Spoorwegstaking '44: historische verzetsdaad
maar de offers niet waard
PROCLAMATIE VAN STAKING
W4S CURIEUS EN LEERZAAM
AMBTENAREN BERADEN ZICH
OVER PENSIOENVOORSTELLEN
STEMMEN UIT DE KERKEN
10
P ROV I N O t A L to IS a BO W 8 hi V O V It A N T
ZATERDAG 2 APRIL 1960
Prof. dr. A. J. C. Riiter in „Rijden en Staken 1940-1945"
Effect op Duitse oorlogseconomie
is vrijwel nihil geweest
..Historisch gezien lijkt de spoorwegstaking van september 1944
de gebrachte offers van het al zwaar beproefde Nederlandse
volk niet waar geweest", is een van de verrassende conclusies
van de sociaal-historicus prof. dr. A. J. C. Rüter, hoogleraar te
Leiden, in de thans verschenen monografie „Rijden en Staken
19401945". In opdracht van het Rijksinstituut voor Oorlogs-
docmentaite en mede op verzoek van de Nederlandse Spoor
wegen, heeft prof Rüter deze studie gemaakt van de Nederland
se Spoorwegen in oorlogstijd. Zijn bevindingen blijken in tal
van opzichten af te wijken van de allengs gevormde mening over
de legendarische spoorwegstaking, die wel als de grootste ver
zetsactie uit de bezettingtijd is aangemerkt.
Prof. Rüters bijna 500 bladzijden tel
lende verslag is meer geworden dan
een gedtaillecrde beschrijving van de
staking in zijn verloop en ontwikke
ling'. Er wordt ook een analyse in
gegeven van het beleid tijdens'de be
zetting van de Nederlandse Spoor
wegen en van de besturen van de
vakbonden van spoorwegpersoneel.
De intieme samenhang tussen dat be
leid en de staking wordt uitvoerig uit
de doeken gedaan. De in dit opzicht
door prof. Rüter ontwikkelde de vi
sie, is niet de opvatting van de Ne
derlandse Spoorwegen, wordt na
drukkelijk in een voorwoord gezegd.
Mede daarom heeft het echter veer
tien jaar geduurd,, voordat deze pu-
blilcatie verscheen. De eerste versie
van het manuscript was in 1955 ge
reed. Deze versie werd voorgelegd
aan een commissie uit het spoorweg
bedrijf onder voorzitterschap van ir.
W. Hupkes. Het resultaat was een
tiental nota's, die zonneklaar aan
toonden, dat de commissie niet alleen
correctie wenste op ondergeschikte
punten, maar ook prof. Rüters visie
op de gebeurtenissen ten aanzien van
spoorwegen en spoorwegvakbewe
ging verwierp. Slechts enkele correc
ties van strikt zakelijke aard wer
den aangebracht, waarna het manus
cript werd doorgezonden aan de pre
sident-directeur der N.S. dr. ir. F. Q.
den Hollander. In een. achttal nota's
heeft de heer Den Hollander toen de
bezwaren van de commissie-Hupkes
herhaald. Er werd precies voorge
schreven ,hoe de conclusies moesten
luiden, en dat werd uiteraard niet
aanvaard. Manuscript en uitvoerige
toelichtingen en opmerkingen werden
hierna toegezonden aan de staatsse-
cretarie van o. k. e,n w„ mr. Y.
Scholten, die op 12 oktober jlv toe
stemming gaf tot publikatie.
APOTHEOSE
Ter toelichting van zijn boek heeft de
Leïdse hoogleraar ons verteld, dat
het liem onmogolijk geweest is de
spoorwegstaking te zien louter als
een bevel van de regering en een
strategische zet. Ze is ook geweest de
apotheose op de bedrijfs- en vakbe-
wegingspolitiek van 1940 af.
De beöijrfsleiding wenste het goede
verkeer in stand te houden aan het
einde van de oorlog gedurende de
meidagen van 1940. Men achtte het
van het grootste belang het bedrijf
in Nederlandse handen te houden, en
heeft dus bepaalde en vele diensten
aan Duitsers moeten bewijzen.
Ook de spoorwegvakbeweging heeft
.van het begin der bezetting af onder
Duitse druk gestaan. Juli 1941 leidde
het ertoe, dat de twee confessionele
vakbonden zichzelf ontbonden, maar
de Ned. Ver. van Spoor- en Tram
wegpersoneel, de bij het N.V.V. aan
gesloten bond, werkte door tot mei
1942, toen het Ned. Arbeidsfront on
der de N.S.B.-er Woudenberf werd
Opgericht als een uitdrukkelijk Na
tionaal Socialistische instelling.
Ir. Hupkes slaagde erin de oude per-
soneelsraad als ambtelijke instelling
te handhaven. Aanhangers van Wou
denberg kregen daardoor geen kans.
GEDISCIPLINEERD
Niet de directie en vakbeweging heb
ben in september 1944 de grote
spoorwegstaking geproclameerd. Het
tegendeel is haast waar. Bogm mei
1943 hadden directie, en personecls-
raad nog ontkennend geantwoord op
«>en vraag, of deelgenomen zou wor
den aan de stakingen die toen aller-
wege uitbraken. Maar afgezien van
de vraag, of er in september 1944
inissoliio" "I bereidheid toe geweest
zou zijn. staking is formeel gepro
clameerd or de Nederlandse Rege
ring te Londen op 17 september 1944
werden de snoorwegmensen in de Ne
derlandse uitzending van de B.is.l.
opgeroepen het werk neer te leggen
en wonderbaarlijk gedisciplineerd
helien de meesten aan die oproep ge
volg gegeven.
Alleen in Groningen en Drente ver
liep de staking aanvankelijk ongu-
stig. De directie in bezet gebied werd
door de radio-omroep geheel verrast.
Eerst twee maanden later hebben di
rectie en personeeleraad wat vat op
de staking gekregen.
Minder het verlangen om aan het
verzet de nodige centrale leiding te
Subsidie op consumptiemelk
volledig afgeschaft
In de Nederlandse Staatscourant van
donderdag zijn bij beschikking van
de minister van landbouw en visserij
de heffingen op consumptiemelk ge
publiceerd, welke per 3 april 1960
van kracht worden. Deze heffingen,
die zoals men weet ten doel
hebben de consumptiemelk de verre-
kenprijs te laten opbrengen, zijn aan
gepast aan de inmiddels gewijzigde
mieveringsprijzen van boter, kaas en
melkpoeder, alsmede aan de per ge
noemde datum in werking tredende
prijsverhoging van consumptiemelk
en consumptiemelkprodukten tenge-
vólgc van de algehele afschaffing
van de consumentensubsidie öp melk.
geven dan overwegingen van op
portuniteit zijn daarbij drijfveer-
geweest. Men zag er een prachtig
tegenwicht in tegen mogelijke la
tere beschuldigingen van collabora
tie en bovendien werd er een poli
tieke troef in gezien tegen de com
munisten, waar men veel banger
voor aws dan redelijkerwijs nodig
was.
In wezen is de staking twee maan
den gedragen door een reeks van
lokale improvisaties van volkomen
willekeurige personeelsleden, die in
de bres sprongen toen handelen gebo
den was en over onvermoede orga
nisatorische bekwaamheden beschik
ten naast overwicht op hun omge
ving. In eerste instantie was het be
langrijkste probleem de staking
gaande te houden. Daartoe was finan
ciële verzorging nodig en wel naar
spoedig bleelt, voor een langere tijd,
dan men aanvankelijk had gedacht.
In de meeste plaatsen kwamen ge-
improviseerde organisaties tot stand,
waarin vooral leden van het Natio
nale Steunfonds en van de Lande
lijke Organisatie (de L.O. de grootste
verzetsorganisatie tot hulp aan on
derduikers) een rol speelden.
Aldra begonnen de heren Hupkes,
president-directeur van de N.S. en G.
Joustra, voorziter van de toen inmid
dels opgeheven algemene personeels-
bond en lid van de personeels-
raad er naar te streven de
centrale en lokale leiding van de
zorg om de spoorwegstakers in han
den te leggen van de personeelsraad
en zijn plaatselijke vertegenwoordi
gers. Het leidde vaak tot scherpe
conflicten. Onvermoeibaar heeft wij
len de heer Walraven van Hall gepro
beerd de tegenstellingen te overbrug
gen. Eind 1944 werd het compromis
gevonden, inhoudende, dat de lonen
als voorschot voor rekening van de
N.S. uitbetaald zouden worden en dat
de verantwoordingsstukken bij een
notaris gedeponeerd zouden worden.
Op ingenieuze wijze heeft het N.S .F.
voor de gelden gezorgd. Het meost na
medio september 1944 totaal 10 mil
joen gulden per maand aan het ver
zet uitkeren, waarvan 6 miljoen aan
de spoorwegstakers. De meeste ef
fectieve manier, waarop men dit geld
kreeg, bleek vervalste schatkistpro-
mesen in de kluizen van de Neder
landse Bank (met zijn N.S.B.-direc-
tie) om te wisselen voor echte exem
plaren, die vervolgens bij het be
drijfsleven te gelde gemaakt werden.
Zelfs de gebruikelijke kerstgratifi
catie heben de stakers dan ook uit
betaald kunnen krijgen.
DUITSE BLOKKADE
Ooit de Duitsers zijn door de sta
king volkomen verrast geweest. Zij
wisten hun militair vervoer echter
vrij gauw weer op gang te bren
gen. Circa 4500 man Duits perso
neel werd naar Nederland ge
stuurd. Hoewel de staking een ge
voelige deuk toebracht aan hun
prestige, bleef een directe Duitse
actie tegen de stakers achterwege.
Nadat het aanvankelijke idee, om
Amsterdam. Rotterdam en Den
Haag, hermetisch af te sluiten en
uit te hongeren verworpen was,
werd ertoe overgegaan de binnen?
scheepvaart te blokkeren om het
overbevolkte westen van de voed-
selaanvoer uit Oost- en Noord-Ne
derland af te snijden. Toen dit vér-
vorer weer vrijgegeven was, durf
den veel eigenaars van schepen
niet meer te varen. Mede door de
vorst van december 1944 tot eind
januari 1945 stiereven tot aan de
bevrijding ca. 15.000 personen door
honger en koude.
Gezien het feit, dat het Dnitse mili
taire transport maar een dag of acht
gedesorganiseerd is geweest, is het
effect van de staking voor de Dnit
se oorlogseconomie vrijwel nihil ge
weest. Prof. Rüter meent dan ook,
dat met regelmatige beschieting van
de transporten vanuit geallieerde
vliegtuigen hetzelfde effect bereikt
had kunnen worden. Zelfs het feit,
dat deze historische verzetsdaad Ne
derland in de geallieerde wereld gro
te goodwill heeft gegeven, acht deze
historicus te gering tegenover de veel
zwaardere offers, die net Nederland
se volk werden opgelegd.
De wijze waarop de grote spoorweg
staking van '44, werd geproclameerd,
is curieus en leerzaam.
Vrijdag 15 september 44 heeft de
heer Foch van het Bureau Inlichtin
gen vernomen, dat luchtlandingsope
raties zouden worden uitgevoerd. De
Nederlandse regering mocht hij er
niet over inlichten. In de nacht van
zaterdag op zondag tussen 12 en 1
uur werd hem telefonisch meegedeeld,
dat de actie 's middags om 12 uur zou
beginnen. De minister-president prof.
ter niet bereiken. Eerst tegen 12 uur
mr. P. S. Gerbrandy, kon hij toen ech-
die bewuste zondag kou de heer Foch
de wens van Shaef aan de heer Ger
brandy overbrengen, dat de spoorwe
gen gelast zou worden het werk te
staken.
De heer Gerbrandy wilde wel, maar
In Zeeland viel niet
veel meer te staken
In zijn eindconclusie over de
akeling
locale acties. Overal bood de
staking een ander beeld. Het i
variëerde naar de omstandig-
heden, waaronder men gewerkt
§1 had. Die waren in het zuiden,
waar de bevrijding, naar men
dacht, voor de deur stond. welk
geheel anders, dan in de andere
delen van het land.
Professor Rüter schrijft hier-
over: „De toestand in het zuï-
den werd in de maand septem-
ber chaotisch. Zolang het nog
gebied-achter-het-front was,
beukte de geallieerde lucht
er macht hier de Duitse communi-
catielijnen langs de rail. Op de
spoorwegen tussen Vlissingen
en Tilburg deed zij dat met ver-
dubbelde inspanning, toen de
Duitse marine de 4e september
het ganse 15e leger uit
Zeeuwsch-Vlaanderen over de
Westerschelde begon te zetten
deze krijgsmacht kreeg juist de
taak, de geallieerde opmars ten
zuiden van de grote rivieren op
te vangenHet Nederlands
bedrijf (lag) al een week voor
de staking stil." Militairen na-
men het werk aan de spoorlij-
nen van burgers over. zelfs de
Duitsers vonden dit geen werk
meer voor Burgers. De verbin-
ding met Walcheren werd ver-
broken, de Sloedam werd ge-
bombardeerd op 12 en 13 sep-
tember en „op Duitse pogingen
tot herstel, waartoe de station-
li chef te Middelburg spoedig zijn
medewerking weigerde, volgde
i= de 15e september een bombar-
dement, dat volstrekt afdoende
was. Ook de Kreekrakdam
s werd al spoedig doelwit van ge-
alliëerde luchtaanvallen". Toe-n
dus de oproep tot staking
'el er in Zeeland niet
kwam, viel
veel meer te staken.
llllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllüllllillflIllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIII
kon niet alleen beslissen. Hij trachtte
telefonisch de koningin te bereiken
het is niet zeker of dat gelukt is
en verzocht de heer Foch de kwestie
te gaan voorleggen aan onze minister
van ooslog, de neer Van Lidth de Jeu-
de, wiens verblijfplaats de minister
president op dat ogenblik niet bekend
was. maar die tenslotte in Epsom
werd gevonden, 's middags óm half
drie.
Nadat de heer Gerbrandy zijn ambt-
genaoot van Justitie, de heer Van
Heuven Goedhart op de hoogte ge
bracht had van beraad schijnt zelfs
geen sprake te zijn geweest wacht
te hij óp het fiat van de heer Van
Lidt de Jeude.
Die bleek er minder licht aan getild
te hebben dan de minister-president.
Hij verklaarde zich bereid aan de
wens van Shaef gevolg te geven, na
dat de heer Foch hem verteld had,
dat de geallieerde legerleiding zonder
twijfel zelf de spoorwegstaking zou
afkondigen, als de Nederlandse rege
ring nalatig bleef.
Met de door de minister van oorlog
opgestelde proclamatie is de heer
Foch teruggereden naar liet Bureau
Inlimhtingen, waar Prof. Gerbrandy
en de heer Den Doolaard hem vol on
geduld wachtten. Enkele minuten na
het begin van de uitzending van de
B.B.C. arriveerde hij bij het gebouw.
Even later klonk de proclamatie van
de regering uit de Nederlandse radio-
toestellën. Niemand in Nederland kon
op dat ogenblik bevroeden dat het
voltallige kabinet over deze verstrek
kende beslissing niet eens geraad
pleegd was.
Zachter voorjaarsweer
(Van onze weerk. medew.)
i In het noorden en oosten van
ons land scheen gisteren de ge-
i hele dag de zon, zodat de tem-
i peratuur daar belangrijk hoger
i kon stijgen dan in onze omge- §g
i ving. Toch is er een verdere
verbetering in zicht. De de-
pressie-activiteit boven de oce-
I aan begint zich langzaam naar
I West-Europa uit te breiden.
«Dit zal tot* gevolg hebben, dat
j *de oostewind ons gaat verlaten
i en plaats maakt voor een zach-
tere zuidelijke luchtstroming.
1 Hierin zal de temperatuur tij-
j dens het weekeinde enkele gra- n
I den hoger komen en ook mo-
j gen wij af en toe zonnige pe- s
rioden verwachten. Door deze
i ontwikkeling zal april met en-
j kéle groeizame dagen te voor-
schijn komen. Doordat de de-
pressie-activiteit dichterbij m
komt zal vooral na zondag de
I kans op wat regen groter wor-
I den. ff
liiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Er Is een internationaal instituut ge
vormd, dat wetten zal opstellen voor liet
verkeer in en het onderzoek van de
oneindige ruimte. Als voorzitter zal
voorlopig Christopher Shawcross, rechter
te Nottingham, in Engeland, optreden.
Ontworpen wetten zullen moeten worden
goedgekeurd door het congres van de fe
deratie van ruimtevaarders, dat later
in dit Jaar in Stockholm zal worden ge
houden en door de 34 landen, die hier
naar vertegenwoordigers zullen zenden.
NA GEHEIM „GEORGANISEERD OVERLEG"
Ook compensatie van
huurverhoging in geding
neel beraden zich op het ogenblik over
voorstellen van de regering tot verbe
tering van de positie van de gepensio
neerden. Deze voorsteilen zijn door de
minister van binnenlandse zaken, mr.
E. H. Toxopeus, ingediend tijdens een
deze week in grote geheimzinnigheid
gehouden vergadering van de centrale
commissie voor georganiseerd overleg
in ambtenarenzaken. De. minister en
de organisaties zijn echter overeenge
komen omtrent de voorstellen niéts
mee te delen. Zelfs een officieel com
muniqué, dat gewooulijk wordt uitge
geven, bleef ditmaal achterwege. Wel
hebben wij vernomen, dat nog geen
datum is bepaald, waarop de centrale
commissie opnieuw bijeen zal komen.
Met het indienen van voorstellen ten
aanzien van de positie der gepensio
neerden is de regering haar belofte
nagekomen, gedaan tijdens het in fe
bruari gehouden overleg over de sala-
rispositie van het overheidspersoneel.
De regering zegde bij dit overleg toe,
dat over het al dan niet toekennen vaii
een toeslag op de pensioenen in ver
band met de salarismaatregelen voor
het overheidspersoneel, en zo ja, hoe
en in welke mate, vóór 1 april een ge
sprek zou plaats hebben in de centrale
commissie. Dit gesprek zou worden
Voor de bewoners van de Stromen-
wijk nadert nu met rasse schreden
het tijdstip, waarop zij voor het ko
pen van de eerste levensbehoeften in
hun eigen omgeving terecht kunnen.
Het is immers het streven van de
middenstand om hun klanten service
te verlenen en wanneer er nieuwe
wijken gecreëerd worden, zórgen ook
de winkeliers in de buurt te zijn.
De zes winkels, die momenteel door
de Middelburgse aannemer Hendrik-
se in de Stromenwijk gebou/wd wor
den, naderen hun voltooiing. De stei
gers rond de winkels zijn zo goed als
verdwenen en binnen een tweetal
maanden zullen de winkeliers ze kun
nen betrekken. Vier middenstanders
hebben reeds beslag gelegd op even-
zovele winkels, zodat nog voor twee.
panden een winkelier gezocht moet
worden. Maar voordat de heer Hen-
drikse de winkelgalerij heeft afge
leverd. zullen er ongetwijfeld ook zes
winkeliers gevestigd zijn
(Foto P.Z.C.).
gevoerd aan de hand van een nota,
over een aantal grondbeginselen van
de pensioenwetgeving, zoals bijvoor
beeld de aanpassing aan de A.O.W. en
A.W.W. en de waardevastheid van het
pensioen.
Deze toezegging was echter voor
drie van de vijf centrales van over
heidspersoneel in februari mede
aanleiding om niet met de rege
ringsvoorstellen inzake de ambte
narensalarissen in te stemmen.
Plet feit, dat de verbetering van de
overheidspensioenen naar de toe
komst werd verschoven, was voor
deze drie centrales onaanvaard
baar, omdat zij van het begrip van
het overleg hadden gesteld, dat
een pensioenverbetering gekoppeld
diende te worden aan de salaris
verhoging.
Door de huurverhoging is nu nog
de vraag ontstaan hoe deze verho
ging in dc pensioenen zal worden
gecompenseerd. De gepensioneer
den tasten dus nog in net duister-,
behalve dan, dat zij weten, dat de
hogere huur voor een deel zal wor
den gecompenseerd in een verho
ging van de A.O.W.-uitkering.
In Den Bosch is donderdag in de vee
markthallen de 25ste paasveetentoon-
stelling gehouden.
De foto toont een rij kandidaten in
een van de hallen tijdens de keuring.
Aantal huiseigenaren
zegde ten onrechte
huurverhoging aan
Het ministerie van volkshuisvesting
en bouwnijverheid lieeft gisteren me
degedeeld
„Het blijkt, dat een aantal huiseige
naren hun huurders ten onrechte
huurverhoging hebben aangezegd.
De vandaag ingegane algemene
huurverhoging is niet automatisch
van toepassing op vóór 5 mei 1945
gebouwde woningen met een huur
prijs van 6,of minder in onder
meer de vier grote steden, waterlei
ding daarbij niet inbegrepen. Deze
liuurgrens ligt telkens lager
in de volgende gemeentëklassen. Er
zijn vijf geineenteklassen. In de
kleinste gemeenten ligt de grens bij
o,—.
„Voor de vooroorlogse woningen met
een huurprijs die met meer bedraagt
dan 9,onder andere in de vier
grootste gemeenten, tot 5,in de
kleinste, gaat die huurprijs dus niet
automatisch omhoog. De verhuurder
moet zich eerst tot de huuradvies
commissie wensen voor het verkrij
gen van een verklaring".
(Slot van pag. 3)
Afrika, de Nederduits Gereformeerde
Kerk gedurende de eerste eeuwen
van haar bestaan geen rassenschei
ding gekend. Te samen met niet-
blanken kwam men in de kerk bij
een en vierde het H. Avondmaal.
Steeds sterker is onder bepaalde
groepen van do blanke bevolking de
beweging geworden die zich uitsprak
voor de gescheiden kerkdiensten.
Hun verzoeken werden afgewezen,
omdat „het in strijd was met de be
ginselen van de avondmaalsviering,
de geloofsbelijdenis en de Schrift".
Tenslotte heeft de vrees voor de ras
senvermenging de overhand gekre
gen en in 1857 is de scheiding door
gevoerd. Tóen is dan opgericht een
Nederduits Gereformeerde Zendings
kerk, waarin do kleurlingen zijn
ondergebracht en die haar eigenge-
kleurde zendingspredikanten heeft.
Kritiek
Nu, een 100 jaar later is men er niet
meer zo zeker van dat er toen een
goede beslissing genomen is. De kri
tiek op de apartheid wordt dichtbij
en verat' steeds luider gehoord. De
berichten die er uit de grootste kerk
van Zuid-Afrika komen wijzen er op
dat men zich er van bewust is dat
de Bijbel nadruk legt op de eenheid
van het ganse geslacht der mensen.
Uit enen bloede heeft God het gehele
geslacht der mensen gemaakt. Deze
van God gegeven eenheid is op zijn
minst even belangrijk als alle opvat
tingen over verschillen in kleur en
ras. Dit houdt in, dat geen enkel ras
zich voor God als superieur kan be
schouwen. Leden van een ander ras
zullen moeten worden aanvaard als
„medebroeders en mede-zondaren,
voor wie in gelijke mate Christus
gekomen is". Dit klopt nu niet met
de apartheid. Zodoende komt er de
vraag of het wel juist is zich te la
ten leiden door de zo populaire slag
zinnen. In ieder geval zullen begrip
pen als het onderscheid der rassen
moeten worden gezuiverd van bijbe
doelingen. Hier hebben we het di
lemma waarvoor de kerken in Zuid-
Afrika staan en kerkelijk gezien is
het verheugend dat men nu deze on
zekerheid kent.
Wij zijn buitenstaanders en toch heb
ben we er mee te maken welke hou
ding de kerken ginds aannemen. We
zullen dat moeten doen met begrip
voor de situatie en de moeilijkheden
die daaruit voort komen. Het is an
ders ook voor de kerken een kritieke
tijd geworden. Bij liet verzet van de
gekleurde bevolking, waarvan we in
deze weken gelezen hebben, zijn er
ook kerken in brand gestoken. Zij,
die in de kerk de leiding hebben te
geven raken steeds meer in de knoei.
Een mens is altijd geneigd te willen
houden wat hij heeft, niaar in de
kerk zal men toch moeten weten van
de waarheid dat. men het leven ver
liezen zal wanneer men het behou
den wil. H.
Voor f 1.500.000 aan
schilderijen gestolen
In de nacht van donderdag op vrijdag
zijn uit het hotel Colombe d' Or te
Saint-Panl-de Véuice bij Nico moder
ne schilderijen ter waarde van twee
miljoen nieuwe franken (ruim ander
half miljoen gulden) gestolen. Er zijn
doeken onder van Picasso, Braque,
Dufy, Buffet en Modigliani.
