-
f
Oprichting nationaal monument
eiste elf jaar voorbereiding
I
DOUWE EGBERTS
ORCAM
Tussen Zwarte Zee en Oostzee:
Geen peper op tafel
de pittige zware shag! f
MYSTERIEUZE VERDWIJNING
VAN BRITSE KIKVORSMAN
K
12
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
ZATERDAG 5 MEI 1956
WERK VAN RAEDECKER
Beeldhouwer en architect herschiepen
samen aspect van de Dam
(Van onze redacteur beeldende kunsten)
Nauwelijks waren in mei 1945 de Duitsers vertrokken, of overal in den
lande begonnen plaatselijke commissies van diep dankbare mensen de
stichting van monumenten ter herdenking van de gevallenen voor te be
reiden. „Het was de insiders van het begin af duidelijk, dat hele scharen
van dilettanten en kunstnijveren zich zouden opwerpen als ontwerpers
van 'n oorlogsmonument op weinig titels meer dan hun echte of geveins
de „gegrepenheid" door het onderwerp. De vraag van het moment luid
de: hoe zich te weren tegen een invasie van een horde stenen en bron
zen monsters, die vergezeld van de nodige, dan meer, dan minder inge
togen joffers (met en zonder hemd) de pleinen en parken van ons land
de eerstkomende halve eeuw bezet zouden houden". Aldus schrijft B.
Majorick in zijn bijdrage aan „Nationale Snipperdag", de op 5 mei 1954
verschenen gemeenschappelijke uitgave van de Nederlandse letterkun
dige en algemeen-culturele tijdschriften.
85 ct.
Voor dat probleem stond men dus.
Herdenkingsmonumenten Best,
maar dan goede. De dra gevormde
Rijkscommissie tot toezicht op oor
logsmonumenten en 't bestuur van
de Nederlandse Kring van Beeld
houwers stelden zich geen ander
doel. Ieder op hun terrein hebben zij
er voor gewaakt, dat ons land werd
overstroomd met rommel en zorg
den zij er voor, dat inderdaad die
beeldhouwers aan bod kwamen, die
de opdracht voor de schepping van
een gedenkteken op grond van him
capaciteiten verdienden.
Er moest worden geremd en ge
selecteerd. Maar coördinatie en sti
mulering bleken evenzeer nodig.
Toen verscheen er ook nog een Na
tionale Monumentencommissie, die
zich ten eerste bezig hield met de
vraag, welke monumenten als na
tionaal monument mochten worden
aangemerkt en ten tweede zocht
naar de mogelijkheid, om voor de
oprichting hiervan het nodige geld
te vergaren. Wat deze laatste be
treft: men herinnert zich nog de
verkoop van het Damterrein, enige
jaren geleden. Deze werd een suc
ces: 2.3 miljoen kwam er binnen.
De belangrijkste
Op het stuk van de artistieke
vormgeving was er weinig raad
nodig. Slechts de beeldhouwer
John Raedecker kon voor de op
dracht, het nationale monument
te maken, in aanmerking komen.
Hij was onmiskenbaar de be
langrijkste oudere beeldhouwer.
Bovendien ontleende hij een
moreel recht aan zijn ontwerp
voor een gedenkteken ter ere
van de gefusileerden van de We
teringschans, dat niet was uitge
voerd. Hem werd dus gevraagd,
een voorlopig ontwerp voor het
Dam-monument te vervaardigen.
Daarbij werd de architect J. J. P.
Oud aan hem toegevoegd voor de
bestudering van de stedebouwkun-
dige kant. Men begreep, dat ook dit
aspect aan de plannen vast zat.
Raedecker en Oud hadden in 1947
een gedenkteken ontworpen, dat
zou bestaan uit een tweeëntwintig
meter hoge pyloon, een naar boven
smaller wordende ellipsvormige
zuil. De voet zou een inscriptie dra
gen. Daarboven zou een fries ko
men, dat de vernedering en de
knechting tijdens de bezetting zou
symboliseren. Jankende honden aan
weerszijden ervan zouden het leed
en de trouw uitdrukken. Twee reus
achtige mannenfiguren moesten het
verzet aanduiden en tenslotte zou
een vrouwenfiguur met kind en een
vlucht duiven boven haar hoofd de
zegening van de vrede verzinnebeel
den. De voet van de pyloon zou on
geveer een meter boven het straat
niveau komen te liggen een ver
hoging, welke werd verkregen door
een bestrating te maken van zeven
•concentrische, telkens iets hoger
gelegen ringen. Achter de pyloon
zou opnieuw een urnenmuur wor
den gemaakt, waarin de urnen van
het voorlopig monument zouden
worden geplaatst. Op de hoeken van
het plein voor het monument zou
den tenslotte leeuwen worden aan
gebracht, tekenen van ontembare
moed.
In deze vorm is het monument
uitgevoerd. Lang heeft men zich af
gevraagd: in welk materiaal. Er is
sprake geweest van een zuil van
edelbeton. Men heeft van beton af
gezien, omdat de ervaringen, daar
mee opgedaan, allerminst onver
deeld gunstig waren. Gedacht werd
aan een fijne Franse kalksteen.
Ook hiervan heeft Raedecker uit
eindelijk geen gebruik gemaakt.
(Advertentie)
Rijwielhandel „WIBRA",
Hij vreesde, dat deze steensoort
door ons klimaat zou worden aan
getast. Zijn keus is uiteindelijk ge
vallen op traverijn, een lichtge
kleurde Italiaanse tufsteen.
Te vroeg gestorven
John Raedecke heeft, zoals men
weet, de voltooiing van zijn werk
niet mogen beleven. Silicose, de ge-
Ter gelegenheid van de totstandko
ming van het nationaal monument en
ter herinnering aan de beeldhouwer
John Raedecker werd een penning
geslagen met op de voorzijde de beel
tenis van de kunstenaar.
vreesde steenhouwersziekte, dwong
hem, de afwerking van de beelden
over te dragen aan zijn begaafde
zoon Noekie. Wel leek hij na een
zware operatie nog te zullen her
stellen, maar op 13 januari van dit
jaar kwam toch voor hem het ein
de. Zijn zoon heeft zijn werk vol
gens zijn intenties voortgezet en
voltooid.
Hetgeen tot dusver gezien kon
worden, bevestigde de indruk, dat
Raedecker hier inderdaad een mo
nument van uitzonderlijke schoon
heid en bewogen expressie heeft ge
schapen. Hij moge dan zijn uitge
gaan van een klassiek gegeven
als hoedanig men de pyloon mag
beschouwen hij heeft het een
zeer persoonlijke inhoud gegeven.
Het lijkt ons toe, dat ook als ste
debouwkundig element deze schep
ping geslaagd is. De forse en tege
lijkertijd slanke pyloon domineert
inderdaad het gehele plein. Zij is
daardoor een tegenwicht geworden
tegen het massieve paleis-raadhuis
en heeft in zekere zin evenwicht ge
schapen.
(Advertentie)
RELAAS VAN REIZEND REPORTER
Tekort aan voedsel, teveel aan
bureaucratie in het Sowjetrijk
Nu de Russen de koers hebben gewijzigd in hun streven naar com
munistische wereldheerschappij, is het interessant, iets te vernemen
over het leven van de gewone man achter het IJzeren Gordijn.
Meer nog dan vroeger is er belangstelling voor de verhalen, die C.
L. Sulzberger in de „New York Times" schrijft over zijn reizen door
de landen, waar communisten het heft in handen hebben. Pas terug
gekeerd in Parijs, schrijft hij nu, dat men na een reis door het Sow-
jet-imperium, van de rivier de Oxus tot de Oder, vier verschijnselen
opmerkt die alle landen in Moskou's invloedssfeer gemeen hebben:
1. een crisis op het gebied van het woningtekort in de steden; 2. een
landbouwcrisis; 3. een bestuurlijke crisis, behalve op het hoogste
niveau en 4. afwezigheid van peper op tafel. Waarom?
Het antwoord op deze vraag is
niet erg moeilijk te ontdekken. Het
communisme heeft opmerkelijke
resultaten opgeleverd, maar het
doet alles volgens de harde me
thode. Om de industriële produktie
te ontwikkelen, schept het een ar
beidersproletariaat, zomaar op be
vel, en laat het verhuizen naar
stadsgebieden. Maar het gebeurt
zo vlug, dat de woningbouwpro
gramma's het op geen stukken na
kunnen bijhouden. Dit gaat in de
U.S.S.R., waar de leer al bijna vier
decennia in praktijk wordt ge
bracht, al evenzeer op als in
Tsjecho-Slowakije, waar het com
munisme pas acht jaar geleden de
lakens begon uit te delen.
De beroemde steden van Oost-Eu
ropa zijn op erbarmelijke
leerden, teel
ven in luxe. Voor de rest wordt het
geaccepteerd, dat tenminste 2 men
sen moeten wonen in elke beschik
bare kamer. Een gevolg is, dat in
Moskou is besloten het plaatselijke
bevolkingstal te „bevriezen". Er
worden niet meer inwoners toegela
ten, tenzij ze kunnen bewijzen, dat
zp er een baan hebben. En er mogen
binnen de grenzen van de stad geen
nieuwe fabrieken worden gevestigd.
Een tweede probleem is het, om het
Sowjet-imperium aan het eten te
houden. Na 38 jaren communisme
kost dit nog steeds de meeste hoofd
brekens in Rusland zelf, zoals
Kroesjtsjew toegeeft. In de Ver-enig-
t de Staten van Amerika produceren
Nw. Haven 3, tel. 3807, Middelburg, zeven miljoen landbouwiverkers zo
veel, dat men daar niet alleen overza-
digd is en grote, niet uit te voeren
overschotten bezit, maar het zelfs
moet aanmoedigen, dat boeren land
braak laten liggen.
In Rusland produceren meer dan
vyftig miljoen boeren onvoldoende
voedsel. Dit vraagstuk is zuiver ideo
logisch. Boeren in de hele wereld wer
ken beter voor zichzelf, dan voor de
staat. De collectivisatie is geen suc
ces geweest. Er is niet voldoende
persoonlijke prikkel tot activiteit.
In de rij
Bureaucratie, dwaas en dikwijls
onbeleefd, is een symptoom van het
communisme, overal waar het de
macht heeft. In de eerste fase van
elke marxistische revolutie werd een
groot deel van het administratieve
personeel van het bestaande oude
regiem vernietigd, gedood of in de
gevangenis geworpen. Maar onmid
dellijk daarop had het systeem zelf
een nieuw ambtenarenkorps nodig,
dat vele keren groter moest zijn.
Want, door een staat almachtig te
maken en te belasten met alle za
ken, industrie, transport en andere
aangelegenheden die vroeger in han
den van particulieren waren, verme
nigvuldigde het de bureaucratische
taak na de bureaucratie te hebben
gedecimeerd. Hierdoor -wordt de ef
ficiency helemaal teniet gedaan.
Vanwege de bureaucratie moe
ten de mensen in Polen in de rij
staan voor vergunningen om ko
len te kopen. Vanwege de bureau
cratie kost het in Bulgarije onge
veer acht uur om een spoorkaar
tje te kopen en een uitreisvisum te
krijgen en het neemt de tyd van
misschien tien staatsambtenaren
in beslag.
En peper. Waarom zyn er niet
langer peperstrooiers op de tafels
tussen de Zwarte en de Oostzee?
Hebben de mensen in dit gebied geen
trek meer in gekruide spijzen? Ze
ker wel, maar peper is een weelde
artikel. Daarom is er geen peper.
Want in de nieuwe wereld van het
communisme is luxe nog een toe
komstdroom. De praktijk van Mos
kou's opvatting van het marxisme
heeft enige opmerkelijke triomfen
meegebracht op het terrein van tech
nische durf, massale industrialisatie,
wetenschappelijke vorderingen en
onmetelijke macht. Maar comfort in
de zin van een prettige woning, va
riatie in het voedsel, een soepele en
vriendelijke overheid en de eenvou
dige genietingen des levens dit
alles ontbreekt er nog.
Chaos door fout van persbureau
Op de Londense
effectenbeurs
In 20 minuten zijn don
derdag duizenden gul
dens verdiend en verlo.
ren als gevolg van een
fout die een finan
cieel nieuwsagentschap
heeft gemaakt bij het
melden van een divi
dend. Te 1615 uur gaf
het nieuwsagentschap
Financial Service Com-
tel een bericht over
een dividend waarop de
Londense makelaars
hadden zitten wachten,
vertéld werd:
,J3ritish Petroleum
Limited heeft een slot-
dividend van 15 procent
belastingvrij aangekon
digd, hetgeen een to
taal van 20 procent be
lastingvrij over 1955
betekent. Voor dit be
richt noteerden aande
len van British Petro
leum op de Londense
beurs 148 shilling en
7-3,& pence. Het divi
dend was groter dan
verwacht werd. Koorts
achtig wei-den de tele
foons gegrepen. Dui
zenden aandelen gingen
in andere handen over.
Financiële kringen
schatten dat voor mil
joenen verhandeld
werd terwijl de prijs
steeg tot bijna 160 shil
ling. British Petroleum
maakte 22 minuten na.
dat het eerste bericht
was uitgegeven, bekend
dat het slot-dividend
niet 15 procent, maar
10 procent was, belas
ting vrij. Comtel gaf
v\jf minuten later de
correctie uit, waarbij
vertéld werd dat het
eerste bericht het ge
volg was van een „fout
van het personeel".
Chaos was het gevolg.
In ven-twijfeling greep
men opnieuw naar de
telefoons. Alle affaires
in het fonds wei-den op
gehouden en de boeken
werden gesloten.
Een onderzoek is
gaande. Financiële
kringen zeggen dat de
transacties die op
grond van het foutieve
bericht gedaan zijn
misschien vele mensen
grote financiële strop
pen lijden. In aandelen
British Petroleum, de
vroegere Anglo-Iranian
werd de laatste tijd le
vendig gehandeld, in
afwachting van het
slot-dividend.
Crabb door Russen gedood?
In de Britse hoofdstad doen thans
de vreemdste geruchten de ronde
over de mysterieuze verdwijning van
de beroemde Britse kikvorsman Lio
nel Crabb, die ruim twee weken gele
den tijdens een geheime operatie voor
de admiraliteit om het leven zou zijn
gekomen. De Britse bladen specule
ren er maar op los.
Volgens de „Daily Express" gaat
er een gerucht, dat Crabb een spe
ciale opdracht had uit te voeren on
der het Russische oorlogsschip „Ord-
zjonikïdze", waarmee de Russische
leiders Kroesjtsjew en Boelganin in
Engeland aankwamen. Tijdens deze
werkzaamheden zou Crabb door
Russische kikvorsmannen zjjn ver
rast en gedood.
Zijn lijk zou door de Russen zijn
overgedragen met de verontschuldi
gingen voor de vergissing. De Rus
sen zouden namelijk hebben gedacht
dat een saboteur aan de „Ordzjoni-
kidze" bezig was. Omtrent de aard
van Crabbs missie tast men even
eens in het duister.
Een ander gerucht dat hieromtrent
de ronde doet: Crabb controleerde de
z.g. asdic-apparaten onder de Russi
sche kruiser en gebruikte daarvoor
een zuurstofmasker dat geen lucht
belletjes naar de oppervlakte zendt.
Zon apparaat zou echter niet ge
schikt zjjn voor operaties op grotere
diepte dan tien meter en volgens des-
Dodelijk gewond bij
lossen van handwagen.
De 25-jarige kantoorbediende A.
H., werkzaam bij de firma Pannekeet
te Alkmaar, zou woensdagmiddag as
sisteren bij het lossen van een met
ijzeren buizen geladen handwagen.
De stelling, waarop de buizen ge
plaatst werden, bleek niet op dit ge
wicht berekend en zakte in elkaar.
De jongeman raakte bekneld tussen
de handwagen en het ijzeren rek. Hij
kreeg een partij ijzeren buizen op het
lichaam. Met zware verwondingen
werd het slachtoffer naar het St.
Elisabeth-ziekenhuis overgebracht,
waar bij aankomst de dood werd ge
constateerd. De Arbeidsinspectie stelt
een onderzoek naar de oorzaak van
het ongeval in.
Jaindigen zou Crabb dieper hebben
moeten gaan voor zijn werk. In dat
geval zou hjj dus bij een ongeluk om
et leven zyn gekomen.
De „Daily Sketch" komt met het
opzienbarende bericht dat autoritei
ten van de admiraliteit de mogelijk
heid overwegen, dat Crabb door de
Russen is gevangengenomen.
Hoe het zij: van alle kanten wordt
hevige druk op de admiraliteit uit
geoefend, te onthullen waar Crabb
kan zijn, of waar zijn lijk is. De ad
miraliteit weigert echter elk com
mentaar omdat de gegevens omtrent
Crabbs missie staatsgeheimen zijn.
Woensdag zullen in het parlement
vragen worden gesteld over de zaak-
Crabb.
Uitkeringen voor de
derde divisie.
Bij herhalingsoefeningen 1956
De minister van oorlog heeft be
sloten, dat een dienstplichtig mili
tair, die in 1956 by de derde divisie
voor herhalingsoefeningen in werke
lijke dienst komt en voor de aanvang
van deze werkelijke dienst in het ge
heel reeds ten minste 85 dagen voor
herhalingsoefeningen in werkelijke
dienst heeft doorgebracht, dan wel,
als gevolg van deze werkelijke dienst
een in totaal voor herhalingsoefenin
gen in werkelijke dienst doorgebrach
te tijd van 8o dagen overschrijdt,
voor elke dag van de werkelijke
dienst waarmede de genoemde ter
mijn van 85 dagen wordt overschre
den, aanspraak kan maken op een
uitkering van f 5.
De over de gehele duur der herha
lingsoefeningen toe te kennen be
dragen moeten worden berekend en
uitbetaald aan hel einde van die oefe
ningen, tegelijk met de dan aan een
belanghebbende nog toekomende
wedde of soldij.
Wat betreft de soldij-genietende
militairen is de uitkering niet aan
loonbelasting onderworpen. Ten aan
zien van de wedde-genietende mili
tairen wordt de uitkering geacht deel
uit te maken van het „belaste loon
in geld genoten".
Anderhalf jaar dienstplicht
in Duitsland?
Eerste oproep in de herfst van 1957
De Westduitse minister van lands
verdediging, Theodor Blank, heeft
in de Westduitse Bondsdag ver
klaard, dat een diensttijd van an
derhalf jaar noodzakelijk is.
Het ligt in de bedoeling de eerste
miliciens en vrijwilligers in de
herfst van 1957 onder de wapenen
te roepen. De weermacht zal, naar
bekend, een half miljoen man
sterk zijn. Zij zal worden samenge
steld uit 230.000 vrijwilligers en
270.000 dienstplichtigen.
De minister zei voorts, dat „voor
de eerste maal in de Duitse ge-
Al begint dan in Nederland het zeïl-
seizoen nu pas aan te breken, dat be
tekent nietdat de liefhebbers van de
ze watersport nog nergens aan hun
trek kunnen komen. Dat dit wél zo
is, toont deze foto van een aantal
jachten bij de Bermuda-eilanden. De
opname werd gemaakt tijdens de eer
ste wedstrijd om de amorita-beker in
de zeilweek van de Bermuda's.
schiedenis, de mogelijkheid is ge
schapen voor hen, die gewetensbe
zwaren tegen het vervullen van de
militaire dienstplicht koesteren, de
staat op andere wijze te dienen."
Het zal echter niet mógelijk zijn op
persoonlijke of politieke overwegin
gen dienst te weigeren.
