonmachines. Hoe
zal de mens zich voelen, wanneer
hij wandelt over de geasfalteerde
wegen zonder kruisingen, door de
idyllische parken met speel- en
rustplaatsen? Zal de mens zich in
deze retortenstad volkomen thuis-
voelen? Zal hij geen heimwee krij-
Eula Petterson
..ruzie om schoenen.
gen in deze samenbundeling van
natuur en techniek, in dit zo heel
erg propere milieu, zo proper dat
het bijna steriel aandoet? Zal de
mens op de duur niet vluchten
uit deze reageerbuizenstad?"
Retortenstad
Vluchten uit de reageerbuizen-
stadHet was daarom, dat ik
met Eula Petterson was gaan kof
fiedrinken. Want zij woonde nu
ongeveer een jaar in haar flat in
Farsta. Vierde verdieping, drie
kamers en een keuken, alles voor
zien van zoals dat heet alle
denkbare gemakken.
Gaat U veel met uw buren om?
Eula schudde gedecideerd nee. Er
was praktisch geen contact zette
ze uiteen. Maar dat behoefde geen
algemene regel voor de hele flat
te zijn: zij en haar man waren
nogal op eigen kennissen gesteld