Zeven novellen over het bestaan in ontredderde tijden CABARET zonder „Grote Drie" IN HET WEB VAN DE TIJD He ISederlaads orgel voor een Amerikaanse universiteit ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1958 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT 7 Sjoerd Leiker: Smalle bruggen naar de vrijheid'' ER KLINKT GEEN erg opgewekte toon op uit de bundel uit stekende novellen die fejoerd Leiker onder de titel „Smalle bruggen naar de vrijheid" bij Leopold in Den Haag uitgaf, ook al zegt ergens iemand in een van de verhalen: „Wij leven nog en leven is kansen hebben". De onderwerpen zijn er dan ook naar: oorlog, verzet, krijgsgevangenschap, displaced per sons, nog eens oorlog en allerlei andere ellende het lijkt wel de basis van het menselijk bestaan in deze tijd ziedaar de thema's, die met een grote openhartigheid en eerlijkheid werden behandeld. Kleine mensen in de grote maalstroom van onze ont redderde tijd. Zij laten zich meevoeren of verzetten zich een moment, strijden een hopeloze strijd en gaan dan toch ten onder. „Smalle bruggen naar de wijheid", ze liggen overal en sommigen begaan ze een eindweegs, maar allen worden duizelig of verliezen de moed, vallen er af. Het beeld van de maalstroom is daarom wellicht juister. Omzichtig- daarin meevoeren laat zich de Hongaar Varhalmy Imre in het openingsverhaal „Een handvol spijkers". In 1914 stond hij als sol daat tegenover de Russen, en hij werd krijgsgevangen gemaakt nog vóór hij een schot had gelost. Vanaf dat mo ment is hij er op bedacht zo onbe schadigd mogelijk door alle verwik kelingen heen te komen. Hij wil vrij en eerlijk staan, zich afzijdig houden, maar het lot is hem niet gunstig ge zind; hij wordt heen en weer gesla gen door de gebeurtenissen en werkt zich, ontwijkend en negatief, steeds verder in de moeilijkheden. Zijn situ atie wordt ergens door een idealisti sche tegenstander zo geformuleerd: Letterkundige kroniek door HANS WARREN „Je schuld ligt in je onschuld. Je hebt nergens aan meegedaan, je hebt alleen maar geparasiteerd op de veiligheid die wij schiepen, waarvoor de onzen hun bloed vergoten hebben". Het is niet waar, maar de individualist Var halmy mag toch niet ontkomen, toch niet het schamele leven leiden dat hij voor zichzelf gekozen heeft. Men vindt hem later vermoord in de kel der van zijn tot ruïne geworden huis „Hij had om zijn hals een touw, dat met, een stok was aangedraaid, a" schifwelijk om te zien. En een wor wa8* opgeweld van tussen de -klamme stenen van de keldervloer, ontsnapt aande zachte, moederlijke aarde, waarin het gestamp van laarzeen had gevibreerd als woeste mijnarbeid van vraatzieke mollen die van alle kan ten kwamen opzetten, maar toen hij het vege lijf had gered, ontbrak hem het element waarin hij kon leven en de herinnering aan de gang waardoor hij ontkomen was, en tastte, voort kronkelend over het ondoorboorbaar gesteente, radeloos en blind naar het verloren vaderland". Zo eindigt deze novelle, een aangrij pend, meesterlijk slot. In die worm wordt heel 't bestaan van Varhalmy, van zo menig mens in deze tijd, nog Culturele Cavalcade CERAMIEK, in Nederlatid vervaar digd sinds de positieve wending die deze kunst hier op het einde van de vorige eeuw nam, zal van 16 augus tus tot 1 oktober worden geëxposeerd door de gemeentelijke tentoonstel lingsdienst van 's-Hertogenbosch. MUSEUM BOYMANS te Rotterdam zal van 31 juli lot 28 september een grote tentoonstelling van Franse te keningen uit de zestiende tot de twintigste eeuw herbergen. Deze kunstwerken zijn afkomstig uit mu sea en particuliere verzamelingen in de Verenigde Staten en zullen na Rotterdam Parijs „aandoen", waar zij van 2b oktober 1958 tot 2 ja nuari 1959 in de Orangerie te be zichtigen zullen zijn. VOOR HET EERST zal het West- duitse publiek in de gelegenheid wor den gesteld om de film „De Dictator" van Charlie Chaplin te zien, die uiteraard in Hitler-Duitsland ver boden was. Uit de dictator „Hinkel" vier zonder veel moeite Hitier te her kennen. Behalve de rol van „Hinkel" speelt Chaplin in deze film ook een Joodse kapper. IN OKTOBER van dit, jaar .zal te San Francisco een tentoonstelling worden geopend, van, werken van Vincent van Gogh. De expositie zal ongeveer 80 schilderijen en 10 teke ningen omvatten, die behoren tot, de collectie van ir. V. W. van Gogh in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Na San Francisco gaat. de tentoon stelling naar Los Angeles, Portland en Seattle. ONBEKEND GEBLEVEN daders hebben in het Italiaanse plaatsje Brescia de 490 pijpen van een waar devol antiek kerkorgel gestolen, naar een bos in de buurt vervoerd en ver volgens versmolten. DE FRANSE film- en toneelspeelster Suzanne Dantes is op 68-jarige leef tijd. overleden te St. Leger- en Yve- lines.in het Franse departement Seine et Oise. eens gesymboliseerd in zijn radeloze verlorenheid. De Savannah" is een fantastisch verhaal over Herz Lajos, een Amerikaan van Hongaarse ori gine, die in Brazilië deserteert de reden daartoe is wat zwak) en dan door het oerwoud heen de Savannah tracht te bereiken. Hij komt in een nederzetting waar een blanke man heerst over een aantal hutten met In diaanse vrouwen en kinderen. Deze Stephen Leeds, zoon van een wegens moord gevluchte Engelsman en een Indiaanse vrouw, wil al sinds jaren eens naar de kust, en ziet nu er af lossing komt, zijn kans schoon: hij geeft de leiding aan de tegenstrib- belende Lajos over en vertrekt. Doch Lajos kan de zaken niet beheren, het glijdt hem uit handen. De hutten stui ven onder, de jongemannen trekken weg, ook vrouwen verdwijnen. Hij zelf wordt ziek. Het is een chaos. Wanneer Leeds terugkomt, teleurge steld in de beschaving waarnaar hij had verlangd, staan beide blanke mannen voor de ondergang. De Sa vannah en de Indianen blijven. Een van de allerbeste verhalen is „De overval", gebaseerd op de werkelijkheid:de eerste overval op een distributiekantoor in 1942, waarbij de hoofdfiguur, de avon tuurlijk aangelegde apotheker Hooft die zoveel mogelijk alles al léén wil doen, grove fouten maakt, o.a. de bemachtigde kaarten en- gros op de zwarte markt brengt. Hij wordt trouw terzijde gestaan door de tuinman De Vries, zijn haast willoos instrument. Op uiterst knappe wijze heeft Sjoerd Leiker dit verhaal, waarvan het geraam te dus niet verzonnen is, leven in geblazen. Het is beklemmend en somber, en heel zuiver. Van een verrukkelijke beknoptheid boven dien: zijn zestig pagina's overtref fen in draagkracht menige om vangrijke roman. Sjoerd Leiker schrijft recht op het doel af, sug gereert, vertrouwt op een intelli gente lezer die geen eindeloze voorbereidingen en ontrafelingen nodig heeft. vierde mooie verhaal heet ..Displaced persons". Een Duits ingenieur die in 1928 in Rusland ging werken, daar met een Russin trouwde, wordt voor de keus gesteld Rus te worden of te verdwijnen. Zij vertrekken, maar dan begint de el lende: de vrouw vlucht met hun kind naar Holland, de man komt haar na, ze zwerven, begrijpen elkander niet meer. Tenslotte komt de man in Duitsland ellendig aan zijn eind als hij door een rivaal wordt neergescho ten in de rommelige dagen tegen het eind van de oorlog -het verhaal heeft een uitermate trieste afloop. Dan zijn er nog drie minder sterke verhalen: „Journaal" (van die drie het gaafste), „In het web van de tijd", dat magnifieke stukken bevat, maar waarin Leiker de macht over de stof hier en daar is kwijt geraakt, b.v. op het belangrijke keerpunt: als Dimitri „Le spectre de la rose" danst, waar niemand in geloven kan; en „Spoken op de schaats". Het laatste een verhaal uit de zestiende eeuw, spelend tijdens het beleg van Haar lem. Het is boeiend, maar het staat niet op het peil van de beste uit deze mooie bundel. Dat is jammer, want die beste behoren tevens tot het beste wat er in ons land aan novellen ge schreven wordt. Sjoerd Leiker: Smalle bruggen naar de vrijheid. Leopold, Den Haag. (Van onze toneelmedewerker). Ygp levend ihedter In augustus plegen onze „Gro te Drie" van het cabaret met hun nieuwe programma's te starten, maar Wim Kan, Wim Sonneveld en Toon Hermans hebben hun groepen ontbonden en het ziet er niet naar uit, dat de honderdduizenden gretige ca baretklanten in het komende seizoen aan hun trekken zullen komen. Dit is de doem van de roem, en het nare is, dat die doem zich op alle drie grote cabaretleiders gelijktijdig heeft doen gelden. Alsof het afgesproken werk was, hebben ze op hetzelfde mo ment het levend theater de rug toegekeerd en zich beschikbaar gesteld voor de produktie van amusement in blik: film, T.V.- WIM SONNEVELD Hollywood 0uvcrvüWc wensen op restival Reoieprijs voor -Uuilse film (Van onze filmmede werker). Op het internationale filmfestival te Kar lovy Vary (Karls bad) lieten vele der ver toonde films nogal wat artistieke wensen onver vuld. Bij de prijstoeken ning werd vooral op de inhoud gelet, op 't „ver haal", zodat werken als de Japanse film „De half broers" en de Russissche film „De Stille Don" (derde deel) hoog wer den onderscheiden. De Internationale Federatie van filmkritici echter, de Fipresc.i, die dit jaar voor het eerst ook te Karlovy Vary een prijs toekende, legde zuiver filmartistieke maatsta ven aan en onderscheid de de Slowaakse film „De 44" van regisseur- scenarioschrijver Palo Bielik, inderdaad een der beste werken van 't fes tival. Ver aan de top van alle vertoonde films stond een der Westduitse inzendingen: „Nachts wenn der Teufel kam" ('s Nachts toen de dui vel kwam), van regis seur Robert Siodmak. Die flim werd gelukkig Een scène uit de Griekse film ,fiet Rijtuigje" s niet door de jury verge ten: zij kreeg de regie- prijs. Tot het beste van de ma nifestatie behoorde ook het dagelijkse filmjour naal dat aan het festival gewijd was. Zeer origi neel, zeer humoristisch, met tal van knap-gevon- den overgangen belicht ten deze „Momenten van het Festival" de voor naamste gebeurtenissen te Karlovy Vary. De kwaliteit van deze uit stekende journaals werd door de kritici erkend door een eervolle ver melding, eveneens dus van de Fipresci. Nederland heeft geen prijs kunnen verwerven. In het algemeen trou wens zijn de kleine film- producerende landen er bij de prijstoekenning een beetje bekaaid afge komen. Er namen zeer veel landen deel. die slechts een bescheiden cinematografische pro duktie hebben. Bewonde ring moet men koesteren voor sommige van die landen, die op tal van festivals zelfs speelfilms van enig formaat inzen den. Dat geldt bijvoor beeld voor Griekenland, dat ook hier weer verte genwoordigd was en wel met „Het Rijtuigje", een werk van Dinos Dimo- poulus, dat opmerkelijk was door uitstekende mi lieutypering en vertol king. Griekenland heeft een speelfilmproduktie die nog in de kinder schoenen staat waar van natuurlijk ook dit werk de sporen droeg de kinderschoenensporen dus maar we moch ten willen, dat onze speelfilms reeds zo „fes- tivalrijp" waren als het meeste dat de Grieken op de internationale film festivals laten zien! Tot het laatst toe is de stemming uiterst geani meerd gebleven, mede door de wijze, waarop men hier alle festival gangers met elkaar in contact bracht. Van „ster-vergoding" was op dit festival geen sprake de actrices en de ac teurs werden niet als kasplanten afgezonderd gehouden, maar kregen precies dezelfde rechten als alle andere gasten: ze logeerden in hetzelfde enorm-grotehotel, aten dezelfde spijzen in dezelfde salons, namen deel aan de gezamenlijke excursies en zaten bij de voorstellingen tussen het andere publiek. Ze be wogen zich ook buiten vrijelijk tussen dat pu bliek, dat voor dit festi val zeer gróte belang stelling toonde. Tot diep in de nacht du rende openluchtvoorstel- Iingen, zowel als de ver toningen in de gewone festivalbioscoop waren vrijwel steeds uitver kocht en telkens drom den de mensen samen voor de festivalbioscoop. Soms vroeg men de ster ren om handtekeningen, maar daarbij gedroeg men zich allerminst op dringerig. Dat maakte 't dus mogelijk, hier poli- tiecordons achterwege te laten voor lichamelijk letsel, de sterren toege bracht door al te enthou siaste bewonderaars, be hoefde men hier kenne lijk niet bang te zijn. naar radio, ielevisie en film film, en eventueel een beetje radio. Theaterdirecteuren, die in het komend seizoen met openstaande data zitten, waarop anders de zalen uitgepuild zouden hebben bij één van de Wim- men of Toon, die theaterdirecteuren spreken een beetje bitter van in de steek laten van het trouwe publiek". Feitelijk hebben ze gelijk. Maar ze vergeten er billijkheidshalve bij te vermelden, dat onze Grote Drie ge durende 14 jaar een zeldzaam hard en uitputtend leven hebben geleid, en dat het hen dus niet kwalijk is te ne men als ze eens op makkelijker wijze meer geld willen verwerven. Wim Sonneveld zit in Hollywood, en maakt films en T.V.-films. Wim Kan bereidt zich voor op de pro duktie, die in september in eigen land begint: een speelfilm naar scenario van Kees Stip. Toon Her mens experimenteert in alle stilte met eigen filmpjes, die niet zo maar gewone speelfilms moeten worden, maar een heel apart soort, een Hermans-soort, en dat dan nog zodanig, dat het in het bui tenland bruikbaar zal zijn. Humor dus, die niet gebonden is aan Ne derlandse tekst. Laat ons eerlijk zijn, en het de caba- rettiers gunnen. Ze zijn niet alleen in Nederland tot topartiesten gewor den, maar ook in vergelijking met buitenlandse beroemdheden behoren ze tot de besté humoristen. Normaal zit de taal hen in de weg om ook bui ten onze grenzen roem te verwerven. Maar de grote successen van Wim Sonneveld, Engels sprekend of alleen maar mimerend voor de Britse tele visie, zijn een teken aan de wand ge weest voor alle drie. Voor Sonneveld is er rechtstreeks een grandioos contract uit voortgekomen, dat voorziet in regelmatige gast-ver- schijningen voor de B.B.C. Tegelijker tijd is die Britse roem een sleutel ge weest, die in Hollywood verschillende deuren opende en die Nederlandse filmproducenten de ogen opende voor de mogelijkheden, die Wim Kan en Toon Hermans dus konden bieden.- En deze loop der omstandigheden heeft er toe geleid, dat de Gróte Drie zich vrij gingen maken voor ingeblikt amusement, en hun groepen ontbon den. Nfatuurlijk zullen ze zelf geen moment denken, dat successen voor televisie, in bioscoop of ra dio, óók maar één moment dezelfde intensiteit kunnen hebben van recht streekse omgang met het publiek. Daar zijn ze alle drie teveel ras-ar tiesten voor. Maar de drijfveer van elke artiest, de benzine in zijn meestal Guggenheimprijs De jury voor de Nederlandse Guggen- heim-prijs 1958, bestaande uit de he ren Jan van Heel, dr. H. L. C. Jaffe en mr. E. L. L. de Wilde, "heeft de na tionale Guggenheim-prijs 1958 voor Nederland toegekend aan G. Benner (Amsterdam) voor zijn schilderij „Boer met koeien" en tevens een aan tal schilderijen aangewezen die mee dingen voor de internationale Gug genheim-prijs 1958. De andere werken zijn: K. Appel, „Vrouw en struisvogel"; Corneille, „Compositie 1958"; L. Horn, „De boer" en J. Nanninga, „Compositie 1957". De werken zullen in het najaar op een tentoonstelling te New York wor den getoond, nadat de internationale Guggenheim-prijs zal zijn toegekend aan een der aldaar mededingende werken. Hemingway en zijn „Spaanse novellen" De beroemde schrijver Ernest He mingway heeft het hooggerechtshof van de staat New York gevraagd het tijdschrift „Esquire" te verbieden om drie van zijn novellen, geschreven ten tijde van de Spaanse burgeroor log, opnieuw te publiceren. Deze ver halen waren al in 1938'39 in „Es quire" verschenen. De schrijver heeft bij monde van zijn advocaat laten weten dat de openba re mening sinds de Spaanse burger oorlog aanzienlijk is gewijzigd. „Toentertijd was de Sowjet-Unie on ze bondgenoot, terwijl zij nu wellicht onze ergste vijand is", aldus He mingway. Zoals bekend stond de schrijver, die als oorlogscorrespon dent de burgeroorlog .heeft verslagen, met zijn sympathie aan de kant van de republikeinen die door de Russen werden gesteund De staatssecretaris van onderwijs, kunsten en wetenschappen heeft de volgende opdrachten verleend: aan P. H. Dubois te 's-Gravenhage het schrijven van een biografie van-Mar cellus Emants (18481923); aan au teur Ab Visser te Amsterdam het schrijven van een novelle en aan de dichteres Hanny Michaelis te Amster dam een letterkundige opdracht. op volle toeren draaiende artistieke motor, is succes bij zoveel mogelijk mensen. Men kan dat ijdelheid noe men, maar dat is onjuist: het is de door hen zelf scherp gevoelde reden van hun bestaan. Begrijpelijk derhalve, dat de verlei ding groot is als men de kans krijgt niet duizenden, maar miljoenen te vermaken, in eigen land en heel de wereld. Dat betekent hard en inten sief werken, een program maken dat goed genoeg is om inderdaad „heel de wereld" iets te bieden. Maar het is toch minder slopend dan elk jaar een nieuw en weer beter programma te maken, waarmee men driehonderd- zoveel dagen op reis moet, van stad tot stad, evenzovele malen dus eigen lijk weer „prémière". En dan kunnen we zwijgen over het feit, dat met één succesvolle film of T.V.-program heel wat meer is te verdienen dan met dat tobbend en duur gereis. We zullen een jaartje zonder goed cabaret zitten. Het zij zo, en het zij de Grote Drie gegund. We zullen de len in de trots van buitenlandse suc cessen. We zullen hun films of uit zendingen gaan zien. Maar we zullen eerlijk gezegd toch wèl verwachten dat- ze straks weer van ons zullen zijn, in levende en onnavolgbare lijve. TOON HERMANS eigen filmpjes Ten behoeve van het Busch-Reisïnger Museum van de Harvard University in Cambridge, Mass, U.S.A., heeft de Zaanse orgelbouwer D. A. Flen- trop een orgel gebouwd, dat binnen kort naar de Verenigde Staten zal worden verscheept. Het zal daar be speeld worden door de Amerikaanse organist E. PowerBiggs, wiens or gelconcerten wekelijks door de C.B.S. worden uitgezonden in de „Coast-to- coast"-programma's. Het Nederlandse orgel is gebouwd naar klassieke Europese opvattingen. Het is een drie-klaviers orgel met vrij pedaal, sleepladensysteem en me chanische tractuur. Het heeft 27 re gisters en 1600 pijpen. Thans worden de concerten in de Harvard University gegeven op een koor-positief van de Zaanse orgel bouwer. In overleg met de organist en aan de hand van de ervaringen die met dit koor-positief werden op gedaan, kwam het nieuwe orgel tot •stand, Voor de overdracht en instal latie van het orgel reist de bouwer binnenkort naar de Ver. Staten. „Fanfare"' in oktober gereed De filmbedrijvigheid in Giethoorn, waar de laatste maanden opnamen zijn gemaakt voor de Nederlandse speelfilm „Fanfare nadert haar einde. De leden van het Giethoornse fanfarekorps, die met enkele leden van mu ziekverenigingen uit de omgeving hebben gefigureerd bij deze opnamen zijn voor enkele dagen naar Amsterdam vertrokken, waar de nog reste rende binnenopnamen worden gemaakt in de Cinetone-studio's aan de Dnivendrachtse kade. De Sapphire Filmproductie N.V. in de hoofdstad in wier opdracht de film „Fanfare" gemaakt wordt, heeft de Giethoornse muzikanten in de hoofdstad ontvangen. Na de opnamen in de studio's zal te Giethoorn nog een aantal binnenopnamen worden gemaakt. Een der noodstudio's aldaar is inmiddels echter alweer afgebroken. Men verwacht dat de nieuwe speelfilm in de tweede helft van oktober in de roulatie zal worden gebracht.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1958 | | pagina 7