„De bestemming", vervolg op
„De zoon en zijn moeder"
FILMS in bioscoop en op T.V.
ZUIDBEVELANDSE DORPSROMAN
Osborne's „De Humorist
voor Z.V.U. in Zeeland
\)evscl\'\l iw geuve
ell grote vol
een befaamde orgelstad
ZATERDAG 14 MAART 1959
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
17
Liefdesroman in de vorm
van een dorpskroniek
DE BESTEMMING" van de Yersekse auteur Kees Pronk is
liet vervolg op de reeds eerder verschenen roman „De zoon
en zijn moeder". De taak die deze schrijver zich stelt, is verre
van gemakkelijk. Als Christen wil hij in de eerste plaats (henen
en maken dat zijn werk getuigt van zijn geloofsovertuiging en
-zekerheid. Men treft in zijn boeken dan ook altijd naast be
proefde vroipe mensen zondaars en ongelovigen aan, die bekeerd
worden. Zijn tweede thema is de liefde. Daar hij specifieke boe
renromans, streekromans, schrijft, is dat meestal de stereotiepe
liefde van de rijke boer voor het arme arbeidersmeisje (een ver
houding die gedwarsboomd wordt) of omgekeerd. Nu is er met
die liefde in de boeken van Kees Pronk (en in die van vele
streekromans) iets niet helemaal in de haak. In deze boeken is
er namelijk altijd sprake van dat éne soort romantische (of zo
ge wilt klassieke) liefde dat in boeken schering en inslag is, doch
in het werkelijke leven uiterst zelden voorkomt: de liefde die
vanaf de jeugd, vanaf de eerste belofte, voor altijd bindt en die
de „lijder" er aan dan ook volkomen te gronde richt wanneer hij
zijn zin niet kan krijgen.
Deze liefde is nu wel niet hele
maal een fictie, maar men heeft
toch wel de neiging van een boe
kenliefde te spreken. Nu weet
men als lezer van tevoren, dat
„ze" elkaar uiteindelijk, hoe
groot de beproevingen ook zijn,
tóch krijgen, zogoed als men
weet dat de verstokte zondaar
buigen zal voor God, ook al is
Letterkundige kroniek
door HANS WARREN
het bij zijn laatste snik. Omdat
de schrijver het zo wil, omdat
hij wenst dat zijn werk onder
houdende lering brengt, en een
getuigenis. Maar daartoe is hij
gedwongen, het leven terug te
brengen tot een al te eenvoudig
schema en is hij eveneens ge
dwongen het christelijke geloof
en de liefde terug te brengen tot
een al te eenvoudig schema. Om
niet te zeggen dat er zelfs, bij
alle goede bedoelingen, iets van
waarheid verdraaien, van leu-
gen-om-bestwil in zo'n verhaal
komt.
Wij wensen totaal niet dat Pronk
zich aan het platste realisme zou
houden, verre van dat, maar wij zou
den toch wel blij zijn met een wat
groter schakering op zijn pallet,
want op deze wijze worden zijn boe
ken toch wel heel erg koekoek-één-
zang. Dat is zo jammer, omdat
Kees Pronk over goede vertellersga
ven beschikt. Ook al wéét men dan
van te voren dat ze elkaar krijgen
en dat de zondaars bekeerd worden,
toch moet men veel waardering heb
ben voor de manier waarop de schrij
ver zijn patroon weeft. Nog steeds
weet hij niet allerlei stereotiepe toe
valligheden te vermijden: er zijn al
tijd fatale ontmoetingen op het juiste
moment, of er sterven mensen als dat
zo wel het beste uitkomt in het ver
haal. Nu is dat Pronks goed recht,
en haast iedere schrijver werkt daar
wel mee, maar het is geringe ver
dienste dat zó opvallend te doen, dat
de lezer, al wéér reeds, het voorvoelt.
(Wie voorvoelt b.v. niet dat Simon
als hij met Mina uit rijden gaat door
de bloeiende boomgaarden, Licia te
gen zal komen, of dat Licia's man
zal sterven, om de jonge vrouw zo
weer vrij te maken?)
Na een overweldigende ontvangst
op Schiphol, werd Teddy („Een
beetje") Scholten tijdens haar optre
den in de René Sleeswijlc Revue in
de Schouwburg te Utrecht nog eens
extra, gehuldigd voor haar grote suc
ces in het Eurosong-festival. Frans
Muriloff stak Teddy in een grote
krans...
Nu zouden we hier niet zo lang bij
stil staan, als we niet vonden
dat Kees Pronk, we wezen daar
reeds herhaaldelijk op, naast zijn
onmiskenbare vertellersgaven, boven
dien een zeldzaam talent bezat, na
melijk om de sfeer van het Zeeuwse
platteland, en wel speciaal van het
Zuidbevelandse, intens op te roepen
en voelbaar te maken. Hij weet
Zeeuwse karakters waar uit te beel
den en zijn weergeving van het
Zeeuwse landschap en van de seizoe
nen die daar over heen gaan is vaak
voortreffelijk. Hij beschikt boven
dien over een hartelijke, warme toon.
Bij Pronk vindt men in sterke mate
datgene wat men bij zo menig heden
daagse schrijver node mist: de ge
hechtheid aan de geboortegrond en
de vertrouwde eigen omgeving, het
geworteld zijn in het buitenleven.
Juist dit echte, warme, geeft zijn
boeken een kracht als tegenwicht te
gen de zwakheden.
Deze zijn dus: het starre vasthou
den aan een te schematisch opge
zet probleem, dat bovendien altijd
hetzelfde is, de veel te literaire
taal die zijn eenvoudige persona
ges gebruiken in hun gesprekken
(men leze de hoogdravendheden
die de liefdesverklaring van Al-
fons aan Licia voorafgaan, zijn
dit figuren uit Courths-Mahler
Zeeuwen?) en het te zeer werken
in wit en zwart, d.w.z. goed en
kwaad, waardoor de lezer met
veel te veel vragen blijft zitten.
Hoe zal b.v. het huwelijksleven
van deze Simon, na al zijn gokken
en kroeglopen en lanterfanten
zijn? Sluit dit ineens breukloos
aan bij de idylle van de kinderja
ren? Kijk, dit wat geschakeerde
leven zouden we - zo graag eens
door Pronk uitgebeeld zien. Simon
en Licia hebben elkaar na vele
stormen gevonden, zij gaan weer
trouw naar de kerk, en materieel
gaan ze weer vooruit. De onver
zoenlijke, harde Forra is bijge
draaid. Hoe mooi zou het kunnen
zijn nu eens over zo'n leven op de
boerderij méér te horen, welke
mogelijkheden liggen hier, na dit
voorspel. En we bekennen het
gaarne: we zouden zo'n vervolg
met plezier tegemoet zien, want
Pronks boeken vervelen nergens.
In het kort, en met weglating van
vele details, komt de inhoud van
„De Bestemming" hier op neer:
zoals men weet wilde de heerszuchti
ge bazin van de Steehoeve, Forra
Mesu, niets weten van de liefde tus
sen haar enige zoon Simon en het
„Zwerversjonk" Licia. Forra verliest
plotseling haar man, roept dan haar
verbannen zoon terug, en krijgt hem
klein, want Simon is een weifelmoe
dige. Licia, die heel wat meer ka
rakter toont dan Simon, ziet vrijwil
lig van haar toekomst met hem af.
Later trouwt zij met een wat oudere
veeboer en heeft een gelukkig huwe
lijk met hem. Zij krijgt twee kinde
ren.
Maar met Simon en met de Stee
hoeve gaat het snel bergafwaarts.
Forra verhardt in het kwaad. Zij
dwingt Simon te trouwen met een
rijk boerenmeisje, welk huwelijk Si
mon op het laatste nippertje toch
voorkomt.
Hij raakt dan aan de drank,
aan het gokken, en stukje bij beetje
moet de Steehoeve verkocht worden.
Dan sterft Alfons, de man van Licia,
en ten lange leste bezint Forra zich
en gaat zij zelf vragen of haar aards-
vijandin, Licia, op de hoeve wil ko
men. Dan heeft Licia haar bestem
ming, de bestemming in gewone en
in godsdienstige zin, bereikt.
Hiertussendoor zijn aardige motie
ven verweven: de dominees- en de
zwerversfiguur en anderen, maar
daar kunnen we nu niet verder op in
gaan. Zoals gezegd: een boeiende
streekroman, die vele Zeeuwen, en
ook anderen in den lande, met span
ning zullen lezen.
Kees Pronk: „De Bestemming".
Gebr. Zomer Keunings, Wagenin-
ge'n.
it
Tot de door de Z.V.U. in dit sei
zoen uitgebrachte toneelvoorstel
lingen, aie zoals o.m. „De
Koopman van Venetië", „Faust" en
„Suiker" bijzondere aandacht ver
dienen behoort ook het toneelspel „De
Humorist" van John Osborne, dat
maandag a.s. in Goes en dinsdag in
Middelburg zal worden opgevoerd.
Zoals men zich zal herinneren werd
van dezelfde schrijver vorig jaar in
Zeeland diens „Omzien in wrok"
(Look back in anger) opgevoerd: het
wrange, maar in-menselijke verhaal
van verbitterde jonge mensen, die
„nee" zeggen tegen de maatschappij
en het leven. De aangrijpende voor
stelling werd een gebeurtenis in het
toneelseizoen.
Zeeland met „De Humorist" van de
zelfde jonge schrijver; wederom een
stuk, waarin de sfeer bepalend is en
dat evenmin uitmunt door een gave
compositie. Maar de geladenheid, die
Osborne weet op te roepen is ook in
„The entertainer", zoals de oorspron
kelijke titel luidt, groot. Het is het
verhaal van de familie Rice, geschre
ven rond de figuur van de variété-ar
tiest Archie Rice, die men in 't stuk
inderdaad als „entertainer" ziet op
treden. Osborne belicht deze familie,
levend tijdens de Suez-crisis, scherp
en indringend de Haagse Comedie
gaf er vele voortreffelijke voorstellin
gen van, met Paul Steenbergen als
Archie Rice en met voorts o.a. Myra
Ward, Ida Wasserman, Joris Diels en
Coen Flink.
In Terneuzen en Oostburg wordt vol
gende week woensdag en donderdag
voor de Z.V.U. opgevoerd het blijspel
„De roof van de gordel" van Benn
Levy door de toneelgroep „Ensem
ble." Het is een op de mythologie ge
baseerde, met veel talent geschreven
geestige historie, waarin o.a. optreden
Rie Gilhuys, Andrea Domburg, Ma
rion Gobau, Lo van Heilsbergen en
Wim van den Brink.
Theateratmosfeer" is niet
zelden een voorwaarde
voor het succes van een film.
Dat hebben de Hollywoodprodu-
cers ingezien toen in de afgelo
pen jaren de televisie een sterke
dikwijls te sterke concurrent
werd voor de bioscoop. Voor
Amerika was 1953 een „ramp
jaar", want alleen in de Ver
enigde Staten sloten ruim 5000
filmtheaters hun deuren. Dat
Fox op de markt verscheen met
zijn Cinemascope dat men
trachtte te introduceren als Ci-
nemaScope, met een hoofdletter
S midden in het woord! was
zeer beslist geen fase in een har
monieuze evolutie. Er moest wat
gebeuren! ordonneerde Fox'
directeur Skouras. Fox-agenten
werden in alle windrichtingen
uitgezonden. In Zwitserland
stuitte een van de heren op de
Franse professor Chrétien die
reeds in 1929 een lens had ge
construeerd, de hypergonar,
aanvankelijk op bestelling van
de Franse legerleiding ontwik
keld ten behoeve van een ver
breed uitzicht voor een tankbe
manning. De Franse cineast
Claude Autant-Lara had reeds
voor 1930 met deze lens een
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIII
Uit „La Ronde" de scène ff
met Simone Simon en Daniël ff
jH Gélin de Ophulsfilm die wél
een succes werd in de biosopen,
misschien dank zij het pikante M
van het gegeven.
Muziekfestijn in Holland-Festival
TJoewcl het Holland Festival 1959 nog in een vrij ver ver-
*- schiet ligt, heeft het nijvere groepje Haarlemmers, dat
er al voor het negende jaar zijn bijdrage aan zal leveren in
de vorm van een internationaal orgelimprovisatieconcours, de
meeste voorbereidingen alweer achter de rug. Duizenden
fraai in kleur gedrukte programma's en aanmeldingsbiljetten
zijn al verzonden naar v rijwel alle Westeuropese landen, en
zelfs naar Amerika, omdat er daar speciaal om was verzocht.
Haarlem heeft in enkele jaren
tijds als orgelstad een zeer grote
naam gekregen in de gehele we
reld. Amerika heel't om maar
liefst vierduizend folders en raam
biljetten gevraagd, dus uit dat
werelddeel alleen al kan een wa
re invasie worden verwacht tus
sen 6 en 26 juli, het tijdvak waar
in het negende orgelconcours en
de vijfde zomeracademie voor or
ganisten worden gehouden.
Voor die academie hebben zich
per kerende post uit Oostenrijk al
veertien kandidaten aangemeld.
Ook dat is geen wonder, want de
cursussen die er worden gegeven
zijn enig in de wereld; de docen
ten zijn stuk voor stuk groothe
den in de (orgel)muziek.
Prof. Anton Heilier uit Wenen
zal er een Bach-cursus geven,
Gustav Leonhardt uit Amsterdam
een cursus over hexachordfanta-
sieën en ornamentiek, Luigi Fer-
dinando Tagliavini uit Bologna
komt zijn gehoor inwijden in de
geheimen van de oude Spaanse
ën Italiaanse orgelmuziek, Michel
Ciiapuis uit Parijs behandelt inter
pretatie en improvisatie en Cor
Kee uit Zaandam improvisatie.
Al deze cursussen zullen boven
dien praktisch worden toegelicht
op de prachtige orgels, die Haar
lem bezit. Ook de leerlingen zul
len hun krachten kunnen beproe
ven op die instrumenten.
De academie omvat verder nog
lezingen van dr. J. F. Ohermayr
uit Heemstede, dr. H. L. Oussoren
uit Wassenaar en Egon Kvaus uit
Wenen.
Het orgelimprovisatieconcours
strekt zich uit over de avon
den van 6, 8, 9 en 10 juli. De
eerste avond vermeldt een concert
door de deelnemers aan de impro
visatiewedstrijd met werken naar
eigen keuze in de St. Bavo-kerk.
Het programma voor 8 juli bevat
zelfs een wereldprimeur. Dan
wordt in het Gemeentelijk Con
certgebouw een concert voor or
gel cn orkest van prof. Anton
Heilier ten doop gehouden. Het
N oord-Hollands Phi lhar monisch
Orkest zal daarbij onder leiding
staan van Henri Arends. Aan dt
rest van het programma werken
mee de Christelijke Oratorium
vereniging Haarlem, dirigent
George Robert, de organisten
Maurice Duruflé en Piet Kee, en
de solisten Elisabeth Lugt, so
praan en Hans Wilbrink, bariton.
Aan de improvisatiewedstrijd op
9 juli in de St. Bavo nemen deel
dr. Hans Haselböck uit Wenen
(vorig jaar winnaar van de zil
veren tulp), Raymond Daveluy uit
Montreal, Uwe Röhl uit Sleeswijk
en Wim Daim uit Amsterdam.
Op de slotavond, 10 juli, geven
de juryleden (prof. Flor Peeters
uit Mechelen, Maurice Duruflé uit
Parijs en Piet' Kee uit Haarlem)
een concert op het orgel van de
St. Bavo.
Alle grootheden, die dit jaar
naar Haarlem komen, doen
dat niet op dringend verzoek.
Integendeel, het is meermalen zo
dat vooraanstaande buitenlandse
figuren uit de muziek de organi
satoren van het Haarlemse Orgel
concours een brief schrijven of
het niet mogelijk is dat zij ook
eens komen doceren aan de zo
meracademie, of zitting krijgen
in de jury.
Zulke brieven zijn het beste be
wijs hoe groot Haarlems naam
als orgelstad tot ver over de gren
zen is. Een stelling overigens, die
ook wordt bewezen door de grote
carrières van organisten, die een
maal aan het concours of aan de
Zomeracademie hebben deelgeno
men. Een stelling die al even fors
wordt onderstreept door wat bui
tenlandse kranten over de jaar
lijkse orgelmanifestatie schrijven
Zelfs een Zweeds muziekblad put
je zich vorig jaar uit in uitroep
(ekens om zijn enthousiasme vol
doende lucht te kunnen geven.
The Robe", de allereerste film
i» Cinemascope (oktober 19SS).
Deze Romeinen in blik funge-
ren in een huiskamer als onge-
node en lichtelijk ongewenste
gasten. De dame of heer van
het t.v.-apparaat zou zich op
pantoffels misschien gegeneerd
ff voelen, wie weet!
lüiiiiMiiBiiuniiiiiiiiBiiiiiiniiuiiiüiiiiiiBiiiiiniiiiiiuiiiiiiiiiiBiwniiiw
film gemaakt „Construire un
feu".
Mr. Skouras en de zijnen redeneer
den, dat de hypergonar een bepaald
filmgenre de „Kollossal-film" zo
als onze oosterburen deze noemen
nieuwe kansen zou bieden. Werden
eens films met duizenden figuranten
vervaardigd, nu zouden het een veel
voud van „duizenden" kunnen wor
den, want van zijwand tot zijwand
bood het bioscoopdoek ruimte. Ro
meinen, Vikings, Hunnen, kruisrid
ders enz. zouden op de kleine recht
hoek van een televisie-apparaat tot
onduidelijke mieren en stippen wor
den gereduceerd.
De redenering is juist. Men kan
zelfs vaststellen, dat een doortocht
door de Rode Zee, een veldslag van
honderden Roodhuiden, Arabieren
of welk ander krijgsvolk, in de in
tieme sfeer van een huiskamer niet
goed tot zijn recht komt, door een
projector te huren plus een „film
werk van allure". Er bestaan ver
huurkantoren die smalfilmcopieën
bezitten van oude en minder oude
bioscoopfilms. Mariene Dietrich's
verleidingskunsten in „Garden of
Allah" leken in de huiskamer,
naast 'n theemeubel en de familie
foto's opeens misplaatst, belache
lijk en ontoereikend! „Garden of
Allan" is geen willekeurig voor
beeld, maar een ervaring die werd
opgedaan toen bij wijze van ge-
heugen-opfrisser Marlen es film
thuis, op een klein projectiescherm,
werd doorgedraaid.
Maar ook het tegendeel is waar.
Er zijn films die het in de be
slotenheid van een huiskamer
beter doen dan in een theater, onder
een lichtkroon, in gezelschap van
tientallen of honderdtallen medebe
zoekers. Een illustratie van de stel
ling leverden de korte films van Al
fred Hitchcock die in de serie „Al
fred Hitchcock presents" juist in dit
seizoen door de K.R.O. als onderdeel
van haar televisieprogramma op za
terdagavond worden vertoond. Toen
de films tevoren werden doorgekeken
en daartoe vertoond op een groot
doek, waren de meeste toeschouwers
teleurgesteld over de kwaliteit van
deze „Hitchcocks". Immers „Hitch"
behoort tot de meest begaafden van
de generatie die momenteel het mate
riaal voor onze bioscoopprogramma's
levert. Maar bij terugzien op de
beeldbuis, gezellig thuis bij thee en
een koekje, bleken dezelfde films aan
merkelijk veel effectiever!
Max Ophüls inmiddels overleden
heeft met zijn filmversie van Ar
thur Schnizler's „Reiger" in de bio
scopen bijzonder veel succes gehad.
Maar naast „La Ronde", dat overal
in de wereld aan prolongaties toe
kwam, vermeldt Ophüls' oeuvre titels
die vrijwel onopgemerkt zijn geble
ven Vertoningen op de televisie van
„Letter from an unknown Woman"
heeft de aandacht gevestigd op het
intieme karakter dat een kwaliteit
is van vele Ophülsfilms. Dit tere ver
haal, met Joan Fontaine en Louis
Jourdan in de hoofdrollen, kreeg op
eens de waardering die de film, in de
dagen van bioscoop-roulatie, onthou
den bleef. Men heeft een proef ge
nomen met andere Ophülsfilms die
indertijd eveneens onder-gewaar
deerd werden. Opnieuw wei-den ze
een „verlaat" succes.
De stelling dat de mens in de beslo
tenheid van zijn huiskamer en gezin
meer ontvankelijk is voor het ene
genre, in een zaal met alle comfort
van pluche fauteuils, cinema-orgels,
e.ffectverlichting en choco-ijsjes voor
het andere, werd door de herverto
ningen op de beeldbuis van Max
Ophüls-werken heel duidelijk naar
voren geschoven.
HET CONCERTGEBOUW-orkest zal
vermoedelijk van 11 april tot 4 juni
1961 een toernee maken door de Ver
enigde Staten en Canada van de
oost naar de westkust. Het eerste
van de 43 in S weken te geven con
certen zal Ï7i Washington of New
York worden gegeven het laatste
in San Francisco. Deze toe-mee is het
resultaat van onderhandelingen, die
een delegatie van de Ned. Orkest-
stichting in Neio York voerde. Het
stichtingsbestuur wioet nog een defi
nitieve beslissing nemen.
DE HAAGSE COMEDIE zal op 4
april onder regie van Luc Lutz in Ce
Koninklijke Schouwburg te Den
Haa de eerste voorstelling geven
O'Neill's „A touch of the poet",
;en vertaling van Dolf Verspoor.
Jttrriaan Andriessett verzorgde de
muziek.