Vier eeuwen „geurigh cruydt
toeback"
Europa
in
deze sierlijke mayonaiselepel
PSYCHIATER HOOPT BOXER
BUTCH (4 jaar) TE GENEZEN
...en zo'n grote fles
koffiemelk
GESCHENK VOOR DE PAUS WAS
EEN VERVALSTE MURILL0
BEWAKING VOOR DE SCHOOL
VAN PRINS CHARLES VERSTERKT
1BIMK1PIM
IN OPORTO KWAM EEN TWEEDE
BRUID OPDAGEN
DONDERDAG 19 NOVEMBER 1959
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
IS
CONSTANTE VERKOOP VAN 400.000 PAKJES PRUIMTABAK PER WEEK
Wanneer we de historieschrijvers mogen geloven, zou het dit
jaar vier eeuwen geleden zijn, dat Portugese koopvaarders ,,'t
geurigh cruydt toeback" naar Europa brachten. Aanvankelijk
maakte de plant furore als geneesmiddel, maar weldra liet men
de bladeren in rook opgaan. Niet alleen de mannen, maar ook
de vrouwen.
Wanneer de tabak hier te lande is ingevoerd, valt niet met ze
kerheid te zeggen. Volgens sommige geschiedschrijvers zouden
de Engelsen het kruid omstreeks 1570 naar Holland gebracht
hebben, volgens anderen zou het hier echter al eerder bekend
zijn geweest.
Hoe het zij, ten tijde van het Twaalf
jarig Bestand (16091621) was „een
pijpjen smoock drincken" een alge
meen erkend genot. In de meeste ste
den van ons land verrezen „tabages"
of „tabagiën", die gewoonlijk door
vrouwen beheerd werden, en waar de
poorters na het werk in groepjes bij
een kwamen om een pijpje te stoppen
ende daardoor opgewekte dorst
met wat „vochtigheit" weg te spoe
len.
Hier en daar raakte men zelfs zo aan
het roken verslaafd, dat. de vroed
schap, ja zelfs de generale en provin
ciale staten met strenge keuren op
overmatig gebruik moesten ingrijpen.
De tabak was destijds uitsluitend in
bladeren verkrijgbaar. Met scheeps
ladingen werden ze van overzee aan.
gevoerd, maar reeds in de Gouden
Eeuw ook in grote hoeveelheden ver
bouwd, op de Veluwe, in Zeeland en
Overijsel.
T abakkers
Aanvankelijk kerfde men de tabak
zelf, maar waarschijnlijk zijn er in
de 17e eeuw ook al tabakkers te voor
schijn gekomen, die het handwerk
beroepsmatig gingen beoefenen. Bij
de Verenigde Nederlandse Kerftabak
industrie in Amsterdam heeft men
als oudste lid ingeschreven gehad een
Amsterdams kerfbedrijf, dat met ver
geelde documenten kon staven op 12
mei 1707 te zijn opgericht. Jammer
genoeg is dit kleine bedrijfje echter
met het overlijden van zijn laatste
eigenaar enkele jaren geleden ver
dwenen. Een uit 1735 daterend Hil-
versums. bedrijf heeft nu de oudste
papieren, maar Douwe Egberts volgt
op de voet met het oprichtingsjaar
1/53. Nog oudere data zijn van de
pijpenfabrieken bekend.
Anno 1630 veroverde Gouda in dit op
zicht de leiding doordat Willem Ste
vens de Jonge er een kort, dunstelig
aarden pijpje met kleine kop ging
bakken van pijpaarde uit de omge
ving van Rouaan in Frankrijk, dat
bijzonder in trek kwam.
Bijkans vier eeuwen oud is op dit
ogenblik dit „toeback suyghen".
Verminderd is dit gebruik in de loop
der eeuwen zeker niet. Wel wijzigden
zich de rookgewoonten. Niet alleen
zijn de sigaar en nog later de sigaret
in zwang gekomen, maar ook „in
tern" waren er belangrijke verschui
vingen. De jongste is, dat-na de oor
log 70 van de kerftabak als shag-
tabak in de handel kwam, terwijl
voor de oorlog 70 van de omzet
rooktabak was. Hoeveel dat precies
is kan men afleiden uit het cijfer,
dat de Nederlandse kdrftabaksin-
dustrie voor de Nederlanders het eer
ste halfjaar van 1959 4.595.000 kg
kerftabak verwerkte tot shag-,
róók. en pruimtabak.
Raadsel
Die pruimtabak-omzet is zelfs voor de
kerftabaksfabrikanten een raadsel.
Het is een typisch Nederlands pro-
dukt, dat ogenschijnlijk weinig in de
publieke belangstelling staat. Maar
jaar-in-jaar-uit worden er gemiddeld
£er week zo'n 400.000 half-onsjes ver-
ocht. De omzetfluctuaties, die van
tijd tot tijd wel bij de shag- en rook
tabak gesignaleerd kunnen worden,
gaan aan de pruimtabak voorbij.
Vooral de mijnwerkers zijn er nog
liefhebbers van. En verder dan man
nen, die werkzaam zijn in bedrijven,
waar niet gerookt mag worden of be
zwaarlijk gerookt kan worden, omdat
het te lastig is (landarbeiders).
Het zelf rollen van sigaretten van
shag is ook een typisch Nederlandse
gewoonte. De oorlog heeft dit gebruik
belangrijk doen stijgen, omdat men
het aantal rookbeurten zo groot mo
gelijk wenste te maken met wat men
op zijn rokersbonnetje kreeg toebe
deeld. Waarschijnlijk omdat we na de
oorlog nooit meer naar het vooroor
logse prijsniveau van 20 fabriekssi-
garetten voor 15 cent zijn terugge
keerd, heeft het zelf-rollen zich zo
sterk gehandhaafd.
Doe het zelf
De sigarettenindustrie behoeft zich
door de „doe-het-zelvers" niet ernstig
bedreigd te voelen. In 1939 was het
verbruik van fabriekssigaretten per
hoofd van de bevolking 596 stuks per
jaar, in 1958 bedroeg dit echter 1166
stuks, bijna tweemaal zoveel dus. Ge
lijktijdig was er een smaakverschui-
ving van oriëntaalse tabakken naar
Virginia en Kentucky, omdat de Ca
nadezen ons nu éénmaal na cfe bevrij
ding met „Sweet Caporal" en niet
met „Simon Arzt" hun vriendschap
kwamen bewijzen. Merkwaardig is,
dat er zich ook nu weer een smaak,
verandering voltrekt. Uit gehouden
markt-onderzoekingen is gebleken,
dat de half-zware shag de laatste ja
ren de lichte Virginia-shag steeds
meer verdringt.
V erandering
Nog in andere cijfers komt tot
uiting, hoe de rookgewoonten zich
na de oorlog gewijzigd hebben. In
1939 lieten de Nederlanders van
kind tot grijsaard, man en vrouw
152 grote sigaren en 39 z.g. seno-
ritas in rook vervliegen. In 1958
werden „per hoofd" gerookt 87 gro
te sigaren en 18 kleine. Tegenover
1951 dieptepunt voor de Ned.
sigarenindustrie, dat een vrijstel
ling van dit artikel opleverde van
omzetbelasting roken de Neder
landers thans echter alweer an
derhalf maal zoveel sigaren. In
1951 noteerde de statistiek name
lijk een consumptie per hoofd van
58 grote en 12 kleine sigaartjes.
Niet alleen de sigarenindustrie boek
te een verlies op de sigarettenin
dustrie, maar ook de kerf tabakin
dustrie. In 1938 werd in ca.. 300 in
dustrieën 10.1 miljoen-kg-shag-vrook-
én pruimtabak geprodiiceerd. In 1958
was dit 8.9 miljoen kilogram. Was de
waarde van de jaarproduktie van
1938 achttien miljoen gulden, de klei
nere produktie van 19558 bracht 151
miljoen op.
Stijging
Ondanks de beperkende bepalingen in
verschillende landen is er een lichte
stijging van de Nederlandse export
van kerftabak. De eerste zeven
maanden van dit jaar werd er 946.000
kg geëxporteerd, tegenover 911.000
kg in de overeenkomstige periode van
1958. Het Nederlandse produkt is om
zijn eigen karakter geliefd o.ni. in
Australië, België, Canada, de Scan
dinavische landen, Portugees India,
de V. S., Frans Oceanië, N.-Guinea,
Suriname en Singapore.
Nog een ander aspect van onze ro
kerij Er is een stijging in de om
zet van pijpen. In 1956 werd voor
een waarde van 289.000 aan pij
pen en grondstoffen voor de Ne
derlandse fabrieken van houten
BIJTEND MINDERWAARDIGHEIDSCOMPLEX
Aan Butch, een 4-jari
ge boxer met een min
derwaardigheidscom
plex, staat een psychia
trische behandeling te
wachten. Zijn bazin, de
weduwe Constance
Gamble, 40, uit Shore-
ham, kreeg een pond
boete omdat zij niet
voldoende op Butch ge
let had. Het was de
derde maal dat Butch
haar tegenover de rech
ter bracht. Butch heeft
de gewoonte andere
honden aan te vallen.
Toen mrs. Gamble voor
de tweede maal voor de
politierechter ver
scheen, kreeg zij we
gens die gewoonte te
horen: „Als ik U hier
nog eens zie, zal wor
den gelast de hond af
te maken".
Gisteren echter werd
Butch van de doodstraf
gered doordat bleek dat
de hondenwet van 1871
de politierechter niet
het recht geeft de ver
nietiging van een hond
te gelasten.
De rechter kreeg te ho
ren dat de bond voor
hondenbescherming
Butch kan genezen
door middel van psy
chiatrische behande
ling. De psychiater van
de bond vertelde: „On
getwijfeld lijdt Butch
aan een minderwaar
digheidscomplex, dat
veroorzaakt is door zijn
vroegere ontmoetingen
met twee honden die
hem hebben gebeten.
Wij kunnen hem gene
zen. Wé zullen hem zijn
vertrouwen teruggeven
en hem onder toezicht
met r/adere honden la
ten spelen, om hem te
laten zien dat zijn
soortgenoten niets te
gen hem hebben.
Wij hebben 40 honden
patiënten gehad en vele
zijn genezen naar huis
gegaan. Bij een andere
boxer bleek dat hij zijn
opgewondenheid geërfd
had van zijn overgroot
vader".
pijpen, ingevoerd, in 1957 voor een
waarde van 464.000 en in 1958
voor een waarde van 570.000.
Ook hierin illustreert zich dus
weer een veranderende rookge
woonte. De pijp, lange tijd volle
dig verdrongen door het symbool
van deze gejaagde tijd, dat we si
garet noemen, begint weer terrein
te winnen. Moeten we eruit aflei
den, dat we tevredener worden
een
V2 liter
U suit wel even moeten kijken wie
van de twee nu de pop is: wel het
is het linker dametjedat de ouderen
onder ons beslist zullen herkennen:
Shirley Temple. De pop heeft echt
haar en bewegende gewrichten.
KONINGIN WAS NIET OP DE HOOGTE
GERUCHTEN OVER ONTVOERING
Op iedere bezoeker wordt
nauwkeurig gelet
Volgens de „Daily Herald" is het
pas aangekondigd besluit de be
waking voor de school van prins
Charles te versterken, bet gevolg
van het bestaan van een plan van
Ierse extremisten om de erfge
naam van de Britse troon te ont
voeren.
De „Daily Herald" zegt uit Ierse
bronnen te hebben vernomen dat
de fanatieke „strijders van Ul
ster" (Fianna Uladh) het plan
hadden de prins uit de school te
Cheam te ontvoeren. De Fianna
Uladh is een groep fanatieke ele
menten die zich heeft losgemaakt
van het buiten de wet gestelde
Iers republikeinse leger (Ira).
Scotland Yard geeft toe, dat de
bewaking van de kostschool van
de prins is versterkt, maar zegt
dat niets bekend is over een com
plot om de prins "te ontvoeren.
Volgens de Yard is de bewaking
versterkt om personen verwijderd
te houden die niets bij de school
hebben te maken.
Volgens de „Daily Herald" hebben
detectives zich onder duizenden
Ierse arbeiders in die streek ge
mengd, om te onderzoeken hoe
veel betekenis moet worden ge
hecht aan de geruchten over een
complot. Het complot zou zijn de
prins als gijzelaar in Londen vast
te houden, om de Britse regering
te dwingen Ulster aan de Ierse
republiek over te dragen.
Volgens de „Herald" wordt nauw
keurig op iedere bezoeker van de
school gelet en wordt in wijde
omtrek gelet op voertuigen met
onbekenden. Zelfs zijn de naam
borden van de school verwijderd.
Een van de veiligheidsmaatrege
len was het sturen van politiehon
den en hun begeleiders naar de
school.
De „Herald" zegt dat de autoritei
ten niet geloven dat het plan een
gevorderd stadium had bereikt,
maar dat zij geen risico willen ne
men.
Portugal zweeg om
politieke redenen
(Van een speciale correspondent).
Het is thans wel als vaststaand be
wezen, dat de Spaanse koningin Ma
ria Christina van Bourbon aan Paus
Pius XI (hij werd paus in 1848), een
vervalste Murillo ten geschenke
heeft gegeven. Het wereldberoemde
schilderij „De Maagd met de Heilige
Katharïna". dat een eeuw lang door
de bezoekers van het museum van
het Vaticaan werd bewonderd als
een der grootste en schoonste wer
ken van de onsterfelijke Andalusi-
sche schilder, is niet echt.
Van wat men kortgeleden toevallig
bij een reparatie ontdekte en wat
daarna door een röntgenonderzoek
nog bevestigd werd daarvan, moeten
de Spaanse kunsthistorici thans toe
geven, dat het juist is. Het schilderij
kan niet van de hand van de mees
ter Murillo zijn. Het werd minstens
honderd jaar na zijn dood geschil
derd, misschien zelfs nog wel later.
Murillo leefde van 1618 tot 1682, het
schiderij was dus misschien 70 jaar
oud, toen het aan Paus Pius XI ten
geschenke werd gegeven.
De vervalser moet ongetwijfeld een
schilder geweest zijn met een uitzon
derlijke gave, want hij heeft op unie
ke wijze de stijl van Murillo tot in
de kleinste details beheerst. Pas na
een chemisch onderzoek van het
doek en de verf kon hij postuum
ontmaskerd worden. Hoe was het
echter mogelijk, vraagt men zich in
Spanje af, dat de koningin bij haar
keuze van een officieel geschenk, dat
een ver strekkende politieke betekenis
kon hebben, het slachtoffer kon wor
den van bedrog? Kunsthistorici en
geschiedvorsers nemen te harer ver
ontschuldiging aan, dat zij niet op
de hoogte was van de valsheid van.
het schilderij.
De vriendschap van het Vaticaan
was haar te veel waard, dan dat zij
deze in gevaar kon brengen door het
risico van ontdekking. Weliswaar
was het schilderij, naar men thans
te weten is gekomen, in geen enkel
opzicht door documentatie gedekt,
maar dit is opk het geval met andere
schilderijen van Murillo. Klaarblijke
lijk heeft de koningin zich verlaten
op het oordeel van persoonlijke ad
viseurs, die of geen diepgaand onder
zoek hebben ingesteld, of zelf be
trokken zijn geweest bij het bedrog.
Als een verrassing zijn nu de Portu
gezen met nog een onthulling op ta
fel gekomen: zij zeggen, dat zich in
hun land de enige echte „Santa Cat-
harina" van Murillo bevindt. Dit
schilderij, dat bewaard-wordt in het
museum van oud$ kunst te Lissabon,
vertoont inderdaad een vrijwel volle
dige overeenstemming met het doek
in het Vaticaan, zodat het ongetwij
feld als voorbeeld heeft gediend voor
de kopie. De echtheid van de Murillo
in Lissabon wordt niet alleen ge
waarmerkt door de signatuur van de
kunstenaar maar ook door een stuk,
waaruit blijkt, dat het in opdracht
van een zekere Diego dès Campo voor
32 gouden peso's werd geschilderd.
In Lissabon schijnt men reeds lang
geweten te hebben van de onechtheid
van de Murillo in het Vaticaan doch
hierover om politieke redenen, die
zowel het Vaticaan als Spanje be
troffen, gezwegen te hebben. Pas
toen het museum van het Vaticaan
zelf de vervalsing had ontdekt, kwam
deze sensationele echo uit Portugal.
Men vermoedt thans, dat er in
Sevilla of een andere Andalusi-
sche stad op het eind van de acht
tiende of het begin van de negen
tiende eeuw een school van Mu-
rillo-vervalsers of in elk geval een
geniale kopiist van de grote mees
ter geweest moet zijn. Het is niet
uitgesloten, dat het toeval in de
toekomst een handje zal helpen
bij het ontdekken van nog meer
vervalste Murillo's, die thans nog
de trots van een verzamelaar of
een museum zijn.
en afiöt
„Schipbreuk", spannend
boekje voor de jeugd
„Schipbreuk" van Howard Pease, dat
in de serie kern-poekets voor de
jeugd bij de uitgeverij De Kern te
Amsterdam verscheen, is een span
nend boekje voor de jeugd. Het is
in een vlotte stijl geschreven en be
handelt de avonturen van Renny Mlt-
chum, kajuitjongen aan boord van de
schoener „Sauiarang", die op zoek
gaat naar zijn vader, die op mysteri
euze wijze met zijn schip in de Stille
Zuidzee is verdwenen,
In dezelfde serie verscheen het boek
je „Vuurvriend" van de schrijfster
Bloemen, zonneschijn, confetti, feest
gedruis, alles was er om het hu
welijk van José 'Moreira en Irene
Pinto de Mesquita in Oporto tot
een onvergetelijk feest te maken.
(Advertentie
NOF-^P®0
aanvrMgkaf/L
Alles was een en al vrolijkheid...
Tot een tweede bruid zich aan
diende. Toen liep alles verkeerd en
werd het inderdaad onvergetelijk.
De onverwachte gast, die zich aan
kondigde' ais Maria uit het nabu
rige dorp Valongo, meende oude
re rechten op de bruidegom te
kunnen doen gelden. Zij kreeg
sterke aanhang onder de brui-
lofstgasten die spoedig in twee
vijandige kampen verdeeld wer
den. Steken onder water maakten
plaats voor beledigingen, van drei
gementen kwam net tot klappen
en slagen, en spoedig ontwikkelde
zich een handgemeen voor de
kerkdeur.
Gillende vrouwen riepen de hulp in
van de Nationale Garde. Gewoon
lijk is de verschijning van de gar
disten alleen al reeds voldoende
om de orde te herstellen. Ditmaal
moesten zij hun automatische ge
weren gebruiken om de vechten
den uiteen te jagen.
De orde hersteld zijnde, ging men
weer over tot de orde van de dag.
Men streek zich de kleren glad en
verbond de wonden, waarna de
j bruiloftspartij werd hervat, zonder
i bloemen, zonder confetti, zonder
I „viva's" en zonder Maria.
Erica Lillegg, dat van de lotgevallen
van het te vondeling gelegde jonge
tje „Vuurvriend" verhaalt. Vuur
vriend wordt door de wind betoverd
en trekt met zijn makker Mannetje
de wereld in om zijn zwarte gezicht
kwijt te raken.
Een fantastische vertelling voor kin
deren die de sprookjesfase zijn ont
groeid
>Drie accolade-boeken
Drie nieuwe boeken in Sijthoffs Ac
coladereeks werden geschreven door
Agatha Christie, Nicholas Blake en
Martin Mons. „Doem der verden
king" is de titel van mevrouw Chris
ties bek. naar ons gevoel verreweg
hét beste van dit trio. Blakes „Ge
wetenloze contract" volgt op de
tweede plaats, vooral omdat de in
trige zo bijzonder boeiend is. Martin
Mons „Moord in „Pompeji" evenwel
blijft bij deze twee Engelse speur-
derverhalen nogal achteraan: Mons
schrijft soms wat langdradig, het
geen de lezer haast beweegt uit te
roepen: „Schiet toch op, meneer
MonsSijhoff Leiden voor de
bekende „accolade-uitvoering".
Pictura-reeks
De Pictura-reeks zou /non een vere
delde „Prisma-serie" kunnen noe
men. Wij ontvingen van de uitgeve
rij dezer reeks, liet Spectrum, twee
boekjes, die inderdaad aanspraak
kunnen maken op deze kwalificatie,
namelijk Micheline Sauvage: „So-
krates" en Mimca Cranaki: „Grie
kenland". Voortreffelijk uitgevoerde
boekjes en goed uit het Frans ver
taald. Het boekje over Griekenland
zou men kunnen beschouwen als een
combinatie vun een populaire ge-
sehiedenisverhandeling met een mo
derne reisgids. De moeite waard!