Zweeds vernuft knabbelt aan
's werelds grootste ijzerklomp
Straks ijzererts op transportband
onder heel Noorwegen door
„NAAR HET STADSCENTRUM;
140 KILOMETER"...
IJZERSCHAT IN LAPLAND WERD
ONTDEKT DOOR NEDERLANDERS
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
(Van een speciale verslaggever)
Kiruna. Alsof een enorme vliegende
schotel van massief, bijna zuiver ijzer van
uit het heelal met onvoorstelbare kracht
tegen moeder Aarde is gebotst, zo zit de
onmetelijke schat van Zweden hier bij Ki
runa in de bodem geklemd. Een kolossale
discus van bijna honderd meter dikte en
een doorsnee van enkele mijlen, steekt
daar onder een hoek van een graad of veer
tig twee, drie en misschien nog meer kilo
meter diep in de aardkorst. De nu deerlijk
geschonden ertsberg Kiirunavaara, die al
meer dan een eeuw de grondstof levert aan
's werelds befaamdste staalfabrieken, is
niet meer dan de 250 meter hoge schouder
van de verzonken schotel, die, anders dan
het omringende land, bestand is geweest
tegen het geweld van de wijkende gletsjer
massa's uit de ijstijd. Geologen die met
hun raadselachtige instrumenten tot diep
in de bodem hebben gegluurd, vermoeden
onder de wél tegen het natuurgeweld,
maar niet tegen de mens bestand gebleken
Kiirunavaara, het waarschijnlijk grootste
massieve ijzerlichaam ter wereld. Een
klomp van veel meer dan 1 miljard ton
erts die als men haar op haar waarde van
vandaag zou moeten schatten één tot twee
honderd miljard Nederlandse guldens zou
vertegenwoordigigen.
ten. Maar over twee of drie jaar
zal dit geluid dat decenniën lang
in het stadje de tijd heeft aange-
gegeven, voorgoed verstommen.
Al op dit ogenblik geschiedt de
ertswinning voor tweederden on
der de grond; voor eind 1962 zul
len élle mijnwerkers die nu nog
onder de blote hemel werken, af
dalen in de hónderden meters die
pe schachten, waar het niettegen
staande de spookachtige vochtige
dampen aangenamer werken moet
zijn, dan boven in de barre win
ter. De produktie zal daarvan niet
te lijden hebben. Integendeel.
Mobilisatie van
vernuft
Lundberg zei me, dat de 10 mil
joen ton erts die in 1959 zullen
worden gewonnen uit deze mijn in
1960 tot 15 miljoen zullen worden
verhoogd. Voor een deel vindt dat
zijn oorzaak in de indrukwekken
de mechanisatie van het bedrijf
daar beneden. Het lijkt of Zweden
tegen deze ijzerklomp het hele ar
senaal van zijn technisch vernuft
heeft gebracht. Door de brede
gangen öp twee, drie en vierhon
derd meter diepte, die ook in
afmetingen doen denken aan
het Parijse métronet, ziet men de
allernieuwste berg-' en transport
middelen aan zich voorbij rollen.
Bovendien volgt men er een sy
steem waarbij niet overbodigs
wordt gedaan.
Het losgemaakte erts wordt niet
omhoog gebracht, maar omlaag
geworpen in schachten van hon
derd meter diepte, waarin het erts
vallend meteen wordt verbrijzeld
tot brokken van niet meer dan een
vuistdikte, een proces waarbij het
grootste deel van de rotsige steen
meteen van het ijzererts breekt.
Eenmaal tot deze kleine brokken
verpulverd wordt beneden in de
schachten de massa gegrepen
door de bakken van een bijna
vierhonderd meter hoge Jacobs-
ladder om, hoog boven de erts-
berg, in het centrale liftgebouw
te worden uitgestort over acht gi
gantische sorteermachines die het
magnetische ijzer precies zóveel
langer vasthouden dan de steen,
dat elk in een eigen afgrond valt.
De steen valt in een trechter die
uitloopt op een transportband
waarover ze buiten de ertsberg op
een snelgroeiend kunstmatig heu
velland terecht komt. Het erts
valt net iets verdef ïh een schacht
die tweehonderd meter lager uit
mondt boven de grote spoorwa
gens die in lange rijen op het ko
lossale ondergrondse centraal sta
tion gereed staan. We hijsen maar
éénmaal, zei Lundberg. De rest
van de inspanning laten we over
aan de gratis werkende zwaarte
kracht.
Twintig maal per dag rolt 'uit
een van de vele gaten in de
berg een ertstrein in de rich
ting Narvik, moeizaam klim
mend langs het 129 kilometer
lange enkelspoor naar Riks-
gransen en langs diepe afgron
den nog moeilijker dalend over
het steile kronkelende twaalf
kilometer lange traject dat ein
digt in Narvik-haven, waar
LKAB is uitgegroeid tot de
grootste enkele belastingbeta
ler in Noorwegen. Maar als
straks de produktie van Kiru
na verder omhoog gaat wordt
het enkelspoor een onoverko
melijke bottleneck, vooral om
dat verdubbeling van het
spoor in de bergen aan Noorse
zijde zélfs voor de puissant
vermogende LKAB onbetaal
baar is. Toch moet ook die gro
tere produktie via Narvik kun
nen afvloeien, omdat Lulea aan
de Botnische Golf het grootste
deel van het jaar is dichtge
vroren.
Op honderden meters diepte
in de ijzermijn van Kiruna
treft men een spoorwegnet
aan, dat niet onderdoet voor
de Parijse Metro. Alleen het
spoorwegnet in de mijn is en
kele tientallen kilometers lang.
Transportband van
10 km door tunnel
Gezant Lundberg heeft er een
oplossing voor, die naar hij
mij zei nu met Noorwegen
wordt besproken. Als men
het met de Noren eens wordt,
en daar ziet het zegt hij, nu
naar uit, zal binnenkort kun
nen worden begonnen met
het graven van een kolossaal
tunnelgat, dat dwars door de
Noorse bergen, in een vrijwel
kaarsrechte lijn van het
Noorse grensstation Björn-
f jell naar de Rombaksbotn-
fjord even bezijden Narvik
zal leiden. Een tien kilometer
lange, onafgebroken dalende
tunnel, die zijn eindpunt
vindt op een plaats waar de
fjord meer dan veertig meter
diep is. Het erts verdwijnt
dan aan de oostgrens van
Noorwegen onder de grond
en het valt er pas aan de
westkust weer uit. Hoe groot
men dan in de toekomst de
ertsboten ook wil bouwen,
wij zullen ze daar langs de
wal kunnen laden, zei gezant
Lundberg. Meteen over de
grens, in Björnf jell, zullen de
ertstreinen uit Kiruna hun
lading in de tunnel storten,
en vandaar af zal het erts
over de grootste lopende
band ter wereld naar de ha
ven worden gerold.
Bovendien znllen wij in de tun
nel een aantal enorme grote
putten maken, waarin we als
in silo's grote hoeveelheden
erts kunnen opslaan. Dat is on
vermijdelijk als men er reke
ning mee moet houden dat in
de toekomst schepen van
100.00 ton in heel korte tijd
zullen moeten worden geladen.
Die schepen zijn te kostbaar
om ze ook maar een uur voor
niets te laten wachten.
Lundbergs verhaal is een
van die fantastisch klin
kende plannen die type
rend zijn voor alle activi
teiten van de moderne
mens in het Poolgebied, of
men nu hier in Lapland, in
Groenland, in Noord-Ca
nada of in Alaska komt.
De beschaafde mens gaat
naar die streken niet voor
zijn plezier; als hij er heen
trekt is het omdat de mo
gelijkheden er tegen de
grote ongemakken van kli
maat en bodem gemakke
lijk opwegen mits ze wor
den aangepakt met midde
len, die even gigantisch
zijn als de ongemakken
van de natuur. Zulke mid
delen zijn daar ook lonend,
zei Lundberg.
(Van onze speciale
verslaggever)
1 De Lappendominee Fred.
1 Pappila van Jukkasjarvi
g heeft het ons verteld en op
1 het kantoor van de erts-
Ij mijnen is het ons beves-
1 tigd: twee Nederlanders
1 hebben in Lapland het
1 ijzererts ontdekt, Abra-
1 ham en Jakob Momma. In
g het boekje van de LKAB
g staat wel als begin van de
g hele ijzerertshistorie, dat
g de schrifturen uitwijzen,
g Abraham Momma in 1660-
g 1661 of misschien zelfs
g 1654-1655 de eerste was,
1 die in Gallivare ijzererts
gvond, maar er staat bij,
g dat hij manuf acturen-com-
g missionnair in dienst van
de Zweedse Handelskamer
g was. Klopt, zegt ds. Pap-
g pila, maar van geboorte
g waren hij en z'n broer Ja
il cob Nederlanders. Ze kwa-
1 men hier in Lapland in
g 1654.
jp Als één het kan weten is het
s dominee Pappila, want geen is
beter thuis in de geschiedenis
H van Lapland en de Lappen dan
H hij. De Momma's konden ech-
ter met dat „malm" niets be-
M ginnen, omdat het ijzererts zo-
veel fosfor bevatte en het Bes-
semer-proces, volgens hetwelk
ee staal gewonnen wordt uit fos-
M forhoudend ijzererts, pas twee
ee eeuwen later zou worden uitge-
vonden en door Thomas voor
de staalproduktie vervolmaakt
zou worden.
p De heren Momma vonden even-
wel nog wat anders: koper en
ee daar wist men toen al wel raad
ee mee. De gebroeders zochten
een weg om het kopererts do:r
het ruige Lapland en over de
hoge bergen naar de Noorse
kust te transporteren, maar
vonden die niet. Er bleef hun
alleen de weg over langs de al
gauw in het najaar, toevriezen-
de Botnische Golf. Inplaats van
het kopererts te verschepen
(wat maar gedurende een deel
van het jaar mogelijk zou
zijn)gingen ze het zelf ver
werken (wat het hele jaar door
kon) en wel in een muntfa-
briek in Svappavaara, zuid
oostelijk van het huidige Kiru
na. Het werd een groots be
drijf: de Momma's leverden
munten aan tal van regerin
gen.
Maar niettegenstaande het
feit dat ze zélf geld maak
ten, waren ze toch niet zo
rijk dat ze niet failliet gin
gen, toen 2 van hun sche
pen vol koperen munten op
de Botnische Golf vergin
gen.
Arm en berooid keerden ze
naar Stockholm terug maar
de tegenslagen hadden hun
één ding niet kunnen ont
nemen: hun koopmanschap.
Ze wisten zich weer op te
werken, werden bekwame
kooplieden en verleenden de
Zweedse regering zelfs zo
veel diensten, dat ze in de
adelstand werden verheven
en de naam Reenstjarna
(„Regenster") kregen.
De drie jaar geleden overleden
Zweedse professor Reenstjar
na, die grote naam maakte op
het gebied van de bestrijding
van de melaatsheid, was een
regelrechte afstammeling van
hen.
In het ijzererstcentrum Kiruna
worden de Nederlandse pio
niers geëerd in de naam van
twee straten: de Mommagatan
en de Iïeenstjarnagatan en ook
in Stoekhobn vindt men een
Reenstjarnagatan als herinne
ring aan de mannen, die drie
eeuwen geleden de rijkdommen
van Lapland ontdekten, maar
er niets mee konden beginnen.
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliillllllllllllllllllll
zelfs 18.000 gulden. Het inko
men van de secretarissen op
het kantoor ligt tussen acht en
tienduizend gulden per jaar.
Wat men hier mist in deze inte
rieurs zijn de televisiekasten, die
in dit kleine afgèsloten wereldje,
waar men zich met zijn tijd geen
raad weet, veel meer dan elders
in een behoefte zouden kunnen
voorzien.
met T.V.-regeling
Toch heeft men ook hier televisie:
in de kilometers lange kronkelen
de tunnnels doqr de ertsberg wordt
het levendig vrachtauto-verkeer
op vele plaatsen met de televisie
camera's en corresponderende
beeldbuizen geregeld. Het kost
wel meer dan de nog niet geheel
verdwenen verkeerslichten met
zelfbedieningsmechanïsme, maar
in dit enorme bedrijf van de
LKAB (Luossavaara-Kiirunavaa-
In de lange winternacht biedt
boom-town Kiruna tegen de
bijna feestelijke verlichte erts
berg een sprookjesachtige aan
blik.
Het hoen werd
heraldisch
In de crisisjaren tussen de beide
oorlogen werd zij bestuurd door
een gemeenteraad, die in meerder
heid uit communisten bestond.
Geleidelijk aan hebben de commu
nisten echter hun greep op het
stadje verloren, toen de ertsberg
een deel van zijn kapitale rijkdom
deed neerdalen op het snel groei- V CfKCCr lïl LlUUlClS
ende stadje aan zijn voet. Van
1900 tot vandaag zijn de kirunas
de uitzonderlijk smakelijke
sneeuwhoenderen die aan de stad
hun naam en aan de onderste helft
van het stadswapen hun goedge-
lijkend portret hebben geschonken
van de voet van de berg ver
drongen om daar plaats te maken
voor de meer dan 18.000 inwoners
die zich hebben gevoegd bij de
812 ingezetenen, die in Kiiruna C
rond de eeuwwisseling stonden in
geschreven. Getuigt het van pië
teit om 't beeld van de verdreven
hoenderen in het wapenschild te
bewaren, het kan niet verbazen
dat de bovenste helft van dat wa
pen wordt gesierd door het schei
kundig symbool .voor ijzer, want
Kiircma is letterlijk zowel als fi
guurlijk op ijzer gegrondvest.
Bijna een kwart van de bevolking
staat in dienst van de twee mijnen
(naast Kiirunavaara verheft zich
op een paar honderd meter af
stand de naar inhoud veel beschei
dener Luossavaara) en de rest
van de bevolking is aan het mijn-
personeel aangetrouwd, of levert
aan de mijnen en het personeel
daarvan; degenen die helemaal
niet werken vooral de Lappen
trekken hun sociale uitkerin
gen uit de enorme sommen belas
ting, die dit staatsmijnbedrijf in
de gemeentelijke kas van Kiruna
doet vloeien. Men zegt dat het
stadje de rijkste Zweedse gemeen
te is. Een met prachtige muur
schilderingen versierd indooi'-
zwembad, zoals men het zelfs in
Amerika vergeefs zal zoeken, is er
slechts één van de vele tastbare
bewijzen van.
Niet dan met moeite blijft men
er zich van bewust dat men
hier in het barre Poolgebied
vertoeft, waar de zon zich
twee maanden per jaar in het
geheel niet laat zien en waar
nog zes maanden daarnaast
een ongenadige winter heerst.
Op iedere vijf inwoners is er
één auto, en beslist niet om de
afstanden, want het berijdbare
wegennet strekt zich, met uit
zondering van een heel enkele
hoofdweg, niet veel verder uit,
dan de grens van het stadscen
trum. De talloze nieuwe flats
zijn in meerderheid bijzonder
luxueus en met verfijnde
smaak ingericht; zij dragen
het stempel van bewoners met
een aanzienlijke levenstand
aard, hetgeen ook begrijpelijk
wordt wanneer men er zich re
kenschap van geeft dat de ge
middelde ondergrondse werker
omstreeks 13.500 gulden ver
dient en de meer geschoolden
Stadswapen van Kiruna
ra Aktie Bolaget) houdt men het
voor een gewoonte om niet te zeer
op geld te kijken, indien de be
drijfsvoering er door kan worden
verbeterd.
President-directeur Gezant (een
maal gezant geweest behoudt men
deze gekoesterde titel in Zweden
voorgoed) Arne Lundberg vertel
de me dat LKAB dit jaar voor
niet minder dan 100.000.000 kro
nen aan investeringen verricht in
hoofdzaak in havens (Lulea aan
de Botnische Golf, en het ijsvrije
Narvik aan de Atalantische Oce
aan) in de spoorwegverbindingen,
en vooral in de mijnen zelf. Want
er is in Kiruna een enorme over
gang aan de gang.
Mijnbedrijf gaat
de grond in
Tot voor kort werd het ijzer hier
als het ware van de bodem opge
raapt, vele tientallen jaren in suc
cessie. Maar langzamerhand werd
de kloof in de ertsberg dieper en
een paar jaar geleden is tenslotte
het besluit gevallen om de gigan
tische ertsklomp daar aan te grij
pen, waar hij zich in feite bevindt:
diep onder de grond. Nóg rolt
iedere morgen op de seconde pre
cies om tien uur ever Kiruna de
donder van de honderden kilo's
dynamiet, die in de open mijn
weer een ploegrantsoen erts van
de wand van de open groeve rij-
Dit respectabele vermogensbestanddeel waaraan de Zwe
den, naar zij schatten, nog wel twee tot driehonderd jaar
zullen kunnen knabbelen, bevindt zich 140 km benoorden
de Poolcirkel in wat vermoedelijk de grootste gemeente
ter wereld is. Bij een van de zes of zeven invalswegen van
Kiiruna Stad staat aan de stadsgrens een richtingaan
wijzer met de niet alledaagse vermelding „naar het stads
centrum 140 kilometer" De oppervlakte van deze ge
meente is meer dan die van de beide Hollanden, Utrecht,
Zeeand en Brabant tezamen.