„Torfluyden" mochten hun schepen
niet in de steden lossen
Amerikanen hebben ongeveer
120 vrije dagen per jaar
TONY STEPHENS (12) VERTELDE
RECHTBANK ZIJN BELEVENISSEN
EERSTE ZEPPELIN STARTTE
ZESTIG JAAR GELEDEN
VELEN NAAR HET BUITENLAND
DONDERDAG 28 JULI 1960
PROV1NOIALB ZEBÜWSB COURANT
Schoorsteenvegers waren in Zeeuwse
steden nog niet bekend
In de schouw, die in de middel
eeuwen natuurlijk het middel
punt van de keuken vormde,
stookte men in Zeeland voor
namelijk turf uit het veen, dat
met schepen werd aangevoerd.
De schippers van de turfschui-
ten, die meestal met de naam
„torfluyden" werden aange
duid, mochten, wegens brand
gevaar, niet binnen de steden
hun ligplaats kiezen, evenmin
als de vervoerders van hout.
In Arnemuiden werden hun
schepen gelost door de „torf-
dragers" die „op der stede
dijck" woonden en in Middel
burg, waar deze schepen in
de Nieuwe Haven voor anker
lagen, brachten de turfkruiers
met hun kruiwagens de turf
van Sint Jansdam naar de
huizen der burgers.
Door Jac. R. W. Sinninghe
Turf geeft een flinke roetvorming en
daarom moest de schouw regelmatig
geveegd worden, wat de bewoners
blijkbaar zelf deden, want schoor
steenvegers waren er nog niet in de
Zeeuwse steden.
Menig burger hield in een kot een
of meer varkens en een ieder mocht
varkens slechten en verkopen, hetzij
„van Bamlsse (1 oktober) tot Mid-
dewinter" (24 december) of van
„Sint Gillis dage (1 september) tot
Meye". Zodoende had ook elke bur
ger hammen en spek in de schoor
steen hangen om gerookt te worden.
Ook legde men wel botje bij botje
en kocht een schaap, een koe of een
os „omme te bruken binnen hueren
huuse toot haer selfs eten": twee
poorters mochten tezamen een
schaap kopen en slachten en een
combinatie van vier kon een koe of
os doden en verdelen. In elke kel
der stonden dan ook een of meer
vleeskuipen met deksels en tobben
om vet in te bewaren.
Eraadspitten en ander keukengerief
hing boven de schouw en van een
ijzeren dwarslat, de haalboom, hing
een lange haak neer, die de ketel
droeg, ,,de vuerpot in den schouwe".
In welvarende gezinnen hingen wel
drie a vier potten en ketels tegelijk
boven het vuur, daar aan de ketel-
haak verschillende kleinere" haken
bevestigd waren.
In abdijen, kloosters, gasthuizen en
kastelen, waar ruimte was om vele
bijgebouwen neer te zetten, was de
grote keuken een apart staand ste
nen gebouw met een rieten dak, dat
af en toe met leem werd bestreken
wegens het brandgevaar. In zo'n
keukeu stond een grote stenen oven
«lie met een mantel of rookvang was
afgedekt, terwijl er bovendien vaak
nog een vuur brandde in de betegel
de stenen haard die ook overmanteld
Hout had voorkeur
Als men geld te missen had
en dat had de abt van Middel
burg een zeker kon men hout
stoken „barninxhouts" dat onder
De bouw van de.brug over de Boven-
Merwede bij Goriuchem in rijksweg
no. 27, welke een belangrijke verbin
ding wordt in de route tussen Am
sterdam en Antwerpen, is een belang
rijke stap gevorderd door het invaren
van de klap van de basculebrug, wel
ke een doorvaartwijdte van 30 meter
heeft.
De foto geeft een beeld van het in
varen van het stalen gevaarte.
andere per schip uit Engeland
kwam. Aan een goed houtvuur
gaf men toch altijd nog de voor
keur boven een turfvuur want
„et maecket vuylre asschen ende
et ruuct qualiker (slechter) dan
thout".
Deze potten en ketels hadden gewoon
lijk drie poten, zodat men ze zo no
dig op of voor het vuur kon plaat
sen en voor het geval de pannen en
potten geen voeten hadden gebruik
te men treeften of branders, ijzeren
ringen die op drie voeten stonden.
Bij de haard behoorden verder een
tang, een rooster en een blaasbalg
voor het grijpen te hangen. Met de
tang vatte men de houtblokken of
de turven aan, terwijl men op het
rooster, een ijzeren traliewerk met
een steel op 4 pootjes, op een klein
vuur van houtskool appelen en kas
tanjes kon roosteren of worsten bra
den.
Aanrecht
In geen enkele keuken ontbrak ook
het aanrecht, „trechtbank" ge
naamd, „waeran liengelesse ende
cramme" om keukengerei aan op te
hangen. Zo'n houten aanrecht, dat
in deftige kringen „dretchoir" (dres
soir) of buffet heette, kon ook als
kast dienst doen om etenswaren in
te bergen. Daarvoor diende ook de
„masïere", een kastje dat in de ste
nen muur was uitgespaard, en de
„scaprade" (schapraai) of het
„spyndken", een voorraadkast die
soms met een paar haken aan de
muur was opgehangen.
„Vrouwe, waer is den ketel, den aker
unde onser pannen" vroeg een veer
tiende eeuws dienstmeisje, dat niet
erg bij de tijd was aan haar me
vrouw en deze antwoordde: „bistu
blend (blind) un siestu nicht dat ol
(alles) is bi der scrapaden".
In de middeleeuwen was vlees het j
hoofdbestanddeel van de maaltijd en
daarom ontbrak ook in geen enkele
keuken het grote hakblok met de
daarbij behorende bijl:
Twee messen ghebreect u
Omme te snidene uwe spise
Een scerfmes (scherfmes)
Omme te scervene U wermoes
(groente)
zegt de dichter.
Waterput in keuken
Van pompen in de keuken wordt zel
den of nooit gesproken en slechts bij
hoge uitzondering had men in de
keuken een put, waaruit men water
putte met een met ijzer beslagen
houten emmer, terwijl het overge-
storte water door een goot voor de
put wegliep.
Huisvrouwen hadden in de keuken
loden watervaten en ze moesten zelf
hun water halen uit een van de
stadsputteu, tenzij ze hun man zo
onder de plak hadden, dat deze het
voor hen deed. Een kwade vrouw
zoals men er zo vele aantreft in de
middeleeuwse toneelspelen zei
dan vriendelijk:
„Nu gaet, keyteijf, God geve
u schande!
Ende haelt water ende haest
u snel,
Of ic sal u op u vel
Met voeten terden",
maar deze dame was vanzelfspre
kend geen Zeeuwse.
ZWERFTOCHT DOOR HALF EUROPA
Onderwijzer Treacy wegens
ontvoering vervolgd
Voor de rechtbank te Hinckley in
Engeland is het verhaal gedaan
van de dwaaltocht van de 12-jarï.
ge Tony Stephens met zijn onder
wijzer die beschuldigd wordt van
ontvoering van do jongen.
Tony Stephens, tenger en blond,
glimlachte verlegen naar Kevin
Treacy, toen deze achter het ge-
tuigeliekje verscheen.
Treacy, 29 jaar, gaf les in kunstge
schiedenis op de rooms-katholieke
school van Earl Shilton. Daar had
den zij elkaar voor het eerst ont
moet, vertelde Tony. Er ontstond
tussen hen een relatie, welke uit
eindelijk tot een reis van 15 maan
den door Frankrijk, Italië, Oos
tenrijk en Duitsland zou leiden,
Tony en anderen in een religieuze be
weging op school, zouden verleden
jaar "in de zomervakantie met
Treacy naar Spanje gaan, doch
Tony zeide dat zijn vader hem had
verteld dat hij niet mee kon. In
het geheim werd een pasfoto ge
maakt en vervolgens nam hij, vol
gens de aanwijzingen van Treacy,
een trein naar Londen. Daar ver
telde Treacy hem dat zijn naam
Sean Lacey zou zijn, die van Trea
cy Kevin Lacey, en dat zij zouden
voorgeven broers te zijn.
„Die avond ging ik met hem mee per
trein naar Dover en we namen «le
nachtboot naar Duinkerken en
gingen van daar naar Parijs", ver
telde Tony.
In Parijs zag hij Treacy de namen in
de passen veranderen en kreeg hij
te horen dat liij Patrick Brown
zou heten. Treacy zou zijn broer
James Brown zijn.
,Na Parijs, gingen we naar Italië.
We zouden naar Spanje gaan,
maar in de kranten werd gemeld
dat ze daar naar ons uitkeken",
vertelde de jóngen. „Ik schreef
niet aan mijn ouders. Treacy zeide
dat zij zouden ontdekken waar we
waren als ik. zou schrijven. We
gingen naar Genua, waar hij een
baan kreeg als leraar en ik ging
naar school".
Tony zeide dat toen zij een jaar in
Genua hadden gewoond, hij met
Treacy was vertrokken naar Mün-
chen. Vervolgens gingen ze naar
Innsbruck en tenslotte naar Ulm,
in Zuid.Duitsland, waar Treacy
weer een baan als leraar aannam.
De journalist Joseph Valentine, van
de Londense Daily Mail, beschreef
hoe hij had gehandeld op inlichtin
gen die hij had ontvangen en hoe
hij Tracy bn Tony in Ulm had ge-.
vonden op 27 juni, bijna 15 maan
den na hun vertrek naar het con
tinent.
Treacy zeide: „haal hem niet weg.
We zijn erg gelukkig" en hij bleef
«lie zin herhalen, verklaarde Va
lentine.
Bepaald werd dat Treacy zal worden
berecht door het Hof van Assizen
van Leicestershire. Aan de aan
klacht van ontvoering werden
twee aanklachten wegens pas
poortvervalsing toegevoegd.
Vrouwen op de marlet.
Gravure naar tekening van Pieter
van der Borcht, eerste helft 16e eeuw.
De oprichter van het Belgische Na
tionale Orkest. Desire Defauw, is maan
dag op 74-jarige lefetijd te Garay, in In
diana overleden. Defauw, die in Gent is
geboren, was gedurende 25 jaar dirigent
van het orkest. Hij heeft vooraanstaande
orkesten in Europa en de V. S. gediri
geerd.
Kroesjtsjew antwoordt op
westelijke boodschappen
Premier Kroesjtsjew heeft in brieven
aan zijn collega's van Engeland en
Canada, Macmillan en Diefenbaker,
kritiek geoefend op de jongste Ame
rikaanse ontwapeningsvoorstellen. De
brieven vormden een antwoord op de
boodschappen, waarin de Britse en
de Canadese regeringsleider- Kroesj
tsjew onlangs hebben gevraagd, van
het besluit om niet langer aan de
besprekingen in tie Geneefse ontwa
peningscommissie «lecl te nemen,
terug te komen.
Zoals gemeld heeft de Sowjet-Unie
voorgesteld, het ontwapeningsvraag-
stuk in de algemene vergadering van j
de Verenigde Naties te bespreken.
In zijn brief aan Macmillan schreef
de Russische premier, dat de inhoud
van de boodschap van cle Britse eer
ste minister „ongelukkigerwijs" niet
overeenkomt met de door Macmillan
uitgesproken wens om tot een ont
wapeningsakkoord te komen. Volgens
Kroesjtsjewhadden de westelijke
mogendheden in de ontwapenings
commissie een hele maand verdaan
met „loos gepraat".
Indonesisch industrieel
ging buiten zijn boekje
Sultan Polian Oloan, directeur van de
„Indonesian Motor Foundation" heeft
bevel gekregen zijn reis in West-
Duitsland af te breken en naar Dja
karta terug te keren, omdat hij bui
ten zijn boekje is gegaan.
Minister van landcommunicaties ge-
neraal-majoor Djatikusumo zeide dat
Oloan buiten zijn boekje is gegaan
door bekend te maken dat Indonesië
een assemblage-fabriek zal bouwen
waarin Westduïtse onderdelen en
motoren zouden worden gebruikt.
Majoor Suharto, assistent van Djati
kusumo, zeide dat scherp zou worden
opgetreden tegen Oloan.
De Amerikaanse marine heeft op
dracht gegeven voor de bouw van
drie nieuwe, door atoomenergie aan
gedreven onderzeeboten van hetzelf
de type als waarvan deze week met
succes Polarisraketten van onder
water werden gelanceerd.
DROOM GING IN VERVULLING
Na vijf jaar geheimzinnig
werken aan Bodenmeer
(Van een speciale correspondent)
Voor de periode van de eeuw
wisseling, van de „Jugend
stil" en de pluchen meubels
was hi.j al een held: Ferdi
nand Graf von Zeppelin, die
van oude Mecltlenburgse
adel was en aan het Boden-
meer woonde. Hij vervulde
van huis uit officier en geen
technicus een droom van
de mensheid, al bleken later
zijn luchtschepen slechts en
kele tientallen jaren de con
currentie tegen het vliegtuig
te kunnen volhouden.
Als 23-jarige jongeman nam Zeppe
lin als vrijwilliger deel aan de
Amerikaanse burgeroorlog en
leerde daar de betekenis van bal
lons kennen. In de oorlog van
1870 was de onverschrokken
graaf met zijn 35ste jaar al gene
raal. Maar nog altijd speelde het
ballonvaren hem door het hoofd.
In 1895 tenslotte diende Graaf
Zeppelin een patentaanvrage in
voor een „bestuurbaar luchtschip"
Sindsdien is de zeppelin een be
grip geworden.
In Manzell aan het Bodenmeer werd
een 128 meter lange en 12 meter
brede drijvende constructiehal
gebouwd. Vijf jaar lang beloer
den journalisten uit de gehele
wereld tevergeefs het geheimzin
nig gedoe van de graaf en diens
„samenzweerders". Daimler en
Maybach hadden kort tevoren
hun benzinemotor ontwikkeld.
Graaf Zeppelin kocht voor zijn
eerste luchtschip twee van zulke
motoren, die samen niet meer
dan 30 pk leverden.
Op 2 juli 1900 was het zover: De
TWEE WEKEN VAKANTIE
Weekeind-vakanties
Washington, 25 juli. Het is
weer de tijd dat Amerikanen in
het gehele land de gecontrac
teerde twee weken vakantie,
waarvoor al zo lang allerlei
plannen zijn opgesteld, In wer
kelijkheid omzetten. Hieraan
moet evenwel worden toege
voegd, dat twee weken het mi
nium is en dat de werkgevers
er hoe langer hoe meer toe
overgaan de lengte van de toe
gestane vakantie af te meten
naar liet aantal jaren dat de
werknemer in dienst is. Dank
zij de vijfdaagse werkweek, de
vakantie en de feestdagen heb
ben sommige Amerikanen meer
dan 120 vrije dagen per jaar.
Het ls interessant na te gaan hoe
de Amerikanen dit één derde jaar
vrije tijd besteden en het best kun
nen wij daarbij afgaan op de sta
tistieken die een goede kijk geven
op de tendenzen, die daarbij in het
spel zijn. Het meest verrassende
feit is ongetwijfeld, dat steeds meer
mensen hoewel deze thans nog
In de minderheid zijn er de voor
keur aan geven hun vakantie niet
in eenn op t« nemen» maar in plaat*
daarvan liever de vakantiedagen te
gebruiken om er een reeks korte va
kanties in de vorm van driedaagse
weekends van te maken.
Variatie
Men heeft voor deze nieuwe vorm
van vakantie-nemen een aantal ge
gronde redenen. Men vindt dat er
op deze wijze meer variatie aan de
vakantiebezigheden kan worden ge
geven en dat vooral voor gezinnen
met kleine kinderen deze weekend
vakanties praktischer zijn. De dage
lijkse werkzaamheden en de verzor
ging der maaltijden geven bij een
langere afwezigheid van huis nogal
moeilijkheden en deze driedaagse
ook niet zo kostbaar. En tenslotte
heeft men ook niet zo'n moeite om
weer te wennen aan de dagelijkse be
zigheden, zoals dat vaak het geval
is na een langdurige vakantie.
Ook al zou hij de voorkeur geven
aan een dergelijke versnippering van
zijn vakantiedagen kan niet ieder
een deze gedachte in praktijk om
zetten. aangezien de werkgever tegen
een dergelijk systeem is gekant of in
de door de vakbonden gesloten over
eenkomsten een vakantie van twee
weken aan één stuk staat gestipu-1
leerd. De meesten, diè ervaring heb- i
ben opgedaan met de driedaagse-
weekends, zijn van oordeel dat deze
meer ontspanning en verpozing ge
ven en daardoor over het algemeen
beter aan hun doel beantwoorden dan
vakanties die in eenmaal worden
opgenomen.
Sparen
Voor de grote meerderheid der Ame
rikanen is de minstens twee weken
vakantie nog altijd de tijd, die hun
verademing geeft van de dagelijkse
sleur. Daarvoor sparen ze dan ook
het gehele jaar en zelfs langer, in
dien ze een reis naar het buitenland
willen maken.
De prettigste wijze van sparen is
zonder twijfel als lid van een van i
de vele vakantieclubs. De leden stor-1
ten elke week een vastgesteld be- j
drag (van 2 tot 20 dollar) bij een
bank en zijn op die wijze er van ver
zekerd over een bepaald bedrag te
beschikken, wanneer de tijd van de
vakantie aanbreekt. Er zijn in de V.
S. nu al een 600 van dergelijke
clubs.
Waarheen?
Waar de reis heengaat is natuur
lijk een kwestie van persoonlijke
voorkeur. Dit jaar zullen naar
schatting 6,5 miljoen Amerika
nen per schip, maar vooral per
vliegtuig er op uit trekken naar
het buitenland. Het grondgebied
van de Verenigde Staten ïs echter
ook uitgestrekt genoeg dat er ge
legenheid te over is er per auto,
fiets of zelfs te voet op uit te
trekken.
enorme deuren van de Zeppelin
hal openden zich. Voor de ogen
van ontelbare genodigden van
overal steeg het eerste Zeppelin
luchtschip op. Pas op een hoogte
van drie- tot vierhonderd meter
werden de motoren gestart, de
luchtsehroeven begonnen te zoe
men en het wonder geschiedde:
een luchtballon vloog tegen de
wind in! Het luchtschip maakte
een zwenking en zocli zieh niet
zijn motorkracht een weg.
Slechts één niet
Iedereen was enthousiast slechts
één niet: dr. Hugo Eckener, die
als verslaggever van de „Frank
furter Zeitung", de wegens een
foutieve berekening verlate start
bekritiseerde en het langzame
tempo van het luchtschip bespot
te, daar het bij een snelheid van
gemiddeld 3,5 meter per secon
de veertig uur nodig gehad zou
hebben om van Friedrichshafen
naar Frankfurt te vliegen. Maar
juist uit deze Saulus zou in de
loop der jaren een Paulus wor
den: acht jaar later neemt deze
Hugo Eckener dienst bij de
luchtschepenbouw van graaf
Zeppelin en door zijn vlucht naar
Amerika in 1928, een wereld
vlucht in 1929 en een tocht naar
de Pool in 1939, wordt hij wereld
beroemd.
De tot een zeer populair man gewor
den graaf Zeppelin bleef de er
varing niet bespaard, dat de
gunst van het volk grillig is. Toen
technische en economische moei
lijkheden zieh begonnen op te ho
pen en twee luchtschepen veron
gelukten, wendde men zich van
hem af. Hij had zijn gehele ver
mogen voor zijn ideaal geofferd.
Maar de geheel Duitsland beroe
rende catastrophe van Echterdin-
gen bracht weer een ommekeer.
In zes weken leverde de „Zeppelin
actie" zes miljoen goudmarken
op. Het Duitse volk maakte Zep
pelins zaak tot de eigen zaak. De
Engelse pers klaagde: „Engeland
zal ophouden een eiland te zijn.
Wat helpt ons de beheersing van
de zee, wanneer de vijand via
een ander medium ons bereiken
kan!"
In de eerste wereldoorlog werden de
„zeps" inderdaad tot een nacht
merrie voor Engeland. In 1917
vloog Bockholt met de „L-59"
van Bulgarije naar Khartoem in
Afrika. In hetzelfde jaar bleef
de „LZ-120" onder kapitein Loh-
raann 120 uren in de lucht en
bereikte daarbij een hoogte van
7300 meter. Tot de zomer van
1914, toen de oorlog uitbrak, had
den zeppelins reeds in meer dan
1600 vluchten 37.250 passagiers
vervoerd over een totale afstand
van 150.000 kilometer.
De oude droom van de graaf is in
vervulling gegaan: liet luchtschip
is zij het tijdelijk een mo
dern verkeersmiddel geworden.
Maar de eenzijdige oriëntering op
liet luchtschip bracht ook geva
ren mee: de pioniersarbeid aan
het vliegtuig werd overal in het
westen verricht, behalve in Duits
land zelf. Het was eigenlijk al te
laat om alles in te halen, toen
men in Duitsland ineens ontdek
te. dat het luchtschip toch rie toe
komst niet had. Helemaal heeft
men dit nooit meer kunnen inha
len.
Vrije natuur
Kamperen komt hoe langer hoe
meer ook in de V.S. in trek om de
vakantie op weinig kostbare, avon
tuurlijke, onafhankelijke wijze door
te brengen. De toenemende belang
stelling in het kamperen heeft de
„Family Camping Club" in het leven
geroepen, die aan de 10 miljoen ge
zinnen. die er deze zomer met de
tent of caravan op uittrekken, alle
srepaste inlichtingen verstrekt.
De hang naar het „natuurleven" is
geheel in overeenstemming met
sporten, zoals boogschieten, vissen,
skiën en alle vormen van watersport.
Zo zijn er al een vijf miljoen geest
driftige aanhangers van het „on
derwater-zwemmen" en er is vcr-
1 moedelijk een gelijk aantal beoefe
naren van het waterskiën. Ook het
zeilen, roeien en motorboot-varen is
in de laatste jaren een druk beoefen
de sport geworden: bedroeg in 1952
het aantal sport- en luxe vaartuigen
nog 4,3 miljoen, thans is het toege
nomen tot 7,8 miljoen.
ZEEUWEN IN DE MIDDELEEUWEN
