~öz0U(venf>agina c O Een vrouw laat u verdwalen in het „oerwoud der dialecten" M ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1988 PROVINCIALE EE EU V7 BE COURANT. 13 opgegroeid met botsing der talen.. „Streektalen zijn als klederdrachten", zegt mejuffrouw dr. Jo Daan Onze moderne tijd met zijn steeds sneller wordende verbindin gen, uitbreidend toerisme om televisie tast bijna ongemerkt ide eigen levenssfeer van menige streekgemeenschap aan. De ontelbare dialecten die in ons land gesproken worden, on dergaan de invloed van het Nederlands. Het volksgeloof wordt verbrokkeld en tradities wijken langzaam achteruit. Het is daarom gelukkig, dat er een „Dialect-, Naam- en Volkskunde bureau voor onderzoek van het Ned. Volkseigen" bestaat (aan de Nwe Hoogstraat te Amsterdam), waar men zuiver weten schappelijk registreert, wat de Nederlandse volksziel bewoog en beweegt. We willen eens een belangrijk facet van deze drie-eenheid, die onder de algemene leiding staat van dr. P. J. Meertens, be lichten en wel de dialecten, die sterk met de sociale en his torische ontwikkeling van ons land samenhangen. „De taal Is gansch een volk". Dat dacht U maar, want mej. dr. Jo Daan, die werkt aan de samenstel ling van dialect-atlassen en een bi bliografie (een index dus van alles, wat er alzo in en over bepaalde dia lecten geschreven werd) zal U bijna laten verdwalen in het „oerwoud" der dialecten en streektalen Mejuffrouw dr. JO DAAN opgegroeid met de botsing der talen Zij zal bij wijze van voorbeeld kaarten van ons land voor U neer leggen, waarop vele kleurstippen als confetti uitgestrooid zijn. Deze ge ven (wanneer het om de Taalatlas van Noord- en Zuid-Nederland gaat) bv. het verspreidingsgebied aan van de verschillende dialectuitdrukkingen voor een woord als „spijbelen". Na tuurlijker zijn duizenden woor den en de opzet van een dergelijke geografische systematiek, aan welks uitbreiding steeds verder gewerkt wordt, is feitelijk onbeperkt. De bla den van de Volkskunde-atlas zien er ongeveer eender uit; alleen met dit verschil, dat deze het verspreidings gebied van karakteristieke dialect woorden voor begrippen, die met hét volksgeloof of bepaalde tradities sa menhangen, aanduiden. Hieronder vallen b.v. woorden als „kinder- schrik" (om de kinderen van het wa ter af te houden) en „weerwolf". Daar zijn voor het eerste woord aanduidingen als krulleboes, krolleman, tientoon, Heintje Faar en voor het tweede als zwarte hond, wa terduivel, kludde, beerwolf, enz. Dr. Jo Daan, die met de „botsing der talen is opgegroeid" (vader was een Fries en moeder een Zaanse) promo veerde op een proefschrift over het Wierings. Ze vertelde ons, dat het met dialecten precies zo gaat als met klederdrachten: de Urker kleding anno 1850 was b.v. iets geheel an ders, dan in 1930 om maar eens Iets te noemen. Men kan zeggen, dat de dialecten aan een wonderlijk ge compliceerd uitstervings- en evolu tieproces onderhevig zijn. In het begin der dertiger jaren trof men voor het woord „schaap" in Noord-Holland verschillende skeep- vormen aan, maar thans is dit (bv. in Heemskerk) reeds skaap gewor den. In de Waterlandse eri de Zaan streek lijken de klanken hoewel de schrijfwijze der woorden veel van het vroegere behield reeds heel sterk op het Amsterdams. Edam, dat ook deze typische ontwikkeling kent, heeft echter nog verschillende woor den en uitdrukkingen van het vroe gere dialect in ere gehouden, zoals „zoor" voor dor en „in de tis" voor in de war. Teneinde dus de groei en de bouw van de taal te verduidelijken en toegankelijker te maken, werkt men gestaag aan het dialectar chief, waarvoor 16 1700 corres pondenten (meest eenvoudige lie den in allerlei hoeken des lands) regelmatig vragenlijsten ter in vulling toegezonden krijgen in de geest van: Welk woord gebruikt men bij U voor dit of voor dat? (Hoe noemt men in uw dialect de damp, die uit de tuit van een ke tel kokend water komt? Hoe noemt men in uw dialect de om bouw van de plaats voor de kachel in de kamer Wilt U voor al aangeven, op welke lettergreep de nadruk ligt? Hoe noemt men de schoorsteen, dwz. het gemet selde kanaal, waardoor de rook wordt afgevoerd?) „Het gaat uitstekend, „aldus onze gastvrouwe, „maar we zijn nog lang niet voldaan. Want we hebben nog steeds te weinig correspondenten, zo dat nieuwe medewerkers van harte welkom zijn Het spreekt wel vanzelf, dat dr. Jo Daan zo langzamerhand wel alles verstaan kan, wat er alzo in ons land gesproken wordt (en dat is heel wat) maar in plaatsen als Kerkrade en Vaals, waar het dialect veel van het Rijnlands weg heeft, komen er ook voor haar problemen! Om enigszins een overzicht te krij gen van de veelheid der dialecten, is het nodig, elke provincie te verde len in verschillende groepen. Het is buitengewoon moeilijk om de loop der dialecten in de historie te volgen. In de Middeleeuwen, toen het Nederlands nog geen vaste spelling had, was eigenlijk alles dialect. Ie dereen schreef, zoals hij de klanken hoorde of uitsprak, dwz. min of meer Snonetisch. Maar slechts de auteurs, le in vroeger eeuwen de ganzenve der op het papier zetten om in hun eigen dialect te schrijven (Heinric van Veldeke in de 12de eeuw was feitelijk een der eersten) kunnen thans helpen om de duistere woelin gen van de Nederlandsetaal enigs zins op te helderen. Maar... dialec ten, het kleurige en onberekenbare element in onze taaltuin, zijn grillig en laten zich soms betrekkelijk mak kelijk naar het woord, maar moeilij ker naar de schrijfwijze vangen. Spreken en spellingmen moet hierover *&n de Nieuwe Hoogstraat alle gegevens in het archief hebben. Ieder woord wordt hier als een kost baar goed behandeld! „Het werk is eindeloos. Hoewel we kunnen zeggen, dat we prak tisch met alles en iedereen sa menwerken, ontbreekt het ons toch nog aan heel veel. Denkt U zich eens in, hoeveel tijd en geld een historische studie over de 19 dialecten, die men eens in Am sterdam sprak, zóu vragen. En dan is er nog zoveel meer. Bij ons onderzoek naar de benamingen der verschillende onderdelen van boerenwagens, hebben we samen met verzamelaars gepoogd, een vragenlijst voor onze correspon denten op te stellen, maar het re sultaat was totnogtoe niet bevre digend. Hetzelfde geldt voor het boerenhuismen moet vooraf goed weten, hoe zo'n huis in elkaar zit of zat en wat er in be paalde streken wel of niet voor komt. Indien er iets gevraagd wordt, wat er niet is, raken de mensen verward Het Ideaal zou zijn: een staf van 11 mensen te bezitten uit elke pro vincie een die dialect en toestan den ter plaatse goed kennen, maar dit zal wel volgens dr. Daan een: schone wensdroom blijven. Hoe dank- In da meeste kinderjurkjes zit wel een flinke zoom, maar als die er eenmaal uit ls, blijven er maar al te vaak nlet-weg- te-persen vouwen ot verschoten randjes zichtbaar. Een mengsel van heet water met borax en azijn kan soms helpen, maar er zijn andere camouflage-middelen. Geruite stoffen laten zich heel leuk borduren met eenvoudige kruissteken ln mooie, bijpassende tinten, op effen stoffen doen bloemetjes het mooi. En kost het bor duren te veel werk, dan is er altijd nog van dat leuke band te koop ln tientallen kleurcombinaties. correspondenten, de samenwerking» met dé Friese Akademie en de Uni-. versiteiten er zijn en blijven (dia lectwoordenboeken en dialect-ge fiekaarten ten spijt) nog vele gebieden te „ontginnen"" Lady Macmillan: hekel aan publiciteit Zij die met lady Dorothy Macmillan, vrouw van de Britse eerste minister Harold Macmillan, ln aanraking komen, zeggen van haar dat zij „voor zich inneemt". Lady Dorothy heeft een hekel aan publiciteit en verfoeit het afsteken van redevoeringen, maar zij Is begaafd in het leggen van contacten. Zij houdt van de mensen en de mensen houden van haar. Daardoor is zij, politiek gezien, één van de belangrijkste steunpilaren van haar man ge worden. „Ik ben eigenlijk niet zo voor socia- verplichtingen", zegt lady Mac millan. „Ik houd meer van het onge dwongen verkeer. Maar als ik er niet buiten kan, betrap ik me erop het toch wel eens leuk te vinden". Geboren in 1900 als dochter van de negende hertog van Devonshire, werd lady Dorothy opgevoed buiten de grote stad. Het Is daarom ver klaarbaar dat zij liever woont op Birch Grove in Sussex, het buiten van de familie Macmillan, dan in de officiële woning van Engelands eerste minister Downingstreet 10. Elk weekeinde zoekt lady Macmil lan verpozing temidden der bloemen op Birch Grove. Haar belangstelling gaat vooral naar tuinieren uit. Die liefde voor de natuur komt ook tot uiting in de manier waarop de echtgenote van de premier gekleed gaat. Zij verkiest maatges-cden mantelkostuums van tweed, hoedjes die geen wind vangen en gemakke lijke schoenen. Lady Dorothy merkte verleden jaar eens op: „Ik trouwde met een uit gever en kijk nu eens waar het op is uitgedraaid...". Zij doet het niet voorkomen of ze het leuk vindt vrouw van een politicus te zijn, maai' ze probeert ervan te maken wat er van te maken is. Diplomatie heeft lady Macmillan in al die jaren wel geleerd, en ze is er daarbij ln geslaagd ontvankelijk te blijven voor de problemen van an deren. Volgende maand ls het 25 jaar geleden, dat een tennisspeelster (Dorothy Barclett, en het was by de kampioenschappen van de Lawn Tennis Club te Seabright in de Ver enigde Staten) in shorts verscheen. Er wer den protesten ingediend bij de federatie van tennisclubs, maar ze hielpen niet. In de V.S. was het korte tennlsbroekje al spoedig populair en nu ziet niemand er meer Iets onbehoorlijks aan. „Is het bord leeg, dan verdient het aanbeveling op te staan, een rondje om de tafel te lopen en bij de stoel van elke tafelgenoot een kniebuiging te maken. Zo valt de smulpartij het beste in de maag, en, op zijn plaats teruggekeerd, kan men zich welge moed aan de tweede portie wagen". Deze hand- of liever lcnie-leiding voor de juiste manier van dineren, be schreven in het Duitse damesblad „Constanze", is bestemd voor de rei ziger, die in Nederland wil gaan rijst tafelen. Het verhaal is, voor zover het over Nederland gaat, één jubel over het Indonesische Gasthaus", waar iedere eter al etend van vriend- gevoelens bezield Op joeh naar ae ioehomsi'tqe van apan H° I onderd Japanse verslaggevers hebben van hun hoofdredacteuren een gelijkluidende opdracht gekregen zij moeten erachter zien te ko men, welk meisje te zijner tijd met kroonprins Akihito ln het hnwelijk zal treden en dus de Japanse keizerin zal worden. Het milieu, waaruit Japans toekomstige heerseres gekozen zal worden, is tamelijk nauwkeurig bepaald. Zij moet een meisje zijn dat de Gakoes- joeln, een aristocratische school, te Tokio, reeds heeft doorlopen of nog bezoekt. Ondanks die aanwijzing is geen enkele journalist er nog in ge slaagd zijn opdracht uit te voeren. Men heeft zijn toevlucht tot allerlei listen genomen een blad probeerde een journaliste als leerling van de school te laten inschrijven, een ander trachtte de geheime Ieerlingenlijst van de school In handen te krijgen. Het een noch het ander leverde resul taat op. Verzoeken om inlichtingen aan de leiding van de keizerlijke huishouding werden tevergeefs gedaan. Volgens het Amerikaanse geïllustreerde tijdschrift „Time" weet kroon prins Akihito, die zal moeten kiezen uit de hem voorgelegde lijst van kandidaten, uitstekend, welke eisen hij aan zijn toekomstige baar men ook is voor het werk_der,; gemalin moet stellen. Zij mag niet gezet zijn, ze moet mooie benen «nrrMnA, 1 hebben en gevoel voor humor Ze moet zowel lichte als klassieke muziek kunnen waarderen, ze moet goed kunnen dansen, een volmaakte gast vrouw zijn en ze moet evenzeer van sport houden als de prins zelf. Er lopen geruchten, dat de chefs van het protocol van de keizerlijke huishouding reeds drie kandidaten op een lijst hebben. De eerste Is Hatsuko Kitasjirakawam, achttien jaar en een nicht van de kroonprins. Bezwaren tegen Hatsuko zijn, dat haar grootvader op Formosa werd vermoord en dat haar vader bij een vliegtuig-' -ramp om het leven kwam. Sommigen maken daaruit op, dat de familie door het ongeluk wordt achtervolgd. Een nog ernstiger bezwaar tegen Hatsuko Is overigens de omstandig heid, dat zij bijna even lang is ais de prins. Akihito heeft gezegd alleen te willen trouwen met een vrouw, die kleiner is dan hij. En omdat de kroonprins zelf slechts 1.62 m is, ligt hier een vrijwel onoverkomelijke moeilijkheid Akiko Fusjimi is een voortreffelijk paardrijdster, maar al 24 jaar en daardoor mogelijk te oud voor de kroonprins die ook 24 is. Sunilko SJImazu is twintig. Haar vader is een prins en voorzitter van het Japanse Bode Kruis. Maar wat Sumiko betreft, wordt het als een slecht voorteken beschouwd, dat haar moeder al jaren ernstig ziek is Sensatie in Italiaanse modesalon Tijdens de Italiaanse herfst- modeweelc heeft de mode-ont- werver Emilio Pucci grote sen satie verwekt onder zijn def tigpubliek, door zijn show te laten openen door twee man nequins die slechts „gekleed" ■waren in de allernoodzakelijk- ste kledij. Terwijl het publiek nog aan het bekomen was van 1 de schrik, haalden de meisjes uit kleine handtasjes haar ja ponnen tevoorschijn en trok ken deze aan. De bedoeling van dit spectaculaire openingsnum mer was, te demonstreren hoe vederlicht en onkreukbaar Pucci's jersey-chemises 1 ~üan ozcuh) tol ozcutv Er liggen allerhande fraaie en in teressante onderwerpen ter dis cussie in mijn map op uw aan dacht te wachten maar ik zal wel wijzer zijn U daarmee in dit jaar getij lastig te vallen. Wij krijgen nog lange en donkere winteravonden genoeg, en voor het moment hebt U toch alleen maar belangstelling voor uw vakantie die nog voor de deur staat of die U reeds met al uw vijf zinnen gelukzalig geniet. De dure plicht om zoveel en zolang van zonneschijn en zomergroen te profiteren als het maar kan, is ons niet voor niets nu al jarenlang inge brand. En de mode van vandaag, die luchtige en zwierige zomermode of freert de zon ruimschoots porties huid om voordelig bruin te bakken. Ik kan het, met terugwerkende kracht, nog warm krijgen als ik eraan denk wat de vrouwen van een halve eeuw te rug allemaal broodnodig moesten aantrekken eer zij zich konden ver tonen in wat de modeplaten toen op timistisch een elegant zomertoilet beliefden te noemen! Diezelfde ingepende en bestrookte dames moesten ons eens kunnen zien, zomaar in mouwloze laag uitgesneden jurken en blote benen op de openbare straat. Maar dit is een terzijde dat wij misschien in de-don kere dagen voor Kerstmis eens ge schikt kunnen uitspinnen. Wat ik al leen maar wilde ten beste geven is het genoeglijk idee dat bij alle ge breken en akeligheden onze eigen tijd tenminste het begrip vakantie over zo wijde oppervlakte heeft doen wor- telschieten. Als wij hier of daar in een meewarig artikeltje de onthulling lezen dat er nog vrouwen zijn die nooit één dag in haar leven vrij af hebben gehad, dan is onze eerste re actie een verbijsterd: Daar moet toch eens wat aan gedaan worden. Zelfs een levenslange gevangene wordt nog eens per dag gelucht Ik zou U voor deze menslievende reactie dan graag willen troosten met de gedachte, dat in onze tijd iedereen toch stellig eenmaal aan haar trekken komt, als zij maar op de leeftijd is om in de termen te val len voor een uitgaansdagje der ou den van dagen Maar zelfs op die leeftijd, vrees ik, zal er altijd nog menige vrouw overblijven die ook aan deze vorm van vakantie niet of slecht toekomt. Om de doodeenvou dige reden dat zij nooit zal leren wat vakantie houden is. Er zijn namelijk nog hele horden JA Aef jelfl huismoeders, die niet door de beurs maar door haar eigen aard levens lang gedwongen worden haar va- kaütie grondig te vergallen. Ik heb ze gekend, de stakkerds, die in het volle genot van vier weken in een vrij huisje aan zee nog tegen de mu ren opvlogen van volstrekt 'onnodige kippedrift, en steevast in september klaagden tegen ieder die het horen wilde: O ja, we hebben prachtig weer getroffen en het huisje was niet onaardig maar ik heb er natuur lijk weer niks aan gehad. Een moe der heeft nu eenmaal nooit vakan tie. De tobberds: zij hadden naar het uiterlijk te oordelen nog groot gelijk ook. Vaak onder haar dunne waasje zonnebruin (zij had amper tijd ge had om eens even op haar gemak aan het strand te zitten), moe en ge agiteerd door alles wat haar daar ginds en terug in het eigen huis in beslag had genomen, kwamen zij ei genlijk pas op verhaal als de kin deren gelukkig weer naar school waren U moet ze óók kennen, die slacht offers van haar gezin, die zichzelf in goedbedoelde ijver zó onder de plich ten hebben begraven dat zij er niet en nooit en nergens meer onderuit kunnen komen. En voor wie het be grip vakantie alleen nog maar méér plichten, méér draven, méér marte laarschap betekent. Want iedereen in het gezin doet maar en geniet maai en het werk en de rommel zijn voor moeder. Omdat het dezer dagen tien jaar geleden is dat Pablo Picasso zich ves tigde in het Zuid-Franse plaatsje Vallauris, houdt de beroemde schilder een tentoonstelling van nieu we werken in zijn woon plaats. Ter gelegenheid van het „jubileum" kreeg hij bovendien een oorkon de met handtekeningen van de honderd potten bakkers, die in Vallauris werken, en tenslotte kwa men lieftallige manne quins naar het plaatsje ont ter ere van Picasso een aantrekkelijke modepa rade te houden. Twee modellen van deze „shoio voor Pablo" staan op bovenstaande fotocom binatie afgebeeld. Links een creatie (ontwerp: Ma rinette) die het aan de kleurrijke warme Rivièra ongetwijfeld goed zal doenrechts een cocktail japonnetje, dat eveneens door Marinette werd ont wórpen ocht U bij geval in dit schets matig portret enige trekken van Uzelf ontdekken: dan kan ik U tot mijn spijt niet daad werkelijk te hulp snellen. Omdat U het waanidee wilt blijven koesteren, dat ti in alles de hand moet hebben, dat geen ogenblik uw aan dacht kunt laten verslappen of er gebeurt iets onherstelbaars. En dat bovenal alles perfect en punctueel in orde moet zijn. Heus, U bent uw eigen grootste vij and, uw eigen slavendrijfster, uw eigen onvermurwbare tiran. U wilt met alle geweld elke dag diners met vier gangen op tafel zetten en zelfs uw vakantieverblijf van top tot teen in vlekkeloze staat houden. Er is géén praten, geen overreden', geen overtuigen met U mogelijk. Uw man heeft het waarschijnlijk al lang op gegeven, en uw kroost, vooral de oudsten, halen hun schouders op en zeggen: Moeder? Ho-pe-loos. Die wil nu eenmaal draven en zich druk ma ken. Léét ze dan maar. Ziet U. daarom is elke hulp, elk ad vies, en ook deze hele kolom volsla gen aan U verspild. De; enigè die U helpen kan bent U zelf wanneer U er eindelijk toe zou kunnen ko men te erkennen dat het ook anders kan. Dat vakantie houden niet een kwestie is van overhoop halen, maar van organiseren, en dat de grote stel regel daarbij moet blijven: Hoe ge niet ik het meest met de minste in spanning? Wanneer U dat met mij eens bent zouden wij misschien eens in bijzonderheden kunnen treden. Wij wachten dan wel zolang op uw brief. SASKIA.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1958 | | pagina 9