Antwerpen: De poort naar snelle
geallieerde overwinning
^SL
MAAR MONTGOMERY WEIGERDE
HAAR TE ONTSLUITEN...
DINSDAG 23 DECEMBER 1958
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
7
JAniw€~f&/f
ér< *5</4'«A
[CAHAVESE
EKITiC
EH>e«gg
K Louvicr
I Vernor
%/1orCau
^ZWITSERLAND
VOORSPEL
at/gr. SS-szpl J - f944
*->- gca//. aan va/
15 /egzr
Slechts twee
gebeurtenissen
In september 1944, de 4
S maand waarin Antwerpen
S viel, deden zich slechts twee
x voorvallen van enige bete-
J kenis voor, die van belang
v waren voor het openbreken x
S van de haven dezer stad. 4*
Op de 18e september had de
x Tweede Canadese Divisie de
stad van de Engelsen over-
genomen, waarna zij er in x
S slaagde met behulp van de c
Nederlandse verzetsbewe-
x ging de streek ten westen S
4^ van Antwerpen te zuiveren
4van de Duitsers. Het betrof x
hier de streek tussen het 4*
S kanaal Gent-Terneuzen en
x Antwerpen. Daardoor werd
4de vijand teruggedrongen J
in een gebied, dat werd be-
grensd door het kanaal X
Gent-Terneuzen, het (Belgi- 4*
x sche) Leopold-kanaal, de
4Westerschelde en de zee.
4 Het tweede feit was de aan- 4
4komst van een kern uit een 4'
marinestaf, die op 21 sep- 4*
x tember een hoofdkwartier
4* in Brugge vestigde om van J
4* daaruit plannen te beramen
voor de slag om de Schelde.
5 Deze marine-afdeling kreeg 4'
de naam „T.-force". Lang-
X zaam, oneindig langzaam
c kregen de plannen vorm en S
werd het „toneel" voor de 4»
slag ingericht4*
WWWWVVV^^*VV^^^^^V
mando-crisis wenste te riskeren,
die ernstige repercussies zou heb
ben op de interne geallieerde ver
houdingen. Toch was het verkeerd
van Eisenhower om Monty deze
toestemming te geven. Want dat
betekende in feite, dat Antwerpen
althans de vrijmaking van de
haven geen hoogste prioriteit
meer had. En dat nu betekende,
dat de kans op de volledige over
winning reeds in 1944 verkeken
was.
xXx
Een week na Arnhem, op de vier
entwintigste september, hield Ei
senhower een conferentie met zijn
bevelhebbers om de gehele situa
tie eens grondig door te praten.
Maar Montgomery verscheen niet.
Hij stuurde zijn chef-staf. Aan
het einde van de dag zond Eisen
hower Monty een persoonlijk
briefje, waarvan de toon een per
soonlijke geraaktheid verraadt.
ik vind het bijzonder jam
mer, dat wij niet meer contact
met elkaar kunnen onderhouden,
want ik geloof zonder uitzonde
ring, dat wanneer wij gezamenlijk
de vele problemen, die ons bezig
houden, zouden bestuderen, de
antwoorden gewoonlijk duidelijk
zouden zijn
Veldmaarschalk Montgomery was
er echter niet van onder de in
druk. Zijn eigen chef-staf was het
niet eens met zijn opvattingen
over het „Smalle front", maar dat
had niet de minste invloed op hem.
En zelfs eind september, toen dui
delijk werd, dat de slag bij Arn
hem had gefaald, onderzocht de
veldmaarschalk nog in ernst of
het niet mogelijk was een „slag
om het Rijnland" te beginnen om
en bij de tiende oktober
xXx
Begin oktober pas was de
Tweede Canadese divisie ge
reed om de aanval op Zuid-
Beveland te beginnen. Het
werd een bloedige strijd in
het gehele gewest. Het was
de donkere schaduw op
Montgomery's linkerflank,
die hij echter weigerde te
zien. Totdat de schaduw de
zon van zijn dromen verduis
terde: zijn zo zeer gewenste
snelle opmars naar Berlijn.
Maar toen was het te laat...
Al met al had september '44
voor de geallieerden slechts
weinig vorderingen opgele
verd. In het gehele strijdge
bied hadden de Duitsers op
dracht gekregen tot de laat
ste man te vechten. Uit alles
bleek bovendien, dat het hun
volstrekt duidelijk was welk
een bovenmate groot belang
Antwerpen en zijn haven
voor de geallieerden beteken
den. Antwerpen was welis
waar in het bezit van de ge
allieerden, maar zij konden
de havens niet gebruiken. In
Zeeland en België had gene
raal Von Zangen zijn troepen
kumien hergroeperen door
dat verzuimd was direct na
de val van Antwerpen de
Schelde-oevers te veroveren.
Alleen omdat Montgomery
meende snel naar Duitsland
te kunnen doorstoten
Eind september, begin okto
ber. De vooruitzichten wa
ren troosteloos
(Wordt ve.rvogld)
slechts een conferentie gepresi
deerd door een voorzitter, een
schrandere, intelligente, tactvolle,
voorzichtige voorzitter", zo
schreef Chester Wilmot in „The
Struggle for Europe".
Daarbij kwam, dat er ver
schil in opvatting bestond
tussen Ike en Monty over
de te volgen tactiek tegen
de Duitsers. Montgomery
wilde het liefst maar di
rect doorstoten tot in het
hart van het Duitse rijk
en vond derhalve Antwer
pen maar een vervelende
zaak, een opdracht van de
tweede orde. Eisenhower
was aanhanger van het
„Brede front", een opmars
over een breed front,
waarbij alle aanvalsmoge-
lijkheden werden uitge
buit. Montgomery daaren
tegen prefereerde het
„Smalle front", een krach
tige, met volle kracht uit
gevoerde stoot in noorde
lijke richting.
Over de verdiensten van
beide theorieën is,in het
jongste verleden uitvoerig
gediscussieerd. Maar men
vergat daarbij één ding:
voordat er zelfs sprake
kon zijn van een „brede"
of een „smalle" front-poli
tiek moest Antwerpen ge
bruikt kunnen worden. Die
haven immers was nodig
voor de aanvoeren van de
vechtende legers. Of men
nu op een „breed" dan wel
op een „smal" front wen
ste te strijden, in elk ge
val moesten de legers wor
den geravitailleerd! Dit
punt, maar dan ook alleen
dit punt was aan de orde.
Dat nu werd duidelijk in
de eerste week van sep
tember.
Antwerpen was dns gevallen op
4 september 1944. Doch op die dag
lag niet alleen de weg naar Ber
gen op Zoom open, maar die naar
het gehele centrum van Neder
land. Utrecht, Amsterdam en Rot
terdam hadden bevrijd kunnen
zijn in de eerste tien dagen van
september en dan had men Maas
en Rijn kunnen oversteken. Het
Vijftiende Duitse Leger zou ver
loren en de posities van alle Duit
se garnizoenen vanaf Le Havre
tot Walcheren hopeloos zijn ge
weest. Hier lag dé grote kans voor
de legers onder commando van
Montgomery. Maar de veldmaar
schalk had voor zichzelf een ande
re route uitgestippeld en nooit
weken zijn gedachten daarbij af
van het oosten
In plaats nu dus eerst alle aan
dacht aan het opbreken van Ant
werpen te besteden, wist Montgo
mery van Eisenhower toestem
ming los te krijgen voor de lucht
landing bij Arnhem, de operatie
„Market-Garden" Monty zag deze
operatie als een onderdeel van zijn
„smalle front-tactiek", als een
kans de Duitsers de beslissende
dolkstoot toe te brengen, terwijl
Eisenhower haar daarentegen
slechts beschouwde als een uit
breiding van zijn „brede-front-
strategie".
Dat hij niettemin met Montgome
ry's plan instemde is wellicht hier
uit te verklaren, dat hij geen com-
ste november gebruikten
de Duitsers dus om zich
voor een gewisse onder
gang te behoeden.
Gustav von Zangen deed echter
heel wat meer dan alleen maar
ontsnappen: hij eiste van de ge
allieerden een zware tol voor hun
falen de val op tijd dicht te doen
klappen. Want door dit geallieerde
falen immers werd een langdurige
strijd nodig om de monding van
de Westerschelde in handen te
krijgen. Een strijd, die zestigdui
zend doden en gewonden kostte,
waarvan' bijna de helft Engelsen
en Canadezen.
Eisenhower heeft het belang van
Antwerpen direct begrepen. On
middellijk nadat hij op de eerste
september het gehele opperbevel
had overgenomen wees hij nadruk-
Het lijkt waarschijnlijk, dat het
verbazingwekkende mislukken
aan Duitse kant om de Antwerpse
havens te verwoesten, de geal
lieerde commandanten een beetje
uit hun evenwicht had gebracht.
En ze koesterden bovendien aan
vankelijk de illusie, dat de haven
kon worden gebruikt zodra de mij.
nen uit de havens en de Schelde
zouden zijn geveegd. Maar later
werd het hun toch wel duidelijk,
dat geen enkele waarde aan het
bezit van Antwerpen kon worden
toegekend, als de vijand niet ver
dwenen zou zijn uit het gehele ge
bied rond de Westerschelde. Alleen
Eisenhower dus schijnt zich in die
dagen helder te hebben gereali
seerd, dat Antwerpen essentieel
was voor de oplossing van het
aanvoerprobleem, een oplossing
die eerst gevonden moest worden
vóórdat de beslissende .\.!ag tegen
de Duitsers kon worden gestreden.
Hij was er van overtuigd, dat
Antwerpens haven zonder enig
uitstel gebruikt moest worden.
Doch zijn hoofdkwartier was nog
niet op orde pas op 1 septem
ber immers had hij het gehele op
perbevel aanvaard. „Er was geen
sterke man aan het roer, geen
man die de leiding had. Er was
Na de val van Antwerpen verzuimde hij Zeeland
te veroveren - Duitse generaal kon daardoor
zijn troepen hergroeperen
I
OP DE VIERDE SEPTEMBER 1944 viel de haven van Ant
werpen onbeschadigd in handen van de Britse Elfde Tank
divisie. Maar pas vijfentachtig dagen daarna, op de achten
twintigste november 1944 voer het eerste geallieerde kon
vooi de Westerschelde op om die goederen af te leveren, die
van het allergrootste belang waren voor de uiteindelijke over
winning. Het verhaal van hetgeen zich afspeelde in die vijfen
tachtig dagen behoort tot de meest omstreden zaken uit de
geallieerde veldtocht in noord-west Europa. De Engelse mili
taire historicus John North heeft het openbreken van de
Scïieldemonding beschreven als „één van de grimmigste beel
den nil het hele invasie-panorama". En hij voegt er als zijn
commentaar aan toe: „Er kan maar weinig twijfel over be
staan, dat veldmaarschalk Montgomery deze taak zo lang
als het maar mogelijk was heeft uitgesteld
De geschiedenis van het „waar- de geallieerden Antwerpen di-
om" van dit alles, van het reet na de verovering hadden
argument voor de 85 dagen, is kmmcn gebraiken. ma*™
met minder grimmig dan het ver-
haal van de slag zelf. Zo schreef Montgomery begin september
de Amerikaanse generaal Omar de linker flank van zijn 21e
Bradley zelfs: „Van alle „indien- legergroep goed in de gaten
het-eens-anders-was-gelopen-over
wegingen" er geen enkele zo kwel-
zou hebben gehouden, dan zou
lend voor ons als het falen van waarschijnlijk Antwerpen bin-
Monty om Antwerpen open te nen een maand In gebruik kun-
breken
Het moge moeilijk zijn om achter
de uiteindelijke waarheid in deze
nen zijn genomen. En de uit
puttingsoorlog in de winter van
zaak te komen, doch één ding is 1944/'45 zou dan niet nodig
zeker: Antwerpen was in die da- zijn geweest
gen de enige haven, die de ge
allieerden eenvoudig móesten be- Op het moment, dat de Elfde
zitten om hun enorme strijdmacht Tankdivisie overwinnend Antwer-
van twee miljoen man in het ge- pen binnentrok en constateerde,
vecht te kunnen houden. Op het dat de verzetsbeweging er in was
ogenblik, dat de geallieerden de geslaagd de havens te behoeden
Rijn bereikten, hadden zij zelfs voor de vernieling van de terug-
vier miljoen man in noord-west trekkende Duitsers, heerste er in
Europa. En zonder Antwerpen de Duitse gelederen een paniek-
was het speciaal voor de legers stemming: de. enige ontsnappings
in het noorden onmogelijk om mogelijkheid voor het Vijftiende
vooruit te komen. Slechts indien Duitse Leger zou binnen een paar
de haven van Antwerpen kon wor- uren door de geallieerden kunnen
den gebruikt, was het mogelijk worden afgesloten. Maar merk-
de weg open te breken naar het waardig, in plaats van onmiddel-
gehele noordwesten van Duitsland. lijk door te stoten teneinde de bei-
De weg naar de overwinning! de oevers van de Westerschelde in
Antwerpen was de poort, die daar- het bezit te krijgen, gunden de
toe toegang gaf. geallieerden hun vijand een adem-
Die uiteindelijke overwinning ™tSr,f5
gebruikten die pauze goed om hun
op de Duitsers zou nog in 44 geschokte zenuwen en verstoord
kans hebben gemaakt, indien evenwicht weer wat in goede doen
kelijk op „onze dringende behoef
te aan de haven van Antwerpen,
die absoluut essentieel is indien wij
'n sterke wig in Duitsland willen
drijven". Pas indien de haven van
Antwerpen gebruikt kon worden
zouden immers de noodhavenin
stallaties op de invasiestranden
overbodig worden. Vooral tijdens
storm was gebleken hoe moeilijk
het was deze installaties constant
te gebruiken. En dat, terwijl de
noodzakelijkheid van een goede
aanvoer ten dienste van de troepen
met de dag steeg
Toch duurde het tot de achttiende
oktober, zes weken nadat de ha-
yen van Antwerpen was veroverd,
dat hoogste voorrang werd gege
ven aan de verovering van de bei
de Schelde-oevers.
te brengen. Generaal Gustav von
Zangen, die het Vijftiende Duitse
Leger commandeerde, zag name
lijk kans om zijn mannen in goe
de orde te doen terugtrekken, liet
enige krachtige garnizoenen ach
ter om-de Kanaalhavens te verdedi
gen en slaagde er in een bijna on
doordringbare verdedigingslinie op
te bouwen langs het Belgische
Leopoldkanaal om aldus aanvallen
op de zuidelijke Westerschelde-
oever (Zeeuwsch-Vlaanderen) te
kunnen weerstaan. Maar boven
dien lukte het hem een sterke
troepenmacht bijeen te brengen
rond Woensdrecht, waarmee hij de
toegang tot Zuid-Beveland blok
keerde. Op zes september dus
twee dagen na de val van Antwer
pen gaf Von Zangen opdracht
om het grootste deel van zijn le
ger via Breskens-Vlissingen naar
de noordelijke oever van de Wes
terschelde over te brengen. En in
twee weken slaagde hij er in on
danks luchtaanvallen (bombarde
ment op Breskens!) onder be
scherming van de machtige ka
nonnen van de Duitse kustbatte-
rijen tachtigduizend man uit de
knoop te halen, alsmede zeshon
derd stukken geschut en al het
rijdend materieel. Von Zangen
was gereed om Zeeland met zijn
beste troepen tot de laatste man
te verdedigen!
Die „vijfentachtig dagen"
van de vierde september af
tot aan de achtentwintig-
GEALL. OPMARS
1e phase
kkkkkk M sept.
