Zeeuwse klederdracht zal over
kwart eeuw verleden tijd zijn
Amerikaanse meisjes naar Zeeland
He
VRIJDAG 10 AUGUSTUS 1956
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
nae
~özouwen±>arjina
NAAR ALGEHELE VERDWIJNING
„Haar dagen zijn geteld": Sombere,
maar realiteit wordende uitspraak
(Van onze redactrice.)
Toen kort na de bevrijding een
Middelburgse manufacturenzaak
voor de eerste maal weer materiaal
ter aanvulling van het Waleherse
kostuum had ontvangen, stonden
hier tientallen'in klederdracht ge
hulde Zeeuwinnen voor in de rij.
Er bestaat nog een foto, op deze
dag genomen; een foto van een
menigte in kostuum geklede vrou
wen, de witte mutsen hel oplich
tend boven de donkere kledij.
Die foto zal over enkele tiental
len jaren tot een curiositeit zijn
geworden, want naar berekening
zal binnen dat tijdsbestek de
Zeeuwse klederdracht onherroe
pelijk verdwenen zyn. „Haar dagen
zyn geteld", zeggen deskundigen,
en dat is een uitspraak die somber
klinkt, byna als een „memento
mori
„Over vijfentwintig jaar zullen de
klederdrachten in ons gewest volko
men tot het verleden behoren". Het
is de heer J. de Bree, kenner, verza
melaar en groot liefhebber op dit ge
bied, die deze uitspraak deed in een
■«"^interessant artikel betreffende de
Zeeuwse klederdrachten, van zijn
hand verschenen in het archiefnum
mer 1954 van 't Zeeuws Genootschap
der Wetenschappen. Een artikel dat
de lezer een ruime blik gunt op de
zeer boeiende historie van het Zeeuws
kostuum en zyn evoluties in de loop
der jaren!
Uit dat overzicht kan men ook le
ren, dat de langzame verdwijning van
onze gewestelijke klederdrachten
geen verschijnsel is, dat van vandaag
of gisteren dateert. Reeds aan het
einde der vorige eeuw waren deze
verschijnselen merkbaar, al is 't pro
ces uiteraard in de laatste jaren aan
zienlijk versneld.
Als één der voornaamste rede
nen van het verdwijnen der kleder
drachten geldt wel het feit, dat de
ontwikkeling van het verkeer zo'n
enorme vlucht heeft genomen.
Door deze ontwikkeling verdween
één der eerste voorwaarden voor
het ontstaan en het voortbestaan
der klederdrachten: het isolement.
Een andere belangrijke factor was
de steeds voortschrijdende mecha
nisatie in de landbouw, waardoor
aan de kleding andere eisen wer
den gesteld dan voorheen. Om van
sportbeoefening nog maar niet te
spreken!
Het traditionele kostuum werd zo
doende voor velen een hinderpaal, en
ongemerkt belandde men in een vi
cieuze cirkel: door de achteruitgang
der klederdrachten nam ook het aan
tal boerenkleermakers, jakkennaai-
sters en mutsenopmaaksters af, en
daardoor werd het voor degenen, die
aan het kostuum vasthielden, weer
moeilijker om dit kostuum gemaakt
te krijgen...
Ongunstige invloeden
Het verdwijningsproces is begon
nen bij de Noord-Bevelandse en Cad-
zandse mannenkostuums. Daarna
verdwenen de Hulster vrouwenkos
tuums, terwijl op Walcheren en Zuid-
Beveland ten tijde van de eerste we
reldoorlog veel mannen de burger
dracht hebben gekozen. Een wel zeer
ongunstige invloed hebben de achter
ons liggende oorlogsjaren en de daar
mee samenhangende evacuaties op de
klederdrachten gehad. Thans is de si
tuatie zo, dat op Walcheren, Zuid-Be
veland en in het land van Axel nog
kostuums worden gedragen door
vrouwen en door mannen, terwijl in
het land van Cadzand nog uitsluitend
vrouwen aan de dracht hebben vast
gehouden. Op Schouwen, Tholen en
Noord-Beveland zijn het nog slechts
de mutsen, die aan de vroegere kle
derdrachten herinneren. Families
waarvan alle leden in kostuum ge
kleed gaan, treft men in Zeeland niet
meer aan.
Dikwijls ook hoort men als oor
zaak van het verdwijnen der kle
derdrachten het feit noemen, dat
de boerenkleding in aanschaf zo
duur is. Dat is echter een bijkom
stige reden, want de aankoop van
deze kledy mag dan grote uitga
ven met zich meebrengener staat
tegenover, dat ze veel langer mee
gaat. Over een mensenleeftijd ge
rekend bljjkt de burgerdracht veel
duurder te zyn.
„Nog de tijd van één generatie, dan
zullen de klederdrachten tot het ver
leden behoren": dat is ook de mening
van mensen „uit de praktijk", in dit
geval van de heer Rivière uit Middel
burg en de heer Donner in Goes, in
wier 'textielzaken sinds jaar en dag
materialen voor de Waleherse, res
pectievelijk de Zuid-Bevelandse kle
derdracht verkocht worden. Ook zij
noemen de laatste oorlog als belang
rijke reden van de grote terugslag op
het gebied der klederdrachten: het
benodigde goed was moeilijk of hele
maal niet te krijgen, omdat veel er
van uit het buitenland België,
Zwitserland en Engeland moet ko
men. Vrouwen beneden de vijfender
tig of veertig jaar, die nog de kleder-
Het pittoreske Waleherse kostuum: tot verdwijnen gedoemd, evenals de
overige Zeeuwse klederdrachten. De komende generatie zal de kleder
drachten nog slechts kunnen leren kennen uit musea en particuliere ver
zamelingen Alleen de fraaie sieraden zullen ongetwijfeld hun weg blij
ven vinden naar de vrouw, al gaat zij „in burger" gekleed
dracht dragen, ziet men nu maar zel
den of nooit meer voor de toonbank
verschijnen. Het zyn voornamelijk
mensen boven de middelbare leeftijd,
die het kostuum nog trouw blijven.
Al wordt het de draagsters en dra
gers van dit kostuum wel eens. moei
lijk gemaakt, in het bijzonder sinds
het toerisme bezit heeft genomen van
onze provincie...
Want plezierig is het niet om
steeds weer te worden aangehou
den door nieuwsgierige toeristen,
die de schilderachtige kledij op
hun gemak van alle kanten wen
sen te bekijken, en nóg eens en nóg
eens willen fotograferen. Wanneer
mensen „in kostuum" eens een
uitstapje maken naar buiten de
het is te begrijpen, dat reeds vóór
de oorlog iemand, in het dagelijks
léven in kostuum gekleed, burger
kleding aantrok wanneer ze eens
een dag of wat naar een der Hol-
provincie, wordt het plezier om
dezelfde reden vaak bedorven en
landse steden ging. Ze kon daar
dan tenminste ongestoord rond
wandelen...
Als de jongeren
gaan kamperen
Als de jeugd gaat kamperen en
daarby zelf voor de maaltyden wil
zorgen is het zaak dat zy zo het een
en ander van koken en van het sa
menstellen en de kosten van een war
me maaltyd afweten. Staan onze kin
deren daar nog onwennig tegenover,
dan zouden ze eigenlyk 'n paar maal
de ijlkopen voor de gezinsmaaltyd
moeten doen, om zo een idee te krij
gen van wat er nodig is.
Wie slechts over één koöktoestel
beschikt kan het best een éénpansge-
recht klaarmaken (stamppot, dikke
soep of stoofschotel) of hij kan ge
kookte aardappelen, rijst of macaro
ni opdienen met een rauwe groente en
een vlug te bereiden vlees-, kaas- of
ei'ergerecht. Kropsla is bij vele kam
peerders favoriet, maar ook andijvie,
tomaten, komkommer kunnen als sla
dienst doen. Onder de gemakkelijk
klaar te maken groenten kan men
voorts bloemkool en boontjes rang
schikken.
Als hartig eiwitrijk bestanddeel
van de maaltyd komen in aanmer
king: eieren in allerlei vorm (ge
kookt, gebakken, roerei en omelet),
visconserven en. blikvlees. Ook vlees
waren kan men gebruiken; koud, dun
uitgesneden of warm, in dikke plak
ken gesneden en dan gebakken (bo
terhamworst, ham, bakbloedworst)
passen ze goed by aardappelen en
groenten. Vlug klaar zijn bovendien
nog biefstuk, kalfs- en varkensoes
ters, lever, saucijsjes en gehakt. Het
gehakt behoeft niet met brood of
aardappelen te worden aangemaakt,
maar kan met zout en desgewenst
peper op smaak gebracht, zo. plat ge
drukt, worden gebakken.
De aardappelen (en eventueel
groente) kunnen het best het eerst
worden gekookt en het vlees-, vis-,
kaas- of cicrgerccht op het laatst.
Wenst men een warm toetje, dan kan
dit in vele gevallen gekookt worden
tijdens de maaltijd.
Over macaroni en ryst kunnen we
de jeugd zeggen dat macaroni in
ruim water gekookt moet worden en
rijst in weinig water (2 kopjes water
op 1 kopje rijst). Beide zijn in onge
veer een half uur gaar. Kaas en/of
vlees kunnen er op het laatst doorge
roerd worden. Boterhamvlees of ha-
ché uit blik zijn er heel smakelijk bij.
De maaltijd kan met een sla worden
gecompleteerd.
Zij, die enige tijd op eenzelfde plaats
bivakkeren, kunnen het menu varië
ren door af en toe een sla als hoofd
gerecht klaar te maken, b.v. een sla
van aardappelen, groente(n) en vlees
door elkaar.
Wilt u nu nog eens iets heel anders
dan anderskoop dan enkele frotté-
badhanddoeken liefst in vrolijke
kleuren gestreept mobiliseer al
uw fantasie en handigheid en maak
zélf een vrolijk strandcostuum. Veel
kleermakerskunst is er niet voor no
dig: een handdoek overdwars, twee
in de lengte, wat grote steken en een
brede ceintuur om het middel, dat is
allés. Voor het tweede kostuum zult
u echter de schaar in de stof moeten
zetten, en dit pakje is met zijn wat
ingewikkelder strepenv er werking ook
wel iets moeilijker te rqaken. De
ideeën voor deze strandpakjes komen
uit Amerika.
Het valt moeilijk te geloven dat er
een ogenblik zal aanbreken, waarop
de laatste Zeeuwse kostuums uit het
leven-van-alledag in Zeeland zullen
verdwijnen. Dat ogenblik is niet ver
meer af: een kwart eeuw of nog min
der scheidt ons ervan. De generatie
die in de komende jaren ter wereld
komt, zal de klederdrachten nog
slechts in mutsen of particuliere ver
zamelingen kunnen bewonderen. Ten
zij... de historie der klederdrachten
een getrouwe weerspiegeling zou
worden van de historie der wereld
mode door de jaren heen, met andere
woorden: tenzij wij ook op dit gebied
op zeker ogenblik zouden teruggrij
pen naar datgene, wat tientallen ja
ren geleden gedragen werd. Maar
erg waarschijnlijk lijkt dat op dit mo
ment niet!
branderige huid
ge7nVU, DEBRQLIflE
t^oeherewd met woonruimte.
li/ ie gaat trouwen, is vaak al dol-
yy gelukkig met een paar kamers.
De gedachte, een eigen home
te bezitten is vaak belangrijker dan
praktische overwegingen met be
trekking tot huur, ligging en grootte
der- kamers. „We hebben een huis,
dat is het voorndamste!"
Maar het huishouden groeit! in een
gróte kamer, waar een tweepersoons
opklapbed de slaap- en zitruimte van
elkaar scheidt en waarbij op de over
loop gekookt wordt, is 't in het begin
één blijmoedig behelpen. Plankje zus,
plankje zo allé borden, diepe, plat
te en kleintjes, op één stapel, en als
je de melkkoker wilt gebruiken moet
je er eerst een steelpannetje, uitvis
sen. Maar als er een schaaltje met
groénte overblijft, moet er alweer ge
past en gemeten worden.
Zo'n miniatuurhuishoudentje breidt
zich uit: er komen boeken bij, tijd
schriften die te mooi zijn om wegge
gooid te worden: stapelen zich op en
nemen ruimte in de toch al niet over
matig grote, enige kast. 's Zomers
worden winterkleren in de koffers
geborgen, 's winters in het net an
der ssom. Ruimte, ruimte ruimte
Soms kan zo'n jonge vrouw snak
ken naar een paar behoorlijke kas
ten waaruit ze bijvoorbeeld een servet
kan nemen zonder dat eerst de hand
doeken en de kussenslopen van de
plank gehaald moeten worden.
Zij, die het. begrip inwoning niet
van nabij kénnen, zullen dit mis
schien overdreven vinden. Maar
het is een feit: het ruimteprobleem
in die kleine huishoudens groeit soms
tot een obcessie. Wij kennen een jong
echtpaar, dat voor de kostuums van
de man geen plaats heeft. Zijn pak
ken hangen bij schoonmama thuis en
als hij van kostuum wil verwisselen
moet hij eerst een fietstochtje van
tien minuten ondernemen.
Een vertegenwoordiger, die veel
klappers en ordners bezit en iedere
avond rapportjes moet schrijven voor
zijn werkgever, is ten einde raad met
zijn hele liebpen en houden maar naar
de ouders van een vroegere vriend
getrokken en heeft daar zijn bureau
geïnstalleerd. Een bouwkundig teke
naar kan nergens in zijn popperig
huishoudentje zijn grote rollen te
kenpapier kwijt en is blij, dat hij ze
in een grote kist by de buren op zol
der mag „stallen". Enzovoorts, enzo
voorts.
Combinatiemeubelen en allerlei
andere handige foefjes om
veel mogelijk ruimte te sparen
zijn een oplossing. Zitbanken, die met
een paar handgrepen tot bedden ge
transformeerd kunnen worden, zijn
bekend, evenals de inklapbare tafels,
die aan de muur geschroefd zijn en
na het gébruik neergeslagen kunnen
worden.
Een Engels nieuwigheidje is de
strijkplank-tafel, die te zien was op
de Britse huishoudbeurs in Londen.
De plank wordt met pootjes en al
naar binnen geklapt en is daar stof
vrij en uit het oog. Gemakkelijk is,
dat de tafel waarop het strijkgoed
kan worden opgestapeld, vlak bij de
hand is.
Bij ruimtebesparing is het voorts
van eminent belang, dat men zoveel
en zo intensief mogelijk gebruik
maakt van de toegemeten ruimte.
De Amsterdamse binnenhuisarchi
tect, J. Penraat, doet dit op een zeer
originele manier. Hij is enige tijd ge
leden begonnen met de verzending
van meubelen per post, een idee, dat
hij meenam uit Amerika. De gedachte
van een» postorder is niet nieuw hier
in Nederland, maar Penraat doet het
anders: hij levert meubelen in onder-
delen. De mensen moeten ze zélf in
elkaar zetten en krygen op die ma
nier meubelen, die in alle opzichten
verantwoord en afgewogen zijn.
Amerika kan ons met dat „doe het
zélf'-systeem Wel ten voorbeeld
zijn, getuige de vele tijdschriften
die er op dat gebied verschijnen.
,JBetter homes" is er een van en
wanneer men zo'n fraai geïllustreerd
blad eens nauwkeurig bekykt kan
men er heel wat ideeën uil opdoen.
Ze zyn niet in alle opzichten voor
Nederland uitvoerbaar, maar er zit
wél iets aardigs tussen.
Een foto bijvoorbeeld van een open
staande klerenkast: mantelsjurken,
kostuums, blousjes, rokken, alles
hangt door elkaar. Niet doen, zegt
liet tijdschrift: hang de lange stuk
ken naast elkaar, daarnaast de korte
en hélemaal op het eind de bloesjes.
Onder die bloesjes blijft dan een be
hoorlijke ruimte over, een ruimte die
ingenomen kan worden door een
kastje, waarvan u de onderdelen bij
de firma „so and so" kunt bestellen.
Een handige Hollandse huisvader zal,
wil het ons voorkomen, van een si
naasappelkistje bijvoorbeeld best zelf
zo'n kastje kunnen maken, waarin
allerlei kleinigheden kunnen worden
opgeborgen. Als het kastje beplakt
wordt met behang en ook aan de bin
nenkant een beetje gefatsoeneerd
wordt, is het in iedere klerenkast op
zijn plaats.
Maar meer planken of plankjes in
een leglcasi kan ook al een middel
zijn om ruimte te winnen. En dan
hoeft men heus geen ingewikkeld
stelsel van steuntjes te timmeren,
want. vier schroefoogjes op iedere
hoek, waarop men eenvoudig een op
maat gezaagd plankje legt, brengen
ook al een oplossing. Misschien zijn
er wél meer van die foefjes, die zo
hier en daar toegepast vjorden om
zoveel mogelijk profijt te trékken van
een beperkte ruimte.
Het is ongeveer tien jaar geleden,
dat het negenenzeventigste congres
van de Verenigde Staten de „Public
Law 584" wellicht beter bekend
onder de naam „Fullbright Act"
aannam, en het daarmede mogelijk
maakte dat duizenden studenten, le
raressen, leraren, wetenschappelijke
onderzoekers en professoren uit tien
tallen landen met Amerikaanse col
lega's konden worden uitgewisseld.
De geestelijke vader van dit program
ma, dat de Amerikaanse belastingbe
taler in al die tien jaren minder heeft
gekost dan vijf gevechtsuren in de
tweede wereldoorlog, is senator J.
William Fullbright.
Het grote succes van het Fullbright
programma wordt intussen al aardig
benaderd door een ander uitwisse
lingsprogramma, waarmee men in
1948 ia gestart, zy het dan op ander
gebied. Dit prograr.jna, het I.F.Y.E.
P. International Farm Youth Ex
change Product heeft drieënzestig
jeugdige Amerikanen naar diverse
delen van West-Europa gezonden,
waar zy voor kortere of langere pe
rioden op verschillende boerenbedrij
ven zyn ondergebracht om er de leef-
en werkwijze van de families, die hen
gastvrij hebben opgenomen, beter te
leren kennen.
In Nederland bevinden zich op het
ogenblik twee Amerikaanse jonge
meimes uit deze groep van drieënzes
tig, Diane Dameron uit Marian (Ar
kansas) en Beverley Jean Bishop uit
Sherwood (Wisconsin). De meisjes
zyn haar Nederlandse reis respectie
velijk in de orovincies Overysel en
Groningen begonnen, Diane in Lemele
by Ommen en Beverly In Oosterwyt-
werd bij Appingedam.
Over enkele dagen reizen zij, na
een kort gezamenlijk verblijf In
Wageningen, naar Zevenberg-
schenhoek in Noord-Brabant en
Beltrum in Gelderland door om ten
slotte in het zuiden des lands, res
pectievelijk bij families in Kam
perland op Noord-Beveland en Ril-
lanct-Bath op Zuid-Beveland, voor
de laatste maal, althans dit jaar,
het anker uit te gooien.
De meisjes zijn eind juni in Neder
land gearriveerd en zuilen in novem
ber, na een korte vakantie elders in
Europa naar de Verenigde Staten te
rugkeren. Een Nederlands meisje en
twee Nederlandse jongens brengen
momenteel een tegenbezoek aan de
Nieuwe Wereld, dat ongeveer twee
maanden langer zal duren. Zij zyn
eind mei vertrokken en komen in de
cember terug.
~öan ozoutv
C tOt OZOI4/V
Uhebt wel enig meedeleven ver
diend in deze winterse zomer, en
de enige remedie die ik U van
harte kan aanbevelen tegen een chro
nische ergernis is misschien niet
nieuw maar wel effectief: Neem een
boek. Maar daar zit ik meteen alweer
met de pen in een wespennest.
Een boek wat voor een? Wilt U
nadenken of afgeleid worden, lachen
of peinzen, een snoepje illusie of een
hartige hap werkelykheid
Misschien maak ik toch nog een klein
kansje bij U met een weliswaar ern
stig. maar toch meeslepend verteld
produkt van eigen bodem. Het heeft
alvast het voordeel van veelbelovend
dik te zijn meer dan 600 dichtbe
drukte bladzijden en U dus stellig
een week welbestede bezigheid te ver
schaffen. Zeer ernstige en critische
recensenten zullen U vertellen dat
van die pagina's minstens een derde
met vrucht had kunnen gemist wor
den, en dat de proloog en de epiloog
ook zonder schade achterwege haü-
uen Kunnen blijven. Ik waag het hier
in met hen van mening te verschillen.
Niet omdat ik minder serieus en
minder critiseh zou staan tegenover
opbouw en compositie van een ro
man maar omdat men een boek
nooit los moet maken van de schrijver
Omdat, zijn aard en temperament me
de het karakter van zijn schriftuur
bepalen.
Wanneer men bij deze auteur zou
eisen, dat hij zijn lichtelijke
retorische proloog en zijn al
te persoonlijke en te gemakkelijk-
syjuooiiscne epiloog schrapte, dal hij
zich drastische beperkingen oplegde
in zijn dialogen en alle uitweidingen
vermeed dan zou men hem even
goed kunnen vragen zyn aard te ver
anderen, of de kleur van zijn ogen, of
de krul in zijn haar.
Deze auteur is nu eenmaal een jon
gensachtige, uitbundige, romantische
verteller met een groot, bewogen hart
voor iedereen die in deze harde wereld
by de onderliggende partij is terecht
gekomen. En zo een moet niet alleen
de ruimte hebben om te zwerven en
een keel op te zetten, maar ook om de
pen te roeren. En wie hem daarin zijn
gang laat gaan zonder hem neuswij
ze spelregels op te dringen, wordt in
minder dan geen tijd meegesleept,
niet alleen door een boeiende vertel
trant maar ook door een hartstochte
lijk en hartveroverend geloof in de
positieve krachten van de mens....
Hier is niet alleen een geboren
zwerver aan het woord, een jager op
avontuur, die verre reizen heeft ge
daan en dus veel kan verhalen
maar ook een bewogen mens die voor
sentimentaliteit behoed wordt door
zijn gevoel voor humor, en wiens ge
zonde veerkrachtige vitaliteit weigert
zich te conformeren met de ziekelijke
neurotische wanhoopscultus van de
moderne literator.
Hy gebruikt zijn ogen in deze krank
zinnige wereld van vandaag, en wat
hij ziet verbijstert hem bijna evenzeer
als de visioenen op Patmos het de
oude apostel Johannes deden. Maar
bij alle verbijstering weigert hij hard
nekkig de drie kostbare hemelse on
derpanden prijs te geven, die sinds de
komst van het christendom de mens
voor wanhoop hebben behoed.
Het kruis, het anker en het hart:
hoop, geloof en liefde, deze drie, bly-
ven hem enkel over in een wereld die
met waanzinnige ijver bezig is zich
zelf om hals te brengen.
boek tegenvalt. Allesbehalve,
mens is niet goed, ook de verdrukte
de armzalige, de verhongerde en ver
jaagde mens niet. En hij geeft U van
die slechtheid het volle pond, of lie
ver van de wonderlijke, onontwarbare
verstrengeling van slechtheid en
goedheid die de mens door alle eeu
wen heen tot zo'n boeiend schouwspel
voor de schrijver en de dichter hebben
gemaakt.
Hij zet in drie groot opgezette
schilderingen drie kleine, goedwillen
de mensen in een draaikolk van ver
warring. ontaarding en geweld als ge
volg van de laatste oorlog. En stuk
voor stuk vechten deze drie mensen
geheel alleen, op hun manier en naar
de mate van hun vermogens, een con
flict uit dal voor alle drie en voor elk
mens met verantwoordelijkheidsge
voel geformuleerd wordt door de
vraag: Ben ik mijns broeders hoeder?
U mag het met hun oplossingen
volmaakt oneens zijn: hun pogingen
zijn in elk geval ontroerend-heldhaf-
tig. En wanneer U het boek uit han
den legt. hebt U tevens een onverge
telijk en verbijsterend visioen gehad
van drie landen, die het aanzien van
onze wereld helpen bepalen: Fran-
kryk-Duitsland-Amerika.
De titel Kleine mensen in de grote
wereld, door A. den Doolaard.
SASKIA.
Lofzang in 33 recepten
„Lofzang in 33 recepten op wild en
gevogelte": zo heet een aardig, fris
uitziend boekje, uitgegeven door het
Bedrijfschap voor pluimvee en eieren,
in samenwerking met de Voedings
raad. Er staat een serie goede tips in
omtrent de aankoop en behandeling
van slachtgevogelte, en de drieënder
tig recepten van heldere kippesoep
tot hazepeper zijn met aanlokkelij
ke kleurenfoto's geïllustreerd. Deze
practische en fleurige brochure is
voor luttele centen te koop bij het
voorlichtingsbureau van de Voedings
raad te Den Haag.
onmisbaar voor baby
ZWITSAL
babyzeep
ideaal voormoeder