DRAMA ZONDER WEERGA
NIEUW-GUINEA III
SOBERE FILM OVER WERK DER
LUCHTMACHTARTSEN IN V.S.
TOEN KWAMEN DE VROUWEN
bioedn&clt vau A am
DONDERDAG 12 JULI 1956.
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
Tk frok m'n jungle-laarzen uit de stinkende, zuigende
A modder van de oever van de nederzetting Agats
en volgde resident Boendermaker in de richting van
het huis van controleur Scheele. De anderen volgden
eveneens. Er werd niet heel veel gesproken. Ik denk dat
we allemaal zo onze eigen gedachten hadden, in die
ogenblikken.
In dat huis, opgetrokken van atap en gaba gaba
stond de vrouw van controleur Scheele. Ik heb die
vrouw eens goed bekeken. Zo jong nog. Even in de
twintig. Wat zij had meegemaakt, en u zult nog verne
men wat ze meemaakte, maken niet veel Nederlandse
vrouwen mee. Men zou de opmerking kunnen maken:
horen er vrouwen in zo'n gebied. Ik geloof daarop dit
antwoord te moeten geven: er is geen enkele reden
aan te nemen dat vrouwen onder bepaalde omstandig
heden minder moed kunnen opbrengen dan een man.
Er kwam koffie en tegelijk met de koffie kwam het
relaas van de gebeurtenissen. Het was een lang ver
haal. Ik zal proberen het zo kort mogelijk weer te ge
ven, ontdaan van de meest bestiale details. Men moet
ergens een grens trekken bij het releveren van gruwe
len.
De moord bij Agats is geen op zich zelf staande
zaak. In de Asmat wordt periodiek en regelmatig ge
sneld. Hier volgt ter illustratie een opsomming van en
kele acties in deze streek gedurende de laatste 2
maanden: Begin maart vielen Asmatters uit Warse tus
sen de Oetoemboewee en de Eilandenrivier, twee
prauwen met volk uit de kampong Manep aan. Er wer
den 28 personen gesneld.
Op 19 maart snelden mannen van Kaimo aan de Eilandenrivier by de Wil-
demannenrivier 23 personen. Op 20 april overvielen bewoners van
Kaimo en Jaosekor, die buren zijn, de kampong Amborip aan de mon
ding van de Eilandenrivier. Ee kampong bleek leeg te zijn. Het resultaat
was „slechts" 1 gesnelde plus 1 geroofde vrouw. Op 23 april snelden lieden
van Kaimon en jaosekor 24 personen van Damen, om vervolgens de hui
zen in brand te steken. Op 30 april overviel Ajam een groep van 29 bezoe
kers uit Jipajet aan de Lorentzrivier en doodde allen. De lichamen werden
opgegeten. (Dit was dus de zaak, die de actie ontketende).
Voorts waren er nog diverse andere acties, waarvan het aantal slachtof
fers onbekend was. Op 20 april tussen de kampongs low en Biwar. Op 27
april vergaderde kampong Atsj In verband met een sneltocht. Op 29 april
roept het overvallen Damen de kampongs Ajam en Warse op, teneinde ge
zamenlijk een aanval te doen op de kampongs Kaimo en Jaosekor.
Ziedaareen kleine staalkaart
van de Asmat! En het betreurens
waardige ervan was, dat juist de laat
ste tijd het contact met de missie toe
nam, terwijl op tal van doipen een zo-
ëenaamde catechist aanwezig was.
at zijn Papoea's, die door de missie
worden geplaatst in de kampongs,
teneinde t contact permanent te doen
zijn. Betreurenswaardig ook, omdat 3
dorpen bij Agats, waar de onderafde
lingschef Scheele het bestuur verte-
fenwoordigde, feitelijk reeds onder
estuur stonden: Sjoero, Ewer en
Ajam.
Men moet niet precies naar de mo
tieven voor dit soort dingen vragen.
Ze zijn duister, onbegrijpelijk en ge
compliceerd voor de Europeaan. Wat
de moord van de Ajammannen op die
van Jipajet betreft, er bestond een
oude vete, in verband met de aanwe
zigheid in beide dorpen van vrouwen,
die als kind waren geroofd door een
der partijen. Voorts was een paar
maanden geleden een man van aan
zien uit Ajam bij een bezoek aan Ji
pajet door een speerstoot gedood.
Het wordt schemerig in het be-
stuurshuis, als het verhaal wordt
verteld. Men luistert en vraagt zich
afis dit een verhaal, of het droge
relaas van een massamoord? Bui
ten zitten de Asmatters. Maar niet
lang. Ze klimmen de boomstamme
tjes op die de trap vormen en zet
ten zich rustig neder. Kijken ons
aan met hun vochtige, wilde ogen.
Ze krabben zich, schurken hun
huid, hoesten. Anderhalf uur lang
glijden hun blikken over ons heen.
Ik kan me geen somberder, vreem
der achtergrond voorstellen dan
deze groep Asmatters.
Een van de mannen heeft een bay
op de rug. Het kind slaapt. Volmaakt
rustig. Soms glijdt de hand van de va
der over het kind, om te voelen of het
wel goed zit. De man heeft doorboor
de oren en een doorboorde neus. Er is
geen twijfel aan of hij heeft gemoord.
Misschien een paar maal. Misschien
vele- malen. Alle Asmatters moorden,
omdat het moorden tot hun adat be
hoort. Het heeft iets met hun „religie"
te maken. In ieder geval heeft het
mets met een „misdrijf" te maken,
hoewel bestuur en missie thans bezig
zijn deze gedachtengang om te bui-
Êen. Hetgeen zijn tijd moet hebben.
n hetgeen met diepe teleurstellngtn
gepaard gaat.
Het verhaal gaat verder. Op de 29ste
april arriveerden in de nacht 4 prau
wen uit Jipajer te Ajam. In die boom
stammen bevonden zich een catechist
22 mannen, 2 vrouwen en 5 kinderen.
Het doel van de tocht was een dooi
de catechist van Ajam te Jipajet ge
kochte prauw af te leveren.
WRAAK
Zoals hierboven vermeld, was er
kort tevoren een man vermoord in
Ajam. Die man had een zoon. Hij heet
Pasoetji.
Pasoetji stond voor de noodzake
lijkheid zijn vader te wreken. Hij
dacht aan die wraak en wist de kans
te krijgen. Hij aarzelde echter. Waar
om? Misschien wegens zijn 'contact
met missie of bestuur. Wie zal het
zeggen. In ieder geval: toen de bezoe
kers in zijn kampong aankwamen zat
hy ernstig na te denken.
Toen kwamen de vrouwen. En
een van hen greep een stuk bran
dend hout en drukte dat op de
borst van de jongen, die zyn vader
nog niet gewroken had. En zij en
de andere vrouwen, herinnerden de
jongen uitdagend aan zijn wraak
plicht. De jongen bleef nadenken.
Later vertelde hij dat al die uren
zijn gedachten alleen van moord
vervuld waren. Hij wist, dat zijn
wraak onontkoombaar was. Hij
wist dat zijn vader hem riep. Nee-
niet alleen zijn vader. Een einde
loze reeks voorvaderen, allen As
matters, riep hem. Er was geen
macht ter wereld, die hem die
nacht nog kon tegenhouden. Geen
bestuur. Geen missie. Het bloed
sprak. En het sprak luid en drin
gend. Hij wist dat vlakbij die 30
mensen waren. Allen waren zijn
De twee reisgezellen van Anthony
van Kampen: links resident Boender-
maker, rechts controleur Frans
Cappettl.
vijanden. Hij wist dat het uur ge
komen was.
Hij stond op en verliet met, een paar
andere jongens het mannenhuis. De
nacht was stil. De jungle rondom de
kampong was alleen vervuld van het
eindeloos geronk der bruikikkers en
krekels. Het was een warme, vochtige
sterrennacht.
STIL EN SNEL
Dan vindt de moord plaats. Stil en
snel. De jongens stortten zich in het
ïnannenhuis, waar de Jipajet zich in
rust bevinden. Hun speren doen het
werk snel en afdoende. Na enkele
ogenblikken zijn er verscheidene do
den.
De ontsteltenis onder de plotseling
ontwaakte gasten is onbeschrijflijk.
Wie ontkomen kan poogt zich te red-
Dit waren de moerassen, die we per
prauw doorvoeren.
catechist binnen. Het is maar een
kort proces. Als het geëindigd is, zijn
alle bezoekers gedood. In leven zijn
nog alleen de 3 kleine kinderen. Wie
moordt, die snelt niet. Een oude wet.
Anderen komen en snellen de hoof
den. En als de hoofden van de licha
men zijn gescheiden, dan komen de
vrouwen. En zij maken zich meester
van de rompen.
Zo was die nacht. Een nacht van
verschrikking. Een nacht, die een hel
was. Men moet over deze dingen wer
kelijk niet in details treden, hoewel ik
de niet benijdenswaardige eer had die
bijzonderheden te vernémen. Waarbij
men er werkePk toe komt zich af te
den. In paniek rent men het huis uit
en tracht bescherming te vinden in de
woning van de catechist......
De kampong komt tot leven. Over
al komen de mannen en vrouwen uit
de huizen en men weet dat het. zo ver
is. Het kamponghoofd Ewok en enke
le andere vooraanstaande mannen
doen nog een, zij het totaal vergeefse,
poging een verdere slachting te voor
komen, maar ze hebben niet de ge
ringste kans. Men heeft bloed gero
ken en men zal niet rusten, eer de
laatste bezoeker is afgemaakt.
De mannen dringen het huis van de
vragen of dit reeds mensen zijn.
Toen de ochtend gloorde over de
rivier en de kampong, gingen de cate
chisten het huis van de moord reini
gen. Ze droogden de voorwerpen. De 2
meisjes en de kleine jongen waren op
dat ogenblik nog steeds in leven.
Maar hun uren waren geteld.
De dag daarna ging de kepala, het
hoofd van de kampong, naar Agats,
de bestuurspost, om de zaak te rap
porteren.
TEGEN-ACTIE
Dan begint de tegen-actie. Op 30
april zendt controleur Scheele zijn as
sistent, de adjunct-administratief
ambtenaar v. d. Voort met 6 papoea
agenten per prauw naar Ajam, om te
onderzoeken wat er precies is ge
beurd. De pastoor welling begeleidt
hem op de tocht, die 6 uur duurt.
Wat de jonge bestuursambtenaar en
de jonge pastoor zien, schokt hen aan
zienlijk. Ze komen temidden van een
kannibalen-feestmaal. De mannen
dragen hun feest-„kledij", hebben zich
ingesmeerd met kleurige klei. 1500
mensen waren bezig dat feest te vie
ren. En zo hoog was de feestvreugde
gestegen, dat er geen kans was voor
de 6 mannen hen tot reden te brengen
en het feest te stoppen. Het dorp
Ajam is anderhalve kilometer lang...
Toen liet controleur Scheele zich
per prauw naar de kampong brengen.
Eindelijk had hij radio-contact met
Merauke gekregen. De verbinding
was namelijk enige tyd verbroken ge
weest. Het eerste contact met resident
Boendermaker had dus plaatsgevon
den.
Intussen hadden pastoor Welling
en v. d. Voort niet stilgezeten. Ze
hadden kans gezien de mannen te
bewegen de 29 gesnelde koppen af
te staan. Toen ze echter waren in
geleverd, werden ze gedwongen ze
weer terug te geven. Waarschijnlijk
speelden ook hier de vrouwen een
rol.
De 3 kinderen waren niet meer in
leven. Ook zij eindigden hun leven
op dezelfde bestiale manier als de
ouderen. Van het gehele gezelschap
was dus niemand meer in leven. De
vader van Pasoetji was eindelijk
gewroken.
Controleur Scheele zag er geen
bezwaar in de koppen ten .tweede
male op te eisen, hoewel dit lang
niet zonder gevaar was in de totaal
opgewonden kampong. Het gelukte
hem. Hij kreeg de koppen.
Hij sprak met de.mannen en verheel
de niet dat deze zaak ernstige gevol
gen zou hebben. Dit zou noch de
.Kompanie" noch de missie nemen.
Toen hij was uitgesproken met
de
Asmatters kwamen dezen tot de ont
dekking dat er inderdaad onaangena
me consequenties aan hun daad zaten.
Ze renden weg. grepen hun prauwen
en verdwenen gezamenlijk in de kre
ken van het binnenland. Het dorp
werd totaal verlaten. Geen man, geen
vrouw, geen kind was achtergebleven.
Dit verslag is compleet op één bij
zonderheid na. Toen controleur
Scheele op Ajam bezig was de
koppen in te rekenen, ontving me
vrouw Scheele, die nog steeds in
Agats zat, het antwoord-telegram
van resident Boendermaker. Het
hield in dat een Catalina zou ko
men. De jonge vrouw aarzelde
geen moment. Ze ging naar buiten
en liet zich door 2 Asmatters naar
Ajam brengen. Op een rivier, om
ringd door wraakzuchtige moorde
naars. Zes uur lang voer ze daar
met haar twee naakte roeiers. Ze
bereikte haar man en ze overhan
digde hem het telegram. Ik geloof
te mogen zeggen dat mevrouw
Scheele een vrouw met moed is. Ik
waag het te betwijfelen of iedere
man dit had kunnen opbrengen.
En dit is dan het verslag over
de moord te Ajam. Zeer in het kort.
En zonder al te veel details der
plaatsgehad hebbende gruwelen.
(Wordt vervolgd)
„OP DE DREMPEL DER ONEINDIGHEID"
Major Stapp snelste man
op aarde
(Van onze speciale verslaggever).
In het najaar van 1955 werden
de eerste verslagen vrijgegeven
van experimenten welke de medi
sche dienst van de Amerikaanse
Luchtmacht had uitgevoerd in de
woestijn van Nieuw-Mexico. Daar
was nagegaan, wat het menselijk
lichaam kan verdragen aan snel
heid, en hoe... In één dag was luite
nant-kolonel John Paul Stapp be
roemd geworden. Hij was de snel
ste man op het aardoppervlak. In
een door raketten aangedreven wa
gen had hij steeds zijn snelheid op
gevoerd. Eerst onbeschermd, later
in een speciaal ontworpen pak, dat
een gedeelte van de broosheid van
het menselijk lichaam opvangt.
Bij de laatste proeven werd tijdens
de „rit" het windscherm weggescho
ten en werd zyn lichaam blootgesteld
aan dezelfde krachten, welke inwer
ken op een piloot, die bij zeer hoge su
personische snelheden zijn machine
met een schietstoel moet verlaten.
Stapp was ervan overtuigd, dat de
mens, mits goed „verpakt", veel meer
kan doorstaan, dan tot voor kort mo
gelijk werd geacht. Hij is zelf arts en
leeft een intensieve studie gemaakt
van de problemen rond de enorme
snelheden en hoogten, welke door de
moderne militaire vliegtuigen bereikt
kunnen worden.
kan een mens zonder schade verdra
gen?
Het gevaar van een relaas als het
zijne is, dat het al heel gauw terecht
komt in de sfeer van de beeldromans,
die een verkeerd licht kunnen werpen
op de zuiver wetenschappelijke proe
ven, welke in alle stilte worden uitge
voerd in de proefstations der grote
luchtmachten.
Het is daarom goed, dat er een film
is gemaakt, welke een naar ons gevoel
sober en objectief beeld geeft van de
ernst, waarmee bij de medische dienst
van de Amerikaanse Luchtmacht ge
werkt wordt. Deze film, „On the Tres-
hold of Space" „Op de drempel der
Oneindigheid", heeft als onderwerp
de proeven van dr. Stapp en voorts od
stijgingen tot op hoogten van 30.000
meter in bemande ballons. Wij zien
hier hoe ernstige wetenschappelijke
werkers zich bezig houden met de pro
blemen van grote snelheden en hoogte.
En dat ze zichzelf permitteren, bang
te zijn en dan toch gaan: „Iemand
moet het immers doenWe heb
ben hier te maken met artsen en tech
nici, die beter weten, dan wie ook, hoe
zwak 't menselijk lichaam is, die zich
het waarom van die hoge snelheden
niet afvragen maar alleen dit: „Als ze
zo snel willen, hoe kunnen wij dan on
ze jongens het best beschermen
Iemand zegt in deze film: „Ze wil
len bewyzen, dat 't menselijk lichaam
verouderd isHet lijkt er soms op
en we kunnen het beslist niet eens zijn
met de woorden, die gesproken wor
den in de epiloog: „Er is geen diepte,
er is geen hoogte, die de mens niet kan
bereiken". Men dient dit werk te ac
cepteren zoals het er ligt: een voort
durende waakzaamheid van de geleer
den, een lange wetenschappelijke weg
uitsluiten van risico's, een niets aan
De uitgebreide proefnemingen heb- het toeval overlaten. Beschouwt men
ben alle als grondslag de veiligheid
van de man, die met de nieuwe wapens
moet werken. Voor overste Stapp ging
het niet om het bereiken van een hoge
snelheid, niet om het breken van re
cords. Hy wilde alleen weten: Wat
de film, die buitengewoon spannend
en qua beeld en regie zeer geslaagd is,
uit deze gezichtshoek, dan kan z0 van
grote waarde zijn voor een beter be
grip, van wat er achter de schermen
gebeurt.
Toen kwamen de vrouwen der Asmatters, die doorgaans de
directe aanleiding vormen tot snel- en moordpartijen. Een man
die niet snelt is geen man. Een man, die niet voor koppen zorgt,
kan nu eenmaal niet het predikaat man dragen. Het zijn de
vrouwen die de mannen ophitsen. Hen beledigen. Hen opdrijven.
Hen aanstoken. Het zijn de vrouwen die niet ophouden hen hun
lafheid voor te houden, als ze de fel begeerde koppen niet bin
nenbrengen.
De jonge Pasoetji zat In het mannenhuis van zyn dorp en
kreeg bezoek van vrouwen. Men moet zich dat tafreel voor
stellen. Een groot langwerpig huis, bewoond door tientallen
mannen. Het mannenhuis kan men wel vergelijken met een soort
„sociëteit", een verblijfplaats voor jongelieden, die daar des
nachts bij elkaar zyn. Iedere man heeft een vuurplaats en een
deur. Bij een der vuurplaatsen, waarop stukken hout lagen te
smeulen, zat Pasoetji. Hij dacht steeds aan zijn vader.
