„Pnin"- of de nutteloze geleerde
emigrant in de Ver. Staten
fit
wa
PUCCINFs honderdste geboortedag
Meesterwerken op deuren
van elegante koetsen...
LAJOS VERES maestro
in het lichtere ^enre
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1958
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT.
7
EEN AMUSANT EN GEESTIG BOEK
Humor en ongenadige kritiek van
de rus Vladimir Nabokov
Vladimir Nabokov is met zijn boek „Pnin" in Amerika bekend
geworden, en dat is niet verwonderlijk. „Pnin" is een boek
dat in de smaak valt, vrijwel bij elkeen, maar zeker bij de Ame
rikaan. Nabokov is een Rus, die, zoals zovele van zijn landgeno
ten in 1919 uit Rusland naar Parijs vluchtte (hij was in 1889 in
St. Petersburg geboren) en in 1940 nog verder ging: naar Ame
rika. Hoewel hij vrij veel in het Russisch had geschreven (maar
in Rusland is hij verboden) heeft hij zich de Engelse taal zoda
nig meester gemaakt dat hij die werkelijk volkomen beheerst en
er een eigen, fraaie stijl in wist te ontwikkelen. „Pnin" is daar
van een voorbeeld, „Lolita", zijn nieuwste werk, een nog brillan-
ter.
„Pnin" is een levensfragment van de
geleerde Timofey Pnin, een karika
tuur haast, maar met genoeg van Na-
bokovs eigen bloed om hem tot een
geloofwaardige en zeer levendige
schepping te maken. Pnin is, zoals
Nabokov, Rus, gevlucht via Parijs
naar Amerika, en hij doceert, als Na-
Letterkundige kroniek
door HANS WARREN
bokov, Russisch aan een Amerikaan
se universiteit. Uiterlijk heeft Na
bokov Pnin van zich gedistancieerd:
hij verschijnt ons als een klein, ge
drongen gebouwd mannetje met een
formidabel, volkomen kaal hoofd,
een vriendelijk gezicht en een opval
lende bril. Innerlijk zal hij wel méér
met zijn geestelijke vader gemeen
hebben. Pnin-is de verpersoonlijking
van de ouderwetse Europese emi-
jrant, de geleerde vol tics en zonder-
inge gewoonten, het soort curieuze,
vak lAuetie
Er is thans officieel medegedeeld, dat
het filmfestival van Venetië, dat op
24 augustus begint, geopend zal wor
den mei de Amerikaanse inzending
„God's little acre" is de verfilming
van de roman van Erskine Caldwell.
Anthony Mann voerde de regie over
deze film, waarin Robert Ryan and
Aldo Ray do hoofdrollen vervullen.
Caldwell, Anthony Mann en waar
schijnlijk Robert Ryan zullen bij deze
vertoning aanwezig zijn.
Op 1 september zal de film „The
horse's mouth" onder regie van Ro
nald Neame worden vertoond. De
hoofdrollen in deze komedie worden
vervuld door Alec Giunnes en Kay
Walsh. Ook Guinnes gaat naar Vene
tië.
Een andere U.A.-film „The defiant
ones" zal op 3 september buiten me
dedinging worden vertoond. Deze film
van Stanley Kramer met Tony Curtis
en Sidney Poitier in de hoofdrollen
verkreeg grote waardering op het
Berlijnse filmfestival van dit jaar.
Sidney Poitier verwierf daar met „The
defiant ones" de prijs als de beste
acteur van het, jaar.
Onze filmmedewerker zal ook over
dit festival enkele beschouwingen
schrijven.
weerloze mensen waar de Amerika
nen dol op zijn. Hier ligt een deel van
de reden van het succes: de Ameri
kaan houdt van Pnin en Pnin pro
beert te houden van zijn nieuwe va
derland, ook al zal hij er zich nim
mer thuis voelen. Hij werkt vaak als
een lachspiegel, hij is onschadelijk,
zijn kritiek op Amerika kan men ge
amuseerd terzijde leggen (ook al is
zij in wezen vaak" nog zo vernieti
gend); het aardige oude heertje kan
zich veel veroorloven, uit zijn mond
accepteert men veel wat men uit
Amerikaanse mond niet zou willen
horen. En Nabokov, zijn schepper, die
grondig alle mentaliteiten heeft ge
peild, was zo eerlijk ook de gewoon
ten van de Russische emigranten eens
in het zonnetje te zetten; zijn kritiek
is daar al even ongenadig en de Ame
rikaanse lezer voelt zich dus quitte.
Voorwaar een amusant, geestig,
gezellig boek, fijn van humor,
knap van stijl (De Nederlandse
vertaling is zeer levendig geble
ven) en werkelijk nergens opper
vlakkig of onbenullig. Niet direct
een meesterwerk, maar er zijn
veel onbeduidender boeken best
sellers geworden. Met een gerust
hart kan men „Pnin" ter ver
strooiing iedereen aanbieden. Wat
men van het overigens literair
veel belangrijker „Lolita" wegens
het nog al speciale onderwerp be
slist niet beweren kan.
Pnin" begint niet erg hoopvol: we
leren professor Pnin kennen on
der beproefd-lachwekkende om
standighedenhij zit in de verkeerde
trein omdat hij een reeds jaren verlo
pen dienstregeling heeft geraad-
Sleegd, kan zijn koffer niet uit de
agage-afdeling vri jkrijgen omdat hij
geen bonnetje heeft en ontdekt dat
hij, inplaats van de lezing die hij in
een stadje houden moet een manus
cript van een van zijn meisjesstuden
ten in zijn binnenzak gestoken heeft.
Maar spoedig krijgt men in de gaten
dat hier meer wordt geboden dan op
pervlakkig amusement, dat deze hu
mor iets schrijnends heeft.
Pnin, en dat is de tragiek, tracht zich
wel aan te passen aan de Amerikaan
se manier van leven, maar hij is in
wezen nutteloos in het land.
Dit is de tulp Expo '58", die
op de Nederlandse dag op de
Wereldtentoonstelling in Brus- M
sel (20 aug. a.s.) aan baron
Moens de Fernig, de commis-
saris-generaal van de Expo zal
worden aangeboden. De bloemp
die het resultaat is van tien
jaar kwekerszorg, is viooltjes-
paars van kleur met een licht
gevlamde rand. De hoogte van
de stengel is ongeveer 70 cm.
Hij laat zijn kale schedel in de zon
bruinen, draagt opzichtige sokken en
dassen, schaft zich inplaats van zijn
eigen bruine brokkeltanden een su-
Eerbe gebit aan, doet zijn uiterste
est da taal onder de knie te krijgen,
maar hij blijft een ontwortelde, een
mens die eigenlijk geen taak meer
heeft. De Amerikanen kunnen zich de
luxe veroorloven er zo'n merkwaardi
ge verstrooide geleerde op na te hou
den, hij geeft cachet aan de zaak en
stof voor anecdotes. Maar hoe het er
in Pnins binnenste uitziet laat zich
raden. Met al zijn eruditie is hij uit
gerangeerd. Zijn vrouw heeft hem
verlaten; hij verhuist van de ene ka
mer naar de andere, overal is wat
aan te merken. Wanneer hij eindelijk
een eigen huis vindt dat hem bevalt
en dat met een echt Amerikaanse
party inwijdt, heeft men met hem te
doen omdat men als lezer weet dat
hij zijn wankele lectorsbaantje spoe
dig kwijt zal raken omdat zijn enige
beschermer verdwijnen gaat van de
universiteit. Als hij de veertienjarige
zoon van zijn gewezen vrouw afhaalt,
die bij hem logeren zal, heeft hij een
voetbal en een jongensboek gekocht.
Doch Victor ziet er uit als achttien,
houdt niet van voetballen en blijkt
Dostojefski al gelezen te hebben. Pnin
rent naar het logeerkamertje en keilt
de bal het raam uit en in de beek vóór
de jongen hem zien kan. Later krijgt
hij van Victor een antieke blauwe
schaal, die een klein vermogen kost-
Handeling zit er niet veel in het ver
haal. We zien Pnin in zijn dagelijks
doen, horen wat over zijn verleden,
zijn huwelijk, zijn werk. Alles ver
teld met een warme menselijkheid,
vol ironie, spot en zelfspot. Beurte
lings worden de Amerikanen en de
Russen op de korrel genomen, en
hierdoor wordt eigenlijk alleen nog
scherper geaccentueerd dan Pnin, de
emigrant, nergens meer thuis hoort.
De vertaling van A. E. Bayer is, zo
als gezegd, levendig, zelfs 'de woord
spelingen kwamen goed over. Geen
waardering daarentegen hebben we
voor het omslagtekeningetje van Jan
van Buuren dat een onbeholpen na
bootsing is van het krabbeltje van
Faczynski op de oorspronkelijke uit
gave.
Uitgave: Hollandia, Baarn.
Culiurele
Cavalcade
HET LEVEN VAN de in Duitsland
géboren raketdeskundige van het
Amerikaanse leger, dr. Werner von
Braun, wordt in een film gedramati
seerd door een Amerikaanse film
maatschappij, in nauwe samenwer
king met een Duitse filmmaatschap
pij. De film zal gedeeltelijk in Duits
land worden opgenomen. Dr. Von
Braun was een van Duitslands
grootste raketdeskundigen tijdens
de tweede wereldoorlog.
DE B.B.C.-TELEVISIE heeft Sophia
Loren en Marlon Brando gecontrac
teerd voor de hoofdrollen in een t. v.-
bewerking van „Antonius en Cleopa
tra". De opnamen zullen binnenkort
worden gemaakt op een tijdstip dat
beide filmsterren schikt.
DE ITALIAANSE beeldhouwer Ita-
lo Griselli is op 78-jarige leeftijd in
Fiorenza overleden. Hij was de ma
ker van o.m. het monument voor
Victor Emmanuel in Rome (een
groep soldaten) en van het monu
ment voor Koningin Margherita in
Bordighera. Griselli heeft verscheide
ne jaren in Rusland doorgebracht,
waar hij eveneens opdrachten voor
een aantal monumenten uitvoerde.
DE KAMERMUZIEK-dirigent Boyd
Neel uit Engeland zal zondag 21, au
gustus a.s. met zijn Canadese kamer
orkest „The Hart House Orches-
concerteren in de Kurzaal
te Scheveningen. Ook worden con
certen gegeven in Brussel en Oosten
de. Hei is een eerste optreden in Eu
ropa van dit ensemble.
DE STAATSSECRETARIS van o. k.
w. heeft aan de componisten dr.
Ant. van der Horst, C. L. van Baa-
ren en G. Frid opdrachten verleend
tot het componeren van een werk
afgestemd op conservatorium-orkest.
DE CINEAST Otto van Neyenhoff te
Scheveningen heeft van het ministe
rie van o. k. en to. een subsidie ont
vangen voor het maken van een
kleurenfilm over de Nederlandse mo
len.
Een
pert
Zweeds kunst-ex-
heeft door middel
van X-stralen ontdekt,
dat de beroemde Roco-
co-scliilder, Antoine
Watteau (1684—1721)
minstens drie van zijn
meesterwerken geschil
derd heeft op de deuren
van elegante koetsen
inplaats van op doek.
Dr. Carl Nordenfalk,
assistent-conservator
van het Zweedse natio
nale museum, heeft
meegedeeld, dat de
„Legon d'amour" (on
geveer 400.000 gulden
waard) die in 1935 door
zijn museum werd aan
gekocht, dank zij een
geldinzameling in het
hele land gehouden, ge
schilderd is op de deur
van een koets, die het
eigendom was van de
vermaarde familie-Col
bert van Frankrijk.
Twee andere Watteau's
„l'Accord parfait"
die in het bezit is van de
graaf van Iveagh en „la
Serenade Italienne",
het eigendom van een
Amerikaan die onbe
kend wenst te blijven
werden geschilderd
op de panelen van de
deur van een andere
rijk-geornamenteerdé
koets.
Het is niet mogelijk ge
weest het familiewapen
op die deur te Identifi
ceren.
De X-stralep onthulden,
dat het familiewapen
onder de schildering
zat.
Deze schilderijen ma
ken deel uit van een
tentoonstelling „vijf
eeuwen van Franse
kunst" in Stockholm.
Dr. Nordenfalk kwam
tot de ontdekking, dat
de schilderijen op no
tenhouten deuren wa
ren geschilderd, omdat
hij, toen hij van opzij
naar de schilderingen
keek, de vorm zag van
het relief in het familie
wapen.
v_
Zijn vader speelde
voor de Tsaar
(Van een speciale
verslaggever)
De smeltende, klagende en
soms met een felle pas
sie oplaaidende Hongaarse
volksmuziek, waarin we de
drang naar onafhankelijk
heid en de vrijheidszin van
het zigeunerbloed beluiste
ren, heeft vele beoefenaars.
Maar onder hen neemt Lajos
Veres, wiens vader nog z'n
alt-viool voor de Tsaar te Pe
tersburg en Moskou liet zin
gen, een bijzondere plaats in.
Hoewel vele radio- en te
stations in het buitenland
(Oslo, Keulen, Brussel, enz.)
hem met zijn voor 6000.
verzekerde Italiaanse Bodio-
viool lieten optreden, is de
nomade-natuur in Lajos Ve
res enigszins op de achter
grond geraakt. Hij voelt nog
maar weinig voor reizen en
trekken, want volgens zijn
woorden houdt hij van en
hoort hij bij ons land. Bin
nenkort zal ook het „staten-
loós" op zijn paspoort plaats
gaan maken voor „Nederlan
der"; tenslotte is hij reeds
vele jaren met eeh Neder
landse vrouw getrouwd.
Neen... hij hoort niet tot de vluch
telingen van de jongste Hongaarse
tragedie of tot de „displaced per
sons" die door de politieke roerse
len der laatste decennia op drift
zijn geraakt. „Ik ben mijn halve
leven hier", zegt hij in een wat
moeilijk te verstaan Nederlands.
Lajos Veres is geen prater in de
directe zin des woords en waar
om ook? Alles, wat hij te zeggen
heeft: alles wat hij voelt, vertolkt
hij reeds vele jaren met zijn viool...
Hij is thans 43 jaar oud en vol
bloed-zigeuner zowel van vaders
Bij de foto: Maestro Lajos Veres
met zijn kostbare viool
als van moeders kant tot in de zo
veelste generatie. Maar hij is een
gecultiveerde zigeuner geworden;
een „eenling", die men kent als
een man van principes, die bij de
dingen en mensen blijft, die hij
een skoos. Zo treedt hij dan ook al
vele jaren (al heeft men hem dan
ook daar wel eens langere tijd
moeten missen) met zijn kleine
selecte orkest gedurende het zo
merseizoen op in het bekende Roy
al te Arnhem. In 1935 hoorde mén
hem het eerst voor de A.V.R.0
en sedertdien keerde hij vele ma
len voor deze microfoon terug.
Wellicht zal men hem binnenkort
weer eens via deze omroep kunnen
beluisteren.
r anneer men zo tegenover
Lajos Veres zit herkent
men in hem nog maar wei
nig van het gangbare beeld, dat
men voor ogen krijgt, wanneer
men het woord „zigeuner" hoort.
Hij is een man van bijzondere dis
tinctie, die zich makkelijk beweegt
en eigenlijk wat ongaarne over
zichzelf spreekt. Hoe hij over klas
sieke muziek denktHij glim
lacht, want thuis speelt hij uit lief
hebberij eigenlijk niets anders
Bach, Beethoven.
De handen van Lajos Veres stre
len even met een liefkozend ge
baar zijn viool. Jarenlang heeft hij
gezocht naar de juiste klankkleur,
want zigeunermuziek vraagt ten
slotte een bepaald donker timbre.
Theo Olof toonde zich op een ze
kere dag toen hij het spel van
Lajos Veres beluisterde zeer
verrast en vroeg: „Wat heeft u
daar voor een viool
Hij speelt alle zigeunermuziek,
maar beheerst ook volkomen het
moderne genre. En klassiek blijft
hij zoals gezegd zuiver als
een persoonlijke hobby beschou
wen, omdat het publiek zich nu
eenmaal buiten de concertzaal in
het algemeen op het lichtere genre
wenst in te stellen.
Toen hij destijds in een bar te
Scheveningen een Slavische dans
inzette en op deze weg verder wil
de gaan, protesteerde het publiek
al spoedig, men wenste Hongaar
se volksmuziek.
Lajos Veres heeft gekozen. Hij is
en blijft de Hongaarse violist, een
maestro in het lichtere genre,
wiens bijzondere bekwaamheden
door 30 jaren dagelijks spelen een
rijpingsproces ondergingen.
Wereldberoemd na „La Bohème"
(Van een medewerker)
Op 25 april 1926 had in de Scala te Milaan de première plaats van een
monumentaal opgezette opera: Turandot van Giacomo Puccini. Toen
hij gevorderd was tot het slotduet onderbrak dirigent Arturo Tosca-
nini de uitvoering. Achter zijn lessenaar staande, met zachte, van emotie
trillende stem deelde hij het publiek mee, dat op deze plaats zijn vriend
Puccini zijn laatste opera had afgebroken. Een plotselinge verergering van
de reeds jaren zijn gezondheid ondermijnende kwaal, keelkanker, had hem
genoopt, naar Brussel te trekken om daar een operatie te ondergaan. Het
mocht niet baten; Puccini zou zijn Turandot niet afmaken.
Een leerling en vriend, Franco Alfano,
voltooide het werk aan de hand van
de schetsen, die de meester had nage
laten. Anderhalf jaar na het overlij
den leidde Toscanini de première van
een werk, dat een nieuwe periode had
kunnen inleiden in het werk van deze
grote componist, in feite de laatste
grote opera, die de Italiaanse muziek
wereld heeft voortgebracht. Want de
bronnen lijken opgedroogd in dit land,
dat toch de bakermat was van de
opera en het land, „waar de tenoren
groeien en het bel canto bloeit".
Het is honderd jaar geleden nu, dat
Puccini in Lucra (Toscane) werd ge
boren. Hij was musicus in hart én
nieren. Zijn vader was dat geweest,
zijn grootvader en zijn overgrootva
der.
Evenals zij, begon hij zijn carrière
met het componeren van (zeker niet
onverdienstelijke) kerkmuziek. Zijn
levensloop dwong hem evenwel in een
andere richting. Toen hij de school
banken verliet, was zijn vader al
overleden. Moeder Puccini, achterge
bleven met zeven kinderen, miste de
middelen om haar begaafde zoon te
laten studeren. Een pastoor gaf hem
de eerste pianolessen. Later, toen zijn
aanleg was gebleken, wist zijn moe
der een toelage van het hof voor haar
toen al twintigjarige zoon te bemach
tigen. Met een broer en een neef ves
tigde hij zich in Milaan om daar het
conservatorium tc bezoeken. Het
duurde niet lang, of Giacomo was de
lievelingsleerling van Ponchielli.
Het leven van de drie jongelui in
Milaan was verre van royaal.
Ze waren echte bohémiens, die
de dag plukten, zich geen zorgen
maakten en leefden van hun muziek
en een karig stukje brood, dat ze
PUCCINI
..bohemien..,
broederlijk deelden. Deze levenswijze
heeft Puccini, later niet alleen gesti
muleerd tot het schrijven van zijn La
Bohème, waarin men zijn eigen om
standigheden herkent, maar drukte
tot zijn dood een stempel op zijn le
vensbeschouwing.
Hij was een genieter van het leven,
een instinetmens, met felle voorkeu
ren en vooroordelen, een man van een
krachtige persoonlijkheid, een indivi
dualist pur sang. Zijn wat onbehou
wen en ongecultiveerde uitingsdrang
en ongebondenheid heeft hem vele te
genstanders bezorgd, die hem verwe
ten dat hij goedkope effecten najoeg
en hem betichtten van sensatie- en
geldzucht.
Vooral de nogal „realistische" twee
de acte van Tosca sterkte hen in hun
mening. Ze verguisden Puccini omdat
hij tekortschoot aan ethisch bewust
zijn. Maar ze vergaten, dat het zijn
in wezen moedwillig ongetemde emo
ties waren, die met geweld naar een
uitingsmogelijkheid zochten. En bo
venal verzuimden ze op te merken,
dat diezelfde Puccini een ongekende
mate van zelfkritiek eigen was, die
hem ertoe dwong, zijn werk steeds te
vervolmaken, waardoor zijn sterk
persoonlijke melodievoering en ge
waagde harmonieën, zijn fijnzinnige
milieuschilderingen en toch ook weer
zo innig doorleefde muziek al die
uiterlijkneden overvleugelde.
Op uiterlijke schijn «as Puccini
overigens wel gesteld. Niet alleen
in de keus van enkele zijner libret
to's, maar evenzeer in zijn leven.
Toen liij dank zij Bohème een wel
gesteld man was geworden, liet hij
zich een pompeuze villa bouwen.
Hij was de eerste autobezitter in
zijn provincie en schafte zich eer
der dan ie ook een radiotoestel
aan. Hij bereisde vrijwel de hele
wereld en kon zicli alles permitte
ren wat hij «'ilde.
Niettemin klaagde hij eens tegen
een vriend: „Ach hoe hard is mijn
leven, al denken velen, dat ik zo
gelukkig ben". Dat bewijst op
nieuw, dat zelfs de rijke en wéreld
se Puccini altijd de gevoelige, me
lancholieke figuur van zijn jeugd
is gebleven.
Het feit, dat zijn Madame Butter
fly bij de première werd uitge
floten, schokte hem meer dan
men ooit heeft begrepen. Diezelfde
première bewees zijn enorme wils
kracht, want terwijl hij deze opera
componeerde, kreeg hij een ernstig
auto-ongeluk, hetgeen hem zwaar
invalide niet belemmerde, het werk
te voltooien en na het debacle zo te
wijzigen, dat het een van zijn popu
lairste en misschien juist door de
aanvankelijke tegenslag een van
zijn eigen geliefdste opera's werd.
Het beluisteren van Verdi's Aïda
bracht Puccini tot de opera. Hij com
poneerde Villi en stuurde die in voor
een prijsvraag. Het weid geen prijs,
maar bij de première (de componist
had toen geen behoorlijk kostuum,
maar alleen een portemonnaie met
veertig centwas het succes on
verwacht groot. Dat stimuleerde Puc
cini; hij componeerde zijn Manon
Lescaut en La Bohème en was daar
mee een welgesteld man.
De bohemien Puccini koos het libret
to voor La Bohème toen zijn vriend
Leoncavallo dezelfde stof onderhan
den had. Zijn eigen ervaring in het le
ven dat hij hier beschreef zal niet
vreemd zijn geweest aan het succes
van de opera. Hij hield altijd van La
Bohème. Zo zelfs, dat hij met enkele
vrienden een Bohème-club oprichtte,
die regelmatig bijeenkwam.
Puccini is tijdens zijn leven en lang
daarna een omstreden figuur geweest.
Daaraan was ook mede schuldig het
feit, dat hij in 1910 een opera voltooi
de, die op een wildwest drama geha-
seerd was en die men smalend de
cowboy-opera noemde. Toscanini diri
geerde de première met de Metropoli
tan Opera en Caruso zong, maar in
Europa moest merf niets hebben van
dit geweld.
Daarna zou hij voor Wenen een ope
rette schrijven. De eerste wereldoor
log kwam tussenbeide en toen Puc
cini het werk toch wilde voltooien,
werd hij uitgekreten voor pro-Duits.
Hij verbrak het contract en de ope
rette werd een opera: La Rondine, een
in ons land vrijwel onbekend, maar
heel mooi werk. In 1917 ging de pre
mière.
Een jaar later componeerde hij drie
eenacters, om in 1919 zich te zetten
aan Turandot, de laatste opera van
zijn hand. Op 66-jarige leeftijd over
leed hij. Te vroeg, want de opgaande
lijn in zijn werk was ook in Turandot
niet onderbroken. Men had nog veel
van hem mogen verwachten. Een
merkwaardig niens, die ons prachtige
muziek naliet.