Zeven novellen over het bestaan
in ontredderde tijden
CABARET zonder „Grote Drie"
IN HET WEB VAN DE TIJD
He
ISederlaads orgel voor een
Amerikaanse universiteit
ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1958
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
7
Sjoerd Leiker: Smalle bruggen
naar de vrijheid''
ER KLINKT GEEN erg opgewekte toon op uit de bundel uit
stekende novellen die fejoerd Leiker onder de titel „Smalle
bruggen naar de vrijheid" bij Leopold in Den Haag uitgaf,
ook al zegt ergens iemand in een van de verhalen: „Wij leven
nog en leven is kansen hebben". De onderwerpen zijn er dan
ook naar: oorlog, verzet, krijgsgevangenschap, displaced per
sons, nog eens oorlog en allerlei andere ellende het lijkt wel
de basis van het menselijk bestaan in deze tijd ziedaar de
thema's, die met een grote openhartigheid en eerlijkheid werden
behandeld. Kleine mensen in de grote maalstroom van onze ont
redderde tijd. Zij laten zich meevoeren of verzetten zich een
moment, strijden een hopeloze strijd en gaan dan toch ten onder.
„Smalle bruggen naar de wijheid", ze liggen overal en sommigen
begaan ze een eindweegs, maar allen worden duizelig of verliezen
de moed, vallen er af. Het beeld van de maalstroom is daarom
wellicht juister.
Omzichtig- daarin meevoeren laat
zich de Hongaar Varhalmy Imre in
het openingsverhaal „Een handvol
spijkers". In 1914 stond hij als sol
daat tegenover de Russen, en hij werd
krijgsgevangen gemaakt nog vóór hij
een schot had gelost. Vanaf dat mo
ment is hij er op bedacht zo onbe
schadigd mogelijk door alle verwik
kelingen heen te komen. Hij wil vrij
en eerlijk staan, zich afzijdig houden,
maar het lot is hem niet gunstig ge
zind; hij wordt heen en weer gesla
gen door de gebeurtenissen en werkt
zich, ontwijkend en negatief, steeds
verder in de moeilijkheden. Zijn situ
atie wordt ergens door een idealisti
sche tegenstander zo geformuleerd:
Letterkundige kroniek
door HANS WARREN
„Je schuld ligt in je onschuld. Je hebt
nergens aan meegedaan, je hebt alleen
maar geparasiteerd op de veiligheid
die wij schiepen, waarvoor de onzen
hun bloed vergoten hebben". Het is
niet waar, maar de individualist Var
halmy mag toch niet ontkomen, toch
niet het schamele leven leiden dat hij
voor zichzelf gekozen heeft. Men
vindt hem later vermoord in de kel
der van zijn tot ruïne geworden huis
„Hij had om zijn hals een touw, dat
met, een stok was aangedraaid, a"
schifwelijk om te zien. En een wor
wa8* opgeweld van tussen de -klamme
stenen van de keldervloer, ontsnapt
aande zachte, moederlijke aarde,
waarin het gestamp van laarzeen had
gevibreerd als woeste mijnarbeid van
vraatzieke mollen die van alle kan
ten kwamen opzetten, maar toen hij
het vege lijf had gered, ontbrak hem
het element waarin hij kon leven en
de herinnering aan de gang waardoor
hij ontkomen was, en tastte, voort
kronkelend over het ondoorboorbaar
gesteente, radeloos en blind naar het
verloren vaderland".
Zo eindigt deze novelle, een aangrij
pend, meesterlijk slot. In die worm
wordt heel 't bestaan van Varhalmy,
van zo menig mens in deze tijd, nog
Culturele
Cavalcade
CERAMIEK, in Nederlatid vervaar
digd sinds de positieve wending die
deze kunst hier op het einde van de
vorige eeuw nam, zal van 16 augus
tus tot 1 oktober worden geëxposeerd
door de gemeentelijke tentoonstel
lingsdienst van 's-Hertogenbosch.
MUSEUM BOYMANS te Rotterdam
zal van 31 juli lot 28 september een
grote tentoonstelling van Franse te
keningen uit de zestiende tot de
twintigste eeuw herbergen. Deze
kunstwerken zijn afkomstig uit mu
sea en particuliere verzamelingen in
de Verenigde Staten en zullen na
Rotterdam Parijs „aandoen", waar
zij van 2b oktober 1958 tot 2 ja
nuari 1959 in de Orangerie te be
zichtigen zullen zijn.
VOOR HET EERST zal het West-
duitse publiek in de gelegenheid wor
den gesteld om de film „De Dictator"
van Charlie Chaplin te zien, die
uiteraard in Hitler-Duitsland ver
boden was. Uit de dictator „Hinkel"
vier zonder veel moeite Hitier te her
kennen. Behalve de rol van „Hinkel"
speelt Chaplin in deze film ook een
Joodse kapper.
IN OKTOBER van dit, jaar .zal te
San Francisco een tentoonstelling
worden geopend, van, werken van
Vincent van Gogh. De expositie zal
ongeveer 80 schilderijen en 10 teke
ningen omvatten, die behoren tot, de
collectie van ir. V. W. van Gogh in
het Stedelijk Museum te Amsterdam.
Na San Francisco gaat. de tentoon
stelling naar Los Angeles, Portland
en Seattle.
ONBEKEND GEBLEVEN daders
hebben in het Italiaanse plaatsje
Brescia de 490 pijpen van een waar
devol antiek kerkorgel gestolen, naar
een bos in de buurt vervoerd en ver
volgens versmolten.
DE FRANSE film- en toneelspeelster
Suzanne Dantes is op 68-jarige leef
tijd. overleden te St. Leger- en Yve-
lines.in het Franse departement
Seine et Oise.
eens gesymboliseerd in zijn radeloze
verlorenheid.
De Savannah" is een fantastisch
verhaal over Herz Lajos, een
Amerikaan van Hongaarse ori
gine, die in Brazilië deserteert de
reden daartoe is wat zwak) en dan
door het oerwoud heen de Savannah
tracht te bereiken. Hij komt in een
nederzetting waar een blanke man
heerst over een aantal hutten met In
diaanse vrouwen en kinderen. Deze
Stephen Leeds, zoon van een wegens
moord gevluchte Engelsman en een
Indiaanse vrouw, wil al sinds jaren
eens naar de kust, en ziet nu er af
lossing komt, zijn kans schoon: hij
geeft de leiding aan de tegenstrib-
belende Lajos over en vertrekt. Doch
Lajos kan de zaken niet beheren, het
glijdt hem uit handen. De hutten stui
ven onder, de jongemannen trekken
weg, ook vrouwen verdwijnen. Hij
zelf wordt ziek. Het is een chaos.
Wanneer Leeds terugkomt, teleurge
steld in de beschaving waarnaar hij
had verlangd, staan beide blanke
mannen voor de ondergang. De Sa
vannah en de Indianen blijven.
Een van de allerbeste verhalen is
„De overval", gebaseerd op de
werkelijkheid:de eerste overval op
een distributiekantoor in 1942,
waarbij de hoofdfiguur, de avon
tuurlijk aangelegde apotheker
Hooft die zoveel mogelijk alles al
léén wil doen, grove fouten maakt,
o.a. de bemachtigde kaarten en-
gros op de zwarte markt brengt.
Hij wordt trouw terzijde gestaan
door de tuinman De Vries, zijn
haast willoos instrument. Op uiterst
knappe wijze heeft Sjoerd Leiker
dit verhaal, waarvan het geraam
te dus niet verzonnen is, leven in
geblazen. Het is beklemmend en
somber, en heel zuiver. Van een
verrukkelijke beknoptheid boven
dien: zijn zestig pagina's overtref
fen in draagkracht menige om
vangrijke roman. Sjoerd Leiker
schrijft recht op het doel af, sug
gereert, vertrouwt op een intelli
gente lezer die geen eindeloze
voorbereidingen en ontrafelingen
nodig heeft.
vierde mooie verhaal heet
..Displaced persons". Een Duits
ingenieur die in 1928 in Rusland
ging werken, daar met een Russin
trouwde, wordt voor de keus gesteld
Rus te worden of te verdwijnen. Zij
vertrekken, maar dan begint de el
lende: de vrouw vlucht met hun kind
naar Holland, de man komt haar na,
ze zwerven, begrijpen elkander niet
meer. Tenslotte komt de man in
Duitsland ellendig aan zijn eind als
hij door een rivaal wordt neergescho
ten in de rommelige dagen tegen het
eind van de oorlog -het verhaal
heeft een uitermate trieste afloop.
Dan zijn er nog drie minder sterke
verhalen: „Journaal" (van die drie
het gaafste), „In het web van de
tijd", dat magnifieke stukken bevat,
maar waarin Leiker de macht over
de stof hier en daar is kwijt geraakt,
b.v. op het belangrijke keerpunt: als
Dimitri „Le spectre de la rose" danst,
waar niemand in geloven kan; en
„Spoken op de schaats". Het laatste
een verhaal uit de zestiende eeuw,
spelend tijdens het beleg van Haar
lem. Het is boeiend, maar het staat
niet op het peil van de beste uit deze
mooie bundel. Dat is jammer, want
die beste behoren tevens tot het beste
wat er in ons land aan novellen ge
schreven wordt.
Sjoerd Leiker: Smalle bruggen naar
de vrijheid.
Leopold, Den Haag.
(Van onze toneelmedewerker). Ygp levend ihedter
In augustus plegen onze „Gro
te Drie" van het cabaret met
hun nieuwe programma's te
starten, maar Wim Kan, Wim
Sonneveld en Toon Hermans
hebben hun groepen ontbonden
en het ziet er niet naar uit, dat
de honderdduizenden gretige ca
baretklanten in het komende
seizoen aan hun trekken zullen
komen.
Dit is de doem van de roem, en
het nare is, dat die doem zich
op alle drie grote cabaretleiders
gelijktijdig heeft doen gelden.
Alsof het afgesproken werk
was, hebben ze op hetzelfde mo
ment het levend theater de rug
toegekeerd en zich beschikbaar
gesteld voor de produktie van
amusement in blik: film, T.V.-
WIM SONNEVELD
Hollywood
0uvcrvüWc wensen op restival Reoieprijs voor
-Uuilse film
(Van onze filmmede
werker).
Op het internationale
filmfestival te Kar
lovy Vary (Karls
bad) lieten vele der ver
toonde films nogal wat
artistieke wensen onver
vuld. Bij de prijstoeken
ning werd vooral op de
inhoud gelet, op 't „ver
haal", zodat werken als
de Japanse film „De half
broers" en de Russissche
film „De Stille Don"
(derde deel) hoog wer
den onderscheiden. De
Internationale Federatie
van filmkritici echter, de
Fipresc.i, die dit jaar
voor het eerst ook te
Karlovy Vary een prijs
toekende, legde zuiver
filmartistieke maatsta
ven aan en onderscheid
de de Slowaakse film
„De 44" van regisseur-
scenarioschrijver Palo
Bielik, inderdaad een der
beste werken van 't fes
tival. Ver aan de top van
alle vertoonde films
stond een der Westduitse
inzendingen: „Nachts
wenn der Teufel kam"
('s Nachts toen de dui
vel kwam), van regis
seur Robert Siodmak.
Die flim werd gelukkig
Een scène uit de
Griekse film ,fiet
Rijtuigje"
s
niet door de jury verge
ten: zij kreeg de regie-
prijs.
Tot het beste van de ma
nifestatie behoorde ook
het dagelijkse filmjour
naal dat aan het festival
gewijd was. Zeer origi
neel, zeer humoristisch,
met tal van knap-gevon-
den overgangen belicht
ten deze „Momenten van
het Festival" de voor
naamste gebeurtenissen
te Karlovy Vary. De
kwaliteit van deze uit
stekende journaals werd
door de kritici erkend
door een eervolle ver
melding, eveneens dus
van de Fipresci.
Nederland heeft geen
prijs kunnen verwerven.
In het algemeen trou
wens zijn de kleine film-
producerende landen er
bij de prijstoekenning
een beetje bekaaid afge
komen. Er namen zeer
veel landen deel. die
slechts een bescheiden
cinematografische pro
duktie hebben. Bewonde
ring moet men koesteren
voor sommige van die
landen, die op tal van
festivals zelfs speelfilms
van enig formaat inzen
den. Dat geldt bijvoor
beeld voor Griekenland,
dat ook hier weer verte
genwoordigd was en wel
met „Het Rijtuigje", een
werk van Dinos Dimo-
poulus, dat opmerkelijk
was door uitstekende mi
lieutypering en vertol
king. Griekenland heeft
een speelfilmproduktie
die nog in de kinder
schoenen staat waar
van natuurlijk ook dit
werk de sporen droeg
de kinderschoenensporen
dus maar we moch
ten willen, dat onze
speelfilms reeds zo „fes-
tivalrijp" waren als het
meeste dat de Grieken
op de internationale film
festivals laten zien!
Tot het laatst toe is de
stemming uiterst geani
meerd gebleven, mede
door de wijze, waarop
men hier alle festival
gangers met elkaar in
contact bracht. Van
„ster-vergoding" was op
dit festival geen sprake
de actrices en de ac
teurs werden niet als
kasplanten afgezonderd
gehouden, maar kregen
precies dezelfde rechten
als alle andere gasten:
ze logeerden in hetzelfde
enorm-grotehotel,
aten dezelfde spijzen in
dezelfde salons, namen
deel aan de gezamenlijke
excursies en zaten bij de
voorstellingen tussen het
andere publiek. Ze be
wogen zich ook buiten
vrijelijk tussen dat pu
bliek, dat voor dit festi
val zeer gróte belang
stelling toonde.
Tot diep in de nacht du
rende openluchtvoorstel-
Iingen, zowel als de ver
toningen in de gewone
festivalbioscoop waren
vrijwel steeds uitver
kocht en telkens drom
den de mensen samen
voor de festivalbioscoop.
Soms vroeg men de ster
ren om handtekeningen,
maar daarbij gedroeg
men zich allerminst op
dringerig. Dat maakte 't
dus mogelijk, hier poli-
tiecordons achterwege te
laten voor lichamelijk
letsel, de sterren toege
bracht door al te enthou
siaste bewonderaars, be
hoefde men hier kenne
lijk niet bang te zijn.
naar radio, ielevisie
en film
film, en eventueel een beetje
radio.
Theaterdirecteuren, die in het komend
seizoen met openstaande data zitten,
waarop anders de zalen uitgepuild
zouden hebben bij één van de Wim-
men of Toon, die theaterdirecteuren
spreken een beetje bitter van in de
steek laten van het trouwe publiek".
Feitelijk hebben ze gelijk. Maar ze
vergeten er billijkheidshalve bij te
vermelden, dat onze Grote Drie ge
durende 14 jaar een zeldzaam hard
en uitputtend leven hebben geleid, en
dat het hen dus niet kwalijk is te ne
men als ze eens op makkelijker wijze
meer geld willen verwerven.
Wim Sonneveld zit in Hollywood,
en maakt films en T.V.-films. Wim
Kan bereidt zich voor op de pro
duktie, die in september in eigen
land begint: een speelfilm naar
scenario van Kees Stip. Toon Her
mens experimenteert in alle stilte
met eigen filmpjes, die niet zo
maar gewone speelfilms moeten
worden, maar een heel apart soort,
een Hermans-soort, en dat dan
nog zodanig, dat het in het bui
tenland bruikbaar zal zijn. Humor
dus, die niet gebonden is aan Ne
derlandse tekst.
Laat ons eerlijk zijn, en het de caba-
rettiers gunnen. Ze zijn niet alleen
in Nederland tot topartiesten gewor
den, maar ook in vergelijking met
buitenlandse beroemdheden behoren
ze tot de besté humoristen. Normaal
zit de taal hen in de weg om ook bui
ten onze grenzen roem te verwerven.
Maar de grote successen van Wim
Sonneveld, Engels sprekend of alleen
maar mimerend voor de Britse tele
visie, zijn een teken aan de wand ge
weest voor alle drie.
Voor Sonneveld is er rechtstreeks een
grandioos contract uit voortgekomen,
dat voorziet in regelmatige gast-ver-
schijningen voor de B.B.C. Tegelijker
tijd is die Britse roem een sleutel ge
weest, die in Hollywood verschillende
deuren opende en die Nederlandse
filmproducenten de ogen opende voor
de mogelijkheden, die Wim Kan en
Toon Hermans dus konden bieden.-
En deze loop der omstandigheden
heeft er toe geleid, dat de Gróte Drie
zich vrij gingen maken voor ingeblikt
amusement, en hun groepen ontbon
den.
Nfatuurlijk zullen ze zelf geen
moment denken, dat successen
voor televisie, in bioscoop of ra
dio, óók maar één moment dezelfde
intensiteit kunnen hebben van recht
streekse omgang met het publiek.
Daar zijn ze alle drie teveel ras-ar
tiesten voor. Maar de drijfveer van
elke artiest, de benzine in zijn meestal
Guggenheimprijs
De jury voor de Nederlandse Guggen-
heim-prijs 1958, bestaande uit de he
ren Jan van Heel, dr. H. L. C. Jaffe
en mr. E. L. L. de Wilde, "heeft de na
tionale Guggenheim-prijs 1958 voor
Nederland toegekend aan G. Benner
(Amsterdam) voor zijn schilderij
„Boer met koeien" en tevens een aan
tal schilderijen aangewezen die mee
dingen voor de internationale Gug
genheim-prijs 1958.
De andere werken zijn: K. Appel,
„Vrouw en struisvogel"; Corneille,
„Compositie 1958"; L. Horn, „De
boer" en J. Nanninga, „Compositie
1957".
De werken zullen in het najaar op
een tentoonstelling te New York wor
den getoond, nadat de internationale
Guggenheim-prijs zal zijn toegekend
aan een der aldaar mededingende
werken.
Hemingway en zijn
„Spaanse novellen"
De beroemde schrijver Ernest He
mingway heeft het hooggerechtshof
van de staat New York gevraagd het
tijdschrift „Esquire" te verbieden om
drie van zijn novellen, geschreven
ten tijde van de Spaanse burgeroor
log, opnieuw te publiceren. Deze ver
halen waren al in 1938'39 in „Es
quire" verschenen.
De schrijver heeft bij monde van zijn
advocaat laten weten dat de openba
re mening sinds de Spaanse burger
oorlog aanzienlijk is gewijzigd.
„Toentertijd was de Sowjet-Unie on
ze bondgenoot, terwijl zij nu wellicht
onze ergste vijand is", aldus He
mingway. Zoals bekend stond de
schrijver, die als oorlogscorrespon
dent de burgeroorlog .heeft verslagen,
met zijn sympathie aan de kant van
de republikeinen die door de Russen
werden gesteund
De staatssecretaris van onderwijs,
kunsten en wetenschappen heeft de
volgende opdrachten verleend: aan P.
H. Dubois te 's-Gravenhage het
schrijven van een biografie van-Mar
cellus Emants (18481923); aan au
teur Ab Visser te Amsterdam het
schrijven van een novelle en aan de
dichteres Hanny Michaelis te Amster
dam een letterkundige opdracht.
op volle toeren draaiende artistieke
motor, is succes bij zoveel mogelijk
mensen. Men kan dat ijdelheid noe
men, maar dat is onjuist: het is de
door hen zelf scherp gevoelde reden
van hun bestaan.
Begrijpelijk derhalve, dat de verlei
ding groot is als men de kans krijgt
niet duizenden, maar miljoenen te
vermaken, in eigen land en heel de
wereld. Dat betekent hard en inten
sief werken, een program maken dat
goed genoeg is om inderdaad „heel
de wereld" iets te bieden. Maar het
is toch minder slopend dan elk jaar
een nieuw en weer beter programma
te maken, waarmee men driehonderd-
zoveel dagen op reis moet, van stad
tot stad, evenzovele malen dus eigen
lijk weer „prémière". En dan kunnen
we zwijgen over het feit, dat met één
succesvolle film of T.V.-program heel
wat meer is te verdienen dan met dat
tobbend en duur gereis.
We zullen een jaartje zonder goed
cabaret zitten. Het zij zo, en het zij
de Grote Drie gegund. We zullen de
len in de trots van buitenlandse suc
cessen. We zullen hun films of uit
zendingen gaan zien. Maar we zullen
eerlijk gezegd toch wèl verwachten
dat- ze straks weer van ons zullen
zijn, in levende en onnavolgbare lijve.
TOON HERMANS
eigen filmpjes
Ten behoeve van het Busch-Reisïnger
Museum van de Harvard University
in Cambridge, Mass, U.S.A., heeft de
Zaanse orgelbouwer D. A. Flen-
trop een orgel gebouwd, dat binnen
kort naar de Verenigde Staten zal
worden verscheept. Het zal daar be
speeld worden door de Amerikaanse
organist E. PowerBiggs, wiens or
gelconcerten wekelijks door de C.B.S.
worden uitgezonden in de „Coast-to-
coast"-programma's.
Het Nederlandse orgel is gebouwd
naar klassieke Europese opvattingen.
Het is een drie-klaviers orgel met
vrij pedaal, sleepladensysteem en me
chanische tractuur. Het heeft 27 re
gisters en 1600 pijpen.
Thans worden de concerten in de
Harvard University gegeven op een
koor-positief van de Zaanse orgel
bouwer. In overleg met de organist
en aan de hand van de ervaringen
die met dit koor-positief werden op
gedaan, kwam het nieuwe orgel tot
•stand, Voor de overdracht en instal
latie van het orgel reist de bouwer
binnenkort naar de Ver. Staten.
„Fanfare"' in oktober gereed
De filmbedrijvigheid in Giethoorn, waar de laatste maanden opnamen zijn
gemaakt voor de Nederlandse speelfilm „Fanfare nadert haar einde.
De leden van het Giethoornse fanfarekorps, die met enkele leden van mu
ziekverenigingen uit de omgeving hebben gefigureerd bij deze opnamen
zijn voor enkele dagen naar Amsterdam vertrokken, waar de nog reste
rende binnenopnamen worden gemaakt in de Cinetone-studio's aan de
Dnivendrachtse kade. De Sapphire Filmproductie N.V. in de hoofdstad
in wier opdracht de film „Fanfare" gemaakt wordt, heeft de Giethoornse
muzikanten in de hoofdstad ontvangen. Na de opnamen in de studio's zal
te Giethoorn nog een aantal binnenopnamen worden gemaakt. Een der
noodstudio's aldaar is inmiddels echter alweer afgebroken. Men verwacht
dat de nieuwe speelfilm in de tweede helft van oktober in de roulatie zal
worden gebracht.