Bijnamen Zeeuws-Vlaamse steden
onderwerp voor wandschildering
Nog grote bouwbedrijvigheid in
diverse delen van Middelburg
KUIPERSPOORT ZAL WORDEN
VERBETERD EN VERFRAAID
BATERDAG 7 JANUARI 1956 PROVINOIALB ZBBUWBB COURANT
PLAATS BEWOOND DOOR TURKEN
Schilder Hans Heeren vervaardigt
decoraties voor het Ledel-theater
ER IS EEN PLAATS in Zeeland, die bewoond wordt door louter Turken
Natuurlijk geen „echte" Turken- Het betreft hier een bijnaam voor de in
woners van een Zeeuwse plaats, in dit geval Sint-Anna-ter-Mulden. Onge
twijfeld zullen weinigen deze kennen. Maar daartegenover zijn er
ook tal van betitelingen, die wyd en zijd bekend zijn. Zo zal Iedere Zeeuw
waarschijnlijk weten, dat men de Middelburgers bedoelt, als men het heeft
over de maneblussers. De inwoners van Schoondjjke dragen echter dezelfde
naam en wellicht horen velen dat voor de eerste maal. Het is een feit, dat
talrijke „scheld"namen langzamerhand ln 't vergeetboek terecht komen.
Dit was ook niet onbekend aan burgemeester mr. K. Hoekzema van Oost-
burg, toen hij naar 'n onderwerp zocht voor de decoraties, die aangebracht
moesten worden op de grote, vlakke muur ln de koffiekamer van het ln
aanbouw zijnde Ledeltheater, het culturele centrum voor West-Zeeuwsch-
Vlaanderen ln Oostburg.
De eerste burger van deze stad
kreeg zodoende een lumineus idee:
de muur zou gedecoreerd worden
met allegorieën van bijnamen van
plaatsen in West-Zeeuwsch-Vlaan
deren. Inmiddels is de jonge Mid
delburgse kunstenaar Hans Hee
ren begonnen met het aanbrengen
van de wandschilderingen op de
muur ln de koffiekamer van het
Ledeltheater, waarop in totaal
zeventien bijnamen gesymboliseerd
zullen worden.
Bij de rangschikking van de onder
werpen op de grote, vlakke muur
heeft deze schilder er naar gestreefd
zich zoveel mogelijk aan de geografi
sche volgorde te houden. Dat wil dan
zeggen, aat kustplaatsen als Cadzand
en Breskens vlak langs de met vage
lijnen aangeduide Scheldeoever ge
schilderd zijn en dat bijvoorbeeld Re-
tranchement op het westelijk deel en
Hoofdplaat op het oostelijk deel van
de „kaart" aangebracht zijn. Hier en
daar heeft Hans Heeren zich echter
een „dichterlijke" vrijheid gepermit
teerd, terwille van het harmonische
evenwicht van het geheel. Zo is bij
voorbeeld de Peperbus van Sint-Kruis
terecht gekomen in de buurt van het
symbool van Breskens.
Gruwelijk
Ietwat gruwelijk is de bijnaam, die
de inwoners van Retranchement heb
ben. „Mensenbranders" pleegt men de
vriendelijke bevolking van dit plaatsje
te noemen. De oorsprong van deze
wrede naam De legende vertelt, dat
vele eeuwen geleden een oorlogsvaar
tuig voor de kust van Zeeuwsch-
Vlaanderen ter hoogte van Retran
chement dobberde. Het heette, dat aan
boord van dit schip de pest was uit
gebroken en de Zeeuws-Vlamingen
vreesden, dat het schip aan zou leg
gen en dat zodoende de pest in hun
{ilaats verspreid zou worden. De op-
ossing, die zij vonden, was even radi
caal als afdoende: zij staken het
vaartuig in brand, waardoor man en
muis in de vlammen omkwamen. In
de decoratie treft men dan ook een in
lichterlaaie staand schip aan, dat bo
vendien nog „versierd" is met de be
kende doodskop en gekruiste beende
ren.
Een gehurkt neerzittende Turk, die
met een slaperige blik aan zijn water
pijpje lurkt, symboliseert de bijnaam
van de inwoners van Sint-Anna-ter-
Muiden: Turk.
In dit geval zegt de legende, dat
Prins Maurits in de buurt van
Sint-Anna-ter-Mulden destijds een
fikse overwinning behaalde op de
Spanjaarden, waarbij vele Turken
gevangen werden genomen. Die
gevangenen werden echter vrijge
laten, keerden naar hun vaderland
terug en waren zo dankbaar ge
stemd, dat inwoners van Sint-An-
na-ter-Muiden, die door de Turken
gevangen werden genomen, ook
prompt steeds in vrijheid werden
gesteld.
Bovendien kan nog vermeld wor
den, dat het stadswapen Van deze
plaats behalve een anker en een zon
ook nog een halve maan bevat.
Moeilijk
Dan komen wij aan Cadzand en eer
lijk gezegd is het een beetje moeilijk
te beschrijven welke figuur hiervoor
gekozen is. Het is namelijk een, overi
gens goedaardige meneer, die zittend
op een (openbare) stoep een bezig
heid vericnt, die men alleen maar ln
een enge, afgesloten ruimte pleegt te
doenWel, bij deze omschrijving
moeten wij het laten. Blijft te raden
hoe men een inwoner van Cadzand
noemt
„Kalejakker" is de minder vleiende
naam voor een Slulzenaar. Sluis heeft
die naam te danken aan het feit, dat
heel vroeger voor dit plaatsje na een
periode van grote rijkdom een tijd van
verval aanbrak. Het gevolg was onder
meer, dat de plaatselijke harmonie in
gerafelde uniformen door de straten
moest marcheren. Vandaar dan ook
de drie weliswaar kleurrijke, maar
armoedige muzikanten, die getekend
zijn in de decoratie.
In het rijmpje „Schelle, pelle, grate
en gruus; dat ben de arme burgers
van Sluus" vond schilder Heeren bo
vendien voldoende aanleiding om dit
drietal te laten rondstappen in wat
schillen en graten, zodat de armoede
geaccentueerd werd.
De inwoners van Eede hielden zich
In hun vrije tijd dikwijls bezig met
het „bollen", het rollen met grote bol
len, maar dat verveelde op den duur
toch, vond men. Men verzon tenslotte
een wedstrijd in het rollen van tonnen,
waardoor de Eedenaren dan ook le
venslang opgescheept zitten met de
bijnaam „tonneroller". Overigens liep
het nieuwe spelletje niet al te best af.
De tonnen botsten tegen elkaar en de
deelnemers kregen het met elkaar
aan de stok. Twee met stokken vech
tende mannen en od de achtergrond
enkele tonnen zijn dan ook het onder
werp voor het symbool van Eede.
Zevendraaien
Een geknielde boer, die een enigs
zins gemarteld gezicht trekt en ale
links en rechts, onder en boven mo
lenwieken aan het hoofd heeft, geeft
de bijnaam van de inwoners van zuid-
zande aan: zevendraaiers. In deze
plaats moet namelijk een molen ge
staan hebben, die niet minder dan ze
ven zolders had.
Nieuwvliet haalde destijds een
nieuwe burgervader in. De ere
poort voor deze burgemeester was
echter zo sobertjes, zo zuinig, zo
klein, dat de ereboog leek op een
zogenaamde hoenderval. Sindsdien
staan de inwoners van Nieuwvliet
bekend onder de naam ,,'t hoen".
De decoratie bevat dan ook een
gestileerde hoen.
Op de muur prijkt verder een sprin-
ferige kikker, de kikker van Aarden-
urg, want de inwoners van deze
plaats worden „kikkers" genoemd.
Helemaal zeker is het niet waar deze
naam vandaan komt, maar men ver
moedt, dat het in verband staat met
In de Middelburgse Segeerstraat
zijn de heiwerkzaamheden voor een
complex van 8 zaken en 16 woningen
in volle gang. Er wordt hier geheid
in een werkput, waar straks kelders
komen. De dampende heimachine in
actie. Op de achtergrond de oostzijde
van de straat, die niet aan de sane
ring ten offer behoefde te vallen.
(Foto P.Z.C.)
de kade zonder water, die men in
Aardenburg vond.
De inwoners van Oostburg werden
in vroeger tijden door de inwoners
van andere steden waarschijnlijk als
opscheppers beschouwd. Dat kan men
althans afleiden uit hun bijnaam:
„windmaker". Deze „windemaker"
wordt uitgebeeld door een pedante
eend. die gekleed is in opzichtige kle
ding.
Vechthaan
Behalve een kikker en een hoen,
heeft Hans Heeren nog een haan ge
schilderd, namelijk de „vechthaan",
zoals men de inwoners van Breskens
wel eens noemt. Overigens heeft deze
stedeling ook de naam „haring" of
„haringkop", zodat de schilder in de
uitgestoken poot van de „vechthaan"
een haring tekende. Getuige een
rijmpje valt de vechtlust van de in
woners van Breskens ondertussen
nog wel mee: „De Bresslanen zijn ha
nen, maar voor Schoondieke moeten
ze wieke; en komen die van Groe, dan
houden ze beter de deuren toe".
Met een peperbus duidt de ontwer
per van de decoratie Sint Kruis aan.
De naam is afkomstig van de kerk
toren met de stompe spits, die in deze
plaats de „peperbus" wordt genoemd.
In Groede werd in vroeger dagen
en wellicht nu nog zulke voortref
felijke pap opgediend, dat de inwoners
de naam „papvreter" kregen. De de
coratie laat dan ook een corpulente,
papetende manspersoon zien en op de
achtergrond zijn vermagerde vrouw,
die kennelijk van de geur moet leven.
In Schoondijke scheen de maan
eens door een kerkvenster. Gevolg: er
werd brandalarm gemaakt. Nu hou-
de twee moedige „maneblussers", de
bijnaam van Schoondijkenaar op de
decoratie in ere.
Met de bijnaam van de inwoners
van Waterlandkerkje is het weer
moeilijk gesteld, want eigenlijk is
In het Ledeltheater te Oostburg wor
den op een muur van de koffiekamer
wandschilderingen aangebracht, die
de bijnamen der inwoners van West-
Zeeuws-Vlaamse steden tot onder
werp hebben. Deze decoraties worden
vervaardigd door de jonge Middel
burgse kunstenaar Hans Heeren, die
men hier bezig ziet.
(Foto P.Z.C.)
deze naam niet voor publikatie
vatbaar. Daarom laten wij U maar
weer raden. Overigens is het raad
sel heel eenvoudig: de huizen ston
den zo laag tegen de dijk aan. dat
het glazenwassen voor „geoefen
de" mannen, die zich op de drjk be
vonden niet moeilijk was. Veel bier
drinken was echter wel aanbeve
lenswaardig
Een tweetal stijve personen, die een
enigszins zuur gezicht trekken en die
behept zijn met opvallend lange hal
zen, symboliseren de bijnaam van de
inwoners van IJzendijke: azijnhals.
Deze naam kregen de IJzendrjkena-
ren, toen er in Hoofdplaat eens enke
le vaten bier voor IJzendijke aankwa
men.
Voor Biervliet werd natuurlijk een
haring (van Willem Beukelsz.) gete
kend en voor Hoofdplaat paste een
krab in de decoratie.
Een bijzonderheid is nog, dat de fi
guren geschilderd worden in de kleu
ren, die voorkomen in het wapen van
de desbetreffende plaats.
Hans Heeren, die reeds ruim een
week bezig Is met de wandschilde
ringen In Oostburg, denkt dit werk
voor 3 februari gereed te hebben. Dan
zal namelijk het Ledeltheater door de
commissaris van de koningin in Zee
land jhr. mr. A. F. C. de Casembroot
worden geopend.
Tot zolang zal men in Oostburg zijn
nieuwsgierigheid op de proef moeten
stellen, want het is begrijpelijk, dat
de wandschilderingen pas bezichtigd
kunnen worden nadat zij gereed zijn
en na de officiële opening.
De restauratie van de bekende Mid
delburgse Kuiperspoort, die enige tijd
geleden is begonnen, omvat ook het
aanbouwen van een torentje aan de
zuidoost gevel. Vanuit de Hagepreek-
gang ziet men hier op de steigers
voor dit werk. Foto P.Z.C.)
RESTAURATIE IN MIDDELBURG
Rij pakhuisgevels wordt in oude
staat teruggebracht
Sedert korte tijd is men bezig met de restauratie van de Kuipergpoort
in Middelburg. Indertijd voteerde de gemeenteraad voor dit doel een be
drag van 60.000. De Kuiperspoort beter nog kan men spreken van
de kuipersgildeliuizen zal hierdoor zeker in aanzien winnen. Dc res
tauratie heeft voornamelijk betrekking op het interieur en de zijgevel,
die op het zuid-oosten is gelegen. Ook zal de nabijgelegen gevelry van
oude pakhuizen een verandering ondergaan. Het werk zal ongeveer een
half jaar duren en wordt uitgevoerd door het aannemersbedrijf Th. J.
Schuitemaker uit Middelburg. De Middelburgse architect, de heer 31. J. J.
van Beveren, zorgde voor het restauratieplan van dit monument, dat wyd
en zijd om zijn pittoreske aanblik bekendstaat.
De Kuiperspoort is in de Zeeuwse
hoofdstad één der herinneringen aan
de bloeitijd der gilden. Toch is het
bouwwerk zelf eerst vry laat in han
den der kuipers gekomen. Zij koch
ten het namelijk in 1642, toen het
straatje, dat van de Dam onder de
poort door naar de Rouaanse Kaai
voert, reeds naar hen was genoemd.
Het is niet precies bekend uit
welk jaar het poortgebouw stamt.
Een steen die thans als stoep
steen wordt gebruikt vermeldt
het jaartal 1586, het waarschijn
lijke bouwjaar.
Van de oorspronkelijke luister is
de Kuiperspoort door de jaren heen
veel kwijtgeraakt. Zo waren bijv. in
het inwendige eertijds twee tegel-
tableau's van Delfts blauw, die een
voorstelling gaven van de uitoefening
der kuipersbezigheden. Deze ta
bleau's zijn naar de oudheidskamer
van het stadhuis overgebracht, waar
zij tijdens de brand van 1940 verlo
ren gingen. Hetzelfde lot onderging
een steen met de attributen van het
gilde, die uit één der gevels werd ver
wijderd.
WONINGBOUW BINNEN EN BUITEN DE VESTEN
Nieuwe vleugel van Gasthuis zal
spoedig in gebruik worden gesteld
In vele delen van Middelburg heerst grote bouwbedryvigheid: zowel
binnen als buiten de vesten werden bijv. in 1955 diverse woningen ge
bouwd, voor het merendeel herbouwplichten en ook thans is de huizen
bouw nog steeds aan de gang. Bovendien worden diverse grote projec
ten ten algemene nutte uitgevoerd of hebben hun beslag gekregen. Dit
laatste is bijv. het geval met de nieuwe vleugel van het Gasthuis. Deze
vleugel is wat de bouwwerkzaamheden betreft thans geheel gereed. Men
is tlians bezig met het aankopen van de benodigde inventaris. Binnen en
kele maanden zal de inrichting worden voltooid, waarna geleidelijk de
ingebruikneming zal geschieden. Een en ander zal zich vrij geruisloos vol
trekken, want het geheel van de uitbreiding en sanering van het Gast
huis is nameiyk pas gereed als ook het oude gedeelte verbouwd zal zijn.
Dit werk wordt binnenkort aanbesteed en kan beginnen, zodra verschil
lende afdelingen in de nieuwe vleugel worden ondergebracht. De laatst
genoemde verbouwing zal in het najaar gereedkomen. Daarna telt het
Gasthuis een beddencapaciteit van ongeveer 200.
boven een tijdelijke aula. Tegen
de zomervakantie zal het geheel ge
reedkomen.
In de sector grotere werken valt
voorts óók het badhuis, dat aan de
Zusterstraat komt. Het gebouw is
inmiddels „onderdak" en van buiten
ver gereed. Onvoorziene omstan
digheden, zoals lange vorst, voorbe
houden zal deze aanwinst, waarop
reeds lang wordt gewacht, eind
mei—begin april in gebruik worden
genomen. Dan kan het noodgebouw
aan de Groene Ring verdwijnen.
Halve premiebouw
Wat de woningbouw betreft, zal het
niet lang meer duren of Middelburgs
eerste aantal halve-premiehuizen
en voorlopig enige zal geheel
bewoond zijn. Het zyn er twintig, 15
aan de Veêrseweg en 5 onmiddellijk
daarachter, bestemd voor employe's
van de Vitrite Works. Zij Worden ge
bouwd door Boele en Van Eesteren
en er komen in totaal 8 garages bij.
Aan de Beatrixstraat is verder een
twintigtal woningen in aanbouw.
In de binnenstad is er op woning-
gebied verder niet zo heel veel meer
aan de gang. hoewel nog tal van ópen
terreinen moeten worden bebouwd.
Zo wordt op een tot yooi kort nog
open terrein aan de Koorkerkstraat
een woning opgetrokken, waarvan
de bouw goede vorderingen maakt
Voor een ander groot project zyn
thans de heiwerkzaamheden volop
aan de gang. Het is het complex
winkels met daarboven woningen
aan de Westzijde van de Segeer
straat op de plaats, waar de sanering
ten behoeve van het verkeer 18
uitgevoerd. Hier móeten ongeveer
150 palen de grond in, Waarvan er
reeds meer dan 50 hun plaats von
den.
Een derde grote project is de nieü*
we Langevielebinnenbrug, waar men
thans eveneens met het heisn bezig
is. De brug is de derde in een reeks
nieuwe or verbeterde overbruggin
gen in de afgèlopèn jaren. Er staan
echter nog meer bruggen op het
„wensprogramma" van de Middel
burgers: dé Koningsbrug, die reeds
lang aan vernieuwing toe is, omdat
zij te smal is om het veieer te
verwerken en de Langevielebuiten-
brug, die eveneens onvoldoende is.
Al is de scholenbouw nog niet be
gonnen, toch is er op dit terrein
Middelburg iets aan de gang, name
lijk de Uitbreiding van de openbare
U.L.O. aan de Dwarskaai. In de tuin
achter dit gebouw is een bijgebouw
verrezen, dat door een gang met het
hoofdgebouw zal worden verbonden.
Met dit laatste is men thans aan de
gang. De Uitbreiding is inmiddels
glas-, wind- en waterdicht gekomen.
Zij bevat beneden twee lokalen en
Meer in de richting van de Lange
Delft zal binnenkort het aannemers
bedrijf L. de Ryk een pand zetten,
waarin twee woningen zyn geprojec
teerd.
Voorts wordt thans ook aan de
Vlissingsestraat gebouwd op een
terrein, waarop tot voor kort een
oud pakhuis en een gedeeltelijk ver
nield pand stonden. Hier komt thans
een zakenpand met pakhuis en daar
boven twee woningen. De bouw
wordt verzorgd door de fa, J, Hen*
drikse naar een ontwerp van archi
tect P. Wondergem uit Kruiningen.
Hetzelfde aannemersbedrijf zal ver
moedelijk binnenkort de laatste open
plek in het nieuwe deel van de zus
terstraat met een drietal woningen
bebouwen.
In combinatie met de fa. S. A.
Versluïjs zal de fa. Hen drikse me
dio februari aan de Zuidsingel be
ginnen met de bouw van een za
kenpand voor een winkelier, die in
dezelfde buurt moet wijken voor de
op handen zijnde uitbreiding van de
kazerne. Maar eerst dienen ter
plaatse enkele bestaande kleine wo
ningen te worden afgebroken. Het
aannemersbedrijf K. J. van Loo is
geruime tijd geleden begonnen met
de bouw van een woning aan de
Molstraat, eveneens op een open plek
tengevolge van oorlogshandelingen.
Het werk is echter gestagneerd als
gevolg van personeelsgebrek!
Binnen de vesten zijn nog vele
open plaatsen, o.a. aan Achtersingel,
Schoorsteenvegerssingel, Winter*
straat, Brakstraat, Schnitvlotstraat.
Deze straten vallen echter niet onder
het herbouwplan en van plannen
met betrekking tot woningbouw is
hier niets bekend. Buiten de vesten
kwamen verder o.a. woningen gé-'
reed aan het toekomstige BaficRert-
plein op 't Zand. Hier zullen er
binnenkort nog enkele worden ge
zet.
Bungalow-wijk
Nabij "t Zand is een warè bunga
low^wijk in Wording. In totaal 2ifneh
nameljjk aan het Toorenvliedtwegje
vlakbij het stadspark tien van
deze huizen worden öpgètrokken.
Een is er reeds gereed en in ge
bruik genomen, enkele andere zyn
in aanbouw. De aanleg van het ei
genlijke Toorenvliedtwegje is begon*
Door de restauratie zal het bouw
werk met name aan de zuid-oostzyde,
waar thans de Hagepreekgang loopt,
aanzienlijk worden verfraaid. Zo is
men bezig om aan de zytrapgevcl-
wand een torentje aan te Bouwen. In
dit torentje dat ongeveer 8 m hoog
wordt komt een ingang met trap,
die voert naar de grote zaal, die
boven de eigenljjke poort Is gelegen.
De zaal is in gebruik bij de ecnil-
dersvereniging „Coloriet" voor les
doeleinden. De leden van „Coloriet"
zullen dus in de toekomst van een
eigen toegang gebruik kunnen ma
ken. Tot dusver betraden zij het
gebouw door do ingang van een
aangrenzend pand, dat in verbinding
stond met het poortgebouw.
Dit naburige perceel, dat fraaie
topgevels bezit, zal thans geheel af
zonderlijk komen te staan van het
poortgebouw. Het interieur, dat vrij
wel geheel In oude stijl Is, wordt be
ter bewoonbaar gemaakt. Aan deze
zjjde van de poort is voorts beneden
in het gebouw eveneens een woning.
Dit Huis krijgt een afzonderlyke
toegang, waartoe in de muur van de
zuid-oostgevel reeds een deur met
ingangsportaal werd aangebracht.
Zo zullen dus straks alle bewoners
en gebruikers van deze diverse ruim
ten in eh om de Kuiperspoort een
eigen Ingang bezitten.
Ten noorden van de Kuiperspoort,
eveneens langs de Hagepreekgang,
bevindt zich een rij van vijf oude
gevels. Vier daarvan zyn pakhuizen,
waarvan er twee gemeentelijk eigen
dom zijn en twee behoren aan par
ticulieren. Dit rijtje gevels is meer
schilderachtig dan historisch belang
rijk. De oorsprong van de huizen is
niet precies bekend, maar zij kwa
men reeds voor in een wijkregister
een voorloper van het huidige ka
daster van 1956. Omstreeks 1600
hebben enkele van deze panden toe
behoord aan de bekende Middelburg
se koopman Balthasar de Mouche-
ron.
Aan het pittoreske element van
deze gevelwand wordt echter af
breuk gedaan door één van de vier
pakhuisgevels, die het dichtst bij
de Kuiperspoort is gelegen. Alle ge
vels zijn oorspronkelijk trapgevels
geweest, doch drie ervan zijn tot
topgevels geworden en de vierde is
slechts een afgeknot fragment met
een ander soort dak. Deze gevel nu
zal omhooggetrokken worden tot
topgevel, zodat een harmonie met
de „huurpanden" wordt verkregen.
De gevelindeling van dit pand wordt
hiertoe ingrijpend gewijzigd.
Voorzover nodig zullen verder de
gebouwen, die bovenbedoeld werden,
uitwendig worden opgeknapt en her
steld, alles aan de zijde van de Ha
gepreekgang. Aan de zyde van de
Kuiperspoort wórdt een tuinmuur
gezet, die de nieuw te maken toe
gangen van de straat afscheidt en
waarbinnen bovendien een tuin is
geprojecteerd.
nen, tegelijkertijd met die van de rio
lering.
Bovendien zal Middelburg binnen
kort nog een straat rijker worden,
namelijk de Banckertstraat. die van
de Koningihuelaan naar het einde
van dc Langevieleweg liet Ban-
ckertsplein za! lopen. Met de aan
leg van deze straat wordt begonnen
wanneer het Toorenvlledi.'Vegje ge
reed is.
Overigens is 't Zand wel de buurt,
waar in de nabije toekomst de meeste
plaats is voor woningbouw buiten de
vesten Zo zal binnenkort de bouw
beginnen door de „Wabo" Bouw
en Handelsmaatschappij uit Schie
dam van een blok van 24 woningen
aan de De Ruvterstraat en de Piet
Heinstraat.
Het restje oiiwvolume van Mid
delburg komt aan de Doms Rijkers-
straat. Daar cal nnnieiyk de Stich
ting „Goed Wonen" 19 arbeiderswo
ningen doen zetten. Dit werk zal ook
binnen enige tijd aanvangen.
En tenslotte zal het aannemers
bedrijf J. Hendrikse op een nog open
terrein aan de Vlissingse Molenstraat
waarschijnlijk dit voorjaar een drie
tal Woningen gaan bouwen.