Romantische hoogstam moet voor
zakelijke „fruitindustrie" ruimen
HET FEESTPROGRAMMA
AL 4e ve\[\v\qsklok it.
DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1957
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
15
Het programma van de middenstandstentoonsteling „liajuto
1957" van 13 tot en met 21 september a.s. en van de Fruit-
week met het Zeetnvsc Frultcorao op 21 september riet er als
volgt uit:
Donderdag 12 september
20.00 uur: Officiële opening van de „Hajuto 1957"' door de
commissaris der Koningin.
20.00 uur: Concert door „Hosanna" op de Grote Markt.
Vrijdag 13 september
14.00 uur: Openstelling van de tentoonstelling voor 't publiek.
19.30 uur: Mars door het Tamboer- en Pijperkorps „Excelsior"
naar het Hajuto-terrein.
22.00—24.00 uur: Optreden van Charles Aertt»' Radio-ensemble
in de schouwburgzaal op het tentoonstellingsterrein.
Zaterdag 14 september
14.30 uur: Intocht van de Frultfee met haar hofdames en
volgdames.
15.00 uur: Officiële ontvangst van de Fruitfee ten stadhulze
door B. en W. van Goes.
15.30 uur: Bezoek van de Fruitfee aan do Bloemententoonstel
ling op de Beestenmarkt.
16.30 uur: Bezoek van de Fruitfee aan de liajuto 1957.
*18.45 uur: Vertrek van de Veiling van 700 turnsters en turners
voor een massale gymnastiekdemonstratie op de Grote
Markt.
21.00—23.00 Gezamenlijk concert en taptoe door de musdek-
verenigingen „O.K.K." uit Wemeldinge en „Euphonla" uit
Goes op de Grote Markt.
14.00 uur: Openstelling van de Hajuto-tentoonstelling voor
het publiek.
19.30 uur: Mars door het harmoniegezelschap „Hosanna" door
de binnenstad naar het Hajuto-terrein.
22.0024.00 uur: Optreden van Charles Aerts' Radio-ensemble.
Maandag 16 september
14.00 uur: Openstelling van de Hajutotentoonstelling voor het
publiek.
19.30 uur: Rondrit van de Fruitfee met bezoek aan de
Hajuto '57.
22.00-24.00 Optreden van Zeeuwse amateurs, waaronder di
verse leden van d'Oprechte Amateur, in de grote schouw
burgzaal, op het tentoonstellingsterrein.
Dinsdag 17 september
13.00 uur: Ontvangst van de Fruitfee en haar gevolg door de
Veilingsvereniging „Zuid-Beveland" te Goes. Daarna
rondrit door de stad met bezoek aan de ziekenhuizen
Oostwal en St. Joanna en aan de Tehuizen voor ouden
van dagen.
14.00 uur: Openstelling van de Hajuto-tentoonstelling.
19.30 uur Mars door het Tamboer- en Prjperkorps „Excelsior",
eventueel met de Fruitfee en haar gevolg, via de binnen
stad naar de Hajuto-tentoonstelling.
22.0024.00 uur: Optreden van Charles Aerts' Radio-ensemble
Woensdag 18 september
14,00 uur: Openstelling van de Hajuto-tentoonstelling.
19.30 uur: Rondrit van de Fruitfee met bezoek aan de
Hajuto '57.
22.0024.00 uur: Optreden van Charles Aerts'Radio-ensemble
Donderdag 19 september
19.0022.00 uur: Zeven-handbaltoernooi om de „Zilveren ap
pel" op de Grote Markt, met de deelnemende verenigingen
Poule A Poule B
Marathon, Vlissingen; Hellas, Goes;
E.M.M., Middelburg; Volharding, Goes;
T.O.N.I.D.O., Goes. Walcheren, Vlissingen.
19.30 uur: Mars door het Harmoniegezelschap „Hosanna"
door bouwplan Oost, vergezeld van de Fruitfee en haar
gevolg, met een bezoek aan de Hajuto '57.
22.0023.00 uur: Marsconcert door „Hosanna" op de Grote
Markt.
14.00 uur: Openstelling van de Hajuto '57 voor het publiek.
22.0024.00 uur: Optreden van Charles Aerts'Radio-ensemble
Vrijdag 20 september
19.3021.00 uur: Optreden van de „Zebra"-keurturnsters en
keurturners op de Grote Markt met medewerking van de
Nederlandse keurturn(st)er Nel Fritz en Jac. J. v. d.
Sande.
21.0023.00 uur: Concert op de Grote Markt door het Har-
moniegezelschap „Euphonia".
19.30 uur: Rondrit van de Fruitfee door de binnenstad met
een bezoek aan de Hajuto '57.
22.0024.00 Optreden van Zeeuwse amateurs.
Zaterdag 21 september
12.00 uur: Opstellen van het Fruitcorso op het terrein van de
Veiling.
13.00 uur: Keuring van de wagens door de Jury.
14.30 uur: Eerste rondgang van het Fruitcorso.
17.0018.00 uur: Uitreückig van de prjjzen der deelnemers op
de Grote Markt.
19.30 uur: Tweede rondgang van het Fruitcorso.
20.0022.00 uur: Concert op de Grote Markt door „Hosanna"
uit Goes.
22.0023.00 uur: Concert op de Grote Markt door Apollo"
uit Etten.
23.0023.30 uur: Taptoe op de Grote Markt door Apollo"
uit Etten.
14.00 uur: Opening Hajuto '57.
22.00—24.00 uur: De Hajuto '57 besluit de tentoonstelling met
een programma van Charles Aerts' Radio-ensemble.
ll!lllllllllllllllllllllllllllllll!lllilll!lllllllll!llllllllllllllll!!lllill!llllllllllllll!l!lll(il!IIIIHIIIllllllKllllllllllllllllllllilHllJII!ll!llllllllllllltll
De veilingklok loopt snel deze
middag
te passen aan de veranderende om
standigheden. Geen wonder dus dat
deze moderne vorm vair fruittelen in
Zeeland snel en vrij algemeen wordt
toegepast.
Het grote aantal bomen per hecta
re vereist echter voor aanplant en
opkweek aanzienlijke investeringen.
De fruitteler uit onze dagen, vooral
de minder kapitaalkrachtige, kan
zich dan ook niet meer. zoals zijn
collega uit 1900, de weelde veroorlo
ven vijftien twintig jaar te wach
ten op de produktie van zijn bomen.
„Koetjes, die vroeg kalven" zjjn In
trek. Alles is gericht op een vroege
en hoge produktie, desnoods ten kos
te van de levensduur. Bomen die vijf
tig jaar meekunnen, zijn niet meer
gewild. Liever de boompjes „uitmel
ken" en daarna vervangen, dan vele
jaren met dezelfde bomen doorgaan.
Jongere bomen leveren in hoofd
zaak kwaliteitsfruit en daar is het
om te doen.
Zo is in de loop der jaren dit
aanvankelijk stiefmoederlijk be
deelde aanhangsel van het land
bouw- of veeteeltbedrijf tot ont
wikkeling en zelfstandigheid geko
men. Dit heeft tevens met zich ge
bracht, dat het romantische beeld
van indrukwekkende hoogstammen
met daaronder vreedzaam grazen
de koeien geleidelijk uit het land
schap verdwijnt. Dit gevarieerde
beeld wordt vervangen door een
wat eentonig aandoende uniforme
beplanting van bomen aan een lan
ge paal, beplantingen die het ka
rakter gaan dragen van een „fruit-
fabriek" met een lopende-band-
productie.
Zoals onder invloed van de
maatschappelijke en economische
verhoudingen de trekschuit is ver
vangen door snelle comfortabele
vervoermiddelen, de Oudhollandse
trapgeveltjes plaats hebben moe
ten maken voor moderne gebouwen
met strakke lynen, ja, zoals zelfs
een deel van de taak van de kip is
overgenomen door de broedmachi
ne, zo heeft ook de fruitteler zijn
romantische hoogstamboomgaard
moeten vervangen door een snel-
en hoog productieve beplanting.
Ook hij heeft zich moeten aanpas
sen en heeft ingezien terecht
dat men er met romantiek alleen
niet komt. De kosten, die gemaakt
moeten worden zijn nu eenmaal
niet door romantiek te dekken. De
fruitteler zal zijn bedrijf zo ratio
neel mogelijk dienen te exploiteren.
Bovendien, niet alleen de eigen
maar ook de algemene welvaart
wordt het meest bevorderd door
diè fruitteler, die de produktiefac-
toren; grond, arbeid en kapitaal,
zodanig weet te gebruiken, dat een
zo gunstig mogelijk financieel re
sultaat wordt verkregen.
M. J. NOORDHOEK,
Hoofdass. A. R.T.C. „Goes".
IN EEN GROENGE-
SCHILDERD amfithea
ter zitten de groente- en
fruithandelaren uit Goes
en omgeving. In dezelfde
banken, waar nog maar
kort tevoren de commis
sionairs zaten, die het Be-
velandse fruit kochten, dat
voor de export bestemd
is.
Het is rumoerig in de
afmijnzaal van de veiling
vereniging „Zuid-Beve
land", maar de stem van
de afslager klinkt boven
alles uit: „Heren, niet zo
veel praten! Rustig blij-
De wijzer draait deze
middag maar kort, de prij
zen zijn hoog. De groente
en fruitdetaillisten trekken
zwaar aan hun sigaren en
houden hun duim bij de
knop. In een vaste cadans
leest de veilingmeester de
partijen op, noemt de kwa
liteit en de hoeveelheid.
Dan schakelt de afslager
de klok in, tien, twintig
cent per kilogram hoger
dan de verwachte prijs.
Snel begint de wijzer zijn
loop. Hij huppelt langs de
cijfers, die de centen en de
dubbeltjes aangeven naar
een steeds kleiner wordend
bedrag. De prijzen zijn
hoog, het duurt niet lang.
De handelaren weten wat
ze willen geven en wachten
tot de klok hun raming
aangeeft.
De wijzer stokt. De ko
per zit in de voorste bank,
zijn „concurrenten" ken
nen z'n nummer, dat in
het centraal van de klok is
aangegloeid. „Hij zit er
v/eer op hoor" mompelt
iemand, die een veel ge
ringere schatting had ge
maakt.
Het gaat razend snel deze
middag. De partijen, va
riërend van appelen en pe
ren tot savoye kool en
bloemkool, vliegen weg.
Sommige handelaren zijn
snel met hun duim en de
anderen vinden dat maar
zo—zo. Ze vinden de prij
zen te hoog.
Toch is de stemming
goed in het amfitheatertje.
De veilingmeester en de
afslager zitten beneden, in
de arena, maar toch zijn
de handelaren de artiesten
in dit veiling-blijspel.
Als er één van hen nèt
iets te laat drukt lachen ze
Ha-ha-die-Jan".
De rode kool met de
aanduiding: eerste 15
wordt geveild en alle
aandacht geldt weer de
klok. De geoefende, fijn
gevoelige hand strijkt
weer langs de knop, klaar
om een geschikte koop op
te vangen. Tomaten, stok-
snijbonen, aardappelen en
druiven, het gehele areaaal
van de Bevelandse tuin
bouw en fruitteelt komt er
aan te pas. Het veilen be
reikt nu een hoog tempo,
het wordt voor de éénma
lige beschouwer een vol
komen duistere zaak,
waar hij volkomen buiten
staat. Kropsla B 3 wordt
aangekondigd, de handela
ren trekken zonodig nog
harder aan hun sigaren,
de wijzer toert over het
bord, stopt, begint weer,
stopt, begint weer
Zo gaat het door, dag
aan dag. Op de veilingen
voor de plaatselijke hande
laren en op die voor de
export.
Daarbij is de telefoon
een onmisbaar medium. De
welluidende stem van me
juffrouw Gerda van Luijk
klinkt dan boven het vei-
linggeroezemoes uit. De
stem dirigeert de commis
sionairs naar de hokjes,
waarvan de telefoniste het
nummer noemt. De kopers
krijgen hun tips en in
structies en het bord in
het bescheimde hokje, Ger-
da's domein, staat rood
gloeiend van de oplichten
de lampjes.
De mechanische admi
nistratie, die de verkopen
onfeilbaar vermaalt en
verwerkt tot facturen, die
alleen nog maar in een en
veloppe behoeven te wor
den gestoken, is een won
der, Zes dames bedienen
de apparaten; hun vingers
gaan vliegensvlug over de
toetsen van de ponsmaclii-
nes.
Twee gigantische machi
nes wachten met openge
sperde muil op de pons
kaarten, waarop alles
over de koop staat ver
meld. De ene rekent, de
andere schrijft. De heer
M. J. C. Moens, die de
scepter zwaait over de ad
ministratie van de veiling,
is terecht een beetje trots
op deze volkomen mecha
nische wijze van facture
ren, die veel werk bespaart
en het maken van overuren
in het drukke seizoen heeft
opgeheven. De administra
tie is er voor de kopers,
die zonodig op hun factu
ren kunnen wachten. Iede
re dag verlaat een reke
ningen-stroom de veiling.
Want achter dat geroeze
moes in de afmijnzaal
gaat een imposant- stuk
economie schuil.
ZEEUWSE FRUITTEELT VERANDERT
Heren, rustig blijven!
Een van de „artiesten"
in het veiling-blijspel
GERDA VAN LUIJK:
veilingtelefoniste heeft een
drukke baan.
„Koetjes die vroeg kalven"
zijn in trek
De romantische hoogstam is uit de Zeeuwse boomgaarden verdwe
nen. Weg, practisch weg, de bongerds met de hoge appel- en perebo
men en de grazende koetjes eronder. Prachtige objecten voor foto
grafen en kunstschilders, die het liefelijke en de serene rust van het
platteland wilden vastleggen, maar niet meer passend in de economie
van heden. Want het gezegde „boompje groot, plantertje dood" kan
voor deze tijd niet meer opgaan. Mensen, die ongeveer twintig jaren
kunnen wachten tot een hoogstamboomgaard een vrij onregelmatige
opbrengst van geringe waarde gaat geven, zijn er niet meer te vin
den. Dat was een halve eeuw terug mogelijk, toen de fruitteelt vrijwel
alleen als nevenbedrijf of als geldbelegging door kapitaalkrachtige
personen werd bedreven.
Veel is er veranderd sinds het begin
van deze eeuw, de tijd waarin er
wat meer belangstelling voor de
fruitteelt kwam. In die periode plant
te men uitsluitend hoogstambomen
op een afstand van tien tot twaalf
meter, dus ongeveer honderd bomen
op één. hectare. Dan te weten, dat er
nu in het „spillentijdperk", onge
veer duizend kleine boompjes op een
zelfde oppervlakte staan! Maar
daarover straks meer.
Met de hoogstamboomgaarden moest
je geduld hebben. Voordat een boom
vrucht ging dragen, was de planter
twintig jaar ouder. Daarom ook
werd de ondergrond benut voor de
teelt van landbouwgewassen of als
grasland voor de veeteelt.
In de jaren tussen 1900 en 1910
kwam de bessen teelt"'als onderteelt
in de boomgaarden naar voren. Deze
vroeg renderende „ondervruchten"
werden meer en meer beschouwd als
hoofdzaak, terwijl de weinig en laat
produktieve oppervruchten de
fruitbomen naar het tweede plan
werden geschoven.
Het accent kwam dus sterk te lig
gen op de bessencultuur, wat voor
die tijd een belangrijke intensivering
van de Zeeuwse fruitteelt betekende.
Toen deed in 1910 de Struik vorm
zijn intrede. Voorlopig werd deze al
leen maar gebruikt als tussenbeplan-
timg in de hoog- of halfstamboom-
moeten worden. Naast andere be
zwaren, zoals machinale bewerking
met moderne snelle machines, is nu
juist dat op tijd rooien van de wij-
kers, een van de grootste moeilijkhe
den, welke dit systeem heeft meege
bracht.
KLEINE BOOMVORM
FAVORIET.
Om deze moeilijkheden te omzeilen
is men er de laatste jaren steeds
meer toe overgegaan om alleen bo
men op een zwakke onderstam te
planten en wel op een afstand van
ongeveer vier bij twee meter. Deze
worden dan opgekweekt als een zgn.
„vrije spil" aan een lange paal.
Met de nieuwe ontwikkeling ver
anderde dus de boomvorm, maar
daarmee eveneens het beeld van de
boomgaard In het landschap. Eerst
werd de lange stam van de hoogstam
weggenomen, waardoor de struik
werd verkregen.
Dat was reeds een grote verbe
tering, omdat büvoorbeeld de lange
ladders voor de pluk gemist konden
worden. Na verloop van tijd ki'eeg
ook de struik weer een nieuwe vorm.
Hij werd op zwakke onderstammen
geplant en kleiner en smaller opge
kweekt. Daarmee deed de vrije spil
zijn intrede, welke ons momenteel in
het „spillentijdperk" doet leven. Een
tijdperk, waarin ongeveer duizend
kleine vroegvruchtbare bomen op een
hectare zijn geplant.
Al deze veranderingen zyn gericht
op een vroege en hoge produktie
van een hoogwaardig produkt tegen
zo laag mogelyko kosten. De teelt
gaat geheel in de richting van een
meer „industriële vorm", namelyk de
in hagen geplante spillen. Een van
de kenmerken van de Zeeuwse fruit
teler is, dat hij zich snel weet aan
Van de romantische hoogstam
naar....
de zakelijke „vrije spil
Telefoon voor U....
gaard. Ook in deze boomgaarden
handhaafde men aanvankelijk nog de
onderbeplanting met bessen. Lang
zaam maar zeker werden de hoog-
en halfstammen door de struikvorm
verdrongen, waarna in de periode
19201930 de echte struik-aanplan
ten werden aangelegd.
Toch kwam de grote omwenteling
in de Zeeuwse fruitteelt pas na 1930.
Het kleinfruit dat zolang de basis
had gevormd voor het Zeeuwse be
drijf, geraakte door de lage prijzen
in de dertiger jaren in discrediet.
Een gelukkige omstandigheid was,
dat er in die tijd juist meer klaar
heid kwam in het onderstammen-
vraagstuk. Daardoor werd het mo-
gelijk de onderteelt van bessen te
vervangen door appels op een zwak
ke, vroeg produktieve onderstam. Er
ontstond toen het z.g. blijver- en wij-
kersysteem, wat hierop neerkomt,
dat de blijvers op een sterkere, laat
vruchtbare onderstam worden ge
plant op een afstand van zes bij zes
of zes bij zeven meter. Daartussen
komen dan op halve afstand de wij
kers op een zwakke, vroeg vrucht
bare onderstam. Na tien a twaalf
jaar is de beschikbare ruimte dan zo
klein geworden, dat de nog steeds
vruchtbare wijkers inderdaad moeten
wijken, met andere woorden, gerooid
