Nieuwe onderzoekingen
over Zeeland
G
E
D
ESSI
N
E
E
R
D WIT
Karel I
„KEUS VALT VAAK TE VLUG
OP EENGEZINSWONING"
HAMBURG WIL NIEUWE HAVEN
IN WADDENZEE AANLEGGEN
VRIJDAG 19 MEI 1961
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
11
M. P. de Bruin en M. H. Wilderom:
de geschiedenis van Noord-Beveland
Zeeland is de laatste jaren verrijkt met een schat van literatuur
over zijn natuurkundige gesteldheid, vaak fysische geografie
genoemd. In 1942 is over deze materie voor het eerst een geheel
nieuw licht verspreid door mejuffrouw A. Vlam in haar proef
schrift over het ontstaan van de Zeeuwse eilanden.
Na de oorlog bewezen bodemkundige studies uit Wageningen
de juistheid van haar visiezij waren een wetenschappelijk bij-
produkt van de onderzoekingen voor de ruilverkavelingen. Be
kende namen zijn die van Bennema, Van der Meer, Bakker en
Kuipers, die heel ons gewest en zijn natuurkundig ontstaan
hebben „geröntgend". De bijzonder indringende studies van
mejuffrouw Gottschalk over het ontstaan van West Zeeuwsch-
Vlaanderen (1955 en 1958) vonden hun oorsprong in geschied
bronnen, waarvan een groot deel voor het eerst uit de Vlaamse
archieven tevoorschijn kwam. Al deze studies liggen in de
zuiver-wetenschappelijke sfeer. Ten behoeve van de bodemkun
dige inventarisaties zijn daarnaast toegepast-wetenschappelijke
onderzoekingen gedaan. Met name de nieuwe afwatering in het
drie-eilandengebied vroeg daar om.
Aau deze serie onderzoekingen is
een nieuw werk toegevoegd dat
met ere mag worden genoemd. De
archivist bij het Rijksarchief M.
P. de Bruin en de technische amb
tenaar bij de Rijkswaterstaat
31. H. Wilderom hebben een werk
geschreven over Noord-Beveland
als deel I van een reeks die de
titel draagt „Tussen afsluitdam-
men en Deltadijken". Beide schrij
vers, Zeeuwen van geboorte, heb
ben reeds vele historische studies
op' hun naam staan. De Bruin
verzorgt in dit blad de rubriek
Zelandica en in het Zeeuws Tijd
schrift een soortgelijke kroniek.
Men mag hem beschouwen als de
beste kenner van Zelandica, wat de
nieuwste publicaties betreft. Het
nieuwe in de methode van deze stu
die is dat de schrijvers gespeciali
seerd zijn in het hanteren van his
torische bronnen, respectievelijk in
de kennis van natuurwetenschappe
lijke samenhangen. Methodisch ligt
tussen beide kennisprocessen een
grote afstand die alleen een „twee
ling" kan opvallen. De hiervoor be
sproken- studies droegen een een
zijdiger karakter, zonder dat dit
overigens een nadeel betekende.
Inhoudsopgave
Een greep uit de inhoudsopgave van
dit 300 pagina's tellende werk geeft
een indruk van de aard van de stu
die. De Noordbevelandse geschiedenis
wordt gesplitst in vóór de ramp van
1530. het „drijvende" eiland tot 1598
en de inpolderingen sedertdien. Hier
bij worden alle polders apart behan
deld. In een speciaal hoofdstuk ko
men de waterstaatkundige en his
torische gegevens aan de orde; van
alle polders is een kaartje opgeno
men. Het boek wijdt verder uitvoe
rig aandacht aan de dorpen, stel-
bergen. de dijken, de oever- en
dijkvallen, de stormvloeden, de wa
terstaatkundige verdediging, het
oever- en bodemonderzoek, de afwa
teringsgeschiedenis, de havens, de
wegen, de veren en de plannen tot
vaste verbindingen. Met 100 teke
ningen, 14 kaartreproducties en 102
foto's is het een vademecum voor
Noord-Beveland geworden.
Inpolderingen
De beste indruk van de veelheid aan
gegevens wordt verkregen door een
bonte greep. De eerste bedijking
na 1530 vond uiteraard midden in
zee plaats. De Oud Noord-Beveland-
polder (1598) is met zijn 1731 ha
nog één van de acht grootste be
dijkingen in Zeeland. Er
werd 20 km. zeedijk aan
gelegd met mand en krui
wagen. Pas tegen 1900
werd het werk gemecha
niseerd met werkspoor,
locomotieven, baggermo
lens, zandzuigers e.d.
Van de 33 polders gingen
er later 6 verloren. Met
het Drieeilandenplan is
er een landwinst van
1840 ha. of 27% van de
landoppervlakte van
Noord-Beveland. De dor
pen die in 1530 verloren
gingen herrezen niet of
kwamen op een andere
plaats terug. Vooral in de
18e eeuw is de noordkust
sterk aangetast. De indij
kingen in 1818 van de
Soelekerkepolder in het
zuidwesten kostte
f 154.000 of nog geen
f 400 per ha; de eerste
koolzaadoogst bracht
bruto f105000 op.
Dijkvallen
Noord-Beveland is altijd
zwaar door dijk- en oe-
vervallen geteisterd. Se
dert 1800 vonden er in
Zeeland 1000 plaats
waarvan 240 op Noord-
Beveland. De grootste
val is van 1889 aan de
calamiteuze Vlietepolder
met een omvang van t
miljoen m3. De laatste is
van 1958 (850.000 m3).
Het topjaar van de val
len, die een diepte van
enige tientallen meters
kunnen bereiken, viel
omstreeks 1887. Zij vin
den vaak plaats in bed
dingen van oude, verzan
de kreken.
Het al driekwarteeuw
toegepaste verdedigings
stelsel van vaste punten -
dat ook aan het Zuid
Sloe wordt aangewend -
voorkomt erger. Toch is
het een zegen dat 1400
ha. door 't Drieeilanden
plan aan waterkering Is
is onttrokken. Een grafiek van de
stormvloedstanden sedert 1855 ad
strueert de noodzaak van het Delta
plan nog eens. De in de glooiingen
geïnvesteerde kapitalen vertegen
woordigen een waarde van 2100
per ha.
Eiland van zand
Het ontstaan van de Kamperlandse
duinen is belangwekkend beschreven.
Vóór 1875 kwam de Schotmansplaat
aan Noord-Beveland vast te liggen.
De brandingsrichels werden kunst
matig in duinen omgezet, die om
trent 1925 hun hoogtepunt bereikten.
Noord-Beveland vormt één grote
zandmassa onder de kleilagen. Het
veen is grotendeels door de over
stroming van 1530 verdwenen. De
voormalige kreken bleven dan ook
laag liggen, terwijl zij meestal in
Zeeland door insluiting van het veen
hoogtepunten vormen.
Isolement
Ging men in de lSe eeuw van Wis-
senkerke naar Goes dan liep men
7 km naar Kortgene, ging per roei
boot naar Wolfaartsdijk, vervolgens
te voet naar het veer dat verbinding-
gaf naar Zuid-Beveland en tenslot
te liep men weer 4 km naar Goes.
Wilde men naar Rotterdam via Yer-
seke en Tholen dan was men er nog
niet zo maar. Alle vaste verbindings-
plannen worden in het werk beschre
ven, voordat het drle-eilandenpian
(ƒ82 miljoen) aan de orde komt.
De conflicten van vandaag zijn
slechts een echo van de uit het
verleden, zo lezen wij: van wie
is de aanwas?, hoe groot moet
de bijdrage van hogerhand zijn?
het verplaatsen van de haven van
Geersdijk, grensconflicten en
prestige-strijd tussen waterbou
wers.
Dit 'boek verdient onze volle sym
pathie en bewondering. Het is een
grootse onderneming van twee men
sen die wel veel van Zeeland moeten
houden. Dat zij het oulangs aan de
Koningin mochten aanbieden zal hen
een groot genoegen hebben gedaan.
De drukkers Littooy en Olthoff te
Middelburg leggen er ook eer mee
in. Wij hopen dat het boek goed ver
kocht zal worden en dat de schrij
vers daarin inspiratie zullen vinden
hun plannen voor meerdere delen te
verwerkelijken. Het eerst is nu
Schouwen-Duiveland aan de beurt.
De publicatie zal samenvallen met
de voltooiing van de Grevelingcndam
in 1964.
Wat staat er eigenlijk chiquer dan wit. Niets immers! Wat past bij elke pantalon en bij
alle gelegenheden? Wit! En daarom is dit zo'n prettige mode: stralend witte sport-
shirts Kerko maakt ze uit prachtige stoffen in liefst 15 witte weefselvariaties. Perfect
gesneden, chic en koel en met een handige brillezak (buk gerust, Uw zonnebril
valt er niet uit!). Stralend witte Kerko shirts voor een zonnige, zorgeloze zomer!
SEMI SPORT - «IIround door de
geraffineerd gesneden boord -
open en gesloten te dragen -
overdag een vlot sportshif
's avonds een modieus uitgaans-s
Octroo» aangevraagd.
RAPPORT HOOG- OF LAAGBOUW:
Grondkosten drukken
bij laagbouw zwaar
„Laag of hoog bouwen en wonen?"
Dit is de titel van een rapport, dat
de minister van volkshuisvesting en
bouwnijverheid vandaag is aangebo
den namens het Instituut voor Volks
huisvesting en Stedebouw. In dit rap
port wordt een in verschillend op
zicht afwijkend oordeel gegeven van
hetgeen veelal van wetenschappe
lijke en niet-wetenschappelijke kant
over het onderwerp van de keuze en
toepassing der woonvormen naar vo
ren wordt gebracht.
„„Het is van groot belang de bevol
king als geheel meer bewust te ma
ken van het belang van goede volks
huisvesting en van de offers, die
daarvoor gebracht moeten worden",
aldus het zojuist verschenen rapport.
De commissie is van oordeel, dat
geen der onderscheiden woonvormen
(eengezinshuis, middelhoge etage-
bouw en hoogbouw) zonder meer de
voorkeur verdient boven alle andere.
De commissie waarschuwt tegen een
sterk idealiseren van het eengezins-
hiiis, verkiest drie-etagebouw boven
vier of vijf etages zonder lift en be
schouwt hoogbouw met lift als een
belangrijke woonvorm die zeker ver
der ontwikkeld dient te worden, doch
die niet in aanmerking komt voor
alle gezinscategorieën.
Zij noemt een aantal voorwaar
den waaraan bij de toepassing
van middelhoge bouw voldaan zou
moeten worden om een goede ont
plooiingsmogelijkheid van het ge
zinsleven te verzekeren. Daarbij
worden meer ruimte in de woning
en afdoende geluidsisolatie tussen
de woningen .als eerste eisen ge
steld.
De commissie is van oordeel, dat het
verschil in grondgebruik wel degelijk
een rol dient te spelen bij de keuze
van de woonvormen, vooral wanneer
het gaat om stadsuitbreidingen van
enige omvang, waarbij verschillende
aanspraken op de beschikbare ruimte
tegen elkander afgewogen dienen te
worden. De commissie heeft zich in
het bijzonder bezig gehouden met de
invloed van de bouwwijze op de
grondkosten en is daarbij tot de con-
clusie gekomen, dat de grpndkosten
hoewel in sterke mate afhankelijk
van de inrichting van het stedebouw-
kundige plan over het geheel ge
nomen voor eengezinshuizen zeer
aanmerkelijk meer bedragen dan
voor middelhoge bouw of hoogbouw
in gelijkwaardige stedebouwkundige
situatie.
„De publieke opinie is te gemakkelijk
in haar uitingen van voorkeur voor
het eengezinshuis, zonder daar de
ruimtelijke en financiële consequen
ties van te kunnen overzien", zo zegt
de commissie in haar rapport.
Deze reusachtige „pillendoos" staat
in de Amerikaanse staat Illinois: het
is een reparatiewerkplaqts voor tank
wagons, die de grootste in zijn soort
ter wereld wordt genoemd. Het bouw
sel is opgetrokken uit 893 zeshoekige
platen staal, aan elkaar gelast en
versterkt door een „web" van stalen
buizen aan de buitenzijde. Door deze
constructiewijze - is de ruimte binnen
geheel vrij en behoeven er geen pila
ren e.d. gébruikt te worden. Het ge
bouw is zo groot, dat een voetbalveld
er gemakkelijk een plaats in kan
krijgen. De grootste hoogte is 40 me
ter en de diameter is 125 meter.
TUSSEN SCHARHORN EN NEUWERK
Voor atoomlankers en
koopvaardij-„duikboten!
_5km Fig.69
n Noord-Beveland
Hamburg wil in' de Waddenzee tus
sen de eilanden Scharhörn en Neu-
werk, voor de monding van de Elbe,
een haven voor de opslag van mas
sagoederen bouwen, die een vaar
waterdiepte heeft van 20 meter en
de grootste door kernenergie aange
dreven supertankers en de onder wa
ter varende koopvaardijschepen van
de toekomst zal kunnen opnemen.
De tegenwoordige havens van Ham
burg zijn geschikt voor schepen met
een draagvermogen van ten hoogste
45.000 ton.
De moderne omslag- en andere ha
veninstallaties. alsmede buisleidin
gen en spoorwegaansluitingen zullen
er voor zorgen, dat de lading fan de
schepen langs de snelste weg op de
plaats van bestemming komt.
Niemand kan evenwel zeggen, wan
neer met de bouw van deze voorha
ven zal worden begonnen. Wellicht
pas over 10 of 15 jaar, zo meent men
op het stadhuis van Hamburg, maar
men voegt hieraan toe. dat het ook
langer of korter kan duren.
De eerste voorbereidende beslis
sing voor het voorhavenproject is
reeds gevallen. De afgelopen
week heeft de senaat van Ham
burg een verdrag met Neder-Sak-
sen goedgekeurd, waarbij wordt
vastgesteld, dat de eilanden
Scharhörn en Neuwerk en het
daartussen liggende wad tot het
gebied van Hamburg behoren.
Het verdrag moet nu nog worden
goedgekeurd door de parlementen
van Neder-Saksen en Hamburg.
Hamburg meent, dat de geprojec
teerde voorhaven de zeer grote sche
pen van de toekomst ideale mogelijk
heden biedt. De stroombedding van
de Elbe zal het mogelijk maken de
pieren onmiddellijk aan de vaarweg
in de Noordzee te leggen, een voor
deel, dat tot dusverre nog geen en
kele haven in Noord-Europa heeft.
Er zal een terrein van 9000 ha be
schikbaar zijn voor industrievesti
ging. Door gunstige ligging ten op
zichte van het Noord-Oostzeekanaal
en van het Westduitse net van bin
nenwateren zal de haven de liggings
voordelen van de havens aan de Rijn
monding in belangrijke mate kunnen
compenseren.
De Duitse minister van verkeer, dr.
Seebohm, heeft reeds toegezegd, dat
de aansluiting van de voorhaven aan
het achterland door een autowegver-
binding tussen Bremen en Cuxhaven
zal worden verbeterd.
ELEGANT
Dit jaar dertigduizend
man naar La Courtine
Evenals in de twee voorgaande jaren
zullen in 1961 Nederlandse troepen
oefenen in het kamp van La Cour
tine. Tussen 14 juni vertrek van liet
eerste detachement en 13 november
terugkeer van de laatste kauip-
staf zullen 30.000 man in opeen
volgende transporten van Nederland
uit naar Frankrijk worden verplaatst
en omgekeerd.
De feitelijke oefentijd te La Cour
tine is verdeeld in twee perioden van
6 weken, namelijk van 10 juli tot en
met 19 augustus voor de le divisie
7 december, en van 11 september tot
en met 21 oktober voor de 4e divisie
en de lichte brigade. Enige leger
korpstroepen zijn ingedeeld zowel in
de eerste als in de tweede periode.
Gedurende elke periode zullen twee
brigades met aanvullende onderdelen
beurtelings drie weken oefeningen
uitvoeren in compagnies-, bataljons-,
en tenslotte in brigadeverband.
De verplaatsingen geschieden weder
om via bivakterreinen te Mourmelon
nabij Reims en te Bourges. Vaste
kampstaven verblijven gedurende de
volledige oefentijd te Moui*melon en
te Bourges, terwijl de kampstaf te
La Courtine voor elk der twee pe
riodes wordt gevormd uit onderdelen
van de betreffende divisie.
Matroos verdronken
in Vlaardingen
Tijdens het zeeklaar maken van het
motorloggerschip VL 97 „Prinses Ju
liana" van de Doggermaatschappij
N.V. te Vlaardingen is gistermorgen
de 24-jarïge matroos Andries van
Eijk uit Den Haag van de loopplank
gevallen en in de Koningin Wilhel-
minahaven verdronken. Na ruim een
half uur dreggen kon het stoffelijk
overschot worden geborgen. De man
was gehuwd en laat een vrouw en
één kind achter.
„TUSSEN AFSLUIT DAMMEN EN DELTADIJKEN"
Advertentie
