„BURGH tussen Beetsterzwaag en Brakel"
Herindeling Zeeuwse gemeenten
getoetst aan praktijk elders
OVER HET GELDERSE BRAKEL
EN FRIES OPSTERLAND
Meerderheid van Domburgs raad
vil combinatie van 3 gemeenten
Oosterland fel tegen
samenvoeging - --- "£-v
'J^gse gs Pt
samenvoeging
Ook V rouwenpolder bij
het „nieuwe" Domburg
„DORPISME ALS EER VORM VAR DEMOCRATIE
ZATERDAG 17 OKTOBER 1959
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
„Weinig tegen - véél voor"
I DOHSUftC. OOST KAPEL LF. £H VROUW WPOUJKr'
(Van onze speciale verslaggever)
„WEINIG TEGEN, véél zo niet alles voor", dat is kort
samengevat de kern der meningen van twee burgemeesters, die
de concentratie van gemeenten in de praktijk kennen en van wie
er één zelfs nooit anders heeft geweten. Dat is de heer W. Harm-
sma, burgemeester van de 23.000 ha en rond 20.000 inwoners
tellende, uit 17 kerkdorpen bestaande Friese gemeente Opster-
land. Naar oppervlakte gemeten de vierde gemeente in ons land,
volgend op het Drentse Emmen.
De heer Harmsma kent in feite dus alleen maar het vóór van
gemeentelijke concentratiehet tegen heeft hij nooit gekend. De
heer W. J. Tos, burgemeester van de rond 5000 inwoners tellen
de Gelderse gemeente Brakel in de Bommelerwaard heeft het
tégen wel degelijk gekend. Tot 1 juli 1956 was er nog niets sa
mengevoegd en telde Brakel rond 1900 inwoners. Nu omvat het
de dorpen Brakel, Aalst, Poederooijen en Zuilicliem.
Maar bedden zijn zij zonder meer vurige voorstanders van ge
meentelijke concentratie.
dienst gemeentewerken, de mogelijk
heid om zo nodig een maat
schappelijk werkster aan te stellen
en vanzelfsprekend in het algemeen
een versterkte positie bij „optreden
naar buiten".
Wethmder Pmsenier Spoed bij
Wakher te herin deling
-r." -
'u "£7/0CntA;
*ec«è*r,F~f.
in
PmtMivergadxnrtg
fir W.:! -v» - _A V
ï.-
w, oozrtiAfntf
In Ureterp gemeente Opster-
land) staat, zoals in nog véle
dorpen in deze gemeente, een
lclokkestoel. Niet te verwarren
met een stoeltjesklok
Niet zonder slag
of stoot
In de Bommelerwaard kwam de con
centratie niet, evenmin als dat in
Zeeland het geval is, zonder slag of
stoot tot stand. Aanvankelijk werd
overwogen om er één, grote gemeen
te van te maken, maar dat werd bij
nader inzien toch een te sterke in
greep geacht, mede in verband met
de vrij grote politieke verscheiden- f
heid in deze streek. Het zijn drie ge
meenten geworden, waarvan Brakel
er dus één is en waarbij men die dor
pen samenvoegde, waarvan men wist
dat de bewoners elkaar in kerkelijk
en politiek opzicht zouden vinden.
Vanzelfsprekend was er enig ver
zet, maar de grootste weerstand
ontstond door een enigszins onge
lukkige formulering in een toe
lichting van Gedeputeerde Staten
op de herindeling, waarin namelijk
gesteld werd dat herindeling ge
wenst was „in verband met achter
lijkheid van de streek"
Weinig tegenstellingen
In Brakel is in de praktijk gebleken,
dat de bevolking van de vier dorpen
zich metterdaad „in kerkelijk en po
litiek opzicht" gevonden heeft. Er
ontstonden, zo verklaarde .burge
meester Pos, weinig of geen tegen
stellingen. Kerkelijk nam (en neemt)
de hervormde kerk de grootste
plaats in. Op het politieke terrein
ontstonden evenmin moeilijkheden.
„De kiesverenigingen dokteren be
wust een evenredige vertegenwoordi
ging in de raad uit, zodat elk dorp
aan zijn trekken komt. Als voor
beeld wees de heer Pos erop, dat hij
als „Brakelaar" de burgemees
terszetel bezet, terwijl de beide wet
houders afkomstig zijn uit Zuilichem
en Poederooijen, dat vroeger reeds
samen met Aalst ééh gemeente vorm
de.
Als direct-aamvijsbare voordelen van
de samenvoeging zag burgemeester
Pos vooral de vereenvoudigde be
stuurbaarheid (één burgemeester,
één secretaris, één ontvanger)de ver
beterde outiüage van bijvoorbeeld de
„Afstandskwestie"
De in Zeeeland vaak gehoorde klacht
over de „afstandskwestie" voor het
bezoeken van de secretarie, wuifde
burgemeester Pos als het ware weg
De Molensteeg in de vier dor
pen tellende gemeente Brakel
in de Bommelerw'aard, ivaar
men sinds juli 1956" gemeente
lijke concentratie" kent.
met een handgebaar, inhoudend„Dat
moet je nou niet overdrijven". En ter
toelichting voegde hij daar nog aan
toe: „Tegen een huwelijksvoltrek
king ziet men in het algemeen niet
op. In de meeste gevallen gebeurt dat
maar ééns in je leven en de meesten
nemen toch auto's. Al was het alleen
maar om naar de fotograaf te gaan.."
Voorts was hij van mening, dat af
standen dankzij ook de bromfiets
in het algemeen een geringe rol
spelen, zodat daarmee een groot
deel van de bezwaren tegen een op
enige kilometers afstand gelegen
secretarie (voor Brakel is dat ma
ximaal 6 km, van Aalst uit) vol
gens burgemeester Pos is opgehe
ven.
In de nogal eens gepropageerde „zit-
HjA»»
Een kleine bloemlezing uit
krantekoppen, zoals die de af
gelopen jaren in de P.Z.C. ver
schenen en waar de strubbe
lingen rond de herindeling van
gemeenten op Walcheren en
Schouwen-Duiveland zonne
klaar uit blijken. Een staal
kaart je van „voor en vooral
tegen"
dagen" zag de heer Pos weinig of
niets, noch in hulpsecretariën. Wer
kelijk belangrijke zaken kunnen op
die manier toch niet worden afge
daan, zo meende hij en bovendien:
„Het.gevaar is groot, dat de betrok
ken ambtenaren B. en W. gaan spe
len"!
„Het eigen karakter"
Geen enkel gevaar zag Brakels bur
gemeester voor het in vele gevallen
zo zeer geduchte „yerlies van eigen
karakter". Zijn ervaring: elk dorp
houdt zijn eigen karakter, zoals ook
ieder mens zijn eigen karakter houdt.
In Brakel heeft elk dorp zijn (bloei
end) verenigingsleven, geconcen
treerd rond de dorpshuizen en ook
zijn eigen kerkelijk leven.
Tenslotte de ervaring van burge
meester Pos na drie jaar gemeente
lijke concentratie samengevat in een
notedop: „Men was er in vele ge
vallen tegen, men aanvaardt het nu
en men plukt er de vruchten van"!
De volkshogeschool Allardsoog
in Bakkeveen, een der zeven
tien dorpenbehorende tot de
gemeente Opsterland, met
Beetsterzwaag als administra
tief centrum. Hét oord voor
sociale recreatie in de 2S.000
h.a. tellende gemeente.
„Vanzelfsprekend is er sprake van „dorpisme"; elk dorp vecht
voor zijn eigen belangen, men probeert heus wel eens elkaar
vliegen af te vangen, maar dat vind ik nu juist een gezonde
vorm van democratie".
Dit verklaarde burgemeester Harmsma van Opsterland, de man
die aan het hoofd staat van een gemeente met 17 kerkdorpen,
waaronder nog enkele „dubbeldorpen", zoals om een voor
beeld te noemen Ureterp en Ureterp aan de vaart.
T)urgh tussen Beetsterzwaag en Brakel" is een
53-D motto, dat niet alléén vanwege de alliteratie voor
deze 14-daagse streekreportage werd gekozen, maar
dat wel degelijk een begrip dekt. Het op het ogen
blik in Zeeland bijzonder actuele begrip „concentratie
van gemeenten" namelijk, zoals die aan de orde is op
Schouwen-Duiveland (wetsontwerp bereids ingediend
bij de Tweede Kamer) en op Walcheren, waarvoor
naar verwacht mag worden het wetsontwerp op korte
termijn zal worden ingediend.
Véél is er reeds over de herindeling gemeenten ge
schreven, hetgeen ook blijkt uit de kleine bloem
lezing van koppen, zoals die in de P.Z.C. verschenen
boven raadsverslagen en die op deze pagina is afge
drukt. In den brede is het voor en tegen overwogen,
in raadsvergaderingen, tijdens bijeenkomsten met
Gedeputeerde Staten en ter gelegenheid van minis
teriële bezoeken.
Op Schouwen-Duiveland wil men van 18 naar 6
op Walcheren van 19 naar 9 gemeenten; ingrepen
die over het algemeen nogal drastisch worden geacht
en waarbij vooral de sentimenten vaak een rol spelen.
„Wij willen het eigene behouden blijven wie wij
zijn", zo wordt vaak gehoord.
Ook elders in het land kent men vanzelfsprekend
concentratie van gemeenten. Teneinde na te gaan
hoe die concentratie elders in de praktijk werkte en
werkt, bezocht onze speciale verslaggever het Friese
Opsterland (met Beetsterzwaag als administratief
centrum), waar al sinds mensenheugenis -17 dorpen in
één gemeente verenigd zijn, en het Gelderse Brakel in
de Bommelerwaard, dat sinds juli 1956 uit vier dor
pen bestaat.
Daarom: „Burgh (als aanduiding voor de Schouwse
en Walcherse dorpen) tussen Beetsterzwaag en Bra
kel
V*WW\*\WWW\'VWWW*VWS(\WWWVVVVWVWWW
„Dorpisme als een vorm van demo
cratie" dus. Een democratische vorm
die tot uiting komt in de verenigin
gen voor plaatselijk belang, zoals die
in elk dorp bestaan. Deze verenigin
gen ijveren ook inderdaad voor zui
ver plaatselijke belangen (het ver
beteren van een weg, oprichting van
een bejaarden-sociëteit) en die be
langen brengen zij dan naar voren
bij B. en W. Op hun beurt bezoeken
burgemeester en wethouders ook re
gelmatig de dorpen om zich van be
paalde situaties op de hoogte stellen.
Een mooi voorbeeld van democratie
in een „geconcentreerde gemeente"
vormt wel de strijd om de plaats van
het nieuwe raadhuis. Van oudsher in
Beetsterzwaag het bestuurlijk cen
trum, maar toen de bouw van een
nieuw raadhuis aan de orde kwam.
meende het zich industrieel nog al
sterk ontwikkelde Gorredijk in eer
ste instantie als 'plaats van vestiging
in aanmerking te komen. Waarbij de
Gorredijkers maar buiten beschou
wing lieten, dat Beetsterzwaag geo
grafisch centraal ligt.
De inwoners van Gorredijk lieten
niets onbeproefd. Zij begonnen met
gratis de bouwgrond ter beschik
king te stellen en brachten voorts
een bedrag van 50.000,bijeen.
Daar bleef het evenwel niet bij.
Een vereniging van industriëlen in
Gorredijk ondernam nóg een stap:
zij gaven het E.T.I. voor Friesland
opdracht tot het samenstellen van
een rapport, waarin advies uitge
bracht zal worden over de gunstig
ste plaats voor het nieuwe raad
huis van Opsterlaud
„In één pot"
Dat kan dus allemaal. Er kan meer.
In Opsterland verheugt men zich in
het bezit van een goed voorziene
openbare leeszaal. Die kwam er
dankzij een mooi staaltje samen
werking. Alle bestaande leesgezel
schappen en blibliotheken, ongeacht
van welke vorm of richting, deden
hun bezit aan boeken „in één pot";
een selectie volgde en Opsterland had
zijn openbare leeszaal. In overleg
met de bestaande (hardwerkende)
Culturele Raad werden vervolgens
wisselcollecties samengesteld, die nu
in boekenkisten de dorpen „afrei
zen".
Terloops viel hier het begrip „Cul
turele Raad". Deze raad neemt ech
ter in het gemeenschapsleven een
bijzondere grote plaats in. De door
B. en W. benoemde leden adviseren
en organiseren en zo kwam men on
der meer tot de jaarlijkse uitvoe
ringen in het openluchttheater van
Beetsterzwaag: opvoeringen die in
Friesland en daarbuiten veel faam
hebben verworven en die gebracht
worden door openluehtspelers, gere-
cruteerd uit de niet minder dan 23
toneelverenigingen, die Opsterland
(niet zijn 20.000 Inwoners....) rijk is.
Bestuursvorm
Ten aanzien van de bestuursvorm
van een zo uitgebreide gemeente is
burgemeester Harmsma dezelfde me
ning toegedaan als zijn ambtgenoot
van het Gelderse Brakel: „Bestuur
lijk zeer aantrekkelijk. Het is mo
gelijk om een behoorlijk bestuursap
paraat op te bouwen, met goede
ambtenaren dienst gemeentewer
ken en brandweer kunnen behoorlijk
georganiseerd worden en zijn prima
geoutilleerd op cultureel terrein
kan er veel meer gebeuren dan in
kleine gemeenten
Ook in Opsterland telt de raad ver
tegenwoordigers uit de gehele ge
meente, een resultaat, waar de poli
tieke partijen bewust naar streven.
„Een eeuwig probleem" noemde
burgemeester Harmsma wel de fi
nanciële moeilijkheden. Voorals
nog is de financiële regeling rijk
gemeenten nog niet gebaseerd op
een „gemeentelijke constructie",
zoals die in Opsterland met zijn
23.000 ha oppervlakte bestaat.
Geen „zitdagen"
Evenmin als Brakel kent Opsterland
„zitdagen", noch hulpsecretariën.
„Men accepteert tegenwoordig de af
standen wel", aldus de heer Harm
sma, die er in dit verband nog aan
herinnert, dat er immers heel wat
veranderd is sinds de tijden, toen nog
alles lopend moest worden afgedaan.
In die jaren kon het mede tenge
volge van de destijds zo grote kin
dersterfte, voorkomen, dat een
huisvader maar een paar dagen
wachtte met de aangifte van een
geboorte. Zou de jonggeborene
„het niet halen', dan hoefde hij
maar één keer te lopen
Want afstanden telden toen nog
wel degelijk!
Maar dergelijke bittere ervaringen
kent men tegenwoordig gelukkig
niet meer.
Geen zitdagen dus en geen hulp-
secretarieën. Maar naar de me
ning van de heer Harmsma zou
het voor nieuw te vormen, gro
te gemeenten wel aanbeveling
verdienen in de onderscheidene
dorpen spreekuren van de bur
gemeester In te stellen.