„Het motet voor de kardinaal boeiende historische roman Arthur Rubinstein: „een nog jonge man" ^Ixenter(JOMW ew Arc/iifccfwur ZATERDAG 14 JANUARI 1961 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT 13 Nieuw werk van Theun de Vries Over Josquin des Prés en het verworden Rome der Borgia's Hoewel liet dwaas zou zijn, te beweren dat Theun de Vries een onvoldoend gewaardeerd schrijver is, lijkt het ons toch dat zijn werk vaak wordt onderschat. Wat voor de auteur tij delijk teleurstellend kan zijn, maar uiteindelijk beter blijkt dan de mateloze overschatting die vele anderen ten deel valt. We hebben overigens sterk de indruk dat Theun de Vries, welbe wust van zijn tekorten en van wat hij vermag, steeds rustig en heel hard werkend zijn eigen weg is gegaan, wetend ook dat de uiteindelijke erkenning volgen moest, dat niemand zijn late re werken meer als onbeduidend ter zijde zou kunnen leggen. Zijn nieuwe boek, de historische roman „Het motet voor de kardinaal" is weer een indrukwekkend staal van kunnen. Hoe wel wij niet graag vergelijkingen maken, omdat die toch meestal weinig zeggen en mank gaan, zouden we in dit geval toch willen beweren dat iri onze taal verder slechts één man een historische roman van deze klasse zou kunnen schrijven, en dat is Vestdijk. De lezers weten dat wij niet tot de blinde bewonderaars van Vestdijk behoren (deze nu, is in onze ogen sterk overschat, men laat zich te zeer imponeren door zijn verblindende knap heid) maar toch is deze verge lijking niet helemaal zinloos. Theun de Vries staat, wat knapheid en vaardigheid aan gaat, eveneens1 zijn man. Hij maakt voor zijn historisehe ro mans (evenals Vestdijk overi gens) uitgebreide studies; zijn rijke aanvullende verbeelding en scheppingskracht weten dan het geheel tot leven te wekken. Letterkundige kroniek door HANS WARREN maar héél het bonte leven van de Renaissance beweegt voor ons geestesoog, opgeroepen door een meesterlijke pen. We volgen Jos quin en Wolf: de wijze, hoofse, onderrichtende, en het onbehou wen natuurkind; beleven mede hun reacties op de gebeurtenissen van de dag, de hofintriges, de oorlo gen, de pest. Vele steden en land- Ju opdracht, van de Deense B.B. is een film gemaakt, welke voor de te levisie zal worden vertoond en waar in de kijkers worden voorgelicht over de gevaren van een kernexplo sie. De film is opgenomen in het „ruine"-dorp van de B.B. in het plaatsje Tinglev in het zuiden van Jutland. De film is zeer realistisch en geeft de kijkers een beeld van de gebeurtenissen op ongeveer ander halve kilometer van de plaats van de ontploffing. schappen ontrollen zich, knap, „ïn de tijd" opgeroepen. Tenslotte ar riveren zij in Rome, waar het grootste deel van de roman speelt, en wel ten tijde van de uitspattin gen van paus Alexander VI (Bor gia). et grote intensiteit is dit boek geschreven, de pagina's zijn zo volgeladen met sterk evoceren de gebeurtenissen, dat men telkens verbaasd is hoe het mogelijk is in zo kort bestek zo veel te vertellen. Knap zijn de grote figuren uit de pe riode ingevoerd: Leonardo, Miche langelo, Pinturicchio en vele ande ren, en het is geen geringe verdien ste van de schrijver, dat'hij hen aan vaardbaar weet uit te beelden, aan vaardbaar weet te laten redeneren. Prachtig zijn ook de evocaties van landschappen en steden in hun his torisch aspect, levendig, en totaal niet als een oude prent door het in voeren van een weemoedige wolk, een windvlaag, wat bewegende plan ten of dieren. Fascinerend de weerga ve van de kostbare spelen, hier-steekt De Vries Couperus naar de kroon in inlevingsvermogen en beeldende kracht. Rijk geschakeerd is ook de taal die hij gebruikt. Tenslotte vindt Wolf, nadat 'Josquin en hij na vele jaren van innige vriendschap scheiden, en na vijftien jaar lang in Rome als zanger van de Sixtijnse Kapel doorgebracht te heb ben de Gelderse edelvrouw terug die hij als lijfeigen jongen heeft liefge had. Het is natuurlijk haar dochter tje, liaar evenbeeld. Tussen de ouder wordende zanger en deze prille pel grim bloeit een liefde od. die niet vervuld kan worden. Hoewel de schrijver aan het slot moedig geen enkele moeilijkheid uit de weg is ge gaan, is dit slot op zich zelf minder goed geslaagd, al redt de pittige slot zin veel. Het behoeft na dit alles geen nader betoog, dat we de lezing van dit verzorgde en boeiende boek ten zeerste aanbevelen. Theun de Vries: Het motet voor de kardinaal. Querido, Amsterdam. En ook al zou men De Vries, weerom als Vestdijk, een tame lijk streng en hard, noordelijk auteur kunnen noemen, toch breken in zijn werk telkens j warmte en poëzie weldadig naar buiten, beheerst, maar juist daardoor sterk ontroe rend, waar men bij Vestdijk meestal in een klinische koude verstijft. Het motet voor de kardinaal" speelt in de tijd van de Renais sance. en door het tafereel ge leidelijk van Gelderland naar Rome te ontrollen, volgen we de overgang van late Bourgondische pracht naar Renaissance haast ongemerkt. Hoofd persoon Wolf (alias Lupo Tedesco, later) is een Gelderse knaap die tij dens een schermutseling buitge maakt wordt en dan lijfeigene is van een Gelders edelman. Wolf (zo ge noemd omdat hij toen hij gevangen werd als een dier van zich afbeet) heeft van nature een prachtige zang stem, en in zich muziek. Hij heeft een kunstenaarsnatuur, doch onder de schamele omstandigheden waarin hij leeft, is cr geen kans op enige ontwikkeling van zijn aanleg en ga ven. Hij groeit op tot een sterke jon gen, en zijn meester laat hem al heel jong opleiden tot soldaat. Een uiter aard vergeefse genegenheid voor de dochter van de kasteelheer maakt dat hij tenslotte vlucht, en zich er gens als soldaat verhuurt. Zo zwerft hij door Duitsland, Zwitserland, en leidt er meer dan tien jaar ais ge meen soldaat het bekende ruwe leven uit die dagen: vechten, roof, drinken, plunderen, schennen. Tenslotte deser teert hij en wordt vagebond. Hij zwerft naar het zuiden, naar Italië, waarheen de muziek hem trekt. Het is een tour de force van de auteur, niet helemaal overtui gend overigens, dat hij de twee zielen die in Wolfs borst wonen, nooit vernietigend met elkaar in bot sing laat komen: de een wijkt voor de ander als het pas geeft. De dro merige knaap wordt een ruw soldaat, de ruwe soldaat wordt later een ge voelig en tamelijk verfijnd kunste naar, en wie zich zonder veel hart zeer aan de laagste driften overgaf, een edel mens. Dit alles is niet onmo gelijk. maar ook niet zeer waar schijnlijk, want toen Wolf de laatste verandering onderging, liep hij tegen de dertig. In een kerk in Italië hoort hij een motet, en de wijze waarop dat gezongen wordt, brengt hem bui ten zichzélf van enthousiasme. De schepper ervan blijkt Josquin des Prés, de beroemde Vlaamse musicus, en Wolf weet t.ot deze door te drin gen, en aangenomen tc worden als leerling. Zijn stem is prachtig, maar ongeschoold. Ook<deze passage is niet erg sterk, maar van dit ogenblik af neemt de roman, die ook prachtig in gezet was, een schitterende opvlucht. Zodra Wolf in Italië is en niet Josquin meetrekt, is Theun de Vries in zijn clement. Niet alleen he(; muziekleven, waarin liïj zich grondig blijkt te hebben verdiept, VOLGENS TASS, het Sowjet-pers- agentschap, zou Charles Chaplin met- zijn gezin in juni of augustus een reis door Rusland maken. Op een grootse ontvangst, zon hij geen prijs stellen, omdat hij juist ..het gewone leven in Rusland wil leren kennen". Problemen in de Verenigde Stalen (Van een bijzondere medewerker) Tot 1925 bezaten eigenlijk alleen de grootste Ame rikaanse steden eigen toneel groepen, operagezelschap pen en symphonieorkesten. In de kleinere plaatsen werk ten amateurs, wier ijver niet altijd evenredig was met hun artistiek kunnen, in kleine theaters met slecht bezette zalen. In de laatste 35 jaar heeft zich een snelle ontwikkeling voorgedaan en thans hebben 25 steden hun eigen orkesten en toneelgezelschappen. Ver der spelen en musiceren on geveer 1200 amateurgezel schappen, waarvan het ni veau dat van het professio nalisme dicht benadert, zo niet evenaart. Zij hebben daarvoor de beschikking over ruim 3000 theaters en universiteitsgehoorzalen. De snel toegenomen belangstelling voor toneel, opera, concert en bal let creëerde echter het probleem van de plaatsruimte, want al wordt er van Alaska tot Florida druk gebouwd, technische en fi nanciële oorzaken verhinderen dat de voltooiing van adequate schouwburgen en gehoorzalen de groeiende interesse kan bijhou den. Men moet zich dan ook niet verwonderen als men gezelschap pen ziet optreden in verbouwde schuren, oude, verlaten kerkge bouwen, opslagplaatsen en klas lokalen. En in het avantgardisti- sche Off-Broadway hebben de jon ge producers en regisseurs een uitlaat voor hun dikwijls experi mentele dadendrang gevonden in winkelpanden, keldersen cafés. Renaissance Zij hebben daarmee in feite de re naissance van het kleine theater van de jaren twintig ingeluid, dat voor en tijdens de tweede wereld oorlog een kwijnend bestaan leed. Zij zijn ook, zowel door gebrek aan plaatsruimte als uit artistie ke conceptie, de scheppers gewor den van het Theater in het Rond, waarbij het toneel omgeven wordt door flauw oplopende rijen stoe len. De Off-Broadway producers kre gen bij hun wat gewaagde opvat tingen steun van tal van toneel scholen op de universiteiten. Ook daar werd bij de opvoering van moderne toneelstukken het tra ditionele en vertrouwde prosce nium als een hinderlijke barrière beschouwd voor een juiste inter relatie met het publiek. Het is echter twijfelachtig of dit het. begin van het einde van het proscenium zal zijn. Immers klas sieke stukken en ook vele moder ne eisen zijn aanwezig. Bovendien zijn er ook een tweetal praktische redenen aan te wijzen waarom het proscenium moet blijven bestaan. Er zijn vele gemeenten waarin de brandweer voorschrijft, dat de mogelijkheid aanwezig dient te zijn voor het neerlaten van een brandscherm tussen toneel en pu bliek. En in vele middelgrote en kleinere steden moet het theater als gastheer fungeren voor toneel groepen, operagezelschappen, bal letgroepen en symfonieorkesten. 0p 28 januari wordl hij 75 (of 72 jaar (Van een medewerker) tolkingen, ondanks het feit dat hij de stukken voor dit artikel zijn ontleend vertelt hij van zijn repertoire duizenden malen gespeeld over de ups en downs van zijn roemrijke loop- heeft, worden gekenmerkt. Men moet zich eens baan. Zes jaar was hij, toen hij voor het eerst proberen in te denken, wat daarvoor nodig is. op een liefdadigheidsconcert optrad. Daarna Dan pas immers kan men zich voorstellen, dat volgden studies in Berlijn. Na Berlijn kwam het slechts aan zeer enkelen, een Rubinstein, Parijs met o.m. kennismaking met Maurice Ra- een Casals, een Heifetz, een Casedesus, een vel en Paul Dukas. Vooral Dukas ineresseert Moge 1961 rijk zijn geweest aan herdenlün- Menuhin, gelukt om die hoogste trap van vol- zich voor hem. Als hij dreigt te bezwijken voor gen van grote componisten Mahler en maaktheid te blijven innemen. In grote trek- de vele verleidingen van het Parijse leven rond Wolf 100 jaar geleden geboren, Schumann ken Is het 2o, dat de carrière van een uitzonder- de jaarwisseling, is het Paul Dukas die hem en Chopin 150 jaar liet pas begonnen jaar be- lijk begaafd vertolker begint met een succes weer in het spoor brengt. Hij treft Rubinstein tekent voor enige van de grootste vertolkers een op heel jeugdige leeftijd. Dat succes wordt met aan op het terras van een restaurant, bezig aan mijlpaal in hun leven. Om met de oudste vreugde binnengehaald, maar heel vaak beseft zijn ontbijt, om zes uur in de middag! Dukas, meesters te beginnen: Bruno Walter en Pablo de jonge solist dan nog niet dat hij op dat toen een goede veertiger, neemt de negentienja- C'asals hopen dit jaar, respectievelijk «o 15 sep- moment een verbond' heeft gesloten met zijn rige Poolse kunstenaar geducht onder handen, tcmber en 29 december, hun 85ste verjaardag ergste vijand. Want het succes stimuleert Het is niet tevergeefs. Rubinstein trekt zich te le vieren, Jascha Heifetz, grootmeester van de maar tegelijkertijd verblindt het. Op een ge- rug in zijn studeerkamer en werkt. Spanje ont- viool, wordt op 2 februari 60 jaar en de pianist geven moment, dat kan jaren na het succes- vangt hem daarna met open armen en in dat land Arthur Rubinstein, een der allergrootste instru- volle debuut zijn, bemerkt de instrumentalist ontwikkelt hij zich tct een van de meest vii-tuoze vertolkers van de kleurige Spaanse pianomuziek. Zijn roem in Spanje rond de jaren 20 dringt ook door in Zuid-Amerika. Op zijn eerste tournée naar dat werelddeel geeft hij 22 concerten in Buenos-Aires eiï 15 in Rio. Maar dan komt weer een terugslag, het overweldigend succes beteken de een roofbouw op zijn gezondheid, zijn techniek en zijn repertoire. Maar Rubinsteins vitaliteit is mentalisten van deze tijd, zal, volgens gen, op 28 januari de 75-jarige leeftijd bereiken. Volgens sommigen, omdat men voor het jaar van zijn geboorte in Lodz verschillende jaar tallen vermeld vindt. Begrip van volmaakte vertolkingskunst Oudere encyclopedieën en lexicons geven 1886 en dat betekent dus dat hij 75 wordt, maar Ru binstein zelf verzet zich daar heftig tegen en beweert in 1889 geboren te zijn. Hij zal op 28 een inzinking in zijn populariteit. Misschien onuitputtelijk. januari dus wel zijn verjaardag vieren, maar heeft hij enkele minder aelukkige avonden „e- eerste optrcden in Amerikat dat later v00r met zijn 75ste. Overigens helt men er in mu geven en minder gunstiae kutieken öehad mjs- hem een tweede vaderiand zal Worden, is succes- ziekkringen toe over 1886 wel degelijk als zijn schien ook een ander talent naai voien ae- mgar wQrdt tQch overschaduwd door de geboortejaar te beschouwen en de gesmokkelde treden dat zon over w«nt' «lans van namen als Paderewski, Hoffmann en dvie jaar toe te schrijven aan een zekere mate dat zijn eigen populariteit wat getaand is.\\ ant Rachmaninoff Een nieuwe periode van hard van ijdelheid, iets dat niet zeldzaam is in de vergeet niet, ™et alleen de werken breekt aan, want Rubinstein wil de eer wereld van uitvoerende kunstenaars, en, wat die van de aitistiekejoeni is ke^al J ste zijn. Het is meer dan ijdelheid. deze drang, Rubinstein betreft, wel past in het totaalbeeld erbarmen. Als de betreffende kunstenaai ver ig z-roepjnK van zijn persoonlijkheid (en die bijvoorbeeld standig is, trekt hij zich een tijd terug en werkt ook tot uiting komt in het feit dat hij een toonaangevende rol speelt op het gebied van de herenmode Twee- en zeventig of vijf- en zeventig, het doet er eigenlijk niet zoveel toe. Want Arthur Pkubinstcin, die jaarlijks nog zo'n honderd concerten geeft, is in alle opzichten nog een jonge man. Behalve in Tibet en Afgha nistan is hij in alle landen opgetreden en overal bewaart men herinneringen aan een pianospel dat, ongeacht of het nu om Beethoven, Brahms, Chopin of Spaanse componisten gaat, de hoogst denkbare graad van volmaaktheid heeft be reikt. Die volmaaktheid omvat veel meer dan een feilloos werkend mechanisme, ze heeft en werkt voor een nieuwe start. Dit proces van stijging en inzinking is ech ter iets dat zich herhaalt, niet één keer, In 1937 doet hij weer een aanval op de Ameri kaanse topplaats en nu schijnt het, pleit voor hem beslecht. Amerika erkent hem als de groot- inuar in een hing kunstenaarsleven vele ma- ste, maar intussen dreigt het Parijse publiek van len. Het merendeel van de eens zo beroemde hem te vervreemden omdat het ïn adoratie ligt namen verdwijnt op die manier uit de rijen voor de 20 jaar jongere WladnuiT Horowitz. „Ik der groten. Sommigen trekken zich terug ïn zag in hem een nieuwe Liszt zegt Rubinstein het onderwijs, anderen stellen zich tevreden 'n het bovenaangehaalde gesprek met Gavoty, met een nationale of locale reputatie, weer an- >,een Liszt, in staat 0111 deze tijd te beheersen, deren, zoals bijvoorbeeld de pianist José Iturbi, U* wilde me terugtrekken. Maar toen ben ik ge bezwijken voor de verleidingen van de film en trouwd Rubinstein was toen ongeveer 60 ander amusement, slechts heel enkelen slagen 'n niijn levensinstelling vveTd een andere. Voor erin ham naam tol; een begrip van volmaakte ik sterf, wil ik bewijzen, tot wat ik ïu staat ben, vertolkiiigskunst te doen uitgroeien. Arthur zei ik tegen mezelf". Rubinstein is één p hen. De onévenwich :ge perioden zijn dan voorgoed voorbij: Rubinsein ontwikkelt zich tot een van ook betrekking op een veel wezenlijker element, T n een gesprek met de Parijse kriticus^Bernard de groten van het klavier en hij bevestigt die namelijk de fiisheid en onbevangenheid, sterker A Gavoty, verschenen in de namelijk de frisheid en onbevangenheid, sterker x Gavoty, verschenen in de reeks „Die gros- reputatie nog, de volstrekte intensiteit 'waardoor zijn ver- «en Interpreten" - waaraan enige gegevens wereld. talloze concerten over de hele Een voorbeeld van theater- bouw in de Verenigde Staten en wel het Loeb Drama Center van de Harvard universiteit, waar het toneel zowel „Eliza bethaans" kan worden inge richt (boven), als op de tradi tioneel geworden manier (on der). Door het verwijderen van de eerste zeven rijen stoe len. kan het toneel in vijftien minuten veranderd worden. Veelzijdigheid Het is juist deze veelzijdigheid waaraan theaters in die ste den moeten voldoen, welke de architecten en acoustici voor haast onoplosbare problemen stelt. Opera vraagt om een diep toneel en een orkestbak: ballet om ge makkelijke doorgangen tussen de coulissen. Geluid komt doorgaans beter tot zijn recht in een recht hoekige zaal, het gezicht daaren tegen is beter gediend met een enigszins waaiervormige zaal. Om het architectonische vraagstuk nog ingewikkelder te maken stelt menige stad, die tot de bouw van een theater besluit, nog de condi tie, dat de zaal genoeg ruimte voor congressen moet bieden. Juist omdat ïn de Verenigde Sta ten de bouw van theaters in de meeste gevallen gefinancierd moet worden uit particuliere bij dragen, waardoor specialisatie in gebouwen niet gematerialiseerd kan worden, moet de ingenieusi- teit van de architect het compro mis opleveren, zonder aan arti stieke vereisten afbreuk te doen. Voorbeeld Het meest opmerkelijk en waar schijnlijk voor velen een voorbeeld ïs het Loeb Drama Center in Har vard, waar binnen 15 minuten de gehele opstelling van toneel en zit plaatsen gewijzigd kan wórden Door verplaatsbare secties, stoe len en wanden kunnen drie soor ten toneel opgebouwd worden: een proseeniumtype, een Elizabethi- aans U-vormig toneel en een theater in het rond. Het meest ambitieus is wel Lin coln Center, dat over vier aparte zalen zal beschikken. Eén voor opera, één voor ballet en operet tes, één voor toneel en één voor concerten. De toneelzaal, ontwor pen door Eero Saarinen, bijge staan door regisseur Elia Kazan, beschikt over een „Bühne", welke naar wens, zich tot aan of voorbij de prosceniumboog kan uitstrek ken. De concertzaal, ontworpen door Max Abramevitz. heeft een zol dering, die afhankelijk van het uit te voeren werk, verstelbaar is. De meeste steden zullen echter niet de financiële draagkracht be zitten om een Lincoln Center te bouwen. Zij zullen aangewezen zijn op de vindingrijkheid van de architecten, die zich zullen moe ten richten naar de woorden van de directeur van het elcktro-me- chanische laboratorium van de Yale School of Drama, die eens opmerkte: „Het is mogelijk om schijnbaar tegengestelde belangen tot een harmonieuze synthese te brengen. Dit zal echter het uiter ste van onze technische bekwaam heid vergen, want anders zal een kunstvorm bloeien ten koste van de andere. En dit is het laatste wat wij met de.kunst, uiting van menselijk leven, mogen doen". DE TONEELGROEP „Puck" heeft in studie genomen Bertolt Brechts ,J?urcht und Elend des dritten Rei- ches", in de vertaling van Nell Bak ker, onder de titel ,A.ngst en eïlende van het Derde Rijk". De regie is in handen van Walter Kous en de pré mière kan i» de tweede helft van januari in ..Hypokriterion" te Am sterdam worden verwacht. HET TONEEL- en televisicgezelschap ,JSnsemble" zal in het Nieuwe de la Mar Theater te Amsterdamin de eerste negen maanden van hét nieu we jaar 'met een zestal eenakters lunchpauze-voorstellingen geven en wel op maandag woensdag en vrij dag. ïn de eerste helft vut januari wordt begonnen met Literatuur van Arthur Schitzler in een vertaling van Jan Willem HofstraDe regis heeft-Jan Retel.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1961 | | pagina 5