herverka veling Walcheren afgesloten
Groots experiment kwam tot goed einde
Herverkaveling- W alcheren wordt
pas inde toekomst een zegen...
ONDANKS BEZWAREN, IEDER WEL VAN
NOODZAAK OVERTUIGD
TOUR-RENNER BIJ
HERVERKAVELING
NOG GROMMEN OP WALCHEREN de laatste drag
lines, die als gulzige veelvraten hun tanden diep in de
vettige kleigrond dringen, maar hun dagen zijn er ge
teld. Van maandag aanstaande af zullen ze er eigen
lijk „officieel" niet meer zijn, want op de morgen van
die dag zal in hotel „De Burg" te Middelburg de akte
van herverkaveling worden gepasseerd. Dertiendui
zend kavels grond zullen hiermee definitief aan de
ongeveer achtduizend eigenaren worden toegewezen.
Het in 1946 begonnen gigantische werk het groot
ste experiment op cultuurtechnisch gebied dat ons land
tot dusver had ondernomen zal dan hiermee worden
afgesloten. AAaandag 23 december 1957 wordt een
historische datum in de geschiedenis van agrarisch
Walcheren. In een plechtige bijeenkomst in het Middel
burgse Schuttershof zullen 's middags minister dr. S. L.
Mansholt en de voorzitter van de Herverkavelingscom
missie, mr. A. J. van der Weel, een herdenkingswoord
wijden aan het tot stand komen van dit immense werk,
dat honderdvijftig miljoen gulden vergde en dat de
aandacht van cultuurtechnici over de gehele wereld
heeft getrokken.
Voor de niet-agrariër ook op Walcheren zal
zeer waarschijnlijk tot op heden nog niet ten volle dui
delijk zijn wat hier in elf jaren moeizame en gestage
arbeid is bereikt. Het spectaculairste onderdeel is voor
hem wellicht het prachtige nieuwe net van mooie, bre
de wegen dat hem over het eiland voert. De Walcherse
boer weet des te beter wat herverkaveling betekent.
Het heeft hem moeilijkheden gebracht soms zeer
vele in boerenvergaderingen zijn meer dan eens
stormen van protest opgestoken, maar hierop is een
rustiger periode gevolgd, waarin het mogelijk was de
situatie op te nemen. En toentoen heeft toch ook
de Walcherse boer moeten erkennen, dat óndanks veel
ongemak, ondanks bezwaren die er hier en daar nog
worden gehoord, het „experiment"-herverkaveling
Walcheren toch geslaagd is. Uit oud land, opgeofferd
voor de bevrijding van West-Europa en daarvoor in de
donkerste dagen van haar geschiedenis door het van
vier kanten binnenstromende zeewater overspoeld, is
Walcheren geworden tot een modern agrarisch gebied!
Oud land werd nieuw agrarisch gebied
De Walcherse boeren hebben liet na, 1914 niet gemakkelijk gehad, toen zij
met veler hulp hun verwoeste landerijen weer op orde brachten. Het mag
hen niet ernstig «orden aangerekend dat zij vooral In den beginne wel
eens argwanend, ja soms beslist afwijzend hebben gestaan tegen al wat
herverkaveling was. Walcheren was „proefkonijn", want Nederland ken
de wel ruilverkavelingen, rhaar een herverkaveling over een oppervlakte
van vijftienduizend hectare cultuurgrond was iets volkomen nieuws. Voor
de boeren, maar ook voor de technici en ieder ander die maar iets met de
herverkaveling te maken had. Toen de regering het besluit nam om aan
het herstel van Walcheren een landbouwkundige verbetering te koppelen,
in de vorm van een herverkaveling met sanering, was dat voor velen nog
een volkomen onbekende klank.
Sanering
Vrees voor het onbekende
Vrees voor hot onbekende was daar
om in de aanvang de oorzaak van
veel tegenkanting, vrees voor hot
verlies van gronden die soms reeds
eeuwen in het bezit van de eigen fa
milie waren; alles volkomen mense
lijk en begrijpelijk. Maar dat de her
verkaveling overbodig zou zijn ge
weest?Een dergelijke bewering
zal wel niemand meer gestand willen
en kunnen doen. Want hoe zag agra
risch Walcheren er vóór de oorlog en
dus ook vóór de overstroming van
1944 uit?
Als een grote legpuzzel van niet min
der dan 37.000 stukjes met de meest
grillige vormen. Boeren die hun
grond over tien of twaalf perceeltjes
verspreid hadden liggen en op soms
meer dan een half uur gaans van elk
aar verwijderd, vormden geen uit
zonderingen. In een tijd van mecha
nisatie en rationalisatie zijn deze
toestanden moeilijk houdbaar meer.
In mei 1947 werd de Herver kave-
lingswet- Walcheren bij de Staten-
CJeneraal ingediend. De regering wil
de terecht geen tientallen mil
joenen besteden om het verdronken
land alleen maar te herstellen in de
oude toestand met de sterk versnip
perde percelen, de slechte ontsluiting
van de landerijen en een op vele
plaatsen voor moderne landbouw
kundige begrippen totaal onvol
doende ontwatering.
Nieuw was bij deze herverkaveling
ook de sanering van te kleine bedrij
ven. In de Noordoostpolder werd
drieduizend hectare grond gereser
veerd voor Walcherse boeren, die
hun bedrijven wilden afstaan ten be
hoeve van de sanering en verder om
boeren te helpen, die hun bedrijf
door kreekvorming en dijkherstel ge
heel of gedeeltelijk verloren zagen
gaan.
Na de indiening van de herverkave-
lingswet in mei 1947 was er veel be
roering in brede kringen van de Wal
cherse bevolking. Agrarisch Walche
ren was er vol van. Men stond gere
serveerd tegenover de mogelijkheid
van sanering en de verdere toekomst
kansen. Het was daarom wel van
zelfsprekend, dat toen een maand na
de indiening van het wetsontwerp,
juni 1917 minister Mansholt in
een Z.L.M.-vergadering te Middel
burg tegenwoordig was. ir. Geuze
hierover vragen aan de bewindsman
stelde. Met nadruk verzekerde de
minister toen, dat er voor de ..gesa-
neerden" voldoende grond ter be
schikking kwam in de N.O.P., het
geen trouwens in de memorie van
toelichting op het wetsontwerp reeds
was medegedeeld. Bovendien werd
inpoldering van het zuid-Sloe (Quar-
lespolder) aangekondigd. welke
gronden „in reserve" konden worden
gehouden. Zonder hoofdelijke stem
ming werd de Herverkavelingswet
door de Tweede Kamer aanvaard en
Een typisch voorbeeld van de verandering door de herverkaveling.
Links: de oude toesband met kromme smalle wegen, vele (4$3)
kleineslecht gevormde percelen en een slechte ontwatering.
Rechts: de toestand na de herverkaveling. Minder kromme wegen
minder (plm. 60) percelen, goed gevormd met buisdrainage, goede
ontwatering.
op 26 november 1947 enkele da
gen na de historische boomplantdag
op Walcheren volgde ook de Eer
ste Kamer.
Het grote apparaat kwam op gang.
Soms voorzichtig tastend als een on
derzoeker in een nieuw open te leg
gen gebied, maar doelbewust, met
een vaste koers gericht.op een voor
de toekomst beter toegerust agra
risch Walcheren. In 1948 werd bij de
Kamer voor de herverkaveling Wal
cheren een bedrag van 10.561.000
aangevraagd. De totale kosten wer
den toen nog op ruim 62 miljoen
geraamd. Nu, december 1957, weet
mén dat aan weg-, waterbouwkun
dige- cn cultuurtechnische werken
ongeveer 150 miljoen werd besteed
waarvan circa de helft aan de cul
tuurtechnische werken voor de her
verkaveling.
De Hcrverkaveliugcommissie
Walcheren was ook haar taak be
gonnen. Een taak zó moeilijk en
zó weinig benijdenswaardig, dat
slechts grote bewondering past
voor liet werk van de commissie
leden, die zich met grote liefde
voor hun streek, aan deze arbeid
hebben willen geven. In één adem
mag en moet daarbij ook de naam
De 70-jarige A. Arendse uit Gapin-
ge weet, dat de bedrijven op Wal
cheren door de herverkaveling veel
rendabeler gemaakt kunnen worden.
„Het is een reuze verbetering"zegt
deze boer, die al een halve eeuw in
Gapinge woont.
('foto P.Z.C.)
genoemd worden van ir. \V. A.
van der Werft tot voor kort
Hoofd van de Dienst Herverka
veling Walcheren, die uitvoering
heeft gegeven aan het ingewik
kelde complex van maatregelen,
waaruit de herverkaveling, ook
administratief bestaat.
Naar de N.O.P.
December 1948: Herverkavelings
commissie Walcheren roep* gegadig
den op voor het pachten van gron
den in de N.O.P. Grote aarzeling bij
vele boeren om hun geboortegrond
te verlaten. Maar toch. in 1949 trok
ken de eerste vrachtwagens met
huisraad en boereninspan naar de
nieuwe polder. Op hun goede berich
ten volgden er meer. Totaal 118
Walcherse boeren vonden er een
nieuwe toekomst 75 bedrijven van
12 ha. 14 van 18 ha, 23 van 24 ha
en 6 van 36 ha totaal 1947 ha.
Samen lieten deze boeren 1534 ha
grond op Walcheren achter, de ge
bruikt werden bij de sanering van de
te kleine bedrijven.
In de Noordoostpolder lieten de
Walcherse boeren dus bijna 1000
van de 3000 ha voor hen gereser
veerde gronden ongebruikt. Jam
mer, want toen de termijn geslo
ten was, bleken er wel boeren te
zijn, die alsnog voor een bedrijf
in de N.O.P. in aanmerking wil
den komen. Maarde tijd was
voorbij. Enkele jaren hadden de
boeren van Walcheren voorrang
gehad boven boeren uit overig Ne
derland, doch nu staan ze gelijk
met ieder ander bij hun pogin
gen om een N.O.P .-bedrijf toege
wezen te krijgen.
Al had dus ook voor de sanering op
Walcheren nog meer grond besehik-
i baar kunnen komen wanneer er meer
deren vert rokken waren, toch zijn er
231 bedrijven gesaneerd kunnen wor-
l den. nl. 212 landbouw- eii 29 tuin
bouwbedrijven. De 212 landbouwbe
drijven, die eerst een gezamenlijke
oppervlakte van ruim 1290 van had
den, kregen er ruim 900 ha bij, waar-
I door de gemiddelde bedrijfsgrootte
van 6.15.80 ha tot 10.29.60 ha kon
worden opgetrokken. De 29 tuin-
bouwbedrijven konden er bijna 25 ha
bij krijgen, waardoor ze een geza
menlijke oppervlakte van 62.52.30
ba kregen; de gemiddelde grootte
werd zodoende van 1.30.40 ha
op 2.15.60 ha gebracht.
De vele cultuurtechnische verbeterin
gen zijn zo langzamerhand voldoende
bekend in agrarische kringen. Niet
iedere belanghebbende was altijd en
thousiast over wat op zijn gronden
werd uitgevoerd, evenmin als ieder
een ook volkomen tevreden gesteld
kon worden bij de toedeling van de
nieuwe kavels. Met grote nauwge
zetheid is echter de gehele herver
kavelingsprocedure afgewerkt. Zo
wel technisch als bij de niet min
der belangrijk administratieve af
wikkeling met wenszittingen. toede
ling beroepschriften tegen het plan
van toedeling, schattingen enzovoort.
De herverkaveling van Walcheren
wordt dus maandag officieel afge
sloten. Een streep wordt gezet onder
een imposant werk, waarvan mét de
jaren de vruchten voor de Walcher
se agrariërs nog rijker zullen wor
den. Dan zal ook steeds duidelijker
gaan blijken dat de miljoenen welke
in de afgelopen elf jaren in de Wal
cherse bodem zijn geïnvesteerd, niet
renteloos zijn gebleven.
MENING VAN LANDBOUWERS
Landbouwer S. de Visser ziet de ze
geningen van de herverkaveling"
vooral in de toekomst liggen. „Het
is een groots werk, dat nodig was",
vindt hij. Hier wijst hij naar een
hoofddrainage. „Dat is geen goed sys
teem zegt, want op de hoofd
huis zijn verschillende kleinere bui
zen aangesloten en je weet nooit of
die allemaal nog wel werken".
(foto P.Z.C.)
„Waas van geheimzinnigheid werkte
vrees en wantrouwen in de hand"
se uit Gapinge, die daar een bedrijf
van 22 ha. heeft. Vroeger was die
oppervlakte verdeeld over 12 kavels,
nu zijn het er drie... Hij is bepaald
enthousiast over de herverkaveling,
oeger konden we in deze tijd bin
nendoor niet naar Middelburg, maar
nu hebben we voortreffelijke wegen,"
weet hij, „en vroeger moesten we over
de slechte wegen lopen met veertig
iiter melk op onze nek, nu kunnen we
fietsen..." Daarom is hy het meeste j
nieuwe watergan-
„DE HERVERKAVELING heeft
voor de boeren-van-nu Walcheren
nog lang niet herschapen in „het
beloofde land". Daarvoor zijn er
voor het huidige geslacht nog te
zware lasten. Maar de nadelen wor
den van jaar tot jaar kleiner en
daarom is de herverkaveling-Wal-
cheren voor de boeren-van-de-toe-
komst een zegenDat zegt de
heer S. de Visser van de hoeve
„Oosterzicht" in Aagtekerke als hij
het heeft over de grootste agrari
sche hervorming, die zich op Wal
cheren in deze eeuw heeft voltrok
ken. Daarom weet hij ook, dat „vrij
wel alle boeren nu wel vrede kun
nen hebben met de herverkaveling".
De heer De Visser, boer, bestuurslid
van de kring Walcheren van de Z.L.
M. en gemeenteraadslid van Aagte
kerke, kent alle aspecten van de
herverkaveling en hij heeft voldoen
de werkelijkheidszin om te kunnen
zeggen: „Dit is een groots werk, dat
beslist nodig was". "Maar dat wil nog
niet zeggen, dat ik overal het predi
kaat goed aan wil geven." voegde hij
er aan toe. want "ij heeft ook zijn
bezwaren.
„Mijn grootste grief is," zegt hy, „dat
zelfs de georganiseerde landbouw, die
daar toch herhaaldelijk om gevraagd
heeft, geen kennis kreeg van verschil
lende dingen die stonden te gebeuren
en die nog moeten gebeuren". Er is
volgens de lieer De Visser vaak een
waas van geheimzinnigheid rond de
herverkaveling getrokken, „waardoor
vrees en wantrouwen tegenover de
herverkavelingseommissie ontstond".
Bijeenkomsten van de herverkave
lingseommissie met de betrokken
boeren had. volgens de heer De Vis
ser, veel onrust en wantrouwen onder
de boeren kunnen voorkomen.
„Zo weten wij niet hoe het zal gaan
met de herwaardering van de land
bouwgronden," voert hij aan. „Wij
weten niet welke maatstaven men
aanlegt, met welke factoren men al
lemaal rekening houdt en ook kunnen
wij nu nog niets zeggen. Straks krij
gen we domweg de rekening thuis en
de mogelijkheid van beroep is dan
nog wel open, maar inmiddels is de
pap toch al gegoten".
Minister deed belofte
Overigens is die „herwaardering" ooi:
één van de drukkende lasten, die
voor de „boer-van-nu" vele voordeler
van de hei-verkaveling wegnemen
Als een ha. bouwgrond, die voor dc
herverkaveling 2000,waard was.
nu op 2800,getaxeerd wordt
moet de boer het verschil en dat
is dus 800.- betalen. En dat kan
voor de bedrijven, meestal 20 h 25
ha. groot, een „drukkende last" wor
denMaar liler mag toch terdege
herinnerd worden aan de belofte van
minister Mansholt," zo brengt de heer
De Visser naar voren, „want de mi
nister heeft toen gezegd, dat Wal
cheren „een offer is geweest voor heel
Nederland" en dat hiermede terdege
rekening gehouden zou worden..."
De praktische uitvoering vén de her
verkaveling vindt de heer De Visser
in grote lijnen zonder twijfel goed.
Maar er zijn enkele bezwaren. Zo
heeft liy niets op met de „samenge
stelde drainage", een systeem, waar
bij één hoofdleiding op de sloot uit
komt, terwijl alle andere drainage-
buizen op deze hoofdleiding aange
sloten zijn. „Uit die hoofdleiding
komt altijd wel water," zegt hij, „maar
als er bijvoorbeeld tien buizen op die
hoofdleiding uitkomen, kunt U dan
zien of ze alle tien ook inderdaad
functioneren?" Neen, voor onder
houd en controle zijn de drainage
buizen, die stuk voor stuk op de sloot
uitkomen, heel wat beter. „Trouwens,
dat hebben de heren technici nu zelf
ook wel ingezien," zegt hij.
Ook betreurt hjj het, dat niet heel
het land is geëgaliseerd. „De stuk
ken grond, die helemaal zijn ge-
ëgaliseerd, zijn nu veel beter, dan
de gronden, waaraan „lapwerk"
gedaan is, waar dus hier en daal
de oneffenheden zyn weggewerkt,"
vertelt hij. „Want na verloop van
ijd zakken er altijd weer gaten
h... Maar Ik lieb de indruk dat de
leren technici dat zelf ook wel
visten," zegt hij, „maar het was
-en kwestie van centen
ar al die bezwaren kunnen de „to
taal-indruk" van de heer De Visser
toch niet doorslaggevend beïnvloeden.
„Wij worstelen nu nog met verschil
lende moeilijkheden" zegt hij nog
maals, „maar in de toekomst komen
de vruohten..."
Nu fietsen....
En daarvan zijn meer boeren over
tuigd. Zo ook de 70-jarige A. Arend-
te spreken over de
gen en de nieuwe wegen...
Maar helemaal naar zyn genoegen
is alles toch niet verlopen. „Natuur- j
lijk de slechte, lage hoeken, zoals de I
Schellach, de Pekelinge en Hogelande
zyn het meest vei-beterd, maar het
heeft allemaal te lang geduurd..."
vindt hij. Twaalf jaar na het droog
vallen van de grond is een te lange
tijd, zo zegt hij.
Naar zijn mening zyn de boereu, die
het eerst geholpen zjjn in dubbel op
zicht het beste af. Want' enkele jaren
na de egalisatie en drainage heeft
men te kampen met minder goede op
brengsten. ..Maar al was voor veel
boeren, die opbrengst enkele jaren ge
leden dan slecht," zo voert hy aan,
„de prijzen waren toen veel beter dan
nu". En op de bedrijven waar de her
verkaveling nu pas gereedkomt,
worstelt men niet alleen met een la
gere opbrengst tegen een slechtere
prys, maar ook duurt het nu langer
voor de gronden zich hersteld hebben.
Daarvoor waren de vorige winter en
do afgelopen zomer namelijk veel te
slecht. Ook noeint hjj het een groot
nadeel voor het land, dat oude kavel-
sloten dicht gingen, terwjjl men soms
jaren moest wachten op de nieuwe
drainage en afwatering. „Dat heeft
vooral het herstel van de zware gron
den geremd," zegt hy.
Neen, het werkelijke rendement komt
pas over vele jaren." zegt hy, „en
daarom zal het komende geslacht de
voordelen hebben van de herverka
veling." waarmee hij het dus volko
men eens is met de heer Da Visser.
Ergens in de buurt van Melis-
kerke, op een nieuwe weg tus- H
sen Walcherse herverkavelings M
gebieden stond Daan de Groot,
de bekende wielrenner, die ff
vooral in de Ronde van Frank-
rijk grote successen heeft ge-
boekt. Ook hij heeft met de M
herverkaveling swerken op
Walcheren te makenal is het
dan maar zijdelings. Want hij ff
heeft zijn in de wielersport |f
verdiende geld niet over de
bulk gegooid, neen, hij heeft
zijn centen gestoken in een
zware dragline. Daan de Groot
heeft zijn dragline verschillen
de keren verhuurd aan Zeeuw
se aannemers, die op zich had
den genomen gronden te egali
seren. Zo was de dragline van
Daan de Groot, geruime tijd
aan de slag bij Poortvliet,
maar donderdag kwam dit
zware werktuig naar Melis-
k'erke, om daar aan de slot-
werkzaamheden van de her
verkaveling deel te nemen.
„Ik heb m'n dragline nu ver
huurd aan M. Uil uit Middel
burg", vertelt Daan de Groot,
die ken ik goed, want hij is
nogal enthousiast, voor de
wielersport en is vaak met me
mee geweest naar koersen".
(foto P.Z.C.)
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini
uiiiiiniiuui
