c
„De Grote Sultan" wedijverde in
bouwactiviteit met Lodewijk XIV
Plotseling besluit: Nieuwe Kerk
in Amsterdam gesloten
J
FITIS DOOR BANDRECORDER
BIJ DE NEUS GENOMEN
DWERGVOLKEN OP MALAKKA
EN CEYLON HOREN „DUBBEL"
WOENSDAG 22 MEI 1957
P ROT IN C 1 ALE ZEEUWSE COURANT
7
REISIMPRESSIES UIT NOORD-AFRIKA (VII)
Zijn werken (in Meknes) zijn tot
puin en ruines vergaan
In de geschiedenis en fantasie, in sprookjes of in werkelijkheid be
staat er geen persoonlijkheid, die meer tot de verbeelding spreekt dan
Moulay Ismail, de Berbervorst van Marokko De grote Sultan
Wanneer we, afdalend van de rotsachtige bergweg, reeds ver voor
uit, tussen de golvende heuvels de witte stad zien liggen die eens zyn
keizerljke residentie was Meknes met haar koepels en minaret
ten uitstekend boven de hoge, okerkleurige ringmuren, dan wil het
ons voorkomen dat het voor een goed begrip van zaken wel gewenst
is, eerst eens met de sultan kennis te maken.
Het is, voorwaar geen gemakkelijke taak, hier de honneurs te moe
ten waarnemen. Want dit is geen kinderspel. Dit is een voorstelling
die eigenlijk alleen maar toegankelijk behoort te zyn voor personen
boven 18 jaar. Maar we zullen trachten de censuur te omzeilen.
Komaan mogen we dan maar even voorgaan Zet U zich vooral
goed schrap en als het kan maar liever niet met de ogen knipperen.
Maar deze, van actie en energie over-
bruisende man had nog meer liefheb
berijen. Zyn volgende hobby was de
organisatie van een privé leger. Dit
werd samengesteld uit grote zwarte
negerslaven, die hij overal in Marok
ko en de Soedan ronselde of kocht.
En met dit machtige, hem geheel
toegewijde oorlogs-instrument onder
wierp hij alle dissidente stammen van
de Atlas, beheerste de kusten van
Noord- en West-Afrika en verjoeg er
de christenen uit him nederzettingen.
Op 25-jarige leeftijd in 1672
wera Moulay Ismail, na de dood van
zijn broer, tot sultan uitgeroepen en
55 iaar lang regeerde hg als onbe
perkt heerser over Marokko. Zijn ka
rakter was een wonderlijk mengsel
van grote kwaliteiten en verschirkke-
lijke ondeugden. Hg was een vroom
man. Uren lang kon hij diepzinnige
gesprekken voeren over godsdienstige
onderwerpen. Hij leefde eenvoudig,
was bescheiden in zijn kleding en so
ber in zijn maaltijden. Hg had een ver
fijnde smaak, was een goed organisa
tor en een knap veldheer. Dat was de
ene zijde van zijn karakter.
Hj was aan de andere zijde
een despoot die zijn volk onderdrukte
en tiranniseerde. Er leefde in hem een
ziekelijke zucht naar praal en rijkdom.
Hij leed aan een grenzeloze zelfover-
We vinden het altijd interessan'
eens kennis te maken met bijzondere
persoonlijkheden omdat ze ons vaak
een nieuwe kjjk op bepaalde dingen
en toestanden geven. En dit is inder
daad een bijzondere persoonlijkheid
dat zult U toch niet tegen willen spre
ken. Maar we zijn er nog niet we
gaan verder. Let U nog even op
Moulay Ismail was een tijdgenoot
van Lodewijk XIV, de enige vorst die
in macht en praal met zijn grandeur
vergelijkbaar was en die evenals hy
regeerde op de basis van ,J'Etat,
c'est Mol!"
Door bemiddeling van zijn gezanten
onderhield de sultan vriendschappe
lijke betrekkingen met Frankrnks
Zonnekoning. De majesteiten zonden
elkaar over en weer cadeautjes en de
relatie ging zo ver dat de sultan het
zelfs waagde 's konings dochter
de prinses Conti ten huweiyk te
vragen. Maar Lodewijk antwoordde,
in uiterst hoffelijke termen en met
duizend excuses, dat het vererende
aanzoek eerst in overweging zou kun
nen worden genomen wanneer Zyne
Majesteit tot het christelijk geloof
zou zijn bekeerd en zijn land zou zUn
gekerstend.
Evenals Moulay Ismail, was Lodewijk
XIV een bouwer. Door bemiddeling
van zgn gezanten vernam de sultan
van de grote, Franse bouwwerken
de tuinen, het paleis en het Trianon
van Versailles. En in hem ontwaakte
de wens en de ambitie om deze bouw-
Doorkykje op Meknes.
Door A. Buyze
schatting, aan de waan van een on
gebreidelde machtswellust en aan een
soort dilirium van grootheidswaan.
HH kon uitbarsten in ongetemde en
onbeheerste driften en er leefde in
hem een zo liederlijke wreedheid en
een zo barbaars sadisme, dat de da
den van Nero er by verbleken.
Hij beroemde er zich op, hoogstei-
'enhandig 36000 mensen net hoofd te
nebben afgehakt. En hij schepte er
genhandig 36000 mensen het hoofd te
t afgehakt. En hij schepte er
een eer en een genoegen in, zijn vaar
digheid in deze slag te demonstreren
door een willekeurige slaaf of bedien
de in het voorbijgaan zo maar voor de
aardigheid met één slag van zijn
zwaard het hoofd af te hakken.
Hij had 500 vrouwen, die door enige
honderden neger-eunuchen in zrin ha
rem werden bewaakt. Hij bezat 30.000
slaven, 12000 paarden en stallen ter
lengte van 5 km. Maar bij voorkeur
liet hij zich rijden, van paleis naar pa
leis, in een statlekaros, die door vrou
wen van zijn harem werd voortge
trokken. Hg had 800 zonen over
dochters wordt niet gesproken.
En dan had deze vreemde man nog
een wilde passie. Hij bouwde. Gedu
rende zijn hele. lange regering bouw
de en bouwde hy maar voort, zonder
onderbreking, met het vuur en de
hartstocht van een maniak.
Hij bouwde en sloopte en bouwde op
nieuw.Paleizen en moskeeën, koepels
en minaretten, reusachtige waterbas
sins, stallen en opslagplaatsen. En hg
omringde het geheel met een formi
dabele vestingmuur, voorzien van
massale torens en fantastische poor
ten en hy maakte Meknes tot een
sprookjesstad van de Duizend en Een
Het is moeilijk een dergelijke fi
guur over te plaatsen in onze moder
ne, verlichte tijden. Doch wel ligt de
veronderstelling voor de hand, dat het
Zijne Majesteit weinig moeite zou
hebben gekost, die tienduizenden hul
zen te bouwen waar onze excellentie
van huisvesting nu zo over zit te tob
ben.
Want de 30.000 slgven, aangevuld
met enige duizenden Christenslaven
gevangen bij zijn zeeroverijen
bouwden voor hem. Hij behoefde geen
zwarte lonen aan bouwvakarbeiders
te betalen. En wanneer deze princi
paal bij zijn dagelijkse bezoeken op
het werk de indruk kreeg dat het van
daag niet zo best vlotte, wel, dan
hakte hij eens een paar koppen af en
dat scheen dan de arbeidsprestatie
der anderen te stimuleren.
Schuw diertje sprong op
alpinomuts van cineast
In het bos van Jongemastate by
Rauwerd tussen Leeuwarden en
Sneek vliegt nu zonder twijfel een
fitis met een neurose rond. Dat is
de schuld van de Leeuwarder cineast
Han de Vries, die het beestje on
gewild overigens in de waan heeft
gebracht, dat er nog een fitis in het
bos is en dat die ook nog even goed
zingt als hg.
De cineast was bezig in het bos
vogelgeluiden te verzamelen voor zijn
archief, die hy te zijner tijd misschien
kan gebruiken als „achtergrond" bij
zijn films. Hg had de microfoon on
der een boom gelegd en zich toen
teruggetrokken Dij zijn opname-appa
raat. Het toeva lwilde, dat in deze
boom even later een fitis begon te
kwinkeleren, een klein vogeltje, dat
zich in parken en bossen met wat
onderhout byzonder thuis voelt, maar
dat van de mens niets moet hebben.
Toen De Vries even later de band
terug liet draaien, klonk plotseling
weer die weemoedige fitisslag (die
in den beginne even doet denken aan
de vinkeslag, maar dan wegsmelt tot
niets) door het bos.
De echte fitis werd razend:
wéér zat die indringer? Hij ging
op zoek, beschreef steeds nauwer
wordende kringen om de bandre
corder en streek tenslotte neer
op „het kistje met rare gelui
den." Hy inspecteerde het gea
giteerd van onder tot boven, luis
terde voor het roostertje van de
luidspreker en hipte ten einde
raad boven op de alpinomuts van
de cineast, die bg zgn apparaat
was biyven zitten.
De assistent van de heer De Vries
die gewapend was met 'n fototoestel,
maakte deze opname van het beestje,
dat. alles waagde om maar in con
tact te komen met zyn collega, die
even goed kon zingen als hy
Koninklijke Marine houdt
watervierdaagse.
De watervierdaagse, welke de Ko
ninklijke Marine leder Jaar uitschrijft
voor militairen der zeemacht, zal ook
dit jaar ln twee gedeelten worden ge
houden.
De eerste ploeg zal de tocht van
Den Helder naar Amsterdam over het
IJsselmeer moeten maken van 24 tot
28 Juni. terwijl de tweede ploeg de
tocht in omgekeerde richting zal
moeten afleggen van 1 tot 5 Juli.
Het programma omvat zeilen,
roeien en zwemmen onder verschil
lende omstandigheden, zowel overdag
als 's nachts. De sloepen, waarmede
de tochten zullen worden uitgevoerd,
zijn open marinesloepen, model B 2.
welke als zeilsloep met twee masten
kunnen worden opgetuigd. De be
manning zal bestaan uit zes man en
een stuurman.
Behalve de penning voor het naar
behoren volbrengen van de watervier
daagse, zullen evenals ieder Jaar be-
kerprijzen beschikbaar worden ge
steld voor de bemanningen die in de
verschillende categorieën, officieren,
onderofficieren en manschappen, de
beste prestaties zullen leveren.
De Bab-el-Mansour hoogtepunt van
mooie architectuur.
werken van zhn tydgenoot te evena
ren en als het kon te overtreffen. Niet
in de zakelijke Renaissance stgl van
het koele Noorden, maar in de wilde
vurige, Moorse stijl van het warme
Marokkaanse land.
Wie won?
Met hartstocht en in volle overgave
bouwde hy voort. Aan zijn paleizen,
moskeeën en medersa's. Aan sprook
jesachtige binnenhoven met klateren
de fonteinen. Marmeren binnenhoven
omsloten door een lage arkadenbouw.
geschraagd door een woud van dunne
zuiltjes in twee- of viervoud. Arka
den, die dat mystieke schaduw-effect
veroorzaken, met als contrast daar
naast de in het zonlicht blinkende mu
ren van felkleurig mozaïek. Met een
warreling van tinten en figuren zoals
slechts een Oosterling ln een over
spannen verbeelding tot uitdrukking
kan brengen. Tot zijn dood bouwde hg'
voort.
En wanneer we nu. na enkele eeu
wen, op het bouwwerk van deze beide
vorsten terugzien, wat is dan bet re
sultaat? Heeft de sultan de wedstrijd
gewonnen of verloren? Helaas we
weten het niet.
Want het slot van Versailles verryst
daar nog in zijn volle pracht en glorie
maar de werken van Moulay Ismail
zyn tot puin en ruïne vergaan. Slechts
een deel van de machtige vesting
muur van Meknes staat nog overeind.
Maar in deze muur bevindt zich een
poort, die als een hoogtepunt van
Moorse architectuur en als een der
schoonste bouwwerken van Noord-
Afrika wordt beschouwd de Bab el
Mansour.
Als een monument uit een andere
wereld staat deze prachtige poort
daar nu, als een triomfboog voor zijn
bouwmeester. Met zijn sierlyke hoef-
yzerenbogen. met zijn massale bas
tions en met de grillige onamentatie
van faience en blauw en groen glan
zend mozaïek.
Maar dat h dan ook vrywel alles
wat er van het levenswerk van de
Grote Sultan is overgebleven.
Atoomcentrum voor
landen Bagdadpact
De economische commissie van het
Verdrag van Bagdad heeft te Karat -
sji een ontwerp-resolutie aanvaard
betreffende de oprichting van een
atoomcentrum te Bagdad, waarvoor
Engeland de kosten van de inrichting
zal betalen, terwgl de andere leden
van het verdrag Irak, Pakistan,
Perzië en Turkge de lopende on
kosten voor hun rekening zullem ne
men.
Twee ontwerp-resolutles inzake de
oprichting van een douane-unie en
een vryhandelsgebied voor de landen
van het verdrag zullen nader worden
onderzocht door een werkgroep, die in
september te Londen bijeenkomt.
Naar verluidt hebben enige leden be
zwaren tegen deze voorstellen.
BIJZONDER ONTWIKKELDE ZINTUIGEN
Pygmeeën proeven lucht
(Van een speciale correspondent).
Indische dagbladen publiceerden
kortgeleden de resultaten van een
onderzoek naar het gehoor van de
Pygmeeën, in het bijzonder naar dat
van de Wedda en de Seroi, dwergvol
ken op respectieveiyk Ceylon en Ma
lakka. In tegenstelling tot alle ge
cultiveerde rassen bezitten deze oer-
bewoners van de gebieden aan de In
dische Oceaan een tussengehoorgang,
die beide oren verbindt, hetgeen pas
vorig jaar werd ontdekt door de In
dische oorarts dr. Siglnada en de chi
rurg dr. Geregh.
Daarby is gebleken, dat deze
dwergvolken hun gehoor op „dubbele
sterkte" kunnen schakelen. Bg span
nen van de linkerwang door vast op-
eenbgten van de tanden, sluit de
spier aan het linkeroor de gehoor
gang en de holte achter het trom
melvlies af en wordt tegel gkertyd de
rechts wordt daardoor
is aldus voldoende, zo menen de art
sen, om iedere Pygmee in gevaar ook
tgdens de slaap voor een onverwach
te overval te waarschuwen.
Iets anders is het bij de Semang,
eveneens een dwergvolk, op Malakka.
Deze beschikken weliswaar niet over
de eigenschap het linkeroor te kun
nen sluiten, maar in plaats daarvan
kunnen zg het trommelvlies laten bol-
De Spandau-gevangenis
wordt Westen te duur
De V.S., Engeland en Franrgk zul
len de Sowjet-Unie voorstellen, de
gevangenis te Spandau, bg Beriyn,
waar de voornaamste Duitse oor
logsmisdadigers verblijven. te sluiten
omdat de bewaking en de verzorging
van de nog overgebleven drie ge
vangenen te kostbaar zgn. Deze kos
ten bedragen bijna een miljoen per
jaar.
Volgens een westeiyke woordvoer
der zou de 63-jarige Rudolf Hess.
eens plaatsvervanger van Hitier.
naar een krankzinnigengesticht kun
nen worden overgebracht, terwgl
men de voormalige jeugdleider, de
50-jarige Baldur von Schirach, en
de oud-minister van bewapening, de
52-jarige Albert Speer, inaar een
gewone gevangenis zou kunnen
overbrengen.
Behalve de yillltaire bewaking,
welke de Amerik^en, Britten, Rus
sen en Fransen by toerbeurt voor
hun rekening nemen, bestaat het
>ersoneel van de gevangenis uit elf
:oks, tien kelners, veertien keuken
meisjes, twee wasvrouwen en drie
administratieve employé's.
VOLLEDIGE RESTAURATIE ZOU 20 JAAR DUREN
Ook De Ruy ter. her denking zal er
niet kunnen plaatsvinden
(Van onze speciale verslaggever)
De onverwachte sluiting van de Nieuwe Kerk op de Dam in de hoofdstad
heeft beroering gewekt. Niet alleen in Amsterdam, maar door het gehele
land. Wellicht meer dan enig ander bouwwerk van ons land is de Nieuwe
Kerk een nationaal monument. Sedert het bestaan van ons Koninkryk 29
maart 1814 werd de eerste Grondwet aangenomen hebben in deze kerk
de inhuldigingsplechtigheden plaatsgevonden: op 30 maart 1814 de eedsaf-
legging van Koning Willem I, ln 1840 de inhuldiging van Willem II, in 1849
van Willem III, in 1890 van Koningin Emma als regentes, de 6e september
1898 die van Koningin Wilhelmina en precies vyftig jaar later, op 6 septem
ber 1948, de eedsaflegging en Inhuldiging van Koningin Juliana. Nu we plot
seling moeten horen, dat dit gebouw voor alle diensten, rondleidingen en
andere manifestaties gesloten is, (en dat, terwijl nog voor kort werd vastge
steld, dat hier op 15 juni de grootscheepse De Ruyter-herdenklng zou plaats
vinden onder auspiciën van het Amsterdamse De Ruyter-comité), ls het be
grijpelijk dat er beroering ontstond.
„Moet dat nu maar allemaal zo
plotseling gebeuren?" is de algemene
vraag. Natuurlijk was allang bekend,
dat het gebouw restauratie Dehoefde.
November vorig jaar deelden B. en W.
de gemeenteraad mee, dat er een her
stelplan klaar was. Het vergde een be
drag van 2.5 miljoen en het ryk zou
een aanzienlijk deel van de».- som
voor zijn rekening moeten nemen. Uit
dit bericht viel echter destijds niet te
word* dat bal aial laag»* Ka»
antwoord moet worden geacht er gro
te mensenmenigten in toe te laten. Dit
zou aan het licht zijn gekomen, toen
het gebouw nog eens grondig werd be
keken in verband met de plechtige De
Ruyter-herdenking.
Volstrekte rust
De officiële berichten reppen trou
wens nog niet van die ernst. Ze zeg-
destilleren, dat het gebouw al derma- gen, dat men volstrekte rust nodig
te bouwvallig zou zijn, zoals officieyg heeft voor het verrichten van zeer
ttauwJtegrlga oeüngflJh verband hou
dende met de restauratieplannen. Er
moeten zo spoedig mogelijk steunpun
ten w orden aangebracht by de vier pi
laren on de kruising van schip en
dwarsschip.
Door fouten, die tgdens de bouw
van de kerk werden gemaakt, werden
de kolommen eenzijdig belast. In de
tweede helft van de 19e eeuw werden
er tussen de pilaren reeds stalen span
ten aangebracht om er wat meer ver
band in te brengen. Op een van de
beugels rond een pilaar ziet men het
jaartal 189U staan. Maar bouwdeskun-
digen hebben moeten vaststellen, dat
de „beweegiykheid" is blgven bestaan.
Niet alleen voor wie regelmatig
de kerkdiensten bezocht en voor
de organisatoren van de De Ruy
ter-herdenking is de sluiting een
misrekening, maar ook voor de
talloze vreemdelingen, wie dit ge
bouw als een bezienswaardigheid
is aanbevolen. Men moet niet
genbezoek. Gedurende de zomer
maanden mag de koster zeker ^p
vgfduizend bezoekers per maand
rekenen.
Viertalig staat het nu aan de bui
tenzijde aangegeven: „Wegens her
stelwerkzaamheden gesloten". Men
had dat bord maar van de zolder te
halen. In 1948 was de kerk ook een
half jaar gesloten voor bouwkundige
voorzieningen, teneinde risico's bg de
kroningsplechtigheden te vermijden.
Niet alleen omdat alle staatshoof-
den van one Koninkrijk «r ingehuldigd i van het gebouw.
len, zodat het vergroot wordt. Het
oppervlak krrigt daardoor een veel
grotere gevoeligheid voor geluiden,
waardoor het gehoor tweemaal zo ge
voelig wordt als by de Europeaan.
De tussengehoorgang van de Pyg
meeën op Ceylon en Malakka zal bin
nenkort onderwerp van atudie zyn
voor een aantal hersenspeclallsten uit
de gehele wereld, die door dr. Ge
regh naar New Delhi zyn uitgenodigd.
Aan artsen in Centraal Afrika, waar
de Pygmeeënvolken Akka en Watwa
leven en op de Philippynen, waar de
Negritos tot de dwergvolken gere
kend worden, is verzoent soortgelijke
ooronderzoekingen te verrichten. Het
resultaat van alle onderzoekingen
zal dan op een congres van hersen-
chirurgen in maart 1958 te Los An
geles ter sprake worden gebracht.
Dr. Siglanda beweert, dat een
haast driemaal zo groot gedeelte van
de hersenen van de Wedda is inge
richt voor het gehoor als bg leden
van het blanke ras. Hieruit is ook te
verklaren, dat het gehele leven van
de Pygmeeën veeleer is ingericht op
het gehoorde dan op wat gezien kan
worden. De Wedda herkennen de die
ren in de wildernis aan hun geluid
als deze door anderen nog in het ge
heel niet zyn waargenomen, zy horen
een gevaar en gaan het tijdig uit de
weg. Het door de tussengehoorgang
mogelyke ..dubbele horen'r beïnvloedt
het leven van de Pygmeeën veel meer
dan wat bil "--civiliseerde volken „lo
gisch denk"-" en ..doelbewust hande
len" wordt genoemd.
Iets dergeiyks doet zich by de Wed
da ook voor met de smaak. Terw-yi
zy bijvoorbeeld lang zo goed niet kun
nen ruiken als de Noordamerikaanse
Indianen, proeven zy de lucht. De
transpiratie van de huid van mensen
en dieren wordt hun. afhankciyk van
de windrichting, over honderden me
meters overgebracht. Zo kunnen zy
door gehoor en smaak nauwkeurig
vaststellen, wat er op enige afstand
voorvalt. De anthropologen wachten
dus wel met grote spanning op de re
sultaten van de onderzoekingen, die
volgend jaar gepubliceerd zullen wor
den.
Tc Savannah in de Amerikaanse
staat Georgië is een bolvormige gas
houder verrezen, waarop men de we
reldbol geschilderd heeft. De bol. die
va.: staal is gemaakt, heeft een door
snede tx»n ruim 18 meter, op de eve
naar een omtrek van bijna 58 meter
en kan ruim iy> kubieke hectometer
gas bevatten.
zyn, geniet de Nieuwe Kerk zoveel
belangstelling, vooral van de buiten
landers. Men vindt er de praalgraven
van De Ruyter, Van Klnsbergen. Van
Speyck en Jan van Galen, van Vondel,
Da Costa, P. C. Hooft en Van Baerle.
In het graf van De Ruyter rusten be
halve de grote admiraal, nog meer
dan vyftig nakomelingen uit zyn ge
slacht.
Behalve deze praalgraven heeft de
Nieuwe Kerk enige mooie gebrand
schilderde ramen.
Het schoonste stuk uit deze kerk Is
echter de rijk gebeeldhouwde eiken
houten kansel, een werk van Albert
Jansz. Vinckenbrinck uit de jaren
1646'49. Op de hoeken van de kuip
staan zes beelden, die de standvastig
heid. de hoop. de liefde, het geloof, ae
gerechtigheid en de waarheid symbo
liseren. Daartussen staan de vier
evangelisten. Mattheus. Marcus. Lu
cas en Johannes met hun attributen.
Op de panelen zijn in perspectief ge
welfde zalen gebeeldhouwd, waarin de
werken der barmhartigheid worden
ning. ja zelfs iedere trede afzonder
lijk, zgn rgk bewerkt.
Naar verluidt zal met «Ie totale res
tauratie van het kerkgebouw twintig
jaar gemoeid zijn. Het Is te hopen, «lat
dit niet betekent: twintig jaar sluiting
