Aanvaardbaar routinewerk
door Piet van Aken en Ab Visser
PIERRE PALLA: repertoire
van 10.000 muziekstukken
„w
„De Nikkers" (hoog gegrepen) en
een Valstrikin opdracht
Het Guggenheim-museum in
New York nu geopend
Van der Elsken exposeert
H'
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1959
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
UIT ZUID EN NOORD..
Roniaus die uit werkelijke innerlijke noodzaak ontstaan, en
romans waaraan de auteur met plezier en vreugde schreef,
overtuigen de lezer bijna altijd van hun waarachtigheid. Ze zijn
helaas schaars. Vele oorzaken verplichten een auteur om te
werken ook als de innerlijke drang en het genoegen in het
schrijven verre blijven. Hij wil bijvoorbeeld in de circulatie blij
ven, hij wil de bijverdienste van een boek-extra niet missen, hij
krijgt een opdracht, of hij kan het schrijven eenvoudig niet
meer laten en hij schrijft zoals zijn hart slaat, zonder dat hij
er bij denkt. Dan ontstaan boeken, de overgrote, tamelijk kleur
loze massa, die, als ze van goede auteurs stammen nu niet be
paald slecht zijn en de aandacht nog wel even weten te boeien,
maar die toch met geen enkel facet de letterkunde verrijken en
die men prompt vergeet. Zij zijn het goede routinewerk, de al
lure verraadt zich wel, en men weet of voelt dat de schrijver
beter kan. Dat dergelijke boeken teleurstellen, hoeft geen nader
betoog.
Piet van Aken heeft mét „De
Nikkers" een bijdrage geleverd
tot de schaarse Belgische kolo
niale literatuur. Hij heeft met
dit boek nogal hoog gegrepen
en zich in een geheel ander mi
lieu bewogen dan gewoonlijk.
In zoverre heeft hij dus variatie
gebracht. Vaak echter doet „De
Nikkers" denken aan 'n minder
goede vertaling, naar Graham
Greene b.v., slecht door het slor
dige onverzorgde Nederlands.
Slordig is het boek ook in ander
opzicht. Zo wordt een vrouw ge
ïntroduceerd als Egyptische
zij blijft dit een paar hoofd
stukken, om dan, tot tweemaal
toe, eën „Griekse" genoemd te
worden.
Dat zoiets eventueel in een met tus
senpozen ter hand genomen ma
nuscript gebeurt is te begrijpen, dat
het na het corrigeren van de proeven
zo bleef staan, niet. Dit alles klinkt
in mineur, en inderdaad is ..De Nik
kers" geen roman om erg enthousiast
over te zijn. Het (ook al onhelder
fgestelde) motto van Maurice Roe-
ants: „Ik hoef slechts de ogen te
sluiten om meer van de wereld en
van do mensen te wetenr dan door
om het even welke studie, is om het
even welk milieu, stad of dorp, hier
of „overzee", doet vermoeden dat
Piet van Aken inderdaad alles heeft
„verzonnén" zoals een waarschuwing
ten overvloede aangeeft. Op die wij
ze zijn soms de beste boeken ont
staan, maar niet in dit geval. Van
Letterkundige kroniek
door HANS WARREN
Akens „nikkers" zijn inderdaad nik
kers, geen negérs. Dat hij deze deni
grerende, haast hinderlijke term al
door gebruikt, wijst geenszins op een
discriminatie van zijn ziide, wel op
een vreemd-zijn van de mensen die
hij uitbeeldt. Zijn nikkers zijn stereo
tiepe figuren of zwart gemaakte
blanken. Zijn werk is samengesteld
uit de beproefde ingrediënten voor
koloniale literatuur: theoretische ge
sprekken vol gemeenplaatsen tussen
hooggeplaatste ambtenaren en in
dustriëlen, wrijvingen tussen deze
enerzijds, en een vaag contact met
de „zwarten" als massa anderzijds,
plus de onvermijdelijke liefde van
een blanke voor een inlands meisje,
in dit geval een halfbloed, half-
Griekse, die er wel schuldig aan is
geweest dat de Egyptische in het
boek van nationaliteit wisselt.
Achtergrond: een uit te vechten
vete tussen een gouverneur, Clau
sen, die een administrateur,
Meersman, zijn meisje heeft ont
futseld en diens carrière bedor
ven. De twee mannen komen on
gelukkigerwijze weer samen en
dan worden de politieke verwik
kelingen in het land gebruikt om
de persoonlijke strijd uit te vech
ten Het kost heel wat negers liet
leven, en ook Clausen en zijn
vrouw gaan op spectaculaire en
hoogst onwaarschijnlijke wijze
ten onder. Het meeste plezier be
leefde Van Aken blijkbaar aan
het beschrijven van een lijken
transport. Men zou wensen dat hij
overal in dit boek een dergelijk
indringend en plastisch vermogen
aan de dag had gelegd.
-- DE KERKERAAD van de Re-
mom t rants-Gereform eerde Ge meent e
te Amsterdam heeft de oude ketk
aan de Keizersgracht, die niet meer
voor de eredienst gebruikt wordt, per
15 oktober j.l. verhuurd aan de Ne
derlandse Opera Stichting, die deze
ruimte zal benutten voor repetities
en voor het opbergen vamrequisieten.
HERMAN KREBBERS zal op 28
november in Lissabon concerten van
Mendelssohn en Mozart vertolken
met het symfonie-orkest van Lissa
bon. Krebbers zal dit. seizoen tevem
solistisch concerteren in Duitsland en
Italië.
GEDEPUTEERDE STATEN van
Groningen hebben Provinciale Staten
voorgesteld de stichting operagezel
schap ,J?orum" te Enschede voor
1959 een subsidie toe te kennen van
f 7000,en voor 1960 en volgende
jaren ftot wederopzegging toeeen
subsidie van f 10.000.— ver ia"
Met „De Valstrik" heeft Ab Vis
ser voldaan aan de opdracht
van de minister van O., K. en
W. om een korte roman met auto
biografische inslag te leveren. Hij
schreef een boek dat in de Jo-Rut-
gersreeks past, ergens in de buurt
van het tweede deel ervan, „De vlag
halfstok", maar dat toch een volko
men op zichzelf staand werk is. On
ze verwachtingen waren tamelijk
hoog gespannen na het laatste boek
van Ab Visser, „God in Frankrijk",
maar helaas haalt „De Valstrik" dit
peil niet. Het is een onderhoudend,
sympathiek boek, doch nog meer dan
het werk van Van Aken routine
werk. Van Aken trachtte althans
iets nieuws, Ab Visser bleef bij zijn
oude manier; direct, eenvoudig, een
beetje wrang-wijs, maar noodzaak
ontbrak ook hier. Zijn dramatische
climax, evenals in „De Nikkers" te
gen het slot geplaatst, is geloof
waardiger uitgevallen, ook al gelooft
men er hier evenmin in. Het doet
ontleend aan, men denke aan Her
mans b.v-
„De Valstrik" toont ons Jo Rut
gers tijdens de bezetting. Hij is
een halfslachtige figuur, die over
al tussen door scharrelt. Hij wil
graag illegaal werk doen, maar is
niet uit het goede hout gesneden,
zodat niemand hem iets toever
trouwt. Hij komt dan in contact
met een zeer onbetrouwbaar indi
vidu dat hem geheel en al in de
ban brengt. Deze Leen Mulder is
o.a. gevaarlijk voor de illegali
teit. Voor het eerst krijgt Jo Rut
gers dan een opdracht: hij moet
zijn vriend doden. Zelfs dan is hij
een marionet: de opdrachtgevers
weten dat hij het niet zal kun
nen en gebruiken hem slechts als
indicatuur.
„De Valstrik" verraadt, evenals „De
Nikkers" vele goede kwaliteiten van
de auteurs. De sfeer van de bezet
tingstijd wordt duidelijk o]
het grauwe rondhangen
het organiseren van miserabele fuif
jes, het leven in schaduw en uitstel
van zovele gewone mensen.
Jo Rutgers, een figuur waar men
gaarne in gelooft, dient echter niet
te sterk gedramatiseerd te worden.
Dat merkt men zelfs in „God in
Frankrijk". Ook al schiet hij tekort,
zoals hier, waar hij de politieke
moord eenvoudig niet begaan kan,
toch voelt men iets onechts. Het is
het gevaar van het romantiseren
van autobiografische gegevens. De
volwassenheid dan wel het artistieke
inzicht in verhoudingen van de au
teur bepalen de dosis. Gebrek aan
volwassenheid en zelfinzicht hoeft
men Ab Visser niet te verwijten. Dat
hij te kort schoot schuiven we eerder
oi» het feit, dat hij terwille van zijn
publiek een spannend slot heeft be
dacht, dal er in de doorleefde reali
teit van leven en oeuvre helemaal
niet was.
Piet van Aken: De Nikkers Ad
Donker, Rotterdam.
Ab Visser: De Valstrik,
A. A. M. Stols, Den Plaag.
Nlederlantis Vallet
waar *v(o
Dertig jaar geleden stierf tc Ve
netië de vernieuwer van de dans
kunst Serge Diaghileff. Zijn na
gedachtenis wordt in december en ja
nuari plechtig herdacht te Montr
Carlo, waar een aantal beroemd'-
dansers en danseressen zoals Margot
Fonteyn, Alice Markova, Y vette
Chauvire, Dolin, Serge Lifar en an
deren zullen optreden.
De directeur van het Theatre de Mon
te Carlo heeft ook het Nederlands
Ballet uitgenodigd aan deze herden
king deel te nemen, nadat men het
bad zien optreden tijdens de gala
voorstelling in Den Haag op 19 ok
tober. Er zullen door het Nederlands
Ballet in totaal vier voorstellingen
worden gegeven en wel op 1. 2. 3 en
4 januari. Op 6 januari treedt het Ne-
derlands Ballet weer op te Rotter
dam. In het programma tc Monte
Carlo zullen onder meer gedanst wor
den Presages, Suite en Blanc, De
Verloren Zoon en Concerto Barocco.
Bovendien zal er een wereldpremière
worden uitgebracht: „Othello" op
muziek van Maurice Thiriet, choreo
grafie van Serge Lifar. Dit ballet
speelt zich af in Venetië. De titelrol
zal worden gedanst door Billy Wilson
met als partner Sonja van Beers.
Joan Cadzovv zal ais gastsoliste in
deze voorstelling meedansen.
„Aan de zelfkant van
samenleving"
Dezer dagen is in New York hel.
nieuwe Solomon R. Guggenheim-
museum, do veel omstreden
scheppjiigjvaii .de. Amerikaaajs?.,. jjr- «c landschappep, en ..werken uit.de
chitect' Frank Lloyd Wright, die m school van Barbizon. Aan het eind
juni van dit jaar overleed, officieel van de twintiger jaren kreeg hij
geopend. Ter gelegenheid hiervan grote belangstelling voor de schil-
wordfc een speciale tentoonstelling derkunst van de 20e eeuw en vooral
gehouden van 134 schilder- en beeld- voor de werken, die naar zijn me-
bouwwerken van wereldbekende kun- ning een nieuwe kijk op de wereld
stenaars uit een groot aantal landen, gaven en in grote tegenstelling
waaronder Nederland. staan tot de oudere kunst.
Het gebouw valt in het stadsbeeld Zijn oorspronkelijke collectie moder-
van New York onmiddellijk op door ne kunst verkreeg hij met behulp
de ronde lijnen van het ongeveer zes van baronesse Hilla Rebay, die de
verdiepingen hoge gebouw, dat ge- eerste directrice van de Guggenheim-
dekt is door een koepel van draadglas. stichting werd bij de oprichting in
Het daglicht dat* nierdoor binnen- 1937. Deze verzameling werd voorlo-
dringt wordt, evenals hef kunstlicht pig ondergebracht in een gehuurd
„gefiltreerd", zodat het slechts als gebouw en in 1943 gaf hij Frank
diffuus licht tot de kunstzalen kan Lloyd Wright opdracht een nieuw
doordringen: er ontstaan dus nergens gebouw te ontwerpen. De collectie
•linsterende plekken of schaduwen, telt thans ruim 2500 kunstwerken,
n het cilindervormige gebouw is Guggenheim stierf in' 1949 en ver
geen trap, maar een zacht glooiende, maakte zijn gehele collectie aan de
schroefvormig verlopende helling, die stichting,
een totale lengte heeft van ongeveer
500 nieter. Met behulp van een lift -
kan men deze spiraal op elke hoogte
binnenkomen of verlaten. De schilde
rijen zijn volgens een geheel nieuwe
manier opgehangen aan de muur
vlakte, die zich aan een zijde van de
langzaam in een spiraal stijgende
vloer bevindt.
Het museum wil de herinnering le
vendig houden aan wijlen Solomon R.
Guggenheim, industrieel, filantroop
en beschermer van de kunst. Reeds
voor de eerste wereldoorlog begon hij
met het bijeenbrengen van schilderij
en en dat waren toen vooral de wer
ken van oude meesters, Amerikaan-
(Van een medewerker)
n liet door velen zo gepre-
i zen tentoonstellingsge
bouw Zinnehof te Amers
foort, schepping van archi
tect G. Rietveld, worden tot
en met 29 november foto's
van Ed van der Elsken ge
toond. Van der Elsken is be
zeten van zijn vak. Men be
haagt liem niet met bet ver
lenen van bet predicant
„kunst" aan zijn werk. Van
der Elsken zegt niet meer te
zijn dan een fotograaf, die
voor zijn vak alles trotseert.
HU is altijd paraat, altijd daar
'waar de camera een beeld kan
vangen uit het door zijn schake
ringen zo rijke leven. Dat kan in
het zo fotogenieke Parijs zijn,
maar evengoed in een stil dorp
van de Achterhoek of in de mens
overweldigende natuur van Afri
ka. Ed van der Elsken is een ra
zende reporter. Hij duikt overal
op. Hij legt momenten vast waar
aan een ander schouderophalend
voorbijgaat. Momenten die, de
toekomst zal het ons Ieren, on
vergankelijk waren. En al wijst
Van der Elsken dan het predicant
kunst voor zijn werk af, dan is
er toch die zekerheid, dat het ar
tistiek bezield is. Dan staat er
toch een fotograaf achter het me
dium, die meer ziet dan het ge
wone plaatje. Een fotograaf, die
de beschouwer van zijn werk het
suggestieve beeld toont van de
zo boeiende twintigste eeuw.
Over Van der Elsken wordt ge
zegd, dat hij alleen de schaduw
zijde van het leven ziet, maar
dan kent men zijn werk onvol
doende. Dan nam men wellicht
nooit kennis van zijn fijnzinnige
visie op 's mensen meest gracieu
ze uiting, de dans. Dan begreep
men niet de zo uit het leven van
een wereldstad gegrepen heel
den: de voor een koets dromende
paarden. Dan peilde men niet de
milde atmosfeer in veel van zijn
foto's, die nochtans beelden uit
een bewogen tijdsgewricht zijn.
Uiteraard hangt men wel eens al
te wonderlijk formules aan het
werlc van Ed van der Elsken op.
DE IN AMERIKA wonende Ne
derlandse pianiste Tan Crone zal in
januari a.s. een reeks concerten ge
ven in Venezuela, en op de Neder
landse Antillen. In opdracht van de
Sticusa reist mej. Crone vandaar
door naar Suriname, waar ze zes
maanden zal blijven. Zij zal er o.m.
optreden als docente aan de Suri
naamse Volksmuziekschool.
DE OPERAZANGER Jules Moes
uit Amsterdam vierde gisteren zijn
80ste verjaardag. Hij begon zijn
loopbaan in 1902 bij het toenmalig
Amsterdamse Lyrisch Toneel en ver
vulde nadien talrijke rollen van be
kende opera's bij gezelschappen in
binnen- en buitenland. In Rotterdam
was hij bovendien hoofdleraar solo
zang en directeur van de operaklas
aan het conservatorium van Jos
Holthaus.
In het door hem geïllustreerde
boek over „Jazz" komt men bij
de bijzonder suggestieve foto's
bijvoorbeeld tot vreemdsoortige
literaire ontboezemingen. De.
vraag is of Van der Elsken's fo
to's wel toelichting behoeven. Zij
zijn stuk voor stuk zó expressief,
zó op het juiste moment tot stand
gekomen, dat een ieder er zon
der meer vreugde, smart of er
gernis aan beleeft
Dodendans in
Frans Equatoriaal Afrika
Erkenning als ernstig musicus
naar zijn land, maar ook aan
heimwee naar werkelijke muziek.
Een man die de laatste strengen
wilde breken van de tros, die hem
jarenlang aan de cinema had ver
ankerd, aan een wereld van cellu-
Ioid-dromen en schïjnmuziek, die
hem een nachtmerrie geworden
was.
vier in te studeren, en waande Daa* 'Tns 'e ",idd,'r-
zich gedekt. Maar Wood kwam -£V*J X
met èén vijfde versie opdraven, nl. «»sa<*t'S instrument, dat
een eigen bewerking! Een Vol- sten,d ,was P"™ en te raebke-
ledlge orkestpartitu.fr die boven, t™ ala
op het orgel moest staan en 5Iaar,d,t ko" k™ cr and"e
waaruit Patla zijn partij moest "«'«'"s- En andere muziek,
at kan ik meer willen?" vroeg Pierre Palla mij die ziften. „Het ding was haast een want Pniia «peeldeBach. Een
(Van een bijzondere medewerker)
meter hoog, zodït het leek, of ik S'Vjï"* ïflSf"
onder het spelen vergeestelijkt in de T°dc>"a en Fnga m d klein,
radio als pianist in een band. Ik zorgde ervoor, dat ik steeds de lucht zat te staren. De recen- ue. yoigenae avona, ju een o\ er-
avond, toen ik hem bezocht. „In 1931 kwam ik bij de ^der
meer naar de ernstige muziek toeschoof. En nu? Nu heb ik Xen... zij wiéten niet
m'n begeleidingen, audities, eigen recitals zelfs m'n eigen alles.
publiek". Palla toont me een volle map met muzikale vragen waal.0-m had Palla niet
voor znn veel beluisterd programma: „Uit Pierre Pallas |VI geweigerd? Eenvoudig, om-
Brievenbus". ju vo^Wassmko mm gP£u;j£K„'
Behalve dat heeft bij een lieve echtgenote, een gezellig huis toetsen gaan we terug naar een wijding,
en een tuin, waarin hij naar hartelust kan spitten. Hij zou er nacht in 1931, waar we hem vin-
trouwens moeilijk nog meer bij kunnen doen. „M'n dag is sc?o?o?gciVsmtërt^eenngJ,óöt
volkomen gevuld met muziek. Ik sta nu al om halfzeven op..." theater moest worden^ ingewijd
het spelen vergeestelijkt in 2.
'^afkraakten6hadden "Sde £aal. na het Stedelijk Or-
arkraakten, hadden kegt kwam; Bach GoIvend aalI_
ruisend uit de verte als fijn pia
nissimo, van lieverlee aanzwellend
tot een storm van muziek, ge
selend de hoofden en harten van
een publiek dat er verbouwereerd
as inderdaad: een in-
was, voor hij in 1929 bij de
En dan nog de schnabbels! We
gaan nu een stapje terug en Pierre
Palla vertelt mij, dat hij in mei
drie hele nachten heeft moeten
concerteren. „Fontana" had 40
platen nodig voor het buitenland,
mét een mooie Russisch klinken
de pianistennaam. „Wel", zegt
Palla, „als ze „Plomplomski"
mooier vinden dan mij naam, a
la bonheur. Hoofdzaak was dat
het klassieke werken waren".
Hier neemt een briljant pianist
met een repertoire van naar
schatting 10.000 muziekstukken
dus zelfs genoegen met anonimi
teit, simpel omdat het om muziek
ging ,die de moeite van het spe
len waard was. Om dit beter te
grijpen moeten we zijn levensweg
terugwandelen. Deze omkering
geeft Palla mij als het ware in de
pen door een geval, waarin aan
zijn spel ook een russofiele naam
werd gekoppeld. Ter geruststel
ling: de tenen, waarop hier ge
trapt zou kunnen worden, zijn in-
Palla was toen ('29-'31)°adviseurl Vjütse orgelfabriek kwam bio-
ïnspeler bij de Duitse Theater- scoopor^amst^ bij Tusclimski 111
middels tot stof en asse vergaan. ÖXlfabriok-PhilliDS
En dus mag die zaak eens uit de cAnA
doeken. Het reusachtige ding had 6000
Op een concert eiste men van -
Pajh, eer, modern orgelwerk. "S.™" SS?"®! leven. Elke midda;
ware prestatie zat irT het feit. dat woordde de geplaagde directeur,
Palla dit a l improviste heeft ge- wiens hoofd waarschijnlijk omliep
daan. „al neemt U Bach... repeteer des- pj
Hij werd eens aangezocht om op noods om 12 uur vannacht als de bi
zeer korte termijn (ook dit was
voor de oorlog) het 10e orgelcon
cert van Handel te spelen met
Sir Henry Wood als gastdirlgent.
Palla, die wist dat Handel wel
terdam. 7 jaar lang. De klas-
siek-opgevoede Limburger, Palla.
- miste een aansluiting en accep-
p jpen en was in staat al het ge- teerde om den brode°in 1922 die
knjs te leveren, dat het publiek organistenplaats. Maar het was
nu eenmaal van een wonderor-el gefn leven. Elke middag en avond.
„Maar ik kreeg geen voor- verwachtte. Maar toen Palla op feestdagen de hele §ag, koerde
bereidingstijd. Toch heb ik een hoorde dat het Stedelijk Sympho- hij op de Wurlitzer nij dè stomme
razend-modem ding gespeeld, een me-Orkest Wurttembeig aan zijn fjlm dc sentimentele „Wunsch-
orgelfantasie van Trazomaw (of „inwijding vooraf zou gaan, kon Het is een moeras waarin
zoiets). Ik kreeg daverende re- d.e gefrustreerde driftige artiest men wegzinkt. „Ik móést hieruit
cencies, daarom heb ik dus nooit fich nmt meEr inhouden. „Wat proberen weg te komen en de
durven opbiechten, dat ik eenvou- Kan lK, ,na zoiets nog spelenband met de werkelijke muziek
dig een orgelfantasic van Mozart vroeg hij sarcastisch, „Hoempa- vast te houden:'. Elke morgen
achterste voren heb gespeeld". De ""fo,eepr^ant- oefende hij niet zijn klassieke trio.
Avonds, tussen de voorstellin-
;n door studeerde hij op een
piano in de projeetiekamer van de
bioscoop. ,Als ik ook maar een
moment van die zeven jaren had
„Wie speelt dear ia de n«*t", ?S«dSwreSrUderen'
mogen voorbijgangers zich wel Hoe begrijpelijk dus. dat deze
hebben afgevraagd. Wel, het was d'e tenslotte aan de over
kant van het moeras de muziek
heeft bereikt, eenvoudig zegt:
heimwee „Wat kan ik meer willen!"
werklui weg zijn".
vier verschillende versies van dit T_
concert heeft geschreven, trok er een Hollander, Pierre Palla, met beeft
een volle naclit voor uit om ze alle alleen ten prooi aan
