ZELANDICA
Maand mei is berucht om zijn
visites van de „IJsheiligen"
VORIG JAAR HEBBEN ZIJ
,DE BUS
in de grote VA N HOUTEN wedstrijd
VANDAAG
LOGBOEK OVER MEIDAGEN
PIET TE NUYL SR. (HOORSPEL
ACTEUR) OVERLEDEN
DONDERDAG 12 MEI 1960
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
13
WAREN ZE DIT JAAR TWEE WEKEN TE VROEG?
(Van onze wèerkundige medewerker.)
Vroeger, töèn er nog geen K.N.M.I. was dat het weer dagelijks in al zijn
schakeringen optekende en men van hogedrukgebieden, koudfronteu en
depressies nog niets afwist, waren er toch lieel wat natuurliefhebbers en
weer en wind belangstellenden, onder wie landbouwers, molenaars, schip
pers enz., die aantekeningen hielden van het weer. Zo viel het vooral de
landbouwers, en degenen die zich met de verbouw van tuinbouwprodukten
bezig hielden, op, dat er in de eerste helft van mei vrijwel elk jaar een
koudegolf voorkwam, die vergezeld ging met schadelijke zware nacht
vorsten. Doordat deze koudegolven meestal zo tussen 10 en 15 mei voor
kwamen, kregen zo de naam van IJsheiligen. Deze periode met lage
nachttemperaturen gaf naar het scheen de voorkeur aan Sint Mamertus
((11 mei), Sint Pancratius (12 mei) en Sint Servatius (13 mei). Sinds het
K.N.M.I. van omstreeks 1850 af over dagelijkse waarnemingen beschikt
van gemeten minimum temperaturenkon deze bewering worden beves
tigd, want ook uit een lange reeks van waarnemingen valt duidelijk op te
maken dat zich, ruim genomen, tussen 8 en 15 mei bijna jaarlijks een
koudegolf met nachtvorst voordoet.
Toch zijn de „IJsheiligen" niet kaleu-
dervast, want deze beruchte koude
golven, die veel Schade kunnen aan
richten, komen soms eind april maar
soms ook eerst in juni voor.
Wel neemt de kans op gevaarlijke
nachtvorst na 20 mei snel af, maar
in het oosten van ons land is ook na
de langste dag (21 juni) al wel op
grote schaal schade aangericht aan
aardappelplanten door nachtvorst.
Het K.NM.I. (afdeling landbouw-
meteorologie) heeft eens een onder
zoek ingesteld over een periode van
33 jaar, dat was over totaal 1021
meidagen.
De verdeling van vorstnachten was
te De Bilt als volgt:
26 maal in de periode 1- 5 mei;
35 maal in de periode 6-10 mei;
36 maal in de periode 11-15 mei;
30 maal in de periode 16-20 mei;
14 maal in de periode 26-31 mei.
Hieruit blijkt dat tussen 5 en 16 mei
de kans op schadelijke nachtvorsten
het grootse is.
Vóór het optreden van nachtvorsten
speelt in de eerste plaats de weers-
situatie een belangrijke rol: helder,
lalre lucht liggen, zodat alle factoren
een sterke uitstraling (warmtever
lies van de bovenste aardkorst) in
de hand werken; maar...... ook de
grondsoort en de ligging ten opzichte
van water spelen een grote rol.
Zo is in mei de nachtvorstkans
vlak langs de Noordzeekust, de Wad-
denkust en de eilanden veel kleiner
dan verder landinwaarts, waar de in
vloed van het minder koude zeewa
ter in zo'n koude voorjaarsnacht vrij
wel van geen invloed meer is.
Schade
Zo staat het gebied binnen de lijn
Ter Apel, Stadskanaal, Hoogeveen,
Meppel, Almelo, Enschede als het
meest nachtvorstgevoeligst bekend
maarook in het midden, westen,
en zuiden van ons land richten de
IJsheiligen niét zelden grote schade
aan bij fruitbomen, aardappels, aard
beien enzovoort.
Soms, zoals in de nacht van 5 op 6
mei 1956, in één nacht voor enkele
honderdduizenden guldens.
Dat de grondsoort een belangrijke
Seblcken uit een onderzoek, ingesteld
oor de heer M. Scharringa van het
K.N.M.I.. Na de 2ware nachtvorst in
do nacht van 15 op 16 juni 1956 in
zuid-oost Drente.
Men trof daar namelijk een perceel
aardappels aan, dat totaal was zwart
gevroren en onmiddellijk daarnaast
een perceel waar geen schade in was
aangericht. Nu bleek dat bij de ont
ginning op het totaal beschadigde
perceel uitsluitend bolster (turf-
strooisel) was gebruikt en op het
niet beschadigde perceel was do bol
ster vermengd met zand, zodat de
minimum temperatuur daar onge
veer 3 a 4 graden minder laag was
gedaald dan boven het snel warmte
verliezende uit bolster bestaande
perceel.
Voorkomen
lil de meeste gevallen waarschuwt
het K.N.M.I. tijdig wanneer men aan
wijzingen heeft voor een koude stra
lingsnacht met nachtvorstgevaar
maar... niet zelden slaan de IJsheili
gen, vooral na een koude en wat bui
ige dag, zeer onverwacht toe. Rond
zonsopgang Worden de laagste tem
peraturen gemeten.
Een methode om nachtvorstschade
vooral bij fruitbomen te voorkomen
is om tegen de ochtend te bomen
nat te spuiten. Er kan bij vorst
wel een ïjslaagje op dö planten en
bloesems onstaan, maar schadelijk
is dit niet. In volkstuintjes èn an
dere kleine percelen kan men
maatregelen treffen als afdekken
met stro, rietmatten. Ook kan men
omgekeerde bloempotten op de
planten zetten, maar maatregelen
tegen vorstschade op grote perce
len aardappels enz. blijven moeilijk.
Verleden jaar hebben de IJsheiligen
de bus gemis, want dadelijk na 6 mei
werd het al warm en zomers, met
tussen 10 en 16 mei zeer hoge tem
peraturen. Dit jaar kwam in de och
tend van koninginnedag bij de grond
plaatselijk 2 tot 5 gratiën vorst voor.
Zouden, zo hebben wij ons even af
gevraagd, de IJsheiligen dit ianr
twee weken te vroeg zijn? Mogelijk,
maar toch is het goed dat allo be
langstellenden op luin lioede blijven.
Vooral tusen 8 en 16 mei en... in liet
oostelijke deel van ons land tot... de
Elke dag kunt U een Soles winnen en bovendien 99 extra
Van Houten prijzen f 4.-. Doe mee, want Uw kans
om te winnen is bijzonder groot!
*00%
Dit moet U doen:
Plak 5 ronde merkjes
van een reep óp een brief
kaart (of teken ze er nauw
keurig op), en schrijf daar
bij in max. 2a woorden
waarom U aan van Houten
repen da voorkeur geeft.
Frankeer met normaal
porto (8 cent) en zend brief
kaart aan van Houten, Af
deling Prflsyraag, Weesp,
Alle inzendingen worden el-
gendom van Van Houten.
Prijswinnaars krijgen bin
nen 3 dagen persoonlijk be
richt. Geen corréspondentie
over de uitslag.
Indien een Sölex-winnaar
gedurende de wedstrijd-pe
riode reeds een Solex heeft
gekocht, wordt de op zijn
naam staande kwitantie ver
goed.
HOOFDPRIJSWINNAARS IN DE PERIODE
VAN 25 APRIL f/m 7 MEM 960
A. den Boef, Schlefbaansfraof 17, Rotterdam
J. Pronk, Marggraffsiraaf 29, Vught M. C.
J. van Etten, Nijméegsebaan 53, Nijmegen
D. HierinkErdfsïèck, Vierzonenweg 22,
Vroomshoop W. Sfiksma, Wesferslngel 25,
Medemblik E. Vossenberg Jr., Thomsonplein
26a, Den Haag A. Koning, Wilhelmlna-
plein 7, Beerta P. van Vliet, van Goghsfraat
20, Reeuwijk N. Kraamer-Muller, Michel
Angelostraat 38-111, Amsterdam F. Brinck-
man, Achler het Stadhuis 30,'s-Hertogenbosch.
KLMKM
UT DE ETM
VRIJDAG 13 MEI.
HILVERSUM I. 402 m 746 kc/s. 7.00—24.00
KRO.
KRO: 7.00 Nws. 7.15 Gram. 7.30 Voor de
jeugd. 7.40 Gram. 7.45 Morgengebed en
overweging. 8.00 Nws. 8,18 Gram. 8.50
Voor de hulsvrouw. 9.35 Waterst. 9.40
Schoolradio. 10.05 Gram. 11.00 Voor de
zieken. 11.40 Gram. 11.50 Als de ziele luis
tert, lezing. 12.00 Middagklok nood
klok. 12.03 Gram. 12.30 Land- en tuin-
bouwmeded. 12.33 Lichte muz. 12.50 Act.
13.00 Nws. 13.15 Zonnewijzer. 13.20 Lichte
muz. 13.43 Voor de vrouw. 14.00 Piano
duo. 14.25 Gram. 14.50 Gram. 15.00 School
radio. 15.30 Voor de zieken. 16.30 Zang en
piano. 17.00 Boekbespr. 17.15 Kinderkoor.
17.40 Beursber. 17.43 Lichte muz. 18 10
Vaticaanse act. 18.25 Lichte muz. 18.30
Regeringsuitz.: emigratierubriek: Het
emigratiêpraatje van II. A. van Luylc.
19.00 NWs. 19.10 Act. 19.25 Memorandum.
19.30 Pol. lezing. 19.40 Verz. progr. van de
mil. 20.30 Water ln Europa, klankb.
21.00 Lichte muz. 21.20 De kracht, die in
de eenheid ligt, rep. 21.35 Instr. kwart,
en sol. 21.55 Kamermuz. 22.25 Boekbespr.
22.30 Nws, 22.40 Ruimte, lezing. 22.50 Ge-
var. progr. 23.5524 00 Nieuws.
HILVERSUM II. 298 m 1007 kc/s. 7.00
VARA. 10.00 VPRO. 10.20 VARA. 12.00
AVRO. 16.00 VARA. 19.30 VPRO. 21.00
VARA. 22.40 VPRO. 23.00—24.00 VARA.
VARA: 7.00 Nws. 7.10 Gym. 7.20 Gram.
8.00 Nws. 8.18 Gram. 9.00 Gym. voor de
vrouw. 9.10 Gram. 9.40 Schoolradio.
VPRO: 10.00 Voor de oude dag. lezing.
10.05 Morgenwijding. VARA: 10.20 Voor
de vrouW. 11.00 Voor de kleuters. 11.15
Trojhbohe en piano. 11,35 Orgelspel en
zang. AVRO: 12.00 Dansmuz. 12.20 Re
geringsuitz.: Voor de landb. 12.30 Land
en tuinbouwmeded. 12.35 Sport en prog
nose. 12.50 Carillon en draaiorgel. 13.00
Nws. 13.15 Meded. en gram. 13.25 Lichte
muz. 13.55 Beursber. 14.00 Kinderkoor.
14.20 Voordr. 14.40 Klavecimbel-recital.
15.00 Chansons en ork. VARA: 16.00 Lich
te muz, 16.30 Voor de zieken. 17.00 Pro
gramma v. teenagers. 17.55 Act. 13.00
Nws. 18.15 Vlaamse notities. 18.20 Lichte
muz. 13.50 De puntjes op de i. lezing,
19.00 Voor de kinderen. 19.10 Meisjes
koor. VPRO: 19.30 Het platteland nu, ge
sprek. 19.45 VPRO-nws. 20.00 Nws. 20.05
Toneelbeschouwing. 20.15 Religieuze muz.
20.30 De mens en zijn werk, lezing. 20.45
Volksontwikkelingswerk in de landen
van de Raad van Europa, rep, VARA:
21.00 Quizprogr. 21.55 Jazzmuz. 22.15 Bui-
tenl, weekoverz. 22.50 Nws. VPRO: 22.40
Zorg om de mens. gesprek. VARA: 23.00
Soe. nws. in Esperanto. 23.10 Muz. re
vue. 23.55—24.00 Nieuws.
TELEVISIEPROGRAMMA.
NTS: 20.00 Weekoverz.
KRO: 20.30 Gastenboek. 20.50 Testplaat.
21.20 Film. 21.50 Sportpraatje. 22.10 Epi
loog.
VLAAMS-BELG. T.V.-PROGRAMMA.
19.00 Voor de jeugd. 19.30 Nws. 20.00
T.V.-spel. 20.40 Filmfragm. en filmnleuws.
21.25 Jubiléümprogr. 21.55 Progr. voor
postzegelverzamelaars. 22.10 Progr. voor
hengelaars. 22.25 Nws. en journaal.
FRANS-BEIG. T.V.-PUOGRAMMA.
19.00 Landbouwkron. 20.00 Journ. 20.30
T.V.-spel. 22.00 Mantcau d'ArlequIn. 22.40
Jóürnaal.
RADIO- EN T.V.-RUBRIEK
De A.V.R.O. zendt vanavond weer
óen „logboek" uit, dat samengesteld
Is door drs. D. J. van Dijk en J. J.
van Herpen. Het logboek van van
daag is geweid aan de meidagen van
1940. In he archief van de N.R.U.
is over de vijf oorlogsjaren slechts
weinig bewaard.
Het logboek vanavond is dus niet
zo samengesteld kunnen worden als
anders het geval was, waarbij het
commentaar fungeerde als verbin
dende tekst bij een groot aantal ge
luidsfragmenten. Het materiaal is
geput uit gegevens die konden wor
den verkregen uit de parlementaire
enquêtes, uit dagboeken van oogge
tuigen, uit officiële persmededelingen
en uit persoonlijke herinneringen.
Later, toen alles voorbij was, bleef
T elevisie
Na de rubriek „De wereld van van
daag" wordt onder de titel „Ik wil
gelezen wordendoor de VARA
aandacht besteed aan de eerste druk
van Multatuli's Max Havelaar. Pier
Tania en Gustaaf W. Stuiveling pre
senteren een herdenkingsprogramma.
Vervolgens wordt door de Stichting
toneelgroep Puck „Het laatste licht"
gepresenteerd. Het is een spel dat
iéts meegeeft van de onwerkelijkheid
die de narcose in de operatiezaal
oproept. In die onwezenlijke ruim
te, waar dood en leven elkaar op
een tafel bekampen met de wapenen
van vlijmscherpe medische instru
menten begint het spel ook. Het is
een hartoperatie en de patiënt is me
neer Arcularis. Zal hij het halen?
Dan zien we het afscheid van het
ziekenhuis. Hij is nog bibberig, me
neer Arcularis. Hij gaat op reis tot
herstel. En deze reis maken we
mee, een reis naar een onbekend
doel tot we het laatste licht zien.
Hij wordt Weer geconfronteerd met
de dood in het kraken van het sch
en in het krijsen van de meeuwen.
Dé Vlaamse televisie neemt dit spel
over.
Radio
De N.CJt.V. zendt weer „Vlag ill
top" uit en óm 23.00 uur wordt door
Arie J. Keyzer op het orgel van de
gereformeerde kerk te Zierikzee een
concert gegeven.
De A.V.R.O. zendt een concert uit
dat wordt geleid door Otto Klempe-
Vêr, die 75 jaar wordt.
i ebben wij de vorige keer geschreven over
w Zeeuwse emigranten. Thans komen itnml'
granten aan dè beurt. Dit naar aanleiding
van het bericht over de door Balsburgers ge
stichte school te Groede. Hoe kwamen deze men
sen hier*
De tick der Salzburgse emigranten naar Zeeuwsch-Vlaandercn
het is de titel van een boekje van ds. J. N. Pattistis al
meermalen onderwerp van artikelen geweest. De voorbereiding
van deze emigratie is beschreven door dr. J. de Hullu. Het was zijn
laatste artikel, verschenen in het Nederlandsch Archief voor Kerk
geschiedenis. Toen het tweede deel van het artikel uitkwam, was hij
20 november 1940 overleden. De Hullu heeft zeer veel geschreven
over zijn streek: het land van Cadzand of ruimer: westelijk
Zeeuwsch-Vlaanderen. Zijn artikelen en boekjes getuigen van gedo
gen studie cn bronnenonderzoek, wat men van een archivaris mag
verwachten. Zijn voornaamste bron voor de studie over de Salz-
burgers was het archief van de Staten-Generaal, niet te verwonde
ren omdat Zeeuwsch-Vlaanderen in die tijd generaliteitsland was
dus geen Zeeuws gebied. De Salzburgers trokken in de winter
van 1732 en '33 naar Zeeuwsch-Vlaanderen op uitnodiging van de
Staten-Generaal „die van hun overkomst versterking verwachtten
van de bevolking daar te lande, wier schaarschte veroorzaakte dat
de landbouw er voortdurend boeren en boerenarbeiders tekort
kwam". Niet alleen hier, maar al eerder op Walcheren, was er be
langstelling voor deze mensen. De Lutherse predikant van Middel
burg, ds. Treijtel, was met een diaken half mei 1732 naar Zuid-
Duitsland gegaan op verzoek van de stadsbesturen van Middelburg,
Veere en Vlissingen, „om daar zoo mogelijk 300 500 Salzburgers
tot verhuizing naar Walcheren over te halen onder belofte van vrij
transport en meer andere gunsten'\ De reis van Treijtel had dooi
de beperkende voorwaarden weinig succes, op 19 september 1732
scheepten zij zich met een transport van slechts 59 emigranten te
Frankfort in. Toch heeft de Lutherse gemeente te Middelburg in
deze jaren zo'n uitbreiding gekregen, dat de kerk te klein werd.
Een nieuwe kerk werd gebouwd op de hoek van de Zuidsingel. De
evangelischgezinde Salzburgers werden van huis en haard verdre
ven door een actie van aartsbisschop Von Firmian die zijn gebied
met alle geweld van ketters wilde zuiveren. Het grootste gedeelte
van de uitgewekenen is naar Pruisen gegaan. Toen in 1732 de be
woners van het bij Salzburg gelegen dorpje Dürnnberg, vermaard
om zijn zoutmijn, openlijk kozen voor het protestantisme, kozen
zij ook voor een nieuw vaderland. Talrijk zijn de bemoeiingen van
de Staten-Generaal geweest en van hun gezant bij de Rijksdag te
Regensburg, Gallieris, deze mensen naar ons land over te brengen.
In november 1732 vertrokken ongeveer 800 Dürnnbergers zo
goed als de gehele bevolking die niet langer in het Salzburgse
geduld werden. Na veel ontberingen, maar gelukkig dok na tal
rijke blijken van hulpvaardigheid, arriveerden zij in maart 1733 in
westelijk Zeeuwsch-Waanderen. Pattist vermeldt de aankomst van
157 huisgezinnen, bestaande uit 686 personen en 103 ongehuwden,
een totaal dus van 789. De landverhuizers waren op hun reis verge
zeld door ds. J. G. Fischer, de eerste predikant van de Lutherse ge
meente té Groede. Het is een teleurstellend experiment geworden.
Als mijnwerkers voldeden zij niet voor de landbouw, terwijl het kli
maat slachtoffers maakte. Taalmoeilijkheden belemmerde het op
nemen in de bevolking. Ds. Fischer schreef na een jaar, dat zijn
gemeente nog uit 42 families met 216 personen bestond. Dat er
zovelen weggetrokken warén, moest toegeschreven worden „aan de
belofte van vele wéldoeners ónderweg In Duitschland....... om hen
te helpen, zoo zij het in Zeeuwsch-Vlaanderen niet konden uithou
den. De mildheid der Nederlanders was echter boven allen lof, hij
(Fischer) had een kerkgebouw, een school en nu ook een weeshuis
te Groede". Wij ontlenen dit aan het boekje van Pattist (1927), die
aan het slot nog schrijft: „Hun herinnering leeft nog voort, zooals
ik reeds vermeldde, in de Luthersche kerk te Groede en in een aan
tal familienamen, als Keimei, Risch, Cranzberg (CranzbÜhler), We-
melsfelder, Eggel, Lerchner, die men in Zeeuwsch-Vlaanderen nog
aantreft".
VVVVWWvVV>AAVvA*VvW*AV*VS/V*AWVVV\VV\*WVWw'
Klankbeeld
over Zeeland
In de K.R.O.-reeks van streekuitzen-
dingen wordt dinsdag een aan Zee
land gewijd klankbeeld uitgezonden,
dat werd samengesteld door Thom
Brouns.
In het bijzonder wordt aandacht be
steed aan de Oosterschelde en tot
de Zeeuwse medewerkenden behoren
drs. E. van Beusekom, adjunct-direc
teur van liet Economisch Technolo
gische Instituut, H. Pieters, biblio
thecaris van de Provinciale Biblio
theek èn de Oêsterkweker A. Ver
haart uit Yerscke.
Ook uitzending
op maandag a.s.
Maandag zal de Nederlandse Televi
sie Stichting een gehele avond ver
zorgen. De uitzending begint mét een
beschouwing van nn\ Hiltcrmann
over de conferentie te Parijs. Na
dezè beschouwing en een reportage,
neemt dè N.T.S. een Eurovisie-uit
zending over uit do congreszaal van
het Duitse museum te München.
Daar zingt Renata Tdbaldi, begeleid
door het orkest van de Beierse
Staatsópera onder leiding van Carlo
Felice Cillarió. Het programma be
vat gedeelten uit operays van Ros
sini, Puccini en Verdi. Tot slot van
de maandagavond wordt een verslag
gegeven van de wielerronde van Ne
derland.
iWiWVVWWVWWWWW
oven, jieti en....
sclmjveu
kritiek op het beleid dat de regering
en de legerleiding voerde, niet uit. In
het logboek zullen enige pijnlijke
kwesties niet onbesproken blijven.
Zonnebloem:
2900 maal
Het radioziekenbezoek „Dé Zonne
bloem" onder leiding van Alex van
YVayenburg, zal dinsdag 17 mei voor
de 2900ste keer worden uitgezon
den.
TOPCONFERENTIE.
De Nederlandse Televisiè Stichting
zal de nodige aandacht besteden aan
de topconferentie, die in Parijs zal
worden gehouden. Maandagavond zal
mr. G. B. J. Hiltermann een alge
mene beschouwing wijden aan deze
conferentie; in aansluiting daarop
zal een filmreportage worden gepre
senteerd van de voornaamste bijzon
derheden. Dagelijks zullen dan ver
der in het journaal reportages wor
den gegeven uit Parijs en mocht ér
zonodig daartoe aanleiding zijn, zal
er een extra-uitzending worden ge
geven. Maandag begint de uitzen
ding om 20.30 uur.
In het verpleeghuis ,'t Heem" te
Hilversum is op 68-j'arige leeftijd
overleden do hoorspelacteur Piet te
Nuyl sr. Reeds in 1927 speelde de
overledene zijn eerste rol in een
hoorspel. Dat had plaats onder regie
van S. de Vries jr. Hot hoorspel
heette „De moderne Paljas".
In 1936 tekende hij een contract
met de VARA, dat had echter tot
gevolg, dat aan zijn toneelloopbaan
een einde was gekomen. Na de oor
log, in 1945, behóórde hij tot de
eersten, die weer voor de radio op
traden.
Hij maakte deel uit van de vaste
kern hoorspelacteurs van de Neder
landse Radio Unie. In 1952 wijdde
S. de Vries jr. een uitzending aan
deze acteur wegens zijn zilveren ra
diojubileum.
Plet te Nuyl sr., die op 9 februari
1892 te Amsterdam wórd geboren,
toonde reeds op jeugdige leeftijd aan
leg voor zangkunst. Zijn vader moe
digde hem weliswaar aan dat talent
te ontwikkelen, maar verbood hem
acteur te worden. Overdag werkte
dan Piet te Nuyl in de winkel van
zijn vader (een groothandel ln zui-
vehvaren) en 's avonds oefende hij
zich voor het toneel.
Hij bereikte tocli zijn zin en kwam
in 1912 bij het beroepstoneel. Zijn
eerste rol kreeg hij bij het gezel
schap „Langenaken" en vandaar
ging hij over naar Hcljermans. Na
de mobilisatiejaren maakte hij deel
uit van het gezelschap „Flora om-
daaraa te gaan werken bij het ope
rette-gezelschap Van Boskamp en
Aarschot. Hij behaalde succes met
zijn rol van Franz Joseph in „Het
witte paard". Ook als acteur werd
hij bekend en hij heeft enige rollen in
Nederlandse films vervuld. Hij heeft
ook gespeeld in Duitse cn Franse
films.
