~öz0U(venf>agina
c
O
Een vrouw laat u verdwalen in
het „oerwoud der dialecten"
M
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1988
PROVINCIALE EE EU V7 BE COURANT.
13
opgegroeid met botsing der talen..
„Streektalen zijn als klederdrachten",
zegt mejuffrouw dr. Jo Daan
Onze moderne tijd met zijn steeds sneller wordende verbindin
gen, uitbreidend toerisme om televisie tast bijna ongemerkt
ide eigen levenssfeer van menige streekgemeenschap aan.
De ontelbare dialecten die in ons land gesproken worden, on
dergaan de invloed van het Nederlands. Het volksgeloof wordt
verbrokkeld en tradities wijken langzaam achteruit. Het is
daarom gelukkig, dat er een „Dialect-, Naam- en Volkskunde
bureau voor onderzoek van het Ned. Volkseigen" bestaat (aan
de Nwe Hoogstraat te Amsterdam), waar men zuiver weten
schappelijk registreert, wat de Nederlandse volksziel bewoog
en beweegt.
We willen eens een belangrijk facet van deze drie-eenheid, die
onder de algemene leiding staat van dr. P. J. Meertens, be
lichten en wel de dialecten, die sterk met de sociale en his
torische ontwikkeling van ons land samenhangen.
„De taal Is gansch een volk". Dat
dacht U maar, want mej. dr. Jo
Daan, die werkt aan de samenstel
ling van dialect-atlassen en een bi
bliografie (een index dus van alles,
wat er alzo in en over bepaalde dia
lecten geschreven werd) zal U bijna
laten verdwalen in het „oerwoud"
der dialecten en streektalen
Mejuffrouw dr. JO DAAN
opgegroeid met de
botsing der talen
Zij zal bij wijze van voorbeeld
kaarten van ons land voor U neer
leggen, waarop vele kleurstippen als
confetti uitgestrooid zijn. Deze ge
ven (wanneer het om de Taalatlas
van Noord- en Zuid-Nederland gaat)
bv. het verspreidingsgebied aan van
de verschillende dialectuitdrukkingen
voor een woord als „spijbelen". Na
tuurlijker zijn duizenden woor
den en de opzet van een dergelijke
geografische systematiek, aan welks
uitbreiding steeds verder gewerkt
wordt, is feitelijk onbeperkt. De bla
den van de Volkskunde-atlas zien er
ongeveer eender uit; alleen met dit
verschil, dat deze het verspreidings
gebied van karakteristieke dialect
woorden voor begrippen, die met hét
volksgeloof of bepaalde tradities sa
menhangen, aanduiden. Hieronder
vallen b.v. woorden als „kinder-
schrik" (om de kinderen van het wa
ter af te houden) en „weerwolf".
Daar zijn voor het eerste woord
aanduidingen als krulleboes,
krolleman, tientoon, Heintje Faar en
voor het tweede als zwarte hond, wa
terduivel, kludde, beerwolf, enz.
Dr. Jo Daan, die met de „botsing der
talen is opgegroeid" (vader was een
Fries en moeder een Zaanse) promo
veerde op een proefschrift over het
Wierings. Ze vertelde ons, dat het
met dialecten precies zo gaat als met
klederdrachten: de Urker kleding
anno 1850 was b.v. iets geheel an
ders, dan in 1930 om maar eens
Iets te noemen. Men kan zeggen, dat
de dialecten aan een wonderlijk ge
compliceerd uitstervings- en evolu
tieproces onderhevig zijn.
In het begin der dertiger jaren trof
men voor het woord „schaap" in
Noord-Holland verschillende skeep-
vormen aan, maar thans is dit (bv.
in Heemskerk) reeds skaap gewor
den. In de Waterlandse eri de Zaan
streek lijken de klanken hoewel
de schrijfwijze der woorden veel van
het vroegere behield reeds heel
sterk op het Amsterdams. Edam, dat
ook deze typische ontwikkeling kent,
heeft echter nog verschillende woor
den en uitdrukkingen van het vroe
gere dialect in ere gehouden, zoals
„zoor" voor dor en „in de tis" voor
in de war.
Teneinde dus de groei en de bouw
van de taal te verduidelijken en
toegankelijker te maken, werkt
men gestaag aan het dialectar
chief, waarvoor 16 1700 corres
pondenten (meest eenvoudige lie
den in allerlei hoeken des lands)
regelmatig vragenlijsten ter in
vulling toegezonden krijgen in de
geest van: Welk woord gebruikt
men bij U voor dit of voor dat?
(Hoe noemt men in uw dialect de
damp, die uit de tuit van een ke
tel kokend water komt? Hoe
noemt men in uw dialect de om
bouw van de plaats voor de
kachel in de kamer Wilt U voor
al aangeven, op welke lettergreep
de nadruk ligt? Hoe noemt men
de schoorsteen, dwz. het gemet
selde kanaal, waardoor de rook
wordt afgevoerd?)
„Het gaat uitstekend, „aldus onze
gastvrouwe, „maar we zijn nog lang
niet voldaan. Want we hebben nog
steeds te weinig correspondenten, zo
dat nieuwe medewerkers van harte
welkom zijn
Het spreekt wel vanzelf, dat dr. Jo
Daan zo langzamerhand wel alles
verstaan kan, wat er alzo in ons land
gesproken wordt (en dat is heel wat)
maar in plaatsen als Kerkrade en
Vaals, waar het dialect veel van het
Rijnlands weg heeft, komen er ook
voor haar problemen!
Om enigszins een overzicht te krij
gen van de veelheid der dialecten, is
het nodig, elke provincie te verde
len in verschillende groepen.
Het is buitengewoon moeilijk om de
loop der dialecten in de historie te
volgen. In de Middeleeuwen, toen het
Nederlands nog geen vaste spelling
had, was eigenlijk alles dialect. Ie
dereen schreef, zoals hij de klanken
hoorde of uitsprak, dwz. min of meer
Snonetisch. Maar slechts de auteurs,
le in vroeger eeuwen de ganzenve
der op het papier zetten om in hun
eigen dialect te schrijven (Heinric
van Veldeke in de 12de eeuw was
feitelijk een der eersten) kunnen
thans helpen om de duistere woelin
gen van de Nederlandsetaal enigs
zins op te helderen. Maar... dialec
ten, het kleurige en onberekenbare
element in onze taaltuin, zijn grillig
en laten zich soms betrekkelijk mak
kelijk naar het woord, maar moeilij
ker naar de schrijfwijze vangen.
Spreken en spellingmen moet
hierover *&n de Nieuwe Hoogstraat
alle gegevens in het archief hebben.
Ieder woord wordt hier als een kost
baar goed behandeld!
„Het werk is eindeloos. Hoewel
we kunnen zeggen, dat we prak
tisch met alles en iedereen sa
menwerken, ontbreekt het ons
toch nog aan heel veel. Denkt U
zich eens in, hoeveel tijd en geld
een historische studie over de 19
dialecten, die men eens in Am
sterdam sprak, zóu vragen. En
dan is er nog zoveel meer. Bij ons
onderzoek naar de benamingen
der verschillende onderdelen van
boerenwagens, hebben we samen
met verzamelaars gepoogd, een
vragenlijst voor onze correspon
denten op te stellen, maar het re
sultaat was totnogtoe niet bevre
digend. Hetzelfde geldt voor het
boerenhuismen moet vooraf
goed weten, hoe zo'n huis in
elkaar zit of zat en wat er in be
paalde streken wel of niet voor
komt. Indien er iets gevraagd
wordt, wat er niet is, raken de
mensen verward
Het Ideaal zou zijn: een staf van 11
mensen te bezitten uit elke pro
vincie een die dialect en toestan
den ter plaatse goed kennen, maar
dit zal wel volgens dr. Daan een:
schone wensdroom blijven. Hoe dank-
In da meeste kinderjurkjes zit wel een
flinke zoom, maar als die er eenmaal uit
ls, blijven er maar al te vaak nlet-weg-
te-persen vouwen ot verschoten randjes
zichtbaar.
Een mengsel van heet water met borax
en azijn kan soms helpen, maar er zijn
andere camouflage-middelen. Geruite
stoffen laten zich heel leuk borduren
met eenvoudige kruissteken ln mooie,
bijpassende tinten, op effen stoffen doen
bloemetjes het mooi. En kost het bor
duren te veel werk, dan is er altijd nog
van dat leuke band te koop ln tientallen
kleurcombinaties.
correspondenten, de samenwerking»
met dé Friese Akademie en de Uni-.
versiteiten er zijn en blijven (dia
lectwoordenboeken en dialect-ge
fiekaarten ten spijt) nog vele
gebieden te „ontginnen""
Lady Macmillan: hekel aan publiciteit
Zij die met lady Dorothy Macmillan, vrouw van de Britse eerste minister
Harold Macmillan, ln aanraking komen, zeggen van haar dat zij „voor
zich inneemt".
Lady Dorothy heeft een hekel aan publiciteit en verfoeit het afsteken
van redevoeringen, maar zij Is begaafd in het leggen van contacten. Zij
houdt van de mensen en de mensen houden van haar. Daardoor is zij,
politiek gezien, één van de belangrijkste steunpilaren van haar man ge
worden.
„Ik ben eigenlijk niet zo voor socia-
verplichtingen", zegt lady Mac
millan. „Ik houd meer van het onge
dwongen verkeer. Maar als ik er niet
buiten kan, betrap ik me erop het
toch wel eens leuk te vinden".
Geboren in 1900 als dochter van de
negende hertog van Devonshire,
werd lady Dorothy opgevoed buiten
de grote stad. Het Is daarom ver
klaarbaar dat zij liever woont op
Birch Grove in Sussex, het buiten
van de familie Macmillan, dan in de
officiële woning van Engelands
eerste minister Downingstreet 10.
Elk weekeinde zoekt lady Macmil
lan verpozing temidden der bloemen
op Birch Grove. Haar belangstelling
gaat vooral naar tuinieren uit.
Die liefde voor de natuur komt ook
tot uiting in de manier waarop de
echtgenote van de premier gekleed
gaat. Zij verkiest maatges-cden
mantelkostuums van tweed, hoedjes
die geen wind vangen en gemakke
lijke schoenen.
Lady Dorothy merkte verleden jaar
eens op: „Ik trouwde met een uit
gever en kijk nu eens waar het op
is uitgedraaid...". Zij doet het niet
voorkomen of ze het leuk vindt
vrouw van een politicus te zijn, maai'
ze probeert ervan te maken wat er
van te maken is.
Diplomatie heeft lady Macmillan in
al die jaren wel geleerd, en ze is er
daarbij ln geslaagd ontvankelijk te
blijven voor de problemen van an
deren.
Volgende maand ls het 25 jaar geleden,
dat een tennisspeelster (Dorothy Barclett,
en het was by de kampioenschappen van de
Lawn Tennis Club te Seabright in de Ver
enigde Staten) in shorts verscheen. Er wer
den protesten ingediend bij de federatie van
tennisclubs, maar ze hielpen niet. In de
V.S. was het korte tennlsbroekje al spoedig
populair en nu ziet niemand er meer Iets
onbehoorlijks aan.
„Is het bord leeg, dan verdient het
aanbeveling op te staan, een rondje
om de tafel te lopen en bij de stoel
van elke tafelgenoot een kniebuiging
te maken. Zo valt de smulpartij het
beste in de maag, en, op zijn plaats
teruggekeerd, kan men zich welge
moed aan de tweede portie wagen".
Deze hand- of liever lcnie-leiding voor
de juiste manier van dineren, be
schreven in het Duitse damesblad
„Constanze", is bestemd voor de rei
ziger, die in Nederland wil gaan rijst
tafelen. Het verhaal is, voor zover
het over Nederland gaat, één jubel
over het Indonesische Gasthaus",
waar iedere eter al etend van vriend-
gevoelens bezield
Op joeh
naar ae
ioehomsi'tqe
van apan
H°
I onderd Japanse verslaggevers hebben van hun hoofdredacteuren een
gelijkluidende opdracht gekregen zij moeten erachter zien te ko
men, welk meisje te zijner tijd met kroonprins Akihito ln het
hnwelijk zal treden en dus de Japanse keizerin zal worden.
Het milieu, waaruit Japans toekomstige heerseres gekozen zal worden,
is tamelijk nauwkeurig bepaald. Zij moet een meisje zijn dat de Gakoes-
joeln, een aristocratische school, te Tokio, reeds heeft doorlopen of nog
bezoekt. Ondanks die aanwijzing is geen enkele journalist er nog in ge
slaagd zijn opdracht uit te voeren. Men heeft zijn toevlucht tot allerlei
listen genomen een blad probeerde een journaliste als leerling van de
school te laten inschrijven, een ander trachtte de geheime Ieerlingenlijst
van de school In handen te krijgen. Het een noch het ander leverde resul
taat op. Verzoeken om inlichtingen aan de leiding van de keizerlijke
huishouding werden tevergeefs gedaan.
Volgens het Amerikaanse geïllustreerde tijdschrift „Time" weet kroon
prins Akihito, die zal moeten kiezen uit de hem voorgelegde lijst
van kandidaten, uitstekend, welke eisen hij aan zijn toekomstige
baar men ook is voor het werk_der,; gemalin moet stellen. Zij mag niet gezet zijn, ze moet mooie benen
«nrrMnA, 1 hebben en gevoel voor humor Ze moet zowel lichte als klassieke muziek
kunnen waarderen, ze moet goed kunnen dansen, een volmaakte gast
vrouw zijn en ze moet evenzeer van sport houden als de prins zelf.
Er lopen geruchten, dat de chefs van het protocol van de keizerlijke
huishouding reeds drie kandidaten op een lijst hebben.
De eerste Is Hatsuko Kitasjirakawam, achttien jaar en een nicht van
de kroonprins. Bezwaren tegen Hatsuko zijn, dat haar grootvader
op Formosa werd vermoord en dat haar vader bij een vliegtuig-'
-ramp om het leven kwam. Sommigen maken daaruit op, dat de familie
door het ongeluk wordt achtervolgd.
Een nog ernstiger bezwaar tegen Hatsuko Is overigens de omstandig
heid, dat zij bijna even lang is ais de prins. Akihito heeft gezegd alleen
te willen trouwen met een vrouw, die kleiner is dan hij. En omdat de
kroonprins zelf slechts 1.62 m is, ligt hier een vrijwel onoverkomelijke
moeilijkheid
Akiko Fusjimi is een voortreffelijk paardrijdster, maar al 24 jaar en
daardoor mogelijk te oud voor de kroonprins die ook 24 is.
Sunilko SJImazu is twintig. Haar vader is een prins en voorzitter van het
Japanse Bode Kruis. Maar wat Sumiko betreft, wordt het als een slecht
voorteken beschouwd, dat haar moeder al jaren ernstig ziek is
Sensatie in
Italiaanse modesalon
Tijdens de Italiaanse herfst-
modeweelc heeft de mode-ont-
werver Emilio Pucci grote sen
satie verwekt onder zijn def
tigpubliek, door zijn show te
laten openen door twee man
nequins die slechts „gekleed"
■waren in de allernoodzakelijk-
ste kledij. Terwijl het publiek
nog aan het bekomen was van 1
de schrik, haalden de meisjes
uit kleine handtasjes haar ja
ponnen tevoorschijn en trok
ken deze aan. De bedoeling van
dit spectaculaire openingsnum
mer was, te demonstreren hoe
vederlicht en onkreukbaar
Pucci's jersey-chemises 1
~üan ozcuh)
tol ozcutv
Er liggen allerhande fraaie en in
teressante onderwerpen ter dis
cussie in mijn map op uw aan
dacht te wachten maar ik zal wel
wijzer zijn U daarmee in dit jaar
getij lastig te vallen. Wij krijgen
nog lange en donkere winteravonden
genoeg, en voor het moment hebt U
toch alleen maar belangstelling voor
uw vakantie die nog voor de deur
staat of die U reeds met al uw vijf
zinnen gelukzalig geniet.
De dure plicht om zoveel en zolang
van zonneschijn en zomergroen te
profiteren als het maar kan, is ons
niet voor niets nu al jarenlang inge
brand. En de mode van vandaag, die
luchtige en zwierige zomermode of
freert de zon ruimschoots porties huid
om voordelig bruin te bakken. Ik kan
het, met terugwerkende kracht, nog
warm krijgen als ik eraan denk wat
de vrouwen van een halve eeuw te
rug allemaal broodnodig moesten
aantrekken eer zij zich konden ver
tonen in wat de modeplaten toen op
timistisch een elegant zomertoilet
beliefden te noemen!
Diezelfde ingepende en bestrookte
dames moesten ons eens kunnen
zien, zomaar in mouwloze laag
uitgesneden jurken en blote benen op
de openbare straat. Maar dit is een
terzijde dat wij misschien in de-don
kere dagen voor Kerstmis eens ge
schikt kunnen uitspinnen. Wat ik al
leen maar wilde ten beste geven is
het genoeglijk idee dat bij alle ge
breken en akeligheden onze eigen tijd
tenminste het begrip vakantie over
zo wijde oppervlakte heeft doen wor-
telschieten. Als wij hier of daar in
een meewarig artikeltje de onthulling
lezen dat er nog vrouwen zijn die
nooit één dag in haar leven vrij af
hebben gehad, dan is onze eerste re
actie een verbijsterd: Daar moet toch
eens wat aan gedaan worden. Zelfs
een levenslange gevangene wordt nog
eens per dag gelucht
Ik zou U voor deze menslievende
reactie dan graag willen troosten
met de gedachte, dat in onze tijd
iedereen toch stellig eenmaal aan
haar trekken komt, als zij maar op
de leeftijd is om in de termen te val
len voor een uitgaansdagje der ou
den van dagen
Maar zelfs op die leeftijd, vrees
ik, zal er altijd nog menige
vrouw overblijven die ook aan
deze vorm van vakantie niet of
slecht toekomt. Om de doodeenvou
dige reden dat zij nooit zal leren wat
vakantie houden is.
Er zijn namelijk nog hele horden
JA Aef jelfl
huismoeders, die niet door de beurs
maar door haar eigen aard levens
lang gedwongen worden haar va-
kaütie grondig te vergallen. Ik heb
ze gekend, de stakkerds, die in het
volle genot van vier weken in een
vrij huisje aan zee nog tegen de mu
ren opvlogen van volstrekt 'onnodige
kippedrift, en steevast in september
klaagden tegen ieder die het horen
wilde: O ja, we hebben prachtig
weer getroffen en het huisje was niet
onaardig maar ik heb er natuur
lijk weer niks aan gehad. Een moe
der heeft nu eenmaal nooit vakan
tie.
De tobberds: zij hadden naar het
uiterlijk te oordelen nog groot gelijk
ook. Vaak onder haar dunne waasje
zonnebruin (zij had amper tijd ge
had om eens even op haar gemak
aan het strand te zitten), moe en ge
agiteerd door alles wat haar daar
ginds en terug in het eigen huis in
beslag had genomen, kwamen zij ei
genlijk pas op verhaal als de kin
deren gelukkig weer naar
school waren
U moet ze óók kennen, die slacht
offers van haar gezin, die zichzelf in
goedbedoelde ijver zó onder de plich
ten hebben begraven dat zij er niet
en nooit en nergens meer onderuit
kunnen komen. En voor wie het be
grip vakantie alleen nog maar méér
plichten, méér draven, méér marte
laarschap betekent. Want iedereen in
het gezin doet maar en geniet maai
en het werk en de rommel zijn voor
moeder.
Omdat het dezer dagen
tien jaar geleden is dat
Pablo Picasso zich ves
tigde in het Zuid-Franse
plaatsje Vallauris, houdt
de beroemde schilder een
tentoonstelling van nieu
we werken in zijn woon
plaats. Ter gelegenheid
van het „jubileum" kreeg
hij bovendien een oorkon
de met handtekeningen
van de honderd potten
bakkers, die in Vallauris
werken, en tenslotte kwa
men lieftallige manne
quins naar het plaatsje ont
ter ere van Picasso een
aantrekkelijke modepa
rade te houden.
Twee modellen van deze
„shoio voor Pablo" staan
op bovenstaande fotocom
binatie afgebeeld. Links
een creatie (ontwerp: Ma
rinette) die het aan de
kleurrijke warme Rivièra
ongetwijfeld goed zal
doenrechts een cocktail
japonnetje, dat eveneens
door Marinette werd ont
wórpen
ocht U bij geval in dit schets
matig portret enige trekken
van Uzelf ontdekken: dan
kan ik U tot mijn spijt niet daad
werkelijk te hulp snellen.
Omdat U het waanidee wilt blijven
koesteren, dat ti in alles de hand moet
hebben, dat geen ogenblik uw aan
dacht kunt laten verslappen of er
gebeurt iets onherstelbaars. En dat
bovenal alles perfect en punctueel in
orde moet zijn.
Heus, U bent uw eigen grootste vij
and, uw eigen slavendrijfster, uw
eigen onvermurwbare tiran. U wilt
met alle geweld elke dag diners met
vier gangen op tafel zetten en zelfs
uw vakantieverblijf van top tot teen
in vlekkeloze staat houden. Er is
géén praten, geen overreden', geen
overtuigen met U mogelijk. Uw man
heeft het waarschijnlijk al lang op
gegeven, en uw kroost, vooral de
oudsten, halen hun schouders op en
zeggen: Moeder? Ho-pe-loos. Die wil
nu eenmaal draven en zich druk ma
ken. Léét ze dan maar.
Ziet U. daarom is elke hulp, elk ad
vies, en ook deze hele kolom volsla
gen aan U verspild. De; enigè die U
helpen kan bent U zelf wanneer
U er eindelijk toe zou kunnen ko
men te erkennen dat het ook anders
kan. Dat vakantie houden niet een
kwestie is van overhoop halen, maar
van organiseren, en dat de grote stel
regel daarbij moet blijven: Hoe ge
niet ik het meest met de minste in
spanning? Wanneer U dat met mij
eens bent zouden wij misschien eens
in bijzonderheden kunnen treden. Wij
wachten dan wel zolang op uw brief.
SASKIA.