Chief Whip
Na conflict: een „eeuwig verdrag"
tussen Jan Compagnie en Siam
PROCO
DBiilSK
op ieders lip!
VRIJDAG 14 OKTOBER 1960
PROVINCIALE ZEEUWSE COjRANT
namen) moest worden gemaakt
tot bondgenoot van Frankrijk en
tot uitgangspunt voor de kerste
ning van Achter-Indië. Het was
zonder twijfel een groots opgezet
plan. Als helpers koos de Zonne
koning de missionarissen, inzon
derheid dè Jezuïeten, en een
Grieks avonturier Konstantijn
Phaulkon geheten, ïn Siam Chao
Phya (hertog) Wichayen genoemd
die in Siam tot eer, aanzien en
macht was gekomen. De wens van
de Siamese koning om de na het
verdrag-De Bitter zeer groot ge
worden invloed van Jan Compag
nie te neutraliseren door steun te
zoeken bij een andere Europese
mogendheid kwam zijn Franse
collega zeer te stade.
In 1662 arriveerden de eerste mis
sionarissen in Ayuthia. Zij zoch
ten en vonden steun bij „Monsieur
Constance" (Phaulkon), die eer
ste minister van Siam was gewor
den. Phaulkon was tevens „ko
ninklijk commissaris" voor de bui
tenlandse handel en als zodanig
zette hij de Engelsen en de Hol
landers herhaaldelijk de voet
dwars. De Fransen kregen steeds
meer handelsvoorrechten en -mo
gelijkheden. Een Fransman werd
gouverneur van het tin-eiland
Püket. In 1687 zond Lodewijk
XIV 1400 man troepen naar Siam.
Deze soldaten bezetten een fort
bij Bangkok en konden dus Jan
Compagnie beletten om naar Ayu
thia x>p te varen. Het zag er naar
uit, dat de Siamese koning het
Christendom zou omhelzen. De
Hollandse invloed in Siam daalde
tot bijna het nulpunt. Toch bleef
Jan Compagnie en dacht: Onze
tijd komt ook!
Dit had hij goed gedacht. In
1689 was Phaulkon van plan
alle troonpretendenten uit te
schakelen en een van hem af
hankelijke schoonzoon des ko-
nings op de troon te zetten. De
Fransen zouden hem helpen.
Het plan lekte echter uit. De
koning werd afgezet. Phaulkon
belandde in de gevangenis, be
schuldigd van hoogverraad.
Het kwam tot gevechten tus
sen Franse en Siamese militai
re eenheden. Phra Petraja,
Evenals deze toeriste bezoch
ten Jan Compagnie en zijn
maats vaak de stille- tempel
tjes langs de Menam Chao
Phya. Zij zagen er dan treffen
de interieurs, die ook thans nog
ontroeren en sedert Jan Com
pagnie's tijd niet veranderd
zijn.
broeder van de afgezette ko
ning, werd gekroond. Zwaar
hadden de missionarissen en de
bekeerlingen het te verduren.
De haat tegen de Fransen in
spireerde overheid en volk tot
wrede wraakneming. Er kwam
een verbod om de christelijke
leer te prediken en christelijke
geschriften te verspreiden. De
Siamese dromen van de Zonne
koning gingen in rook op.
In 1690 waren niet slechts alle
Fransen, maar ook de Engelsen
uit Siam vei'dwenen. Alleen de
Nederlanders hadden toestemming
gekregen om te blijven. Zij dank
ten dit aan hun beproefde politiek
van non-interventie in de binnen
landse aangelegenheden hunner
gastlanden. Jan Compagnie was
bovendien beleefd gebleven. Hij
zond geschenken en kreeg ge
schenken. Als er Siamezen in Ba
tavia kwamen, werden zij met
pracht en praal ingehaald. Mede
hierom bevestigde de nieuwe ko
ning alle bestaande Nederlands-
Siamese verdragen en afspraken.
De handel bloeide op. Dit duurde
tot kort na 1700.
Het einde
IN de 18de eeuw ging de handel
echter achteruit. De oude geest
was er uit. Jan Compagnie was
minder energiek dan in zijn jonge
jaren. De Siamezen werden lasti
ger. Ayuthia werd een kantoor,
dat met verlies werkte. Na 1740
waren er nog maar twee Neder
landers blijvend in de factorij te
Ayuthia. Tocli zon de Compagnie
op verbeteringen en in 1755
scheen weer een betere tijd aan te
breken. De baten begonnen weer
een stijgende lijn te vertonen. De
stemming werd „vaster". Niette
min kwam vijf jaren later de ca
tastrofe.
Het waren vreemdelingen, die Jan
Compagnie de genadestoot toe
brachten, te weten de Burmezen,
die in 1760 oorlog voerden met
Siam. Zij rukten op naar Ayuthia
en vleien ook de Factorij aan. De
aanwezige (zeven) Nederlanders
vochten dapper. Toen echter hun
„opperhoofd" (aldus betitelde men
de leider der Factorij wel) Pieter
Bang de heldendood gestorven
was, weken zij voor de overmacht.
De Factorij werd geplunderd. De
bijgebouwen werden in brand ge
stoken.
Toch bleef de Compagnie nog in
Siam. In 1762 kwamen er zelfs
nog onderhandelaars uit Batavia
in Ayuthia. De besprekingen leid
den tot niets. In 1767 verschenen
de Burmezen opnieuw in de Sia
mese hoofdstad. Toen legden zij
ook het hoofdgebouw der Factorij
in de as. De Compagnie verdween
uit Siam. Een nieuwe dynastie
(Ramathipat) kwam in dat land
aan de macht. Ayuthia geraakte
in verval. Bangkok werd de nieu
we hoofdstad. Het hoofdstuk „Si
am" in de geschiedenis der „Lof-
felijcke Compagnie" had een dra
matisch einde gekregen.
En nadien?
SIAM was van 1770 tot 1810
vrijwel geïsoleerd. In 1810 nam
de koning weer contact op met
een Westerse mogendheid, te
weten (als in de 16de eeuw)
met Portugal. Later kwamen
ook Engelsen en Amerikanen
zich in Siam vestigen. De Ne
derlandse Handel-Maatschappij
(die zich vroeger zo'n beetje
beschouwde als de opvolgster
der Verenigde Oost-Indische
Compagnie) onderzocht de Sia
mese handelsmogelijkheden,
maar ging niet tot zaken over.
Pas in 1860 kwam er weer een
Nederlands-Siamees verdrag
van Vriendschap, Handel en
Scheepvaart tot stand. Toen
pas keerden de nazaten van
Jan Compagnie terug in het
Rijk van de Witte Olifant.
Sedertdien zijn de betrekkin-
Morgen haarwassen met
crème shampoo met ei
Kijfc ia 6c spiegd: ow hur lijkt jonger, h
jonger et» Tin een ongekende fcbobofceid. Dit
is het geheim r*a 6e nicrwc Proco Crème
shampoo in tuba Een toasl nieuwe shampoo
tooc gezond ea golvend haat.
Extra voordelig! 65 a
gen met Siam, later Thailand
genoemd, steeds goed en har
telijk geweest. Nederlandse in
genieurs hebben de Thailanders
geholpen met de oplossing van
irrigatieproblemen en de be-
vaarbaarmaking van de Me
nam Chao Phya. Een aantal
vooraanstaande Thailanders
heeft Nederland bezocht. Onder
hen waren enige prinsen van
den bloede. Thailand is geble
ven wat Siam in de dagen van
Jan Compagnie was: Een mooi,
belangwekkend en uiterst gast
vrij'land. Het is het enige land
in Achter-Indië, ja, in Zuid-
Azië, dat nooit heeft behoord
tot enig Europees koloniaal
rijk.
Nu de koning en de koningin van
Thailand ons land een offi ceel be
zoek brengen, wilden wij de bloei
tijd der Nederlands-Thailandse
betrekkingen in herinnering bren
gen. In die voorbije tijd, toen haar
rijk beladen vloten de Aziatische
wateren doorkliefden, was de
Compagnie een grote mogendheid.
De herinnering aan di.e tijd leeft
voort. Ook in Thailand. De stenen,
tempelwachters en de oude com
pagnieskanonnen te Bangkok zijn
nog steeds stille getuigen van Jan
Compagnie's verblijf aan de boor
den van de Menam Chao Phya.
Zij houden in Thailand de herin
nering wakker aan de Nederlan
ders van weleer, die door aan te
pappen, zich aan te passen en.
vooral, door ferm aan te pakken
de Nederlandse en de Thailandse
geschiedenis met een belangwek
kend en boeiend hoofdstuk hebben
verrijkt.
Advertentie
(en tot
in de
puntjes
afge
werkt!)
op
alle
punten
beter!
zakdoeken
Dames- en Heren
zakdoeken
in
3 stuks verpakking
van 1.60 tot 3.75
Half jaar geëist wegens
drieërlei belediging
De officier van justitie bij de Amster
damse rechtbank, mr. H. Bouma.
heeft woensdag tegen de 46-jarige
los werkman H. V. uit Amsterdam
wegens belediging van prinses Wil-
helniina, prins Bernhard en de Joodse
bevolkingsgroep zes maanden gevan
genisstraf waarvan drie maanden
voorwaardelijk met een proeftijd van
drie jaar geëist.
De los werkman had op 19 april in
de Tuinstraat in Amsterdam een
Joodse voorbijgangster onder meer
toegevoegd „Ze moeten alle Joden
vergassen". Toen hij door een agent
werd meegenomen naar het bureau
Marnixstraat en daar werd gefouil
leerd liet hij zich op beledigende wij
ze uit over prinses Wilhelmina en
prins Bernhard.
Ter ritting vertelde de los werkman,
dat hij in de hongerwinter dienst
had genomen bij de Kriegsmarine en
daardoor statenloos was geworden.
Dat zou nog altijd een beletsel vor
men bij het zoeken naar werk en
daarom zou hij zich gebelgd hebben
uitgelaten over de leden van het
koninklijk huls. Dc rechtbank zal in
deze zaak op 26 oktober uitspraak
doen.
Jan Compagnie was een
doorzetter. Dit bleek wel
zeer duidelijk in Siam. Hij
had zoals een Engelse
concurrent schreef in
Ayuthia" een nobele facto
rij met lofwaardige leiding
en een veelomvattende
handel".
elegant*
kouwn
In prijzen
TU 1.01
3.95
3.95
es 4.9S
(Advertentie)
Ook In
do nieuwe,
verrassend
charmante
modekleuren:
btkroond voor
kwolitelltzoro
JAN COMPAGNIE AAN DE MENAM CHAO PHYA (II)
(Advertentie)
20 stuks f. 1.-
voortaan zelf haar personeel
mocht berechten, als dit vergrij-
Sin beging. Anders gezegd: De
ollanders werden onttrokken
aan da Siamese rechtspraak.
Deze „bepaling van exterritoriali
teit" diende in de negentiend®
eeuw tot voorbeeld voor soortge
lijke bepalingen in de verdragen,
die Siam toen met andere landen
sloot. Het verdrag bevatte voorts
een clausule over. wederzijdse
hulp en bijstand. Om de koning
niet de pin op de neus te zetten,
kende De Bitter hem een schade
vergoeding (voor zijn aandeel in
de lading van het Portugese schip)
toe ter grootte van 25 van het
geëiste bedrag. Het verdrag Van
1664 - aldus kwam men overeen
zou „eeuwig" gelden.
Jan Compagnie had reden tot
tevredenheid zowel over dit
verdrag als over de Siamese
handelsuitkomsten. Na enige
jaren echter kwam er een kink
in de kabel en bleek er van
eerbiediging der „eeuwigheid"
noch van de inhoud van het
verdrag bitter weinig meer. De
oorzaken waren voornamelijk
van „vreemde" oorsprong, te
weten: De concurrentie der
Engelsen en, vooral, de invloed
der Fransen in Siam, die revo
lutionaire gevolgen had en de
binnenlandse politieke toestand
in Siani enige jaren onzeker en
onberekenbaar maakte. Het is
dus zaak, dat wij vertellen,
welke concurrenten Jan Com
pagnie op rijn Siamese weg te
genkwam.
Vreemde eenden in de bijt
TOEN de Hollanders In Siam
kwamen, troffen zij daar de Por
tugezen en Spanjaarden. Zij had
den daar ln de 16e eeuw een ge
vestigde positie verkregen. An
ders dan de Iberiërs deed Jan
Compagnie geen moeite om de
Siamezen te bekeren tot het
Christendom. Hij hield zich daar-
De Siamezen vereerden en ver
eren de Witte Olifant als een
heilig dier. Deze uit de zeven
tiende eeuw daterende gravure
toont de koning van Siam ge
zeten op zijn witte olifant. De
rijksgroten en andere hoog
waardigheidsbekleders liggen
met het hoofd ter aarde gebo
gen op de grond.
om angstvallig buiten alle gods
dienstige twisten en strijdvragen.
Wel liet hij niets onbeproefd om
zijn Iberische concurrenten de
voet dwars te zetten. Hij was (in
Azië) een koopman met monopo-
litische inslag. Hij had daarom
een hekel aan alle concurrenten.
De Siamese koninjj vond de Hol
landers aantrekkelijker handels
partners dan de Portugezen. Bo
vendien waren de Iberiërs „kleine
zelfstandigen", terwijl de Com
pagnie een machtige maatschap
pij was. Dit alles en de mili
taire hulp, die Jan Compagnie de
Siamezen gaf was oorzaak, dat
de invloed der Portugezen taande
en dat zij omstreeks 1625 vrijwel
geen handelsbelangen meer had
den In Siam.
Ongeveer 20 jaar na de komst
van Jan Compagnie verschenen
ook de Denen en de Engelsen in
Siam. De Deense concurrentie be
tekende, praktisch gesproken,
niets en duurde maar kort. De
Engelsen echter, die zich éven
eens in Ayuthia vestigden, sche
nen gevaarlijker te zijn. De ko
ning had graag meer dan één
Europees volk in zijn land verte
genwoordigd. Het kwam zelfs tot
gevechten tussen Jan Compagnie
en de „Rooineks". Kort na 1625
echter sloten de Engelsen hun fac
torij. Zij kwamen kort na 1660 te
rug. Opnieuw schenen zij gevaar
lijk te zullen worden voor Jan
Compagnie. De schijn bedroog
echter. Wel wisten zij rich tot cir
ca 1685 te handhaven, maar toen
verdwenen zij voor immer. Dit
was mede toe te schrijven aan de
sterk gestegen Franse invloed ln
Siam. Wat kwamen de Fransen in
Siam doen?
Grieks avonturier
LODEWIJK XIV, koning van
Frankrijk, was zeer bedacht op
vergroting van macht en roem.
Omstreeks 1660 vatte hij het plan
on, in Azië te gaan opereren. Si
am Cwtj vatten ztjn program kort
Pieter Bang stierf
de heldendood
(Bijzondere medewerking)
TOEN Hendrik Brouwer in
1632 gouverneur - generaal
van Indië werd, stimuleerde
hij meteen Jan Compagnie's
Siamese bedrijvigheid. Hij
zond Joost Schouten als „op
perhoofd" naar Ayuthia.
Schouten liet een nieuw
stenen gebouw zetten en ver
wierf nieuwe handelsvoorde
len. Van 1636 tot 1667 was
de nieuwe factorij het brand
punt van Nederlandse activi
teit in Siam. Het was een der
allerbeste handelsnederzet
tingen in Azië schreef Schou
ten. Laat ons doen als de Hol
landers schreef een die
naar der Engelse Oost-Indi
sche Compagnie naar Londen
„en EUd. zullen er eer
zowel als voordeel van pluk-
ken." Ayuthia was, stelde Ba
tavia in 1638 vast, een pro
fitabel kantoor. Wij zijn in
Siam berichtten de Raden
van Indië in december 1615
aan de Heren Zeventien -
„in groten aensien ende res
pect". Als de vloten uit Oost-
Azië en Batavia binnenliepen,
bevonden zich soms meer
dan 20 schepen en vele hon
derden Nederlanders in Ayu
thia. De uitwisseling van ge
schenken vond intensief
plaats. Omstreeks 1650 wil
de de Siamese koning de
verneur-generaal en de
van de Raad van Indië een
bijzondere verrassing berei
den. Daarom zond hij elk
hunner een olifant. Zelf was
hij gesteld deelde Zijne
Majesteit mede op hoeden
uit Nederland. Het spreekt
vanzelf, dat Jan Compagnie
die koninklijke wens met gui
tige vreugde inwilligde en de
vorst behalve hoeden ook an
dere, kostbaarder dingen
zond.
„EEUWIG VERDRAG".
IN 1661 ontstond er een ernstig
conflict met de Siamese koning.
Jan Compagnie had een Portu
gees schip buitgemaakt en de ko
ning eiste schadevergoeding, om
dat een deel der lading van hem
was. Jan weigerde dit en besloot
om fors op te treden. Hij blok
keerde de Menammonding en leg
de 's konings handel lam. Dit be
tekende een zware slag voor de
schatkist. Daarom legde de ko
ning het hoofd in de schoot en
gaf hij op alle punten toe. Bata
via, verre van afkerig van herstel
der betrekkingen, zond toen Pieter
de Bitter als onderhandelaar naar
Siam. De Bitter was hoffelijk,
maar heslist. Op 22 augustus 1664
werd er een nieuw verdrag tussen
de Compagnie en Siam getekend.
Het betekende een aanmerkelijke
verbetering van de positie der
Hollanders en gaf dezen nieuwe
voorrechten. De merkwaardigste
bepaling wns, dnt de Compagnie
