De vorstelijke bezoeken van de
Graaf van Holland en Zeeland
DE KERKEN
maatschappij
„Nederlandse restaurants zijn
levensbeschouwelijk kleurloos"
IN IKOR PROGRAMMA WORDEN
„NIEUWIGHEDEN" INGEVOERD
JEW YORK IS 'S WERELDS
GROOTSTE ZEWimSVELD"
DONDERDAG 5 NOVEMBER 1959
PROVINCIALE ZEEÜW8E COURANT
19
ZEEUWEN IN DE MIDDELEEUWEN
„Huse en hove" in vele steden
voor „hof en hofhouding"
Wanneer de graaf van Holland en Zeeland zijn Zeeuws gewest
ging bezoeken, stak hij van wal aan het Spui in Den Haag en
voer vandaar naar zijn kasteel te Sinte Geerdenberge (Geertrui-
denberg)waar hij enkele dagen op zijn verhaal kon komen, eer
de reis werd voortgezet.
De graaf reisde steeds met vrouw en kinderen en een groot ghe-
sinde (gevolg)waarvoor onderweg gezorgd moest worden. Voor
hij vertrok kwam er dan ook heel wat kijken. Knechts sjouwden
en zeulden zuchtend de met ijzer beslagen koffers, waar het
linnengoed was ingepakt en de „meester van der eoken", ofte
wel de opperkok, hield toezicht op het inladen van de proviand
en het keukengerei, terwijl de knechts van de meester van der
messen, van der scotel, en van der nappe aan kwamen draven
met de „ledernen bizaedsen", waar het zilver en het tinnen eet
gerei in werd vervoerd. De knechts van „den camerlinc" gingen
gebukt onder de gobelins en de tapijten, waarmee de kamers,
waar de graaf en gravin zouden verblijven, moesten worden ge
stoffeerd, en de meester bottelgier zorgde ervoor, dat de wijn
vaten aan boord kwamen, en goed gestouwd werden.
Dit alles moSst worden uitgepakt
in elk kasteel, waar hij onderweg
vertoefde, en daarna weer worden:
ingeladen, want als het gezelschap
Geertruidenberg had verlaten, kon
do graaf nog in Bergen op Zoom
overnachten, waar hij eveneens
een huis bezat, alvorens de Zeeuw
se bodem te betreden.
Zijn huizen
Ook in Zeeland ontbrak het niet aan
logeergelegenheid voor hem en zijn
hofhouding. Hij kon landen in Zie-
rikzee, waar hij „huse en hove" be
zat, en waar zijn kastelein Jan Bou-
dijns voor de bedden moest zorgen.
In deze stad, die destijds de voor
naamste stad van Zeeland was,
bracht hij bijna elk jaar enkele da
gen door en soms kwam hij er zelfs
meer dan eens in het jaar. De rent-
Door Jac. R. W. Sinninghe
meester van Beooster-Schelde, een
voornaam ambtenaar, had het recht
om in dit huis te vertoeven, wan
neer hij op Schouwen moest zijn, en
moest dan van het nodige worden
vporzien, waarvoor de kastelein als
tegenprestatie jaarlijks „een hoet"
tarwe ontving.
Ook bij Vlissingen bezat de graaf
„een steen huls metter meetwater
ende hofsteden also binnen den
utersten graft (buitengracht), dat
Jan van Oosterzobburgh (Oost-Sou
burg) van hem gekregen had op
voorwaarde „dat dit onse open huijs
bliven sel op ende of te riden ende
ons mede te behelpen in onsen oer-
loghe", waaruit blijkt dat dit stenen
huis een kasteel was.
Met de schenking of belening van
een groot en versterkt huis, op voor
waarde dat dit enkeledagen per
jaar als open huis ter beschikking
zou staan van de graaf en zijn ge
volg, werden in de loop der jaren
verschillende Zeeuwse edelen verrast,
zoals Claes van Borssele en zijn
vrouw Maria van Arneniuijden, die
met Popkensburg beleend werden,
terwijl het slot van Arnemuiden
reeds „open husinge" was „tot wat
tiden, dat wijs te doen hebben
moghen", en het Huis te Ellewouts-
dijk op deze voorwaarde voordelig
kon worden gekocht door Raes van
Borssele.
Logeren
De eer om de graaf binnen de muren
van zijn huls te mogen ontvangen,
bracht menig rijk burger ertoe om
zijn getorend huis voor een kort
stondig verblijf aan te bieden, zoals
ook een Goese poorter deed, terwijl
de landedelen hem om diezelfde re
den gaarne herbergden, waarbij nog
kwam, dat zij op een geschenk voor
„belle chiere (goed onthaal) ende
heuschheden" (hoffelijke ontvangst)
hoopten.
In Middelburg logeerde de graaf
meestal in de grote Praemonstra-
tenser abdij. Hij had daar niet al
leen zijn eigen kamer, maar zelfs
een zaal tot zijn beschikking om
mensen te ontvangen em feest te
vieren en een „vierscarne", een
vertrek om recht te spreken en de
vierschaar te spannen. Zijn kler
ken vonden er „een clercs earner"
waar ze de boeken konden bijhou
den, terwijl kok en bottelier zich
spoedigt huisvoelden in een aparte
„cokene (keuken) ende bottelrije"
in de uitgestrekte abdij.
De abdij werd herhaaldelijk door de
graaf bedacht met privilegies en
voorrechten, en dat te meer omdat
de abt van dit rijke klooster de
graaf meer dan eens bijsprong, als
hij in geldzorg verkeerde. Eèns ver
kocht de graaf, om zijn schulden te
dekken, aan de abt honderd gemeten
lands te Gherofsdijk en stelde dit
land vrij van schot (belasting); een
ander maal beleende hij hem met
4240 gemeten lands op Walcheren,
begiftigde hem met de tienden van
de oogst en schonk hem 3800 ge
meten op Noord-Beveland, „welke
wi uter souten vloeden gewonnen
hebben", dus pas bedijkt land.
Stadsbestuur
Wanneer de graaf in de abdij was
ontvangen, verscheen al spoedig de
stede-cnape van Middelburg, om hem
namens schepenen, wijn of een ge
schenk voor zijn tafel aan te bieden,
een zalm, een ree of gevogelte. Toen
graaf Aelbrecht in 1373 in de abdij
vertoefde en de gravin haar jongste
zoon, een zuigeling nog, bij zich had,
kreeg de baby van de stad een gul
den croes en een waterpot, terwijl de
voedster, „de joncfrouwe die de
jonge Aelbrecht soechde" een geld
stuk ontving.
De stadspipers (pijpers) kwamen
hun heer met muziek verwelkomen
en „speellude" die toevallig in de
stad of op het eiland waren, ver
zochten aan „mins heren tafel" hun
kunsten te mogen vertonen. Aan zijn
tafel nodigde de graaf zijn gastheer
de abt. de baljuw en anderen, die
hem konden meedelen wat er in zijn
goede stad en op het eiland was ge
beurd sinds zijn laatste bezoek cn
welke klachten hem waarschijnlijk
wel zouden bereiken.
Scholieren
Als ze dan aan tafel gezeten waren,
kwam de scolieren voor hem zingen
en een „spreker" of dichter droeg
zijn werk voor: dat geschiedde aan
het einde van de maaltijd na de eer
ste drie of vier gangen, als men aan
het banketteren was, met creften
(kreeften), „heet snoecken", en an
dere vissen, zoals „stoers" (steuren),
„salmen, Iampreijen" en met „roest"
(allerlei gevogelte en klein wild).
Dat zo'n bezoek aan de stad soms
duur kwam te staan, blijkt zonne
klaar uit de rekeningen, want dan
werden van stadswege de hovelingen
en de hoge en lage ambtenaren be
giftigd" elc na zinre state en officie".
Geldgebrek
Ernstiger was dat de graaf en de zij
nen, die zo vaak met geldgebrek te
kampen hadden, dit bezoek benutten,
om geld van de stad te lenen. Soms
gelukte dit, wanneer als contra
prestatie voorrechten werden ver
leend. maar als de economische toe
stand ongunstig was en de stad het
niet kon missen „in gheenre manie
ren verdraghen en woude" zag men
de komst van de landheer met
schrik in het hart tegemoet: men
had dan veel diDlomatieke tact no
dig om hem en de zijnen met zo veel
geschenken 'af te schepen, dat ze
„der stede qiyte" scholden.
Wanneer de graaf in Zeeland was,
nam hij steeds deel aan de volks
feesten, bezocht de jaarmarkten en
kermissen, schoot in de doelen
naar de papegaai, en zat soms mee
aan een gildemaaltijd. Ofschoon hij
meestal slecht bij kas was, zou hij
nooit nalaten om aalmoezen uit te
delen aan zieken, armen en bede
laars die hem volgden of buiten de
stadspoort op hem wachtten „de
siecke luden buten die poorte om
landvolk hem onderweg, als hij
een aelmis vragende", terwijl het
voorbij reed, kwam begroeten en
dan graag een drinkgeld in ont
vangst nam.
Amerikaanse atoomraket
over tien jaar gereed
Volgens het plaatsvervangend hoofd
van het Amerikaanse nationale bu
reau voor lucht- en ruimtevaart dr.
Hugh L. Dryden, zal men waarschijn
lijk binnen tien jaar kunnen beschik
ken over een atoomraket.
Het eerst zal, volgens hem atoom
energie worden gebruikt voor de
energievoorziening van instrumenten
zenders en controle-apparaat, later
ook voor de aandrijving.
Zulke atoomraketten zouden dan ge
bruikt kunnen worden als laatste
trap voor een grote interplanetaire
raket, zoals de Saturnus en de Nova,
die nu worden ontwikkeld.
Voor vluchten tot zeer diep in de
ruimte zal alleen kernenergie vol
doende zijn, zei hij.
In de Verenigde Staten en Canada
is sinds kort voor acht luttele dollars
een klein zuurstof-apparaat te koop,
dat in iedere auto gemakkelijk kan
worden meegenomen en dut bij onge
lukken op de weg kan worden ge
bruikt om slachtoffers in leven te
houden tot een ambulanceploeg is
aangekomen. De uitvinder kwam op
het idee een dergelijk apparaat te
makentoen hij een paar maal was
betrokken geweest bij een verkeers
ongeluk waarbij slachtoffers om het
leven kwamen, die door zuurstof ge
red hadden kunnen worden. Verschil
lende politie-Jcorpsen overwegen elke
patrouillewagen met een dergelijk
apparaat uit te rusten.
flIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllM
Medisch onderzoek
j per telefoon
H Franse artsen hebben dezer H
M dagen op 't wereldcongres voor m
de medische aspecten van de
lucht- en ruimtevaart te Rome
aangetoond dat dokters binnen-
H kort hun patiënten per telefoon
kunnen onderzoeken.
Een Italiaanse politieman die
als patient dienst deed, zat in n
een kamer met elektroden aan n
armen en benen terwijl in een
andere kamer een elektrocar-
diagram (een registratie van
zijn hartslag) werd gemaakt.
De impulsen werden door mid-
del van een gewone telefoonlei-
ding overgebracht.
Een dergelijk apparaat kan
worden gebruikt voor de medi-
sche controle van ruimtevaar-
ders tijdens hun reizen door n
het heelal en het kan eveneens
betrekkelijk goedkoop voor
j|j huisgebruik dienen om een n
gang naar de dokter onnodig
te maken, aldus de Franse des-
M kundige generaal Grandpierre. ff
Warenhuis in Lausanne
heeft een „rolstoep"
In een warenhuis te Lausanne in
Zwitserland is het eerste exem
plaar in Europa in gebruik geno
men van de „rolstoep", een soort
transportband met leuningen, voor
het vervoeren van personen zonder
stoppen voor in- of uitstappen.
Deze rolstoep kan ongeveer zes- tot
achtduizend personen per uur over
oen afstand van negen meter ver
voeren.
Deze „rolstoep" heeft een snelheid
variërend van 1.8 tot 3,6 km pér
uur; de snelheid waarmee een
voetganger loopt, bedraagt 2 tot 5
km per uur; op dezero Istoep wordt
zijn snelheid derhalve vergroot tot
bijna 4 tot 8,5 km per uur.
Volgens verkeersdeskundigen geeft
deze snelheid, gevoegd bij het feit
dat hier een continue stroom ont
staat, een beter vervoersbeeld over
de korte afstand dan met welk an
der vervoermiddel voor groepsver-
voer ook (tram, bus, taxi, onder
grondse) te bereiken is.
Het loopvlak van de rolstoep is van
rubber, speciaal voor dit doel ge
maakt met een geribbeld profiel.
De bekende Amerikaanse helikopter-
fabriek Sikorsky, heeft een nieuw
type de S 60 ontwikkeld voor
het Amerikaanse leger. Het meest
opvallend aan de machine is de „ca
ravan" -achtige cabine, waarin twin
tig soldaten een plaatsje kunnen vin
den, en die aan de eigenlijke romp is
opgehangen. Het nieuwe systeem
heeft verschillende voordelen niet
in net minst, dat het hinderlijke tril
len tijdens de vlucht grotendeels ver
dwenen. is.
en de
SOCIAAL-GODSDIENSTIG ONDERZOEK
Personeel verzwijgt vaak
eigen overtuiging
Pater C. v. d. Leemputte, Augus
tijn, die met zijn ordegenoot pa-
tér M. de Haas, vorig jaar van
het Nederlandse episcopaat op
dracht kreeg het bedrijfsaposto-
laat in de hotel-, café- en restau
rantbedrijven voor te bereiden,
heeft een voorlopig onderzoek in
gesteld naai de sociaal-godsdiens
tige situatie onder het Horeca-
personeel. Het onderzoek, een
„eerste terreinverkenning", is sa
mengesteld mede met hulp van
zijn werkgroep-binnenstad Den
Haag. Uitgebreider onderzoek
wordt dringend nodig geacht.
Hoe levensbeschouwelijk kleur
loos de Nederlandse hotel-resau-
rants meestal zijn, trof pater Van
der Leemputte pas in Amerika,
toen hij in menig opzicht restau
rant in New York, Chicago en
San Francisco op elke tafel een
kaart zag met „het gebed voor de
maaltijd" voor rooms-katholieken,
Protestanten en joden,
n de Horeca, waar behalve het
werkmilieu bovendien het ont
spanningsmilieu zijn invloed doet
gelden (niet zelden in contrast)
komt men misschien meer dan
waar ook in aanraking met
mensen, die er de meest verschil
lende levenshouding op na hou
den. Degenen die in de Horeca
werken rloen dikwijls een mentali
teit op, die niet steeds in overeen
stemming is met het christendom.
Zij ontmoeten mensen, die een
heel andere kijk hebben op huwe
lijk, gezin en religie en al moge
deze confrontatie mogelijk de per
soonsontwikkeling ten goede ko
men, de onervaren en nog niet
voldoende gerijpte personen wor
den er gemakkelijk door besmet,
aldus pater v. d. Leemputte.
De neutraliteit van het bedrijf
is wel eens oorzaak, dat de
functionaris 'n „gespleten" per
soon wordt, die zijn christelij
ke geweten en zijn christelijke
overtuiging letterlijk en fi
guurlijk thuis laat, als zijnde
niet te hanteren in het bedrijf.
Die neutraliteit, die zeker niet
anti-godsdienstig bedoeld is,
betekent in de praktijk nog
wel eens, dat uit een zekere
angst om de andere te kwetsen
eigen overtuiging verzwegen
en soms zelfs verloochend
wordt.
De vraag of voor een onderne
ming niet bedrljfsgenoten van ge
mengde levensbeschouwing het
openstaan en confronteren niet
een betere basis vormt voor sa
menwerken en samenverkeren in
bet bedrijf, dan de verbanning
van zijn eigen geloofsovertuiging,
dient ook in de Horeca-bedrijven
gesteld. Met liefde voor de per
soon en met eerbied voor de eer
lijke overtuiging van een ander
behoeft dit heus niet tot botsingen
te leiden, zoals wel eens gevreesd
wordt. Met verdringing was vaak
noch het personeel noch de gast
gediend.
Pater Van der Leemputte conclu
deert tenslotte, dat zo goed als in
de tussen-persoonlijke verhoudin
gen, ook in de structuren en heel
het economisch beleid de liefde
voor de mens moet doordringen.
Hiermee staat of valt de echte
gastvrijheid, de basis van het Ho-
reca-bedrijf.
Benoemingen bij de
Stichting Filmcentrum
De raad van beheer van de Stich
ting Filmcentrum, het oecume
nisch instituut voor vorming en
voorlichting op filmgebied In Ne
derland, heeft tot lid van het da
gelijks bestuur dezer stichting be
noemd ds. A. Dronkers, directeur
van het Centraal bureau voor
evangelisatie te Utrecht en advi
serend lid van de generale synode
der Nederlandse Hervormde Kerk.
Ds. Dronkers heeft deze benoe
ming aanvaard.
Het dagelijks bestuur van de
Stichting Filmcentrum heeft tot
medewerker voor de organisatori
sche opbouw benoemd luitenant
ter zee b.d. Koninklijke Marine
A. Jansen. De heer Jansen is op
1 oktober met zijn werkzaamhe
den in dienst van de oecumeni
sche filmarbeid begonnen.
Klankbeelden over
thema van de preek
De taken van het Interkerkelijk
Overleg in Radio-aangelegenhe
den (IKOR) zijn dezer dagen op
nieuw bekeken. In het program
ma zullen enkele nieuwigheden
worden verwezenlijkt. De direc
teur van het IKOR, mr. W. B.
Meyboom, veertelt in „Gemeen
schap der Kerken", het maand
blad van de Oecumenische raad in
ons tand, wat de aanleiding is
geweest van een nadere bezin-
zinning over de taken van het
IKOR: het koperen jubileum (op
1 maart 1947 is het IKOR voor
het eerst als zodanig in de Neder-
Zonde van de weg"
Aan de lijst van zonden waaraan
een mens zich schuldig kan ma
ken is een nieuwe toegevoegd:
„de zonde van de weg". Mgr. Pie-
tro Palazzini, secretaris van de
Vaticaanse congregatie van het
concilie, heeft deze zonde gepre
ciseerd als „onvoorzichtig rijden"
en „overtreding van de verkeers
regels", zoals het tot elke prijs
willen inhalen, ook in bochten, het
verblinden van tegenliggers, rij
den met te grote snelheid en rij
den in staat van dronkenschap
Deze zonde van de weg* begaan
ook politiemannen die door on.
acht^aamhéid, doordat zij niet op
letten, of omdat zij het niet wil
len. niet optreden tegen verkeers-
overtreders.
„New York is 's wereld grootste zendïngsveld". Dit verklaarde de
protestantse kerkeraad van deze stad onlangs, toen men de ernstige
problemen besprak, die de kerk hier ontmoet- In New York wonen
op elke vierkante kilometer méér niet-christenen dan ergens anders
ter wereld.
Vooral de protestantse gemeenten ondervinden ernstige moeilijkhèden.
Iedere maand komen er 2700 naar de stad, terwijl er 1300 uit weg
trekken. Dit zou naar Amerikaanse maatstaf een nieuwe kerk per
maand betekenen. Maar in plaats daarvan zijn er slechts acht nieuwe
kerken, in aanbouw of in voorbereiding, terwijl in de armste wijken
in de loop van de komende vijf jaar maar liefst 34 kerken zullen
worden afgebroken. Ook vormen de protestantse christenen een grote
minderheid In het stadsbestuur. Van de 208 rechters zijn er slechts
11 protestanten, en van de 34 mannen, die een leidende functie be
kleden in het stadsbestuur zijn er slechts 3 protestant.
landse omroep aangekondigd), de
komende Omroepwet (waarin een
vastere omlijning wordt gegeven
van de plaats der kerken in het
omroepverband) en in het alge
meen het gevaar van verstarring,
dat besloten ligt in het regelmatig
uitzenden van in hoofdzaak vast
ingedeelde programma's.
Een grote moeilijkheid noemt de
heer Meyboom het feit dat aan het
IKOR slechts drie uur zendtijd in
de week is toegewezen en wel al
leen op zondag en niet altijd op de
gunstigste tijden en bovendien met
op vier achtereenvolgende zonda
gen afwijkende tijdstippen. Er zijn
enige nieuwigheden, waarop ge
meenteleden en andere luisteraars
voorbereid zullen moeten worden
en waaraan ze even zullen moeten
wennen, aldus de directeur van
IKOR. Bij „nieuwigheden" moet U
niet denken aan geheel nieuwe
programmavormen zo schrijft
hij want na ruim dertig jaar
radio is niet te verwachten, dat op
dat terrein nog volledig nieuwe
dingen bedacht kunnen worden;
maar het gaat meer om hergroepe
ring van verschillende rubrieken,
enkele andere accenten, een wat
afwijkende opzet van bestaande
uitzendingen. Daarbij willen wij
trachten, geen enkele van onze ta
ken over het hoofd te zien.
Wij hebben die taken aangegeven
met de trefwoorden: kerkdiensten
(waarbij wij in de eerste plaats de
thuiszittende gemeenteleden op het
oog hebben, maar ook de buiten
staanders niet1 uit het oog verlie
zen), apostolaat, catechese (waar
onder wij ook begrijpen: kerk- en
zendingsgeschiedenis" dus ook
confrontatie met de cultuur en met
andere godsdiensten en opvoe
ding tot leven als christen), apolo
getiek, pastoraat, diaconaat (zowel
bezïnn'ng daarov a's de daad der
„Wüde Ganzen i "urgiek, oecu
mene. voorlichting.
Op ons programma staan nu onder
meer: een vaste rubriek voor het
contact van onze nieuwe radio
pastor met do luisteraars, pro
gramma's in het kader van het
kerkelijke vormingswerk (niet „er
over praten", maar „het doen"),
andere uitzendingen in cursus-
vorm, weer wat meer zangdiensten,
heel korte studiodiensten, getuige
nissen, het lezen van Bijbelgedeel
ten als zelfstandig programma-on
derdeel, kerknieuws aansluitend op
de kerkdienst: reacties daarop, ge
dramatiseerde klnnkberldcn over 't
thema van de preek en korte
diensten voor de leeftijd tussen
kinderdienst en jeugddienst.
