gedmgdB ziMumktoit
Waterleiding Romeinse legerplaats
werd in Nijmegen blootgelegd
DE KERKEN
HEINZ D
zó gebruikt men
TOMATO KETCHUP*.
Wat een smaakgenot»
9, maatschappij
MORGEN OP
HET BLONDE GEVAAR
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
DONDERDAG 29 OKTOBER 1959
PROF. BRUNSTING DEED ONTDEKKING
Onder keizer Nero nog beschouwd
als een overbodige luxe
Bij de opgravingen, die thans te Nijmegen op het terrein van
de voomalige Romeinse legerplaats worden verricht, heeft
prof. dr. H. Bmnsting een zeer belangrijke ontdekking ge
daan. De hoogleraar is er namelijk in geslaagd de waterlei
ding bloot te leggen van het kamp, waar, van 70 na Christus
af drieëndertig jaar lang het tiende Romeinse legioen gele
gerd is geweest. Dit legioen, het enige dat ooit in Nederland
gelegen heeft, kwam naar Nijmegen om Claudius, of liever
Julius Civilis te verslaan.
Prof. Brunsting noemde deze
vondst uniek en opzienbarend,
omdat men niet wist, dat de
Romeinse legioenen waterlei
dingen van deze aard in hun
legerplaatsen hadden. Een der
gelijk systeem van watervoor
ziening was namelijk onder
keizer Nero als „overbodige
luxe" fel bekritiseerd.
De opgravingen begonnen 25 mei
onder auspiciën van de Rijksdienst
voor het Oudheidkundig Bodem
onderzoek te Amersfoort.
De resten van de voormalige
Romeinse legerplaats werden
indertijd ontdekt door de oud
archivaris van Nijmegen, de
heer Daniels.
In onderhoud met het A.N.P. ver
telde prof. Brun3ting die hoog
leraar in de algemene archeologie
aan de Vrije Universiteilt te Am
sterdam en conservator van het
Rijksmuseum van oudeheden te
Leiden is dat hij bij het recen
te onderzoek de begrenzing van
de legerplaats, had kunnen vast
stellen. Deze bleek veel westelij
ker te liggen dan men vermoed
had en ze werd gemarkeerd door
een zware, door torens versterkte
vestingmuur met steunberen aan
de binnenkant. Dit is, aldus de
hoogleraar, een uiterst zeldzaam,
zo niet een uniek verschijnsel.
Hoewel de muur niet op de heu
velrand stond, ontbrak elk spoor
van een gracht. Ongeveer parallel
aan deze stenen wand bevond zich
een tweede zware, muur, waarach
ter men sporen van soldatenba
rakken aantrof, die een voort
zetting waren van de in 1951 ge
vonden militaire verblijven.
Kuil
Tassen de beide muren wachtte
prof. Brunstlng en de zijnen een
zeer grote verrassing. Hier werd
namelijk een geweldig grote, met
puin en aarde gevulde kuil aan
getroffen, die bleek uit te lopen in
een met zware blokken tufsteen
omrande waterput. Deze put heeft
een diepte van ongeveer twintig
meter, maar de financiële midde
len laten het niet toe om hem uit
te graven. In het bovenste gedeel
te van de put vond men een stuk
van een grafzerk met de naam
van een soldaat van het tiende
legioen. Zijn afkomst werd aan
geduid met de letters amp
die zowel de afkorting van de
naam van een volksstam als van
'n stad kunnen zijn. De put was
overdekt met een gebouwtje,
waarvan de vloer van Romeins
beton was vervaardigd. Naast dit
bronhuls stond op het hoogste
Kunt van de legerplaats een vier-
ant gebouwtje met een nog
zwaardere Romeins betonnen
vloer van allerlei materiaal.
Waarschijnlijk is dit de bodem
van een drinkwaterreservoir ge
weest.
Daar bij aansluitend, ontdekte
prof. Brunsting een dichtge-
worpen greppel, die hij eerst
voor een loopgraaf aanzag.
In deze greppel zat echter een
zware loden buis verborgen
van drie kwart meter lengte en
van een doorsnede van twintig
centimeter. Het lood van de
buis was meer dan één centi
meter dik. Het was niet moei
lijk om dit voorwerp te iden
tificeren als een Romeinse wa
terleidingbuis, zoals deze in de
oud-Romeinse steden gevonden
zijn. Daar van het gehele bui
zennet alleen dit ene stuk is
overgebleven, vermoedt men,
dat indertijd een hier ploegen
de landbouwer de leiding heeft
ontdekt en de lange reeks zwa
re loden buizen als een bui
tenkansje in de wacht heeft
gesleept. Tot geluk van de
wetenschap heeft hij één stuk
vergeten.
Tot nu toe heeft men niet kunnen
ontdekten hoe 't water uit de put
in het bassin werd gebracht. Dit
kan geschied zijn door slavenar
beid of door emmers aan katrol
len, die de Romeinen ook reeds
kenden.
Advertentie i
Nieuwe clowns
Communistisch-Chinese troe-
H pen in Tibet heben onlangs ff
ff clowns die geleken op Kroesjt- ff
ff sjew en Nenroe ten tqnele ge-
voerd om uiting te gqven aan
hun stalinistische gezindheid,
aldus bericht het Engelse blad
ff „Guardian". „De Chinezen §f
trekken zich niets aan van de
publieke opinie of Russische
adviezen".
ft Een gróte menigte Tibetanen M
zag hoe de soldaten net deden
H of zij de Kroesjtsjew- en Neh-
ff roe-clowns sloegen en schop- ff
ff ten.
Tot op heden zijn slechts
Eisenhower en Churchill als
f§ clowns in China verschenen. ff
iiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiniiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiil
Duitser na gedood te zijn,
gekruisigd
In een kamer naast zijn werkplaats
is maandagmiddag te Frankfort
Georg Krauser dood en aan de muur
gekruisigd aangetroffen. Door de
rechterhand van de man was een
zware spijker geslagen en zijn voe
ten waren aan de vloer van de ka
mer vastgenageld.
Bij het politieonderzoek is komen
vast te staan dat de schoenmaker
voor de kruising gewurgd werd. De
politie acht het echter niet onmoge
lijk dat hij zich vrijwillig heeft la
ten doodmaken. De laatste zes maan
den bracht hij zich herhaaldelijk
verwondingen toe uit boete. Tegen
de mensen, die hem bij zijn eventueel
vrijwillige dood assisteerden, zal een
aanklacht wegens moord worden in
gediend. De politie tracht uit te zoe-
:en wie Krauser dweepzuchtig op
vattingen deelden. Het zou een groep
van dertien mensen zijn.
KERKNIEUWS
Een week per maand
predikant in Parijs
Met toestemming van zijn kenke-
raad zal dr. J. van Goudoever, re
monstrants-gereformeerd predikant
te Leiden, elke maand een week
in Parijs arbeiden onder de leden
van de afdeling van de Nederland
se Protestantenbond aldaar.
Door het vertrek van ds. J. Zuur
deeg naar Wassenaar' is de afde
ling Parijs thans vacant. Dr. Van
Goudoever heeft in verband met
zijn niernve werk in Frankrijk ont
slag genomen als leraar aan het
Rijnlands Lyceum te Wassenaar.
NED. HERV. KERK.
Beroepen te Utrecht (als tweede stu
dentenpredikant) dr. G. van Leeuwen,
studentenpredikant te Amsterdam
idem (vac. prof. dr. A. F. N. Lek-
kerkerker) W. L. Jens, secretaris
AJJ.F-J. te Amsterdam; idem (vac.
A. J. Brinkman) S. Gerssen te Hui
zen (N.H.); te Slochteren B. Spaans
te Vrouwenparochie; te Hoenderlo
(toez.) W. W. Verhoef, vic. te Voor
burg; te Harich (Fr.) (toez.) A. van
der Schoot, vic. te Drachten.
Aangenomen het beroep van de clas
sis Rotterdam-Zuid als predikant
voor buitengewone werkzaamheden
(gees
huis)
GEREF. KERKEN.
Tweetal te Dieren (vac. H. v. d.
Plaat) W. Griffioen te NHkerk en
H. R. Zijlstra te Koudekerk aan de
Rijn.
Beroepen te Culemborg H. Scholing
te Zuidland.
geestelijk verzorger Delta-Zieken-
luis) K. P. van de Graaf te Heino.
De fles op tafel en een
flinke portie op het bord
PROF. DR. J. C. HOEKENDIJK
Laat gemeenteleden beslissen
over bestemming nieuwe kerken
In het oktobernummer van
„Wending" constateert prof. dr. J.
C. Hoekendijk dat met de Her
vormde Kerkbouwactie 1059 ge
kozen is voor uitbreiding van het
apparaat van één denominatie.
We dromen wel (soms hardop)
over één evangelische kerk in
Nederland, maar bouwen er in
elk geval nog niet naar toe. De
uitbreiding van het kerkelijk ap-
Earaat heeft prioriteit gekregen
oven de verandering van de ker
kelijke structuur.
Aan het slot van zijn actueel ar
tikel plaatst prof. Hoekendijk een
verlanglijstje met drie vragen.
•Zou het mogelijk zijn afstand
te doen van ons „monumenten
complex" en kerken te bouwen
die zoveel mogelijk op tenten lij
ken? Onze mobiele samenleving
verlangt een mobiele kerk: een
tabernakel die mot de mensen
mee kan reizen.
Zou het mogelijk zijn, dat de
kerkleden worden opgeroepen en
in staat gesteld zelf mee te bou
wen In de zendingsliteratuur
wordt er herhaaldelijk op gewe
zen, dat een kerk pas dan „het
échte, eigen huis van de gemeen
te" kan worden, wanneer het niet
alleen geld („dat meest abstracte
van alle offers") maar ook blaren
en zweet heeft gekost.
Dat zal toch wel niet alleen voor
Azië en Afrika gelden.
De „zelfbouw-projecten" ko
men er weer in: de oecumeni
sche werkkampen vermenig
vuldigen zich; de katholieke
bouworde, in 1953 gesticht met
het doel „door vrijwillige hulp
bij de woning-, kerk- en
schoolbouw het Godsrijk in de
wereld te bouwen en de vrede
onder de volkeren te bevorde
ren" heeft snel om zich heen-
gegrepen (1959: in 20 landen).
Ook in Nederland zijn enkele
kerken met deze zelfbouw be
gonnen.
Kan ook de hervormde actie
dit offer van tijd en energie
vragen en zouden de architec
ten met de inzet van onge
schoolde krachten kunnen re
kenen
Zou het, tenslotte, helemaal on
mogelijk zijn, dat de gemeentele
den zelf de beslissing kregen
over de bestemming van de ge
bouwde kerken?
Ik denk aan Park Forest, een
nieuw woninggebied ergens in
Amerika. Bij de planning van do
stad werd aan de verschillende
denominaties grond voor de kerk
bouw aangeboden. Dat werd een
hopeloze mislukking: ieder eiste
voor zich teveel op. Toen werd
de voor de protestantse kerken
bestemde grond aan de protes
tantse ingezetenen toegewezen.
Die besloten voor de gehele ge
meenschap één evangelische kerk
tc bonwen: een community
church.
Deze Park Forest-formule is se-—
dertdlen in Amerika in vele nleu- 1 aken VOOr de Zending in
we woongebieden gebruikt. Waar- f_ J__kt,,,
schijnlijk zitten we hier in Ne- Indonesië en lNW.-vjUinea
derland niet zo los in onze deno-
woongebieden aan de gehele pro
testantse bevolking een gebouw
aanbieden en vragen een nieuw
begin te maken in het nieuwe
land; daarbij de mogelijkheid
open laten dat het gebouw straks
niet als „hervormde" kerk dienst
zal doenZo zou goed duide
lijk worden, dat er in deze kerk
bouwactie niets van het zo ge
vreesde „Hervormdisme" in net
spel is, maar da£ hier alleen maar
service bedoeld is van de kerk,
die er is voor het volk.
Meer en meer leken
in Duits kerkewerk
De Evangelische Kirche in Duits
land heeft in een nieuw statis
tisch rapport, dat in München
werd uitgegeven, het recente te
kort aan protestantse predikanten
onderstreept. Meer dan 3000 pre
dikantsplaatsen zijn vacant of
provisorisch bezet. Op het plat
teland heeft men één predikant
op 1500 zielen en in de randge
meenten der grote steden één op
de 4000.
Om dit gebrek aan predikanten te
hulp te komen zijn de protestant
se kerken van Duitsland volgens
dit rapport begonnen met het toe
laten van leken zonder theologi
sche vorming, die na een vooraf
gaande instructieperiode als
„academische predikanten" mo
gen fungeren. Momenteel zijn er
100 van zulke leken werkzaam;
bovendien recruteren de kerken
meer en meer leken om een groot
deel van do gemeentearbeid over
te nemen.
minationele jas. Maar zou het
niet te proberen zijn? In nieuwe
Vijftig harpisten maakten
bedevaart naar Davids graf
Vijftig harpspelers uit veertien landen hebben een bedevaart ge
maakt van het Israëlische gedeelte van Jeruzalem uit naar het graf
van koning David op de berg Sion. Dit bezoek aan de laatste rust
plaats van de eerste uit de geschiedenis bekende harpspeler vormde
het begin van het internationale harpfestival, dat in Jeruzalem werd
gehouden. De harpspelers werden aan het graf ontvangen door vier
in het wit geklede rabbijnen, die op de „Schofar" bliezen (een oud
joods blaasinstrument zonder mondstuk, vervaardigd uit een rams
horen), en aan de harpspelers hun zegen gaven.
In verband met de najaarszen-
dingsweek en de najaarscollecte,
die van 1 tot 8 november worden
gehouden, heeft de hervormde raad
voor de Zending aandacht geves
tigd op de volgende feiten.
„Nog altijd zijn er ongeveer 35
hervormde zendingsarbeiders in
Indonesië. De omstandigheden
waaronder zij werken zijn moei
lijk geworden, voor enkelen zelfs
uitzonderlijk moeilijk. Toch is het
voor hen een vreugde in dienst
aan het Evangelie naast de chris
tenen in Indonesië te mogen staan.
Zij rekenen daarbij op de voor
bede en de gaven van de gemeen
teleden in Nederland.
In Nieuw-Guinea zijn vele zen
dingarbeiders voor de prediking,
het onderwijs en de medische
dienst. Naar hun mening beseffen
wij hier in Nederland te weinig,
dat er ginds voor de zending iets
groots wordt verricht. Zij vragen
dringend dat wij alle krachten
zullen inspannen om het werk op
Nieuw-Guinea voort te zetten en
uit te breiden.
In West-Afrika is de eerste zen
dingsarbeider gearriveerd. Twee
anderen bereiden zich voor om
volgend jaar daarheen te gaan.
Met een vierde is de raad voor de
Zending in gesprek. De raad
hoopt aat nog velen, predikanten,
artsen, verpleegsters en leraren
zullen volgen. Er wordt daar met
verlangen naar de komst van deze
mensen uitgezien. Zij zullen gaan
indien de kerk de financiën daar
voor beschikbaar stelt".
DETECTIVE-ROMAN DOOR BERKELEY GRAY
50
Zc hadden geen van tweeën diehst
en maakten deze rit alleen om de
nieuwsgierigheid van de Inspecteur
te bevredigen. Door alles wat hij
in de flat gehoord had, was hij er
zeker van dat hij Conquest op High
Mount zou aantrefffen en hij wilde
weten waarom Norman die dag nog
een tweede bezoek bij Rodney Frea-
ne bracht. Davidson vroeg zich af
wat Williams zou zeggen als hij te
genover Conquest stond, maar het
leek hem beter de inspecteur met
rust te laten en hem geen vragen
te stellen.
Voordat ze weggereden waren had
Williams nog net een en ander in
Scotland Yard moeten doen. Er was
een nieuwe informatie over de moord
binnengekomen en wel uit een heel
andere bron. De politie had een foto
van Rust in de krant doen opnemen
en een bankdirtcteur in Fulham
had hem erkend als John Beecher,
die het yorigo jaar een bankrekening
geopend had.
e bankdirecteur had de politie ver
teld dat John Beecher zijn bankreke
ning met duizend pond in contanten
geopend had; daarna had hij er nog op
negen verschillende keren duizend
pond aan toegevoegd, iedere keer in
contanten, zodat hij nu tienduizend
pond op de bank had staan. Hij had
de bankdirecteur verteld dat hij 'bezig
was zijn land te verkopen en van
plan was naar Australië te emigre
ren.
Toen Williams dit hoorde had hij nog
meer redenen om te proberen Con
quest zo gauw mogelijk op te spo
ren, want het verhaal bekrachtigde
het idee dat Rust chantage op Frea-
ne gepleegd had en Conquest scheen
veel van Freane te weten.
„Hij zal me vanavond de waarheid
vertellen, Mac", bromde Williams.
„Wat doet hij nu weer bij Freane?
En waarom zijn Joy en die gewiek
ste landloper ook meegegaan Ik
zeg Je dat ze het een of ander van
plan zijn.
„Lijkt het U niet beter om ons er
buiten te houden?" waagde Davidson
te vragen. „Wie weet In wat voor
wespennest we terecht komen. Voor
Conquest is dat niet erg maar wij
moeten aan onze carrière denken".
„Bang?" vroeg Williams spottend.
„Natuurlijk niet", antwoordde David
son kwaad. „Maar ik zie niet in
waarom we ons zelf onnodig in moei
lijkheden zouden begeven; het is geen
officiële opdracht".
„We kunnen als doodgewone burgers
toch zeker ook wel een autoritje ma
ken", bromde de inspecteur weer.
„Hier zijn we er, geloof ik. Een groot
hek en een oprijlaan... Laten we de
auto hier maar laten staan..."
Ze liepen de oprijlaan in.
„Een groot park", merkte Davidson
op. „Met veel bossen. En je kunt
geen hand voor ogen zien. Hoe had
U gedacht met het zoeken naar Con
quest te beginnen?"
„Houd je brutale mond dicht!"
„Ik stelde U alleen maar een vraag".
„Dat is nergens voor nodig. Hij moet
hier zijn en het lijkt me het beste
om eerst met Freane te gaan praten"
zei Williams. „Het is nog niet laat,
hij zal zeker nog wel op zijn".
„Ik ben het met U eens", zei David
son instemmend. „We kunnen het
beste met Freane beginnen. Ik dacht
dat U hier in de bossen Indiaantje
wilde gaan spelen".
Als antwoord bromde Williams wat
binnensmonds.
Hij zou liever, vóórdat hij naar Frea
ne ging, met Conquest gesproken
hebben. Maar aan de andere kant zou
Freane hem allicht dingen over Con
quest kunnen vertellen die *n beetje
licht op deze hele zaak zouden
werpen.
Door een bocht in de oprijlaan ston
den ze ineens voor het huis. Beneden
waren cr enige ramen hel verlicht
en ook in de hal brandde er licht.
„Gelukkig", mompelde Williams. „Hij
is nog niet naar bed".
Ze gingen het terras op.
son opeens. „Daar komt iemand over
san opeens. „Daar komt iemand over
het gras aanhollen. Het is Conquest
niet, die is lang zo groot en zwaar
niet".
Ze bleven doodstil staan. Toen de
man wat dichterbij kwam. zagen zij,
dat hij een smoking droeg en dat zijn
gezicht er verwrongen en bleek uit
zag. Hij hijgde van uitputting en zijn
kleren zaten vol modder.
„Dat is Freane!" fluisterde Williams.
„Kent U Freane dan?"
„Ja, ik heb hem vanmiddag even
gezien toen Conquest die drie kerels
uit zijn kantoor gooide. Ik weet ze
ker dat dat Freane is. Wat zou er
met hem aan de hand zijn?"
„Wat doet hij op dit uur in de tuin?"
mompelde Davidson, toen Freane de
voordeur was binnengegaan. „U had
gelijk, er is hier iets aan de hand!"
„En ik zal te weten komen wat het
Is!"
„Wilt U het aan Freane gaan vra-
gen?"
„Dat is het allerlaatste wat ik doen
zoui" snauwde de inspecteur, Frea-
ne's hele voorkomen en manier van
doen wezen er op dat Conquest er
gens in de buurt moet zijn. Laten we
ae kant maar uitgaan waar Freane
vandaan kwam. Je zult zien dat we
Conquest daar wel ergens zullen vin-
Ze staken het grote gTasveld over.
Er was niemand die hun tegenhield
en na een tweede grasveld over te
zijn gestoken kwamen zc in een ro
zentuin.
„Hoe denkt U dat U Conquest in
deze duisternis zult vinden en waar
om zou hij in deze tuin zijn?" vroeg
Davidson, niet zonder reden.
„Houd je mond! Hij moet hier ergens
uithangen!"
„Naar al die modder op Freane's kle
ren te oordelen moet hij in een of
andere vechtpartij verwikkeld ge
weest zijn", ging Davidson verder.
„Anders niets voor Conquest... Waar
komen we nu terecht?"
Ze struikelden over een onverwachts
trapje dat in de rotstuin uitkwam.
De omtrekken van een gebouwtje te
kenden zich tegen de nachtlucht af.
„Daar hebben we het al!" zei Wil
liams zachtje8. „Een tuinhuisje, Mac!
Er kunnen zich rare dingen in tuin
huisjes afspelen, vooral als Conquest
er bij betrokken ls".
Toen ze do veranda naderden rende
er ineens een kleine gestalte op hen
toe. Hij dook zo onverwachts uit de
duisternis op dat ze beiden door dc
schok onbeweeglijk, bleven staan.
„U bent Inspecteur Williams, als lk
het goed heb", fluisterde een hese
stem.
Williams schrok.
„Wie ben je?"
„Ik ben het, Livingstone".
„O, Livingstone. Dan begrijp ik dat
je me kent" zei Williams. „Wat doe
je hier?"
„Ik ben nog nooit zo bill geweest uw
stem te horen", zei Livingstone. „Ik
zit werkelijk erg in de rats. Heeft
mijnheer Conquest U gevraagd hier
te komen? Dat zal wel
„Nee, hij heeft me niets gevraagd",
antwoordde dc inspecteur kortaf.
„Waar is Conquest?"
„Daar wilde ik het net met U over
hebben. Ze zijn beneden in de schuil
kelder. Ze hadden er al een uur ge
leden uit moeten komen er moet
iets mis gegaan zijn. Wie weet wat
er daar beneden in dat hol gebeurd
is..."
„Waar heb je het in 's hemelsnaam
over?" snauwde Williams. „En wat
klets je toch over een schuilkelder?
De oorlog is al jaren voorbij..."
„Ik heb het over de schuilkelder van
Freane. inspecteurde ingang is
in het tuinhuisje", 1 egde Livingstone
hem uit. „Het is geen gewone schuil
kelder. Ze zeggen dat nij een beetje
op de schuilkelder van Hitier lijkt
die hij in Berlijn had. Mooie grote
kamers, elektrisch licht en noem
maar op!"
(Wordt vervolgd)