Vergeten
planten,
schilders (essen) van
schelpen en insecten
Naamkundebureau in A'dam is
bezig met „kasteelnamenboek"
WIJZIGING OMZETBELASTING
BIJ IN- EN UITVOER
LEERLINGEN IN STIENS
KRIJGEN LES IN CAFÉ
CONTROVERSE IN CALIF0RNIË
OVER KWESTIE-CHESSMAN
verkouden?
MAANDAG 29 FEBRUARI 1960
PROVINCIALE ZEETJWSE COURANT
7
BEKORING VAN HET KLEINE
Expositie in Dordrechts Museum
gewijd aan kleine meesters
Met grote liefde
(Van onze redacteuh beeldende
kunsten)
Het Dordrechts Museum heeft
al bij herhaling tentoonstellin
gen op het gebied van de beel
dende kunsten georganiseerd,
waarop vooral aandacht werd
besteed aan de kleine meesters
uit het verleden. Juist onder de
ze door de grote musea ver
waarloosde kunstenaars vindt
men nog al eens „verrassingen"
geen virtuoos werk overi
gens, maar wel veel, dat met
grote liefde en toewijding ver
vaardigd is en dat daarom boeit.
Nu heeft de directeur van dat
museum, de heer L. J. Bol, een
expositie bijeengebracht onder
de titel „De bekoring van het
kleine", welke na een verblijf
van vijf weken in Dordrecht is
overgebracht naar de zalen van
het koninklijk oudheidkundig
genootschap in het Rijksmu
seum te Amsterdam. En alweer
is dit een verrassing.
Want men vindt hier een uiting: van
de Nederlandse realiteitszin op zijn
best. Niet het in het atelier vervaar
digde, van bedoelingen of sentimen
ten zware schilderstuk vraagt hier
de aandacht. Van de meesters, wier
werk hier wordt getoond, is maar
een enkele niet vergeten, en die her
inneren wij ons slechts door een ro-
mantitel of een straatnaam uit een
provinciestad. Maar zo goed als nie
mand heeft het tot een plaats in een
handboek gebracht. Hun werken
moeten voor hen spreken en een
kleine aquarel uit een kruidboek is
nu eenmaal een minder krachtig
pleitbezorger dan een historiestuk of
een schutterij
Onderwerpen
Om afbeeldingen van planten en in-
sekten gaat het hier namelijk. Af
beeldingen, die vaak werden gemaakt
omdat de kunstenaar bij wijze van
ontspanning tussen zijn gewone, be
langrijker werk door, eens een vrucht
of een plant wilde aquarelleren
of omdat hij vervuld van stille ver
wondering over de intieme schoon
heid van een schelp zich gedrongen
voelde, die schoonheid in al haar bij
zonderheden na te gaan en te peilen
of eenvoudig omdat er behoefte
was aan zijn afbeeldingen voor
kruidboeken en zelfs wel als ge
volg van de ijdelheid van de op
drachtgever.
Kruidboeken
Kruidboeken zijn er In de zeventien
de eeuw talloze gemaakt. Er was
behoefte aan; echte en amateur-ge-
leerden verdiepten zich in de wereld
van planten en dieren, hielden er ei
gen rariteitenkabinetten op na, waar
in zij alles verzamelden wat het oog
boeide. Het waren vaak heterogene
verzamelingen, zonder enig leidend
beginsel in elkaar gezet. Men was
aan specialisme en systematiek nog
niet toe! Men zocht het bijzondere.
Maar ook sprak de ijdelheid een
woord mee. Bekend is het verhaal
van Vondels aangetrouwde nicht
Agneta Block, die op haar buiten
goed Vijverhof aan de Vecht acht
entwintig jaar lang allerlei kunste
naars aan het werk zette om de plan-
tenschat van haar tuin en oranjerie
af te beelden. Dat werd dus een soort
fgeïllustreerde inventaris van haar
ustliof- produkt van haar zelfver
heerlijking, maar een, waarvoor wij
nu dankbaar zijn, omdat deze aqua
rellen ons zo nauwkeurig inlichten
over de plantenwereld van die dagen
en omdat er zulke kostelijke prenten
bij zijn.
Maria Sybilla
Nu kan dat ook niet anders. Want
er zijn niet alleen nauwelijks be
kende figuren als Pieter Withoos,
Herman Henstenburg en Herman
Saftleven II aan het werk ge
weest, maar ook een beroemdheid
als de Labadiste Maria Sybilla
Merian, die ook voor haar activi
teiten op Vijverhof al vermaard
was om haar aquarellen van plan
ten en insekten en die zelfs als
oude vrouw nog twee jaar naar
Suriname trok, om zich daar in
.de plantenwereld te verdiepen.
Van al deze figuren, maar vooral
van Maria Sibylla is hier vrij
veel werk aanwezig, dat soms
droogjes en nuchter kan zijn,
maar dat aan de andere kant
al weer vooral bij Maria in dit
genre een belangrijk kunstenaar
schap verraadt.
Prins Rainier en prinses Gracia van
Monaco genieten met hun hinderen
prins Albert en prinses Caroline van
een onbezorgde vakantie in het Zwit
serse lustoord Schönried.
Maria Sibylla Merian: Blauwe distel.
Schelpen
Overigens zijn hier niet alleen de
schilders vertegenwoordigd, die op
Vijverhof hebben gewerkt. Er zijn
ook kostelijke afbeeldingen van bij
zondere schelpen, van Bartholomeus
van der Ast, die overigens deswege
helemaal niet werd gewaardeerd.
Want onze Bartholomeus mag nu
wonderwat in die schelpen nebben
gezien, Roemer Visscher vond het
geld, aan schelpenverzamelingen
steed, maar verspild. Dat is dan ook
wel een diepgaand verschil in instel
ling: Van der Ast verwonderde zich
en bewonderde, Visscher preekte
voornamelijk en kon in schelpen niets
vinden, dat hem tot een Sinnepop in
spireerdeNog een verschil: als
Jan van Huysum tegen het einde van
de zeventiende eeuw bloemen schetst,
is zijn tekening voorbereiding voor
een ietwat pralerig bloemstülei
Maar Michiel van Huysum schildert
heel toegewijd en sober wat vruch
ten: een abrikoos, een paar pruimen
en een noot, van sfeer typisch een
stilleven
Vlinders
Nog sterker contrast: Johannes Goe-
daert, die vlinders schildert, prikt
zijn sujetten zonder veel bezwaar
aan een speld; zo leven ze nog vier
dagenMaar als een Vincent van
Gogh een vlinder vangt, maakt hij er
op zijn hoogst een tekening van.
Schilderen? Dan had hij het dier
moeten doden en dat vond hij zonde.
Want bij Vincent komen we een ge
voel tegen, dat we bij eerdere kun
stenaars steeds hebben gemist, dat
van het mededogen, de eerbied voor
het leven. Dat spreekt sterk uit een
schetsje van een dode mus het
spreekt even sterk uit een krabbel
van een dode muis van Vincents
tijdgenoot Van der Grient.
Ook dat zijn zaken die meespreken,
wanneer men een tentoonstelling als
De Bekoring van het Kleine rustig
beschouwt. Men moet ze wel mee la
ten spreken, wil men drie eeuwen
teken- en schilderkunst goed ver
staan. De tentoonstelling is nog tot
eind maart te zien.
BIJ NIEUWE INVOERRECHTEN
Verdere afschaffing
van grensdocumenten
motorrijtuigen
In verband met het. in werking tre
den van het nieuwe tarief van in
voerrechten op 1 maart 1960 zal met
ingang van dezelfde datum een aan
tal maatregelen op het gebied van de
omzetbelasting zijn beslag krijgen.
Tevens zal per 1 maart a,s. worden
overgegaan tot een verdere afschaf
fing van grensdocumenten voor bui
tenlandse motorrijtuigen bij binnen
komst in het grondgebied ran de Be
nelux.
Tot de goederen waarvoor de bestaan
de verhoging van de omzetbelasting
bij invoer wordt verlaagd behoren
onder meer ijzeren of stalen buizen
en pijpen boven een bepaalde dia
meter, koelkasten met een inhoud
van ten hoogste tweehonderd liter,
herenhoeden en zaagbladen.
Tot de goederen waarvoor de om
zetbelasting bij invoer wordt ver
hoogd behoren onder meer bepaalde
soorten papier en karton, vracht
auto's, rotan meubelen en kleine
elektromotoren.
De goederensoorten waarvoor de te-
ruggaafpercentages worden veran
derd zijn onder meer textiel, schrijf
machines, een aantal chemische pro-
dukten, buizen en pijpen, zeep en
rotan meubelen.
Na de afschaffing van grensdo-
dumenten voor enkele categorieën
Kroesjtsjew richt zich in
Djakarta tegen Japan
„Alle volken die met vuur spelen,
moeten van de aardbodem worden
weggevaagd", heeft de Russische pre
mier Kroesjtsjew vrijdag in het In
donesische parlement verklaard. Hij
kritiseerde net beveiligingsverdrag
dat Japan met de Ver. Staten geslo
ten heeft. Kroesjtsjew waarschuwde
de Japanse leiders tegen een herle
ving van het militarisme. Het schijnt
zei hij, dat Japan zijn wandaden je
gens andere landen in de laatste we
reldoorlog vergeten heeft".
buitenlandse motorrijtuigen, wel
ke reeds eerder heeft plaatgevon
den, zijn thans ook voor bijna
alle andere buitenlandse motor
rijtuigen bij binnenkomst in het
grondgebied van de Benelux geen
grensdocumenten meer vereist.
Dit geldt ook voor gebruikte klei
ne aanhangwagens (uitgezonderd
caravans en zogenaamde uitklap
bare kampeerwagens), die teza
men met de motorrijtuigen wor
den ingevoerd en uitsluitend zijn
bestemd voor het vervoer van
reisbenodigdheden. De grensdocu
menten blijven evenwel gehand
haafd voor de buitenlandse opleg-
ters en aanhangwagens (andere
an de hiervoor bedoelde), ver
bonden met een motorrijtuig,
evenals voor bepaalde motorrijtui
gen voorzien van een kenteken
bewijs met de letters CD of G N.
Eisenhower gelastte na
vliegramp recepties af
Grote beveiligingsmacht
in Buenos Aires
President Eisenhower is vrijdag, op
zijn reis door Latijns Amerika, in
Buenos Aaires aangekomen, waar
daags tevoren enkele bommen waren
ontploft. Toen hij met een Boeing
707 van de Amerikaanse luchtmacht
op het vliegveld aankwam, waren
daar meer mannen van politie en le
ger dan belangstellenden. Er waren
5000 politiemannen en soldaten.
Na een korte plechtigheid op het
vliegveld vloog president Eisenhower
met een hefschroefvliegtuig naar de
woning van de Amerikaanse ambas
sadeur, een afstand van dertig kilo
meter. Later zei de president in een
toespraak tot het Argentijnse parle
ment dat de Verenigde Staten wen
sen dat alle landen in Latijns-Ameri-
ka 'n gestage economische ontwikke
ling zullen doormaken en dat de
voordelen van zulk een ontwikkling
alle inwoners van die landen ten goe
de zullen komen.
In verband met het vliegongeluk
met een DC-6 van de Amerikaan
se marine, waardoor de gehele
Amerikaanse marinekapel gedood
is, had de president donderdag
een tweetal recepties, die door de
kapel zouden worden opgeluisterd
afgelast. De drie overlevenden
van het marinevliegtuig heeft Ei
senhower, in gezelschap van pre
sident Kubitschek, in het Miguel
Couto-ziekenhuis te Rio de Janei
ro bezocht. Bij de botsing tussen
de DC-6 en een Braziliaans ver
keersvliegtuig kwamen in totaal
65 mensen om het leven.
ONDERWIJZER AAN DE TAPKAST
Plafond van school
stortte in
(Van onze correspondent)
Twintig minuten, nadat de kinderen
het lokaal hadden verlaten, stortte
dezer dagen een deel van het plafond
van het lokaal van de vierde klas
van de openbare lagere school te
Stïens in. Sinds het plafond naar be-
MEN LAAT EMOTIES VRIJ SPEL
Grass roots campagne
tegen de doodstraf
De meningsverschillen over het be
sluit van gouverneur Brown om de
executie van Caryl Chessman twee
maanden uit te stellen en diens dood
straf, en de doodstraf in het alge
meen, onderwerp te maken van een
bijzonder debat in het Congres van
de staat Californië, grijpen steeds
verder om zich heen en reeds spreekt
men over de bitterste en meest emo
tionele controverse die Californië
ooit beleefd heeft.
In het Congres van Californië, in
Huis zowel als Senaat, hebben de-
voorstanders van de doodstraf altijd
een ruime meerderheid gehad. Maar
de correspondentie welke gouver-
rr Brown krijgt is wel iets veran
derd. Aanvankelijk was de meerder
heid der brieven en telegrammen af
komstig van mensen die aandrongen
op Chessmans executie, maar maan
dag waren er evenveel voor- als te
genstanders.
De advocaat Davis, een van Chess
mans raadslieden, heeft de mensen
die hem steun hadden toegezegd ge
adviseerd een zogenaamde „grass
roots" campagne te beginnen, een
campagne van onder af. Het komt
erop neer dat de tegenstanders van
Chessmans executie alles en iedereen
moeten opbellen en schrijven en tele
graferen, om zodoende grote druk
uit te oefenen op de voorstanders.
Dat de politici die tegen Brown zijn
dan een vloedgolf van corresponden
tie en telefoontjes over zich heen
krijgen staat wel vast, want dat
heeft de ervaring van vorige cam
pagnes wel geleerd.
Vooral de voorstanders van de
doodstraf laten de emoties vrij
spel. De moeder van een meisje
dat aangerand is, heeft gouver
neur Brown, toen hij een veroor
deelde (niet Chessman) uitstel
van executie verleende hangende
het „grote debat", verweten dat
haar dochter een tweede zenuw
crisis op de hals heeft gehaald.
Een anders cheref Brown „Me
neer, U bent een ezel".
De kwestie beroert democraten en
republikeinen evenzeer. Er is geen
sprake van een scheiding tussen
voor- en tegenstanders langs de par
tijlijnen.
Deskundigen bestuderen een plan om
de Donau bij Langenzersorf een kunstma
tige zij-arm te geven die bij de oliehaven
van Leopoldau weer in de rivier zou
moeten terugkomen. Dit zou de beste
bescherming tegen overstroming van het
gebied van Wenen vormen en in het
vroegere tnundatiegebied zou een strook
land van zestien bij een halve kilometer
aangewonnen kunnen worden.
WERK ONDER LEIDING VAN DR. MEERTENS
Zo huist de vijfde klas van de open
bare school te Stiens: in de boven
zaal van een café. Achter de lesse
naar de heer Veenbaas en staande
de hospitant Rienks. Op de achter
grond de tapkast.
neden kwam, kunnen de leerlingen
niet meer op de bovenverdieping van
de school gehuisvest worden. Dit is
te gevaarlijk, temeer daar de pla
fonds van andere lokalen op de eer
ste verdieping het ook dreigen te be
geven.
Alleen de drie laagste klassen krij
gen nog les in hun eigen lokaal. De
vierde is verhuisd naar de helft van
het gymnastieklokaal, dat voor de
andere helft gebruikt wordt als lo
kaal voor handenarbeid en handwer
ken, de zesde klas zit in het Volks
gebouw, de zevende en achtste klas
in de raadzaal boven de brandweer-
farage en de vijfde zit in café Smits.
Iet is uiteraard niet bevorderlijk
voor het onderwijs.
Bovendien, aldus onderwijzer A.
Veenbaas, die les geeft in de boven
zaal van het café, staan de onderwij
zers en de kinderen buiten het
schoolverband. De kinderen voelen
dit en worden onrustiger. Ook is een
café niet de meest geschikte plaats
voor het onderwijs.
Overigens heeft men alle medewer
king van de eigenaar, want deze
heeft eigener beweging de juke-box,
die beneden in de cafezaal staat, tij
dens de schooluren afgezet. Voor dat
zo was, luisterden de kinderen meer
naar de populaire wijsjes dan naar
de woorden van de „meester".
Zeeland telde vroeger vele kastelen
en adelijke behuizingen
Onder leiding van professor Edelman uit Wageningen werd enkele ja
ren geleden een excursie gehouden naar de zak van Zuid-Beveland waar
ook Baarland werd aangedaan. Professor Edelnwn vroeg hier aan een
eigenaar van een stuk grond hoe zijn perceel werd genoemd.
„De hemel", zei de man. Waarop de hoogleraar opmerkte: „Dan zal er
ook nog wel een stuk grond liggen dat „hel" wordt genoemd." Enkele
jaren later kwamen de fundamenten van „Hellenburg" te voorschijn
Professor Edelman was een van de
initiatiefnemers in 1948 tot oprich
ting van een „Commissie voor Naam
kunde onder auspiciën van de Ko
ninklijke Nederlandse Academie van
Wetenschappen." Doelstelling van
deze commissie is de bevordering van
het wetenschappelijk onderzoek van
Nederlandse plaats-, veld-, persoons-
cn familienamen in de ruimste zin
van het woord. Sedert de oprichting
is dr. P. J. Meertens secretaris-pen
ningmeester van de commissie, ter
wijl hij tevens directeur is van de
Dialecten-, Naamkunde- en Volks
kundebureaus te Amsterdam.
Op dit Naamkundebureau nu berust
thans het belangrijke materiaal van
de volkstelling 1947.
Wat Zeeland betreft heeft dr. Meer
tens in 1955 uit dit materiaal gege
vens gepubliceerd over de -se namen
n Zeeland. Dus bijvoorbeeld de na-
nen Janse, Louwerse, Jobse (Jopse).
•nz. Van de bevolking van Zeeland
Iraagt 6,5 een -se naam. De naam
fanse komt het meest voor. Van de
/erschillende delen van de provincie
iccft Walcheren weer het hoogste
creentage en van de gemeenten
Vestkapelle.
.Het feit dat de -se namen in het
bijzonder onder de plattelandsbevol
king van Walcheren worden gevon
den", aldus Meertens, „is te verklaren
uit de omstandigheid dat een deel
der Walcherse boeren pas laat
dikwijls niet eerder dan tegen het
eind van de 18de eeuw familiena
men hebben aangenomen en daar
voor dan de verbogen genitiefvorm
van de naam van hun vader kozen,
dus de naam waarmee ze in de wan
deling en in de kerkeboeken werden
aangeduid." Het materiaal van de
volkstelling bevat voor Zeeland nog
veel meer gegevens. We denken hier
bij aan de namen van Franse her
komst en de verspreiding hiervan
over Zeeland. In het algemeen zal
het waarschijnlijk mogelijk zijn voor
verschillende familienamen het ge
bied van herkomst vast te stellen.
TERREIXXAMEX.
Aan de terreinnamen is helaas in
Zeeland nog weinig gedaan. De
staf van het bureau vindt dit
ook weinig bevredigend. De moei
lijkheid is echter om medewer
kers te krijgen, waarbij ook de
geografische omstandigheden van
onze provincie een rol spelen. Het
liefst zag men vorming van be
paalde werkgroepen. Hier zou 1
ras
taak weggelegd kunnen zijn voor
de verenigingen als „Stad en Lan
de" op Schouwen en „De Vier
-Vmbachten" te Hulst, Wellicht
dat ook van het Zceuwsch Ge
nootschap der Wetenschappen in
dit opzicht een stimulans zou
kunnen uitgaan.
Het voor de terreinnamen belang
rijkste gebied in Zeeland is uiteraard
het z.g. Delta-gebied, omdat daar
grote veranderingen te verwachten
zijn, hetgeen verdwijnen van namen
ten gevolge zal hebben. De naam
kunde is belangrijk voor allerlei tak
ken van wetenschap. Vooral voor de
taalkunde. Het onderzoek naar de
taalgrens in België in het verre ver
leden, om eens een voorbeeld te noe
men, wordt mede bepaald naar de
namen in dat verre verleden.
KASTEELXAMEXBOEK.
Wij hebben de „Hellenburg" genoemd.
Een kasteel, waarvan de fundamen
ten door de ruilverkaveling zijn
blootgelegd. Van de heer Meertens
vernamen wij, dat men op het ogen
blik bezig is aan de voorbereiding
van een Kasteelnamenboek, waarin
ook die kastelen worden genoemd
die totaal verdwenen zijn. Zeeland
is heel wat kastelen en edelmans-
woningen rijk geweest, waarvan we
thans nauwelijks het bestaan afwe
ten. Een belangrijk middel deze
kastelen op te sporen kan de lucht
fotografie zijn. Door luchtfoto's is
men op het spoor gekomen van de
ligging van bepaalde gebouwen,
waarvan men totaal geen weet had.
Niet altijd zal men op luchtfoto's
deze gegevens aantreffen. Bepaalde
weersomstandigheden, bijv. een
sneeuwlaag, kunnen juist voor dit
doel van veel belang zijn. Ook wan
neer het land onder water staat, kort
of lang geleden, kan een gunstige
omstandigheid zijn voor het opsporen
van fundamenten. We denken hierbij
aan het verdronken land van Rei-
merswaal, hoewel hier dorpen en
huizen soms onder een dikke zand
laag verborgen liggen.
Dr. Meertens is de bewerker voor
Zeeland aan het Kasteelnamenboek.
VERZAMELIN G-TACK.
Wat de terreinnamen betreft, zijn
we voor Zeeland alleen wat YValche--
ren betreft vrij goed ingelicht. Hier
toe beschikt het Naamkundebureau
over het materiaal dat dr. P. L. Tack
in de tijd dat hij als leraar aan de
Handelsschoal te Middelburg verbon
den was, heeft verzameld. Het be
langrijkste deel van zijn nalaten
schap. die in 1949 door zijn kinde
ren aan het Naamkundebureau werd
geschonken, bestaat uit het hand
schrift „De Walcherse veldnamen in
de overlopers van de polder Wal
cheren, anno 15661675."
Tack. van geboorte 'n Vlaming, be
hoorde gedurende de le wereldoorlog
tot de Activisten. Uitgeweken naar
Nederland in 1918 werd hij in zijn
vaderland bij verstek ter dood ver
oordeeld. Op 65-jarige leeftijd ver
liet hij in september 1935 de Zeeuw
se hoofdstad. Het ligt in de bedoe
ling dat dit materiaal uitgegeven
wordt.
Wie het Naamkundebureau aan de
Nieuwe Hoogstraat 17 te Amsterdam
een bezoek brengt, loopt vast en ze
ker eerst de onaanzienlijke gevel
voorbij. Wie door de lange en onge
zellige gang eindelijk de bureau's zelf
bereikt, wordt daar door de directeur
en zijn staf op waarlijk hartverwar
mende wijze geholpen.
M. P. de Bruin.
Advertentie
Voelt u het aanko
men? Bent u rillerig?
U kunt gerust zijn.
Melissegeest helpt.
Dat goede betrouw
bare kruidenmiddel
komt altijd van pas,
óók bij griep. Wees
daarom verstandig en
haal direct Melisse
geest in huis. In Melisse-1
geest zijn veleheilzamekrui-
den verwerkt tot een krach
tig kruidendistillaat. Mil
joenen gebruiken het reeds
jaren lang tot volle tevre
denheid. Nu is Melissegeest
ook In Nederland verkrijg
baar.
Flacons v.a. f 1.90
EEN PRODUCT
VAN KLOOSTER
VROUW N.V.