MARIA DERMOÜT verrast met nieuwe verhalenbundel •HOOFDKENMERKEN" HOLLAND FESTIVAL MOEILIJKHEDEN MET MARIA CALLAS KRATONVERHALEN.... ^Twee 60-jnr'iqe a v Auf-ij a v^ist<jh René Clair en Joris Ivens De boekenmarkt in Oostenrijk Maria Callas zingt in ons land ZATERDAG 15 NOVEMBER 1958 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT 13 Bewerkingen van legenden in het boekje „De Kist'' HET KLEINE MAAR ZO wonderlijk rijke oeuvre van Maria Der moüt is weer met een werkje verrijktin een ongeveer gelijke uitvoering als haar onvolprezen „Spel van Tifa-Gong's" verscheen dezer dagen „De Kast", een bundel kratonverhalen en bewerkte legen den. In luttele jaren heeft deze reeds bejaarde schrijfster met een viertal boeken één der voornaamste plaatsen onder onze huidige pro zaïsten ingenomen. Haar roman „De tienduizend dingen", die ook in het buitenland, vooral in Amerika, hoog gewaardeerd wordt, is één van de beste Nederlandse romans van deze eeuw, en haar andere werk: de korte roman „Nog pas gisteren" en de novellenbundels „Spel van Tifa-Gong's" en „De juwelen haarkam", zijn eveneens belangrijke, schone scheppingen, getuigend van een uiterst begaafd vertellerschap, van een (tot ons aller schande) haast verdwenen distinctie, een zeld zame gevoeligheid voor nuances en inleving, en van een fijne wijsheid. Dit in omvang geringe oeuvre hangt onderling samen; het is een éénheid in veelheid, hoe bont en verscheiden het mogelijk op het eerste gezicht lijkt. Ook de nieuwe verhalenbundel „De Kist" past in het rijke, oosterse patroon van de „tienduizend dingen". Letterkundige kroniek door HANS WARREN Wiarsehijnlijk heeft Maria Der- moüt, die in Indië geboren werd uit een geslacht dat daar al van ouder op ouder woonde, en die zelf vrijwel haar gehele leven daar doorbracht, waarschijnlijk heeft Ma ria Dermoüt in haar rijke, gevarieer de leven talloze verhalen en legenden gehoord en gelezen die een onuitwis bare indruk op haar hebben gemaakt. Oosterse verhalen over' vreemde ge bruiken, over poesaka's wapens, of porcelein, of andere voorwerpen die als voorouders, als goden vereerd worden, die gebaad en gezalfd en in zijden doeken gehuld worden, waar boven hooggeplaatste edellieden een zonnescherm houden en waarvoor wierook wordt gebrand legenden over goden, halfgoden, sultans, klei nere vorsten en voornamen des lands, over betoverde dieren, een schat, een overvloed. Ook ware gebeurtenissen, vreemde verhalen die in families doorgegeven worden. Zij heeft dit alles bewaard in de schatkamers van haar herinne ring, en nu, ver van deze warme toverachtige Wereld vol mysteriën wonend in het koele, haar deels toch vreemde Nederland, mijmert zij hier over, weet zij deze bezon ken verhalen en herinneringen weer tot leven te wekken. Zij ver telt met een zachte stem, haast peinzend, een beetje geheimzinnig, haast aarzelend soms. Een vraag, een vermoeden, neemt zij soms reeds terug voor het uitgesproken werd. Haar vertelkunst is uiterst subtiel, zodat de gemiddelde lezer wel eens over de finesses heen dreigt te lezen. Maria Dermoüt legt niet uit; zij veronderstelt be grip bij haar lezer. Zij schrijft in één lange zin bijvoorbeeld: „Hei lige vaandels bewegen op en neer in de onder de bomenwit met een rode ster, en zwart met een rode of witte ster, een groene met ge kruiste zwaarden, een met Arabi sche letters; zij hangen nog aan de oude bronzen vaandelstokken met Shiva's drietand en Vishhoe's werpschijf". Zo'n zin houdt een diep perspectief in zich verborgen; het gros van de he dendaagse vluchtige lezers ziet dat wel over het hoofd. De Kist" is, naar goed oosterse zede gevat in een raamver telling. De schrijfster doet het voorkomen alsof zij ergens in een huis op het Diëng-plateau, waarvan zij de sfeer zo prachtig op te roepen weet (zie ook ..Nog pas gisteren") een kist aantreft vol parerassen van een wat zonderlinge Hollandse onder zoeker. De bewoonster van het huis, een Javaanse vrouw, laat haar de kist met inhoud bezichtigen. Hij is na de dood van de Hollander daar blij ven staan, met nog enkele andere din gen, omdat hij te zwaar was en nie mand er enige belangstelling voor had. Het dorpshoofd had deze Hollander goed gekend, en de Javaanse vrouw zorgt er voor dat de schrijfster een onderhoud met dit hoofd kan hebben in haar woning. Hier stuiten we weer op de mooie en ware fundamentele boodschap die &1 Maria Dermoüts werken uitdragen: de verhouding tussen de bevolking en de Nederlanders is heel vaak goed geweest. Zonder ook maar érgens na drukkelijk, laat staan tendentieus te zijn, laat Maria Dermoüt voelen dat er wederzijds van oudsher mensen van goeden willen geweest zijn die goed voor elkaar waren, en die elkander waardeerden, hielpen, en wilden be grijpen. Zij steekt die goeden als het ware een hart onder de riem: het had niet hoeven verlopen zoals het verlo pen is, als er méér beschaving, méér tact, meer begrip was geweest. Weder kerig hebben talloze in mooie, eer lijke verstandhouding geleefd. Op deze inleidende vertelling vol gen de kratonverhalen. „De Heer Bi-Tjak" verhaalt over een poesaka, een heilige trom van die naam, verworven door Sêlö, grote heer van Mataram, een trom voor de verwerving waarvdn hij de vreugden van zijn leven op moest geven. „Sêlö en de vogels" handelt over dezelfde vorst, die een symbolische droom- wandeling maakt door een betoverd woud vol vogels, opgeroepen door een zanger bij de gamelan. In „De nieuwe Heer" is Senapati, de eerste Sultan van Mataram hoofdfiguur. Hij wenst een heilige speer die onoverwinnelijk maakt aan zijn poesaka's toe te voe gen, doch deze piek is in het bezit van een klein vorst in het zuiden. Senapa ti zendt zijn schoonste dochter als dansmeisje om die vorst te begooche len en te doen beroven; vergeefs, zij wordt verliefd, en de jonge vorst trouwt haar. Dan laat Senapati zijn schoonzoon verraderlijk doden op het moment dat hij hem met gebogen rug eer komt bewijzen. Hij verwoest zijn rijkje en verwerft zo de heilige speer, de „Nieuwe Heer". Ook „De Broederkrissen" is een verhaal over poesaka's. „Het verhaal van Oji" is een tragische liefdesgeschiedenis uit de kraton. Oji wordt als heel jong meisje al bestemd voor de sultan, doch als zij opgroeit wordt zij verliefd op diens zoon. De liefde is wederkerig, en familieleden helpen het jonge paar. Wanneer de sultan achter deze toedracht komt, staat hij goedgunstig toe dat zijn zoon Oji met eigen hand mag kris sen Tot slot volgen dan twee prachtige verhalen over de God met het olifan- tenhoofd: Ganeesha. In „Ooema en de Noordpoolster" wordt verhaald hoe Ganeesha zijn olifantenhoofd ver kreeg. In „Ganeesha" wordt op hu moristische en tegelijk zeer wijze ma nier verteld over de omgang op aar de van deze Ganeesha, God der Wijs heid, der mensen Leraar. Dit fijne, geestige verhaal is wellicht het flon- kerendste juweel uit dit edele snoer. Een slothoofdstukje hecht begin en einde van de raamvertelling weer aan elkander. Het is een prachtig boekje, dat bij el ke herlezing aan waarde wint. Maria Dermoüt: De Kist Querido, Amsterdam Op het oorlogskerkhof van Bad Nauheim in West-Duitsland is een bronzen plastiek geplaatst dat o:p de nationale rouwdag in West-Duitsland 16 no vember onthuld zal worden. Militairen van het Amerikaan se leger hebben met een van hun zware kraanwagens het beeld (een treurende vrouw) geplaatst. De plaatsing stond onder leiding van de beeld houwer, dr. Knud Knudson, die hier op de sokkel staat. (Van onze filmmedewerker.) Op 11" november 1898 werd René Clair geboren en een week later in Nijmegen Joris Ivens: een Frans en een Nederlands cineast, beiden groot feworden in de woelige dagen van e „avant-garde", de periode dat de film in de experimentele kin derschoenen stond. Zij hebben elkaar ontmoet voor de eerste maal in Amsterdam, toen Joris Ivens samen met Menno ter Braak, L. J. Jordaan, Hendrik Scholte en Ed. Pelster het be stuur vormde van de Filmliga- Amsterdam. Deze was opgericht op 25 januari 1927 in de Am sterdamse „Kring", na de ge denkwaardige „nacht van de moe der", zoals L. J. Jordaan de ge beurtenis in zijn onlangs ver schenen boekje „50 Jaar Bioscoop fauteuil" noemt. Want op 13 mei, een maand eerder, had Amster dams burgervader de vertoning van Pudowkïn's film „De Moe der'' verboden, omdat hij vreesde voor de openbare orde. Pas na veel overredend praten kwam toe stemming de film in besloten kring af te draaien. Verschillende sprekers werden in die jaren naar Nederland gehaald om te getuigen van hun geloof in de filmkunst. Daarbij waren Pu- dowkin, de andere Rus Eisenstein, de Duitsers Walter Ruttman en Hans Richter, de Parijse Brazili aan Alberto Cavalcanti, de Franse cineasten Germaine Dulac en Re né Clair! Clair wiens ware naam René Chomette is debuteerde als journalist. Hij schreef artikelen en essays over films, zo scherp en intelligent dat ze zelfs een kwart eeuw later him gelding hadden behouden, hetgeen mag blijken uit de verzameling opstel len die van notities voorzien onder de titel „Reflexion faite" enkele jaren geleden is uitgege ven. Toen kreeg hij toegang tot de studio, of wat er in de twinti ger jaren voor doorging. Hij ver vulde een „jeune premier"-rolletje in een film van Louis Feuillade, maar was meteen overtuigd dat er op het witte doek geen toekomst voor hem lag. Hij kreeg werk als assistent-regisseur van Jacques de Baroneelli, leerde de kneepjes van het vak en verfilmde toen een eigen idee onder de titel „Paris qui dort". De stad werd door een magische straal beroerd en on middellijk bleef ieder levend we zen, elk bewegend voorwerp, roerloos op de plaats. Voor het Zweedse ballet maakte Clair naar een gegeven van Francis Pi- cabia een filmpje dat de tijd tussen twee decorwisselingen moest overbruggen-. Deze ,,Entre acte" bedreef een surrealistisch spelletje mët een begrafenisstoet die zich versnelt, en dan weer door speciale lenzen vervormd, naar de plaats van bestemming begaf. Aan dit werkstuk bezat u Clair een opzienbarende entrée in het Filmliga-milieu. Joris Ivens, wiens grootvader reeds het fotografenvak beoe fende, had een opleiding geno ten als fototechnicus. Na een pe riode aan de Handelshogeschool in Rotterdam, ging hij naar Char- lottenburg bij Berlijn om zich ver der te bekwamen in het vak, met de bedoeling eens de zaak van zijn vader in de Amsterdamse Kalverstraat over te nemen. In de showroom van deze winkel vonden de bijeenkomsten plaats, waar beslist werd over de pro gramma's van de Filmliga. Deze séances duurden soms van 's mor gens vroeg tot laat in de nacht, en het aantal films dat hier de revue passeerde was ontzag wekkend. De mededeling van Ivens dat hij met een film voor het voetlicht zou komen, vervulde vele filmenthousiasten met som bere voorgevoelens. Films verto nen, films beoordelen, was een heel andere zaak dan films ma ken Op 5 mei 1928 vond in het Am sterdamse Centraal Theater de première van „De Brug" plaats, een artistiek verantwoorde docu mentaire over de hefbrug, die de beide Rotterdamse Maasoevers verbindt. Het succes was groot, even groot als de verademing van de bestuursleden van de Filmliga! Nog steeds is „Regen" (1929) gemaakt in samenwerking met Mannus Franken een werkje waarvan een bijzondere bekoring uitgaat, niet het minst door de poëzie die van de beeldenreeks van Amsterdam-tijdens-een regen bui uitgaat, waarschijnlijk het aandeel van Franken. Want het ontbreken van een dichterlijk ele ment blijft in zijn later werk voel baar. Als Ivens zijn gaven dienst baar maakt aan zijn politieke overtuiging, doet hij het als dog maticus, vast in de leer, maar met weinig bezieling. Daarom gaat even veel of weinig overtui gingskracht uit van de documen taires die hij tijdens de oor log in Amerika en Canada maakte, als van de werken die hij in communistisch China en Rus land tot stand bracht. In 1958 Ivens op de Seinekade tijdens het filmen van zijn bekroonde ltLa Seine rencontre Paris". het jaar van zijn 60ste geboorte-, dag schijnt hij deze muur, dit gordijn, te hebben doorbroken. „La Seine, rencontre Paris", tijdens het filmfestival van Can nes bekroond geeft een poëti sche visie op de rivier, begeleid door een tekst van Jacques Pre- vert en commentaar door Gérard Philippe. Clair, een cineast, die in de loop der jaren volkomen zichzelf is ge bleven. In elke nieuwe film komt men de fijnzinnige mens tegen die zijn filmverhalen stoffeert met fi guren. die meer dansen dan lo pen. Acteurs zijn gekomen en ge gaan, maar de karakters zijn ge bleven. Het stemt tot nadenken dat Clair en Ivens alweer dertig jaren geleden op de bres stonden voor de rechten van een nieuwe kunstvorm. Dat is overigens nog meer reden dan een verjaardag om Clair en Ivens geluk te wen sen. Film is intussen erkend als een van onze Muzen. In de grote Oostenrijkse steden wordt thans de elfde Oostenrijkse boeken week gehouden. Hierbij wordt de aan dacht gevestigd op de belangrijkste nieuwe uitgaven en vele andere „pa- radepaardjes" van de Oostenrijkse boekenproduktie, die in de afgelopen Jaren tot een steeds stijgende uitvoer leeft geleid. Een 89-tal uitgeverijen presenteren thans 1750 titels. Terwijl in 1948 de opbrengst van de boeken- uitvoer een vier miljoen schilling be droeg, was dat voor het jaar. 1957 een bedrag van 141 miljoen schilling. De Oostenrijkse boekenuitvoer betreft voornamelijk werken op wetenschap pelijk en cultureel gebied en is niet alleen op de Duits sprekende landen gericht, maar ook op alle andere Eu ropese en vele overzeese staten. De Metropolitan Ope ra te New York heeft meegedeeld, dat zij haar contract met de sopraan Maria Callas heeft geannu leerd, nadat de zange res geweigerd had .zich aan de overeenkomst te houden. Op verzoek van de zan geres was vorig jaar bij het opmaken van het contract voor dit seizoen een lijst opge nomen van de1 opera's waarin zij zou zingen. Vorige week had zij plotseling laten weten dat zij niet in „La Tra- /iata" wilde optreden, één van de opera's, die .n de overeenkomst was genoemd. De opera ver zocht haar toen in „Lu cia di Lammermoor" te zingen, hetgeen zij wei gerde. Daarop werd het contract niet de zange res geannuleerd. Haar honorarium zou 18.000 dollar hebben bedragen. Haar plaats zal worden ingenomen door de uit Wenen afkomstige Leo„- nie Rysanek. De algemene directeur van de Metropolitan Opera, Rudolf Bing, zei dat hij niettegenstaan de het feit dat Maria Callas over een prach tige stem beschikt, ver heugd was dat de over eenkomst was opge zegd. Toen Maria Callas in februari j.L te New York in „La Traviata" zong, hadden verschei dene recensenten kri tiek op haar vertolking. Het is niet de eerste maal, dat de zangeres dergelijke moeilijkhe den heeft. Vorig jaar zegden de opera's van Wenen en San Fran- ciso him contract met haar op. In januari van dit jaar zorgde zij voor een schandaal door in Rome op een galavoor stelling, die o.a. door president Gronchi van Italië werd bijgewoond, na de eerste acte te weigeren verder op te treden. Ook heeft zij een conflict met de Scala opera van Mi laan. Residentie-orkest op tournee in Amerika Het Residentie-Orkest heeft een uit nodiging ontvangen om tijdens het seizoen 1959-1960 een tournee van 48 concerten door de Verenigde Staten van Noord-Amerika te maken. De tournee zou met 6 concerten per week 8 weken duren en geheel onder leiding staan van Willem van Otterloo. Be stuur en directie van het Residentie- Orkest overwegen thans in hoeverre het orkest in staat zal zijl deze op zichzelf bijzonder aantrekkelijke uit nodiging te realiseren. Het festival van Lissabon heeft het Residentie-Orkest uitgenodigd in juni 1959 in totaal 4 concerten in Lissabon te geven. Mede in verband met het optreden van het orkest in het festi val van Bergen (Noorwegen) in juni 1959, moet thans overwogen worden of er thans nog gelegenheid zal zijn eveneens met het oog op het Hol land Festival 1959 de uitnodiging van Lissabon te accepteren. Reeds eerder heeft het Residentie-Orkest 'n uitnodiging van het festival van Ra- vello in verband met het Holland Fes tival niet kunnen accepteren. Belangrijke bijdragen tot de vocale kunst zullen enkele van de hoofd kenmerken van het programma van het Holland Festival 1959 vormen. Als zodanig kunnen worden genoemd de wereldpremière van een eerst kort geleden in de oorspronkelijke vorm herstelde opera van Joseph Haydn, naar een libretto van Carlo Goldoni, getiteld „II mon- do della luna". Voorts een speciale produktie van Wagners „Tristan und Isolde", alsmede het eerste optreden in ons land van de zangeres Maria Callas, in een concert met het Concertgebouworkest. De produktie van „II mondo della luna zal onder leiding staan van Car lo Maria Guilini; de regie wordt ge voerd door Maurice Sarrazin, direc teur-stichter van het theater „Le gre- nier de Toulouse" en het werk wordt opgevoerd in décors en kostuums van Jean-Denis Malcles uit Parijs. Mede werking wordt voorts verleend door het Nederlands Kamerorkest en het Nederlands Kamerkoor. De zeven rollen in dit werk worden gezongen door Italianen, die vrijwel allen ver bonden zijn aan de Scala te Milaan en waarvan thans reeds kunnen wor den genoemd Bruna Rizzoll, Mariella Adani, Marcello Cortis en Luigi Alva. „Tristan und Isolde" zal worden gedirigeerd door Otto Klemperer en wordt hier in de regie van Wie- land Wagner opgevoerd. Het Con certgebouworkest verleent zijn medewerking aan deze voorstellin gen, die mede zullen plaatsvinden ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van de Nederlandse Wag ner Vereniging (1884-1959) en die onder auspiciën van deze vereni ging zullen staan. De Tristan-rol wordt gezongen door Ramon VI- nay, de Isolde door Martha Mödl. De produktie van Haydns opera komt tot stand in samenwerking met de or ganisatie van het festival van Aix- en -Provence, met dien verstande, dat aansluitend op de voorstellingen in Nederland de gehele produktie onder dezelfde leiding en in dezelfde bezet ting een viertal opvoeringen tijdens 't festival te. Aix zal beleven. Van zijn verblijf aldaar zal het Nederlands Kamerorkest gebruik maken om ter plaatse twee concerten te geven, waarvan er één onder leiding van Giulini zal staan. De opvoering van „II mondo della luna" is de eerste in integrale gedaante sinds de oorspron kelijke opvoering in 1777 ter gelegen heid van het huwelijk van Haydns werkgever, graaf Esterhazy. FESTIVAL IN CIJFERS Meer dan 114.500 bezoekers heb ben in 1958 deel gehad aan de manifestaties van het Holland Festival. De lichte vermindering in de publieke belangstelling, die in 3.957 ten opzichte van 1956 kon worden ge constateerd, is dit jaar" wat Amster dam betreft vrijwel tot staan geko- men'en is voor Den Haag-Schevenin- gen omgeslagen in een geringe stij ging. Zo ontvingen de 41 manifesta ties in Amsterdam dit jaar in totaal 36.842 bezoekers (v.j. 47 manifesta ties met 42.909 bezoekers), de 45 ma nifestaties in Den Haag-Sc-hevenin- gen in totaal 45.289 bezoekers (v.j. 50 manifestaties met 48.046 bezoe- kei-s). Buiten deze steden vonden 42 festival-manifestaties plaats in 13 an dere steden van ons land, die geza menlijk 32.460 bezoekers noteerden. In de pers bestond grote belangstel ling voor het festival en alleen in het buitenland reeds werden meer dan 400 artikelen gepubliceerd. In negen Europese landen, buiten 'ons eigen land, werden in totaal 51 opvoeringen en concerten rechtstreeks of via op namen uitgezonden, waarvan er 33 ge wijd waren aan bijdragen van Neder landse instellingen of in Nederland tot stand gekomen produkties Een apart beeld vertonen de Vere'nigde Staten, waar 6 programma's aan het festival waren gewijd. Twee daarvan waren „coast-to-coast"- uïtzendingen, hetgeen betekent dat deze programma's telkens door 210 zenders tegelijk over geheel Noord- Amerika werden verspreid. In de Ne derlandse omroep werden 26 manifes taties of gedeelten daarvan uitgezon den. Door de wereldomroep werd ver der een reeks uitzendingen verzorgd die in bovenstaande telling niet zijn opgenomen en zijn transcriptiedlenst vervaardigde grammofoonplatenal- bums, bevattende 4 halfuur-program- ma's, die aan 1250 radiostations over de gehele wereld voor uitzending ter beschikking zijp gesteld. Culturele Cavalcade EEN AANTAL EUROPESE kunste- naars zal in het 'nieuwe opera-sei zoen zijn debuut maken in het Lon- dense Covent-Garden. Onder hen is de Nederlandse tenor Hans Kaart die op 18 december voor de eerste maal in Engeland zal optreden en roei met de rol van Calafin de „Turandot". DE COMPONISTEN prof. H. An- driessen en Louis Toubosch hebben van de ,_Associociazone Italiana San ta Decïlia" opdracht gekregen om koorwerken te componeren voor een Maridbundél, welke onder de naam ,/jOurdiana" zal verschijnen. Aan dit album zullen vooraanstaande musid uit verschillende landen meewerken. HET ORKEST VAN Radio-Israël heeft onder leiding van Ar je Zemd- nek een opname gemaakt van het concert voor twee violen en orTcesf van Géza Frid. De solisten waren Isia Bracker en Shula Fordhaus. IN DEN HAAG zijn de prijzen der Johan Wageuarsstichting uitgereikt. Prof. Hendrik Andriessen ontving voor de door hem gecomponeerde donate da Chiesa" de Johan Wage- naarprijs, terwijl het tweede strijk kwartet fan mr. Guillaume Landré werd bekroond met de Willem Pij- perprijs. Dr. Anthon van der Horst zag zich onderscheiden met de Sem Dresdenprijs voor zijn koorwerk .Da Nuit". HET WERKCENTRUM voor leke- toneel e?: creatief spel organiseert ook dit seizoen weer de cursus dra matische expressie in de opvoeding" en wel tegelijkertijd in Amsterdam en Arnhemop twintig zaterdagmid dagen van 29 november 1958 tot 9 mei 1959. DE TENTOONSTELLING „Wie ivas Vincent van Goghf', die thans nog een tournee door Nederland maakt onder auspiciën van het mi nisterie van ondertoijs, zal van 20 november af vertoond worden voor de militairen. Op die dag zal de staatssecretaris van oorlog de eer ste expositie openen in de kantine van het luchtmachtkamp Zeelst na bij Eindhoven. Bij de toelichting zal gebruik worden gemaakt van kleu rendia's. De rondreis langs de ver schillende onderdelen zal ongeveer, anderhalf jaar. duren.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1958 | | pagina 5