Zweeds vernuft knabbelt aan 's werelds grootste ijzerklomp Straks ijzererts op transportband onder heel Noorwegen door „NAAR HET STADSCENTRUM; 140 KILOMETER"... IJZERSCHAT IN LAPLAND WERD ONTDEKT DOOR NEDERLANDERS PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT (Van een speciale verslaggever) Kiruna. Alsof een enorme vliegende schotel van massief, bijna zuiver ijzer van uit het heelal met onvoorstelbare kracht tegen moeder Aarde is gebotst, zo zit de onmetelijke schat van Zweden hier bij Ki runa in de bodem geklemd. Een kolossale discus van bijna honderd meter dikte en een doorsnee van enkele mijlen, steekt daar onder een hoek van een graad of veer tig twee, drie en misschien nog meer kilo meter diep in de aardkorst. De nu deerlijk geschonden ertsberg Kiirunavaara, die al meer dan een eeuw de grondstof levert aan 's werelds befaamdste staalfabrieken, is niet meer dan de 250 meter hoge schouder van de verzonken schotel, die, anders dan het omringende land, bestand is geweest tegen het geweld van de wijkende gletsjer massa's uit de ijstijd. Geologen die met hun raadselachtige instrumenten tot diep in de bodem hebben gegluurd, vermoeden onder de wél tegen het natuurgeweld, maar niet tegen de mens bestand gebleken Kiirunavaara, het waarschijnlijk grootste massieve ijzerlichaam ter wereld. Een klomp van veel meer dan 1 miljard ton erts die als men haar op haar waarde van vandaag zou moeten schatten één tot twee honderd miljard Nederlandse guldens zou vertegenwoordigigen. ten. Maar over twee of drie jaar zal dit geluid dat decenniën lang in het stadje de tijd heeft aange- gegeven, voorgoed verstommen. Al op dit ogenblik geschiedt de ertswinning voor tweederden on der de grond; voor eind 1962 zul len élle mijnwerkers die nu nog onder de blote hemel werken, af dalen in de hónderden meters die pe schachten, waar het niettegen staande de spookachtige vochtige dampen aangenamer werken moet zijn, dan boven in de barre win ter. De produktie zal daarvan niet te lijden hebben. Integendeel. Mobilisatie van vernuft Lundberg zei me, dat de 10 mil joen ton erts die in 1959 zullen worden gewonnen uit deze mijn in 1960 tot 15 miljoen zullen worden verhoogd. Voor een deel vindt dat zijn oorzaak in de indrukwekken de mechanisatie van het bedrijf daar beneden. Het lijkt of Zweden tegen deze ijzerklomp het hele ar senaal van zijn technisch vernuft heeft gebracht. Door de brede gangen öp twee, drie en vierhon derd meter diepte, die ook in afmetingen doen denken aan het Parijse métronet, ziet men de allernieuwste berg-' en transport middelen aan zich voorbij rollen. Bovendien volgt men er een sy steem waarbij niet overbodigs wordt gedaan. Het losgemaakte erts wordt niet omhoog gebracht, maar omlaag geworpen in schachten van hon derd meter diepte, waarin het erts vallend meteen wordt verbrijzeld tot brokken van niet meer dan een vuistdikte, een proces waarbij het grootste deel van de rotsige steen meteen van het ijzererts breekt. Eenmaal tot deze kleine brokken verpulverd wordt beneden in de schachten de massa gegrepen door de bakken van een bijna vierhonderd meter hoge Jacobs- ladder om, hoog boven de erts- berg, in het centrale liftgebouw te worden uitgestort over acht gi gantische sorteermachines die het magnetische ijzer precies zóveel langer vasthouden dan de steen, dat elk in een eigen afgrond valt. De steen valt in een trechter die uitloopt op een transportband waarover ze buiten de ertsberg op een snelgroeiend kunstmatig heu velland terecht komt. Het erts valt net iets verdef ïh een schacht die tweehonderd meter lager uit mondt boven de grote spoorwa gens die in lange rijen op het ko lossale ondergrondse centraal sta tion gereed staan. We hijsen maar éénmaal, zei Lundberg. De rest van de inspanning laten we over aan de gratis werkende zwaarte kracht. Twintig maal per dag rolt 'uit een van de vele gaten in de berg een ertstrein in de rich ting Narvik, moeizaam klim mend langs het 129 kilometer lange enkelspoor naar Riks- gransen en langs diepe afgron den nog moeilijker dalend over het steile kronkelende twaalf kilometer lange traject dat ein digt in Narvik-haven, waar LKAB is uitgegroeid tot de grootste enkele belastingbeta ler in Noorwegen. Maar als straks de produktie van Kiru na verder omhoog gaat wordt het enkelspoor een onoverko melijke bottleneck, vooral om dat verdubbeling van het spoor in de bergen aan Noorse zijde zélfs voor de puissant vermogende LKAB onbetaal baar is. Toch moet ook die gro tere produktie via Narvik kun nen afvloeien, omdat Lulea aan de Botnische Golf het grootste deel van het jaar is dichtge vroren. Op honderden meters diepte in de ijzermijn van Kiruna treft men een spoorwegnet aan, dat niet onderdoet voor de Parijse Metro. Alleen het spoorwegnet in de mijn is en kele tientallen kilometers lang. Transportband van 10 km door tunnel Gezant Lundberg heeft er een oplossing voor, die naar hij mij zei nu met Noorwegen wordt besproken. Als men het met de Noren eens wordt, en daar ziet het zegt hij, nu naar uit, zal binnenkort kun nen worden begonnen met het graven van een kolossaal tunnelgat, dat dwars door de Noorse bergen, in een vrijwel kaarsrechte lijn van het Noorse grensstation Björn- f jell naar de Rombaksbotn- fjord even bezijden Narvik zal leiden. Een tien kilometer lange, onafgebroken dalende tunnel, die zijn eindpunt vindt op een plaats waar de fjord meer dan veertig meter diep is. Het erts verdwijnt dan aan de oostgrens van Noorwegen onder de grond en het valt er pas aan de westkust weer uit. Hoe groot men dan in de toekomst de ertsboten ook wil bouwen, wij zullen ze daar langs de wal kunnen laden, zei gezant Lundberg. Meteen over de grens, in Björnf jell, zullen de ertstreinen uit Kiruna hun lading in de tunnel storten, en vandaar af zal het erts over de grootste lopende band ter wereld naar de ha ven worden gerold. Bovendien znllen wij in de tun nel een aantal enorme grote putten maken, waarin we als in silo's grote hoeveelheden erts kunnen opslaan. Dat is on vermijdelijk als men er reke ning mee moet houden dat in de toekomst schepen van 100.00 ton in heel korte tijd zullen moeten worden geladen. Die schepen zijn te kostbaar om ze ook maar een uur voor niets te laten wachten. Lundbergs verhaal is een van die fantastisch klin kende plannen die type rend zijn voor alle activi teiten van de moderne mens in het Poolgebied, of men nu hier in Lapland, in Groenland, in Noord-Ca nada of in Alaska komt. De beschaafde mens gaat naar die streken niet voor zijn plezier; als hij er heen trekt is het omdat de mo gelijkheden er tegen de grote ongemakken van kli maat en bodem gemakke lijk opwegen mits ze wor den aangepakt met midde len, die even gigantisch zijn als de ongemakken van de natuur. Zulke mid delen zijn daar ook lonend, zei Lundberg. (Van onze speciale verslaggever) 1 De Lappendominee Fred. 1 Pappila van Jukkasjarvi g heeft het ons verteld en op 1 het kantoor van de erts- Ij mijnen is het ons beves- 1 tigd: twee Nederlanders 1 hebben in Lapland het 1 ijzererts ontdekt, Abra- 1 ham en Jakob Momma. In g het boekje van de LKAB g staat wel als begin van de g hele ijzerertshistorie, dat g de schrifturen uitwijzen, g Abraham Momma in 1660- g 1661 of misschien zelfs g 1654-1655 de eerste was, 1 die in Gallivare ijzererts gvond, maar er staat bij, g dat hij manuf acturen-com- g missionnair in dienst van de Zweedse Handelskamer g was. Klopt, zegt ds. Pap- g pila, maar van geboorte g waren hij en z'n broer Ja il cob Nederlanders. Ze kwa- 1 men hier in Lapland in g 1654. jp Als één het kan weten is het s dominee Pappila, want geen is beter thuis in de geschiedenis H van Lapland en de Lappen dan H hij. De Momma's konden ech- ter met dat „malm" niets be- M ginnen, omdat het ijzererts zo- veel fosfor bevatte en het Bes- semer-proces, volgens hetwelk ee staal gewonnen wordt uit fos- M forhoudend ijzererts, pas twee ee eeuwen later zou worden uitge- vonden en door Thomas voor de staalproduktie vervolmaakt zou worden. p De heren Momma vonden even- wel nog wat anders: koper en ee daar wist men toen al wel raad ee mee. De gebroeders zochten een weg om het kopererts do:r het ruige Lapland en over de hoge bergen naar de Noorse kust te transporteren, maar vonden die niet. Er bleef hun alleen de weg over langs de al gauw in het najaar, toevriezen- de Botnische Golf. Inplaats van het kopererts te verschepen (wat maar gedurende een deel van het jaar mogelijk zou zijn)gingen ze het zelf ver werken (wat het hele jaar door kon) en wel in een muntfa- briek in Svappavaara, zuid oostelijk van het huidige Kiru na. Het werd een groots be drijf: de Momma's leverden munten aan tal van regerin gen. Maar niettegenstaande het feit dat ze zélf geld maak ten, waren ze toch niet zo rijk dat ze niet failliet gin gen, toen 2 van hun sche pen vol koperen munten op de Botnische Golf vergin gen. Arm en berooid keerden ze naar Stockholm terug maar de tegenslagen hadden hun één ding niet kunnen ont nemen: hun koopmanschap. Ze wisten zich weer op te werken, werden bekwame kooplieden en verleenden de Zweedse regering zelfs zo veel diensten, dat ze in de adelstand werden verheven en de naam Reenstjarna („Regenster") kregen. De drie jaar geleden overleden Zweedse professor Reenstjar na, die grote naam maakte op het gebied van de bestrijding van de melaatsheid, was een regelrechte afstammeling van hen. In het ijzererstcentrum Kiruna worden de Nederlandse pio niers geëerd in de naam van twee straten: de Mommagatan en de Iïeenstjarnagatan en ook in Stoekhobn vindt men een Reenstjarnagatan als herinne ring aan de mannen, die drie eeuwen geleden de rijkdommen van Lapland ontdekten, maar er niets mee konden beginnen. Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliillllllllllllllllllll zelfs 18.000 gulden. Het inko men van de secretarissen op het kantoor ligt tussen acht en tienduizend gulden per jaar. Wat men hier mist in deze inte rieurs zijn de televisiekasten, die in dit kleine afgèsloten wereldje, waar men zich met zijn tijd geen raad weet, veel meer dan elders in een behoefte zouden kunnen voorzien. met T.V.-regeling Toch heeft men ook hier televisie: in de kilometers lange kronkelen de tunnnels doqr de ertsberg wordt het levendig vrachtauto-verkeer op vele plaatsen met de televisie camera's en corresponderende beeldbuizen geregeld. Het kost wel meer dan de nog niet geheel verdwenen verkeerslichten met zelfbedieningsmechanïsme, maar in dit enorme bedrijf van de LKAB (Luossavaara-Kiirunavaa- In de lange winternacht biedt boom-town Kiruna tegen de bijna feestelijke verlichte erts berg een sprookjesachtige aan blik. Het hoen werd heraldisch In de crisisjaren tussen de beide oorlogen werd zij bestuurd door een gemeenteraad, die in meerder heid uit communisten bestond. Geleidelijk aan hebben de commu nisten echter hun greep op het stadje verloren, toen de ertsberg een deel van zijn kapitale rijkdom deed neerdalen op het snel groei- V CfKCCr lïl LlUUlClS ende stadje aan zijn voet. Van 1900 tot vandaag zijn de kirunas de uitzonderlijk smakelijke sneeuwhoenderen die aan de stad hun naam en aan de onderste helft van het stadswapen hun goedge- lijkend portret hebben geschonken van de voet van de berg ver drongen om daar plaats te maken voor de meer dan 18.000 inwoners die zich hebben gevoegd bij de 812 ingezetenen, die in Kiiruna C rond de eeuwwisseling stonden in geschreven. Getuigt het van pië teit om 't beeld van de verdreven hoenderen in het wapenschild te bewaren, het kan niet verbazen dat de bovenste helft van dat wa pen wordt gesierd door het schei kundig symbool .voor ijzer, want Kiircma is letterlijk zowel als fi guurlijk op ijzer gegrondvest. Bijna een kwart van de bevolking staat in dienst van de twee mijnen (naast Kiirunavaara verheft zich op een paar honderd meter af stand de naar inhoud veel beschei dener Luossavaara) en de rest van de bevolking is aan het mijn- personeel aangetrouwd, of levert aan de mijnen en het personeel daarvan; degenen die helemaal niet werken vooral de Lappen trekken hun sociale uitkerin gen uit de enorme sommen belas ting, die dit staatsmijnbedrijf in de gemeentelijke kas van Kiruna doet vloeien. Men zegt dat het stadje de rijkste Zweedse gemeen te is. Een met prachtige muur schilderingen versierd indooi'- zwembad, zoals men het zelfs in Amerika vergeefs zal zoeken, is er slechts één van de vele tastbare bewijzen van. Niet dan met moeite blijft men er zich van bewust dat men hier in het barre Poolgebied vertoeft, waar de zon zich twee maanden per jaar in het geheel niet laat zien en waar nog zes maanden daarnaast een ongenadige winter heerst. Op iedere vijf inwoners is er één auto, en beslist niet om de afstanden, want het berijdbare wegennet strekt zich, met uit zondering van een heel enkele hoofdweg, niet veel verder uit, dan de grens van het stadscen trum. De talloze nieuwe flats zijn in meerderheid bijzonder luxueus en met verfijnde smaak ingericht; zij dragen het stempel van bewoners met een aanzienlijke levenstand aard, hetgeen ook begrijpelijk wordt wanneer men er zich re kenschap van geeft dat de ge middelde ondergrondse werker omstreeks 13.500 gulden ver dient en de meer geschoolden Stadswapen van Kiruna ra Aktie Bolaget) houdt men het voor een gewoonte om niet te zeer op geld te kijken, indien de be drijfsvoering er door kan worden verbeterd. President-directeur Gezant (een maal gezant geweest behoudt men deze gekoesterde titel in Zweden voorgoed) Arne Lundberg vertel de me dat LKAB dit jaar voor niet minder dan 100.000.000 kro nen aan investeringen verricht in hoofdzaak in havens (Lulea aan de Botnische Golf, en het ijsvrije Narvik aan de Atalantische Oce aan) in de spoorwegverbindingen, en vooral in de mijnen zelf. Want er is in Kiruna een enorme over gang aan de gang. Mijnbedrijf gaat de grond in Tot voor kort werd het ijzer hier als het ware van de bodem opge raapt, vele tientallen jaren in suc cessie. Maar langzamerhand werd de kloof in de ertsberg dieper en een paar jaar geleden is tenslotte het besluit gevallen om de gigan tische ertsklomp daar aan te grij pen, waar hij zich in feite bevindt: diep onder de grond. Nóg rolt iedere morgen op de seconde pre cies om tien uur ever Kiruna de donder van de honderden kilo's dynamiet, die in de open mijn weer een ploegrantsoen erts van de wand van de open groeve rij- Dit respectabele vermogensbestanddeel waaraan de Zwe den, naar zij schatten, nog wel twee tot driehonderd jaar zullen kunnen knabbelen, bevindt zich 140 km benoorden de Poolcirkel in wat vermoedelijk de grootste gemeente ter wereld is. Bij een van de zes of zeven invalswegen van Kiiruna Stad staat aan de stadsgrens een richtingaan wijzer met de niet alledaagse vermelding „naar het stads centrum 140 kilometer" De oppervlakte van deze ge meente is meer dan die van de beide Hollanden, Utrecht, Zeeand en Brabant tezamen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1960 | | pagina 11