„Pnin"- of de nutteloze geleerde emigrant in de Ver. Staten fit wa PUCCINFs honderdste geboortedag Meesterwerken op deuren van elegante koetsen... LAJOS VERES maestro in het lichtere ^enre ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1958 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT. 7 EEN AMUSANT EN GEESTIG BOEK Humor en ongenadige kritiek van de rus Vladimir Nabokov Vladimir Nabokov is met zijn boek „Pnin" in Amerika bekend geworden, en dat is niet verwonderlijk. „Pnin" is een boek dat in de smaak valt, vrijwel bij elkeen, maar zeker bij de Ame rikaan. Nabokov is een Rus, die, zoals zovele van zijn landgeno ten in 1919 uit Rusland naar Parijs vluchtte (hij was in 1889 in St. Petersburg geboren) en in 1940 nog verder ging: naar Ame rika. Hoewel hij vrij veel in het Russisch had geschreven (maar in Rusland is hij verboden) heeft hij zich de Engelse taal zoda nig meester gemaakt dat hij die werkelijk volkomen beheerst en er een eigen, fraaie stijl in wist te ontwikkelen. „Pnin" is daar van een voorbeeld, „Lolita", zijn nieuwste werk, een nog brillan- ter. „Pnin" is een levensfragment van de geleerde Timofey Pnin, een karika tuur haast, maar met genoeg van Na- bokovs eigen bloed om hem tot een geloofwaardige en zeer levendige schepping te maken. Pnin is, zoals Nabokov, Rus, gevlucht via Parijs naar Amerika, en hij doceert, als Na- Letterkundige kroniek door HANS WARREN bokov, Russisch aan een Amerikaan se universiteit. Uiterlijk heeft Na bokov Pnin van zich gedistancieerd: hij verschijnt ons als een klein, ge drongen gebouwd mannetje met een formidabel, volkomen kaal hoofd, een vriendelijk gezicht en een opval lende bril. Innerlijk zal hij wel méér met zijn geestelijke vader gemeen hebben. Pnin-is de verpersoonlijking van de ouderwetse Europese emi- jrant, de geleerde vol tics en zonder- inge gewoonten, het soort curieuze, vak lAuetie Er is thans officieel medegedeeld, dat het filmfestival van Venetië, dat op 24 augustus begint, geopend zal wor den mei de Amerikaanse inzending „God's little acre" is de verfilming van de roman van Erskine Caldwell. Anthony Mann voerde de regie over deze film, waarin Robert Ryan and Aldo Ray do hoofdrollen vervullen. Caldwell, Anthony Mann en waar schijnlijk Robert Ryan zullen bij deze vertoning aanwezig zijn. Op 1 september zal de film „The horse's mouth" onder regie van Ro nald Neame worden vertoond. De hoofdrollen in deze komedie worden vervuld door Alec Giunnes en Kay Walsh. Ook Guinnes gaat naar Vene tië. Een andere U.A.-film „The defiant ones" zal op 3 september buiten me dedinging worden vertoond. Deze film van Stanley Kramer met Tony Curtis en Sidney Poitier in de hoofdrollen verkreeg grote waardering op het Berlijnse filmfestival van dit jaar. Sidney Poitier verwierf daar met „The defiant ones" de prijs als de beste acteur van het, jaar. Onze filmmedewerker zal ook over dit festival enkele beschouwingen schrijven. weerloze mensen waar de Amerika nen dol op zijn. Hier ligt een deel van de reden van het succes: de Ameri kaan houdt van Pnin en Pnin pro beert te houden van zijn nieuwe va derland, ook al zal hij er zich nim mer thuis voelen. Hij werkt vaak als een lachspiegel, hij is onschadelijk, zijn kritiek op Amerika kan men ge amuseerd terzijde leggen (ook al is zij in wezen vaak" nog zo vernieti gend); het aardige oude heertje kan zich veel veroorloven, uit zijn mond accepteert men veel wat men uit Amerikaanse mond niet zou willen horen. En Nabokov, zijn schepper, die grondig alle mentaliteiten heeft ge peild, was zo eerlijk ook de gewoon ten van de Russische emigranten eens in het zonnetje te zetten; zijn kritiek is daar al even ongenadig en de Ame rikaanse lezer voelt zich dus quitte. Voorwaar een amusant, geestig, gezellig boek, fijn van humor, knap van stijl (De Nederlandse vertaling is zeer levendig geble ven) en werkelijk nergens opper vlakkig of onbenullig. Niet direct een meesterwerk, maar er zijn veel onbeduidender boeken best sellers geworden. Met een gerust hart kan men „Pnin" ter ver strooiing iedereen aanbieden. Wat men van het overigens literair veel belangrijker „Lolita" wegens het nog al speciale onderwerp be slist niet beweren kan. Pnin" begint niet erg hoopvol: we leren professor Pnin kennen on der beproefd-lachwekkende om standighedenhij zit in de verkeerde trein omdat hij een reeds jaren verlo pen dienstregeling heeft geraad- Sleegd, kan zijn koffer niet uit de agage-afdeling vri jkrijgen omdat hij geen bonnetje heeft en ontdekt dat hij, inplaats van de lezing die hij in een stadje houden moet een manus cript van een van zijn meisjesstuden ten in zijn binnenzak gestoken heeft. Maar spoedig krijgt men in de gaten dat hier meer wordt geboden dan op pervlakkig amusement, dat deze hu mor iets schrijnends heeft. Pnin, en dat is de tragiek, tracht zich wel aan te passen aan de Amerikaan se manier van leven, maar hij is in wezen nutteloos in het land. Dit is de tulp Expo '58", die op de Nederlandse dag op de Wereldtentoonstelling in Brus- M sel (20 aug. a.s.) aan baron Moens de Fernig, de commis- saris-generaal van de Expo zal worden aangeboden. De bloemp die het resultaat is van tien jaar kwekerszorg, is viooltjes- paars van kleur met een licht gevlamde rand. De hoogte van de stengel is ongeveer 70 cm. Hij laat zijn kale schedel in de zon bruinen, draagt opzichtige sokken en dassen, schaft zich inplaats van zijn eigen bruine brokkeltanden een su- Eerbe gebit aan, doet zijn uiterste est da taal onder de knie te krijgen, maar hij blijft een ontwortelde, een mens die eigenlijk geen taak meer heeft. De Amerikanen kunnen zich de luxe veroorloven er zo'n merkwaardi ge verstrooide geleerde op na te hou den, hij geeft cachet aan de zaak en stof voor anecdotes. Maar hoe het er in Pnins binnenste uitziet laat zich raden. Met al zijn eruditie is hij uit gerangeerd. Zijn vrouw heeft hem verlaten; hij verhuist van de ene ka mer naar de andere, overal is wat aan te merken. Wanneer hij eindelijk een eigen huis vindt dat hem bevalt en dat met een echt Amerikaanse party inwijdt, heeft men met hem te doen omdat men als lezer weet dat hij zijn wankele lectorsbaantje spoe dig kwijt zal raken omdat zijn enige beschermer verdwijnen gaat van de universiteit. Als hij de veertienjarige zoon van zijn gewezen vrouw afhaalt, die bij hem logeren zal, heeft hij een voetbal en een jongensboek gekocht. Doch Victor ziet er uit als achttien, houdt niet van voetballen en blijkt Dostojefski al gelezen te hebben. Pnin rent naar het logeerkamertje en keilt de bal het raam uit en in de beek vóór de jongen hem zien kan. Later krijgt hij van Victor een antieke blauwe schaal, die een klein vermogen kost- Handeling zit er niet veel in het ver haal. We zien Pnin in zijn dagelijks doen, horen wat over zijn verleden, zijn huwelijk, zijn werk. Alles ver teld met een warme menselijkheid, vol ironie, spot en zelfspot. Beurte lings worden de Amerikanen en de Russen op de korrel genomen, en hierdoor wordt eigenlijk alleen nog scherper geaccentueerd dan Pnin, de emigrant, nergens meer thuis hoort. De vertaling van A. E. Bayer is, zo als gezegd, levendig, zelfs 'de woord spelingen kwamen goed over. Geen waardering daarentegen hebben we voor het omslagtekeningetje van Jan van Buuren dat een onbeholpen na bootsing is van het krabbeltje van Faczynski op de oorspronkelijke uit gave. Uitgave: Hollandia, Baarn. Culiurele Cavalcade HET LEVEN VAN de in Duitsland géboren raketdeskundige van het Amerikaanse leger, dr. Werner von Braun, wordt in een film gedramati seerd door een Amerikaanse film maatschappij, in nauwe samenwer king met een Duitse filmmaatschap pij. De film zal gedeeltelijk in Duits land worden opgenomen. Dr. Von Braun was een van Duitslands grootste raketdeskundigen tijdens de tweede wereldoorlog. DE B.B.C.-TELEVISIE heeft Sophia Loren en Marlon Brando gecontrac teerd voor de hoofdrollen in een t. v.- bewerking van „Antonius en Cleopa tra". De opnamen zullen binnenkort worden gemaakt op een tijdstip dat beide filmsterren schikt. DE ITALIAANSE beeldhouwer Ita- lo Griselli is op 78-jarige leeftijd in Fiorenza overleden. Hij was de ma ker van o.m. het monument voor Victor Emmanuel in Rome (een groep soldaten) en van het monu ment voor Koningin Margherita in Bordighera. Griselli heeft verscheide ne jaren in Rusland doorgebracht, waar hij eveneens opdrachten voor een aantal monumenten uitvoerde. DE KAMERMUZIEK-dirigent Boyd Neel uit Engeland zal zondag 21, au gustus a.s. met zijn Canadese kamer orkest „The Hart House Orches- concerteren in de Kurzaal te Scheveningen. Ook worden con certen gegeven in Brussel en Oosten de. Hei is een eerste optreden in Eu ropa van dit ensemble. DE STAATSSECRETARIS van o. k. w. heeft aan de componisten dr. Ant. van der Horst, C. L. van Baa- ren en G. Frid opdrachten verleend tot het componeren van een werk afgestemd op conservatorium-orkest. DE CINEAST Otto van Neyenhoff te Scheveningen heeft van het ministe rie van o. k. en to. een subsidie ont vangen voor het maken van een kleurenfilm over de Nederlandse mo len. Een pert Zweeds kunst-ex- heeft door middel van X-stralen ontdekt, dat de beroemde Roco- co-scliilder, Antoine Watteau (1684—1721) minstens drie van zijn meesterwerken geschil derd heeft op de deuren van elegante koetsen inplaats van op doek. Dr. Carl Nordenfalk, assistent-conservator van het Zweedse natio nale museum, heeft meegedeeld, dat de „Legon d'amour" (on geveer 400.000 gulden waard) die in 1935 door zijn museum werd aan gekocht, dank zij een geldinzameling in het hele land gehouden, ge schilderd is op de deur van een koets, die het eigendom was van de vermaarde familie-Col bert van Frankrijk. Twee andere Watteau's „l'Accord parfait" die in het bezit is van de graaf van Iveagh en „la Serenade Italienne", het eigendom van een Amerikaan die onbe kend wenst te blijven werden geschilderd op de panelen van de deur van een andere rijk-geornamenteerdé koets. Het is niet mogelijk ge weest het familiewapen op die deur te Identifi ceren. De X-stralep onthulden, dat het familiewapen onder de schildering zat. Deze schilderijen ma ken deel uit van een tentoonstelling „vijf eeuwen van Franse kunst" in Stockholm. Dr. Nordenfalk kwam tot de ontdekking, dat de schilderijen op no tenhouten deuren wa ren geschilderd, omdat hij, toen hij van opzij naar de schilderingen keek, de vorm zag van het relief in het familie wapen. v_ Zijn vader speelde voor de Tsaar (Van een speciale verslaggever) De smeltende, klagende en soms met een felle pas sie oplaaidende Hongaarse volksmuziek, waarin we de drang naar onafhankelijk heid en de vrijheidszin van het zigeunerbloed beluiste ren, heeft vele beoefenaars. Maar onder hen neemt Lajos Veres, wiens vader nog z'n alt-viool voor de Tsaar te Pe tersburg en Moskou liet zin gen, een bijzondere plaats in. Hoewel vele radio- en te stations in het buitenland (Oslo, Keulen, Brussel, enz.) hem met zijn voor 6000. verzekerde Italiaanse Bodio- viool lieten optreden, is de nomade-natuur in Lajos Ve res enigszins op de achter grond geraakt. Hij voelt nog maar weinig voor reizen en trekken, want volgens zijn woorden houdt hij van en hoort hij bij ons land. Bin nenkort zal ook het „staten- loós" op zijn paspoort plaats gaan maken voor „Nederlan der"; tenslotte is hij reeds vele jaren met eeh Neder landse vrouw getrouwd. Neen... hij hoort niet tot de vluch telingen van de jongste Hongaarse tragedie of tot de „displaced per sons" die door de politieke roerse len der laatste decennia op drift zijn geraakt. „Ik ben mijn halve leven hier", zegt hij in een wat moeilijk te verstaan Nederlands. Lajos Veres is geen prater in de directe zin des woords en waar om ook? Alles, wat hij te zeggen heeft: alles wat hij voelt, vertolkt hij reeds vele jaren met zijn viool... Hij is thans 43 jaar oud en vol bloed-zigeuner zowel van vaders Bij de foto: Maestro Lajos Veres met zijn kostbare viool als van moeders kant tot in de zo veelste generatie. Maar hij is een gecultiveerde zigeuner geworden; een „eenling", die men kent als een man van principes, die bij de dingen en mensen blijft, die hij een skoos. Zo treedt hij dan ook al vele jaren (al heeft men hem dan ook daar wel eens langere tijd moeten missen) met zijn kleine selecte orkest gedurende het zo merseizoen op in het bekende Roy al te Arnhem. In 1935 hoorde mén hem het eerst voor de A.V.R.0 en sedertdien keerde hij vele ma len voor deze microfoon terug. Wellicht zal men hem binnenkort weer eens via deze omroep kunnen beluisteren. r anneer men zo tegenover Lajos Veres zit herkent men in hem nog maar wei nig van het gangbare beeld, dat men voor ogen krijgt, wanneer men het woord „zigeuner" hoort. Hij is een man van bijzondere dis tinctie, die zich makkelijk beweegt en eigenlijk wat ongaarne over zichzelf spreekt. Hoe hij over klas sieke muziek denktHij glim lacht, want thuis speelt hij uit lief hebberij eigenlijk niets anders Bach, Beethoven. De handen van Lajos Veres stre len even met een liefkozend ge baar zijn viool. Jarenlang heeft hij gezocht naar de juiste klankkleur, want zigeunermuziek vraagt ten slotte een bepaald donker timbre. Theo Olof toonde zich op een ze kere dag toen hij het spel van Lajos Veres beluisterde zeer verrast en vroeg: „Wat heeft u daar voor een viool Hij speelt alle zigeunermuziek, maar beheerst ook volkomen het moderne genre. En klassiek blijft hij zoals gezegd zuiver als een persoonlijke hobby beschou wen, omdat het publiek zich nu eenmaal buiten de concertzaal in het algemeen op het lichtere genre wenst in te stellen. Toen hij destijds in een bar te Scheveningen een Slavische dans inzette en op deze weg verder wil de gaan, protesteerde het publiek al spoedig, men wenste Hongaar se volksmuziek. Lajos Veres heeft gekozen. Hij is en blijft de Hongaarse violist, een maestro in het lichtere genre, wiens bijzondere bekwaamheden door 30 jaren dagelijks spelen een rijpingsproces ondergingen. Wereldberoemd na „La Bohème" (Van een medewerker) Op 25 april 1926 had in de Scala te Milaan de première plaats van een monumentaal opgezette opera: Turandot van Giacomo Puccini. Toen hij gevorderd was tot het slotduet onderbrak dirigent Arturo Tosca- nini de uitvoering. Achter zijn lessenaar staande, met zachte, van emotie trillende stem deelde hij het publiek mee, dat op deze plaats zijn vriend Puccini zijn laatste opera had afgebroken. Een plotselinge verergering van de reeds jaren zijn gezondheid ondermijnende kwaal, keelkanker, had hem genoopt, naar Brussel te trekken om daar een operatie te ondergaan. Het mocht niet baten; Puccini zou zijn Turandot niet afmaken. Een leerling en vriend, Franco Alfano, voltooide het werk aan de hand van de schetsen, die de meester had nage laten. Anderhalf jaar na het overlij den leidde Toscanini de première van een werk, dat een nieuwe periode had kunnen inleiden in het werk van deze grote componist, in feite de laatste grote opera, die de Italiaanse muziek wereld heeft voortgebracht. Want de bronnen lijken opgedroogd in dit land, dat toch de bakermat was van de opera en het land, „waar de tenoren groeien en het bel canto bloeit". Het is honderd jaar geleden nu, dat Puccini in Lucra (Toscane) werd ge boren. Hij was musicus in hart én nieren. Zijn vader was dat geweest, zijn grootvader en zijn overgrootva der. Evenals zij, begon hij zijn carrière met het componeren van (zeker niet onverdienstelijke) kerkmuziek. Zijn levensloop dwong hem evenwel in een andere richting. Toen hij de school banken verliet, was zijn vader al overleden. Moeder Puccini, achterge bleven met zeven kinderen, miste de middelen om haar begaafde zoon te laten studeren. Een pastoor gaf hem de eerste pianolessen. Later, toen zijn aanleg was gebleken, wist zijn moe der een toelage van het hof voor haar toen al twintigjarige zoon te bemach tigen. Met een broer en een neef ves tigde hij zich in Milaan om daar het conservatorium tc bezoeken. Het duurde niet lang, of Giacomo was de lievelingsleerling van Ponchielli. Het leven van de drie jongelui in Milaan was verre van royaal. Ze waren echte bohémiens, die de dag plukten, zich geen zorgen maakten en leefden van hun muziek en een karig stukje brood, dat ze PUCCINI ..bohemien.., broederlijk deelden. Deze levenswijze heeft Puccini, later niet alleen gesti muleerd tot het schrijven van zijn La Bohème, waarin men zijn eigen om standigheden herkent, maar drukte tot zijn dood een stempel op zijn le vensbeschouwing. Hij was een genieter van het leven, een instinetmens, met felle voorkeu ren en vooroordelen, een man van een krachtige persoonlijkheid, een indivi dualist pur sang. Zijn wat onbehou wen en ongecultiveerde uitingsdrang en ongebondenheid heeft hem vele te genstanders bezorgd, die hem verwe ten dat hij goedkope effecten najoeg en hem betichtten van sensatie- en geldzucht. Vooral de nogal „realistische" twee de acte van Tosca sterkte hen in hun mening. Ze verguisden Puccini omdat hij tekortschoot aan ethisch bewust zijn. Maar ze vergaten, dat het zijn in wezen moedwillig ongetemde emo ties waren, die met geweld naar een uitingsmogelijkheid zochten. En bo venal verzuimden ze op te merken, dat diezelfde Puccini een ongekende mate van zelfkritiek eigen was, die hem ertoe dwong, zijn werk steeds te vervolmaken, waardoor zijn sterk persoonlijke melodievoering en ge waagde harmonieën, zijn fijnzinnige milieuschilderingen en toch ook weer zo innig doorleefde muziek al die uiterlijkneden overvleugelde. Op uiterlijke schijn «as Puccini overigens wel gesteld. Niet alleen in de keus van enkele zijner libret to's, maar evenzeer in zijn leven. Toen liij dank zij Bohème een wel gesteld man was geworden, liet hij zich een pompeuze villa bouwen. Hij was de eerste autobezitter in zijn provincie en schafte zich eer der dan ie ook een radiotoestel aan. Hij bereisde vrijwel de hele wereld en kon zicli alles permitte ren wat hij «'ilde. Niettemin klaagde hij eens tegen een vriend: „Ach hoe hard is mijn leven, al denken velen, dat ik zo gelukkig ben". Dat bewijst op nieuw, dat zelfs de rijke en wéreld se Puccini altijd de gevoelige, me lancholieke figuur van zijn jeugd is gebleven. Het feit, dat zijn Madame Butter fly bij de première werd uitge floten, schokte hem meer dan men ooit heeft begrepen. Diezelfde première bewees zijn enorme wils kracht, want terwijl hij deze opera componeerde, kreeg hij een ernstig auto-ongeluk, hetgeen hem zwaar invalide niet belemmerde, het werk te voltooien en na het debacle zo te wijzigen, dat het een van zijn popu lairste en misschien juist door de aanvankelijke tegenslag een van zijn eigen geliefdste opera's werd. Het beluisteren van Verdi's Aïda bracht Puccini tot de opera. Hij com poneerde Villi en stuurde die in voor een prijsvraag. Het weid geen prijs, maar bij de première (de componist had toen geen behoorlijk kostuum, maar alleen een portemonnaie met veertig centwas het succes on verwacht groot. Dat stimuleerde Puc cini; hij componeerde zijn Manon Lescaut en La Bohème en was daar mee een welgesteld man. De bohemien Puccini koos het libret to voor La Bohème toen zijn vriend Leoncavallo dezelfde stof onderhan den had. Zijn eigen ervaring in het le ven dat hij hier beschreef zal niet vreemd zijn geweest aan het succes van de opera. Hij hield altijd van La Bohème. Zo zelfs, dat hij met enkele vrienden een Bohème-club oprichtte, die regelmatig bijeenkwam. Puccini is tijdens zijn leven en lang daarna een omstreden figuur geweest. Daaraan was ook mede schuldig het feit, dat hij in 1910 een opera voltooi de, die op een wildwest drama geha- seerd was en die men smalend de cowboy-opera noemde. Toscanini diri geerde de première met de Metropoli tan Opera en Caruso zong, maar in Europa moest merf niets hebben van dit geweld. Daarna zou hij voor Wenen een ope rette schrijven. De eerste wereldoor log kwam tussenbeide en toen Puc cini het werk toch wilde voltooien, werd hij uitgekreten voor pro-Duits. Hij verbrak het contract en de ope rette werd een opera: La Rondine, een in ons land vrijwel onbekend, maar heel mooi werk. In 1917 ging de pre mière. Een jaar later componeerde hij drie eenacters, om in 1919 zich te zetten aan Turandot, de laatste opera van zijn hand. Op 66-jarige leeftijd over leed hij. Te vroeg, want de opgaande lijn in zijn werk was ook in Turandot niet onderbroken. Men had nog veel van hem mogen verwachten. Een merkwaardig niens, die ons prachtige muziek naliet.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1958 | | pagina 7