r
v
Na 10 jaar: 460 nieuwe kerken,
waarbij 200 herbouwde
REPETITIES EVEN BELANGRIJK
ALS EEN UITVOERING
HEINRICH ZWEERS ZES KEER
OPGEPAKT EN UITGEWEZEN
NIEUWS UIT DE KERKEN
12
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
ZATERDAG 18 JUNI 1955
WEER TORENS IN NEDERLAND
Oorlogsschade voor meer dan
de helft overwonnen
(Van een bijzondere medewerker)
„Dat kost twintig jaar wederopbouw", zeiden degenen die het weten
konden, na de bevrijding. Nu zijn w\| tien jaar bevryd van de onderdruk
ker, die zoveel van ons landelijk bezit verwoestte en nog altijd ls het her
stel In volle gang.
O ja, in kleine gemeenten mag voor het oog alles „weer bij het oude"
zyn, maar de achterstand In de bouwerij ls ook daar nog niet ingehaald,
al ziet men geen gaten of brokstukken meer.
En ziet men ze wèl, dan betreft 't meestal leen geschonden kerk. Want
de kerk-herbouw is uiteraard veel later op het programma gekomen dm»
die van woningen.
Daarom is het belangrijk, nu eens te zien, hoever men ln dezen ls ge
vorderd en op het departement van wederopbouw en volkshuisvesting
heeft men ons een zo goed mogelijk overzicht verstrekt.
Zo goed mogelijkja, want onder de sector „kerken" vindt men
verenigd de z-g. „kerkelijke gebouwen", waaronder ook kloosters, semi
naria, pastorieën en kosterswoningen vallen.
Zolang de herstelwerken lopen, wordt geen specialisatie toegepast, dat
gaat men later wel doen. Nu schat men het aantal herbouwde kerken op
tweehonderd.
Na do bevrijding bleken er ln to
taal 510 kerkelyke gebouwen ver
woest of zwaar beschadigd te zijn.
Herstel van lichte beschadigingen
werd spoedig toegestaan, maar de
verwoestingen of zeer zware bescha
digingen, welke totale of vrijwel
fenele herbouw nodig maakten, wer
en voorlopig alleen geregistreerd,
tot dat er wat meer ruimte zou zyn
fekomen ln materialen en arbeids
rechten.
En hiervoor golden dus die 510 ge
vallen. Toen men eenmaal toestem
ming kreeg om deze kerkelijke ge
bouwen te vernieuwen, stonden ver
scheidene gemeenten al klaar met
{>lan en gelden, maar vooral het
aatste, dat geld, heeft hier en daar
de werkzaamheden zeer vertraagd.
Een andere vertraging bracht het
feit, dat vele oude kerken met hulp
van Monumentenzorg moesten wor
den hersteld ofwel voor het grootste
deel herbouwd, en ook Monumenten
zorg heeft een beperkte „pot", waar
uit net jaarlijks kan putten.
Toen dê herbouw van kerken en
bijbehorende bouwwerken kon begin
nen, was het noodzakelijk, dat de
minister een bepaald bedrag in het
algemene bouwprogramma vaststel
de, omdat de drang tot bouwen zo
groot was, dat de kerken toen al te
veel materialen en arbeidskrachten
zouden vergen, wanneer, elke aan
vraag werd toegestaan.
In de eerste jaren werd dit bedrag
grif verwerkt, doch in 1953 werd er
niet meer dan 18 millioen gulden
verbruikt. Voor 1954 stelde de minis
ter het bedrag vast op 25 millioen
gulden, doch daarvan werd in de eer
ste drie kwartalen niet meer dan 11
millioen gerealiseerd. De cijfers over
het laatste kwartaal zijn nog niet
binnen, maar men gelooft dat het to
taal van dat jaar niet meer dan on
geveer 16 millioen zal heiopen.
Daarom heeft de minister ln
zyn toelichting bij de voorstel
len betreffende het bouwpro
gramma 1955 gezegd, dat voor
kerkbouw in dit jaar niet meer
behoeft te worden toegestaan dan
het bedrag, dat in 1953 werd be
steed: 18 millioen gulden.
Op 1 Januari j.l. waren van de
510 aangegeven zware beschadi
gingen en verwoestingen er reeds
279 herbouwd, er waren 111 in
restauratie en dus blijven er 103
over, waarvoor nog geen aan
vraag tot herbouw is ingediend,
doch welke daarvoor wel in aan
merking komen.
Waarom niet?
De reden, waarom herbouw nog
niet is aangevraagd, kan mede ten
grondslag liggen aan gebrek aan
geld in de kerkelijke gemeente. Er
kunnen ook andere oorzaken zijn,
bijv. dat een venvoest gebouw met
meer wordt herbouwd omdat de ge
meente er geen behoefte meer aan
heeft, ofwel omdat een kleine plaats
na de herbouw zoveel is verschoven,
dat men in dc toekomst liever een
nieuwe kerk bouwt.
In het begin, toen er grote be
hoefte was aan kerkbouw, is er een
regeling gemaakt, waarbij de minis
ter wel gelden toestond, doch zich
verder niet inliet met hetgeen daar
voor werd gebouwd, al behoefde elk
voorstel wel zijn goedkeuring.
De verdeling der gelden regelde
zich toen naar het urgentieprogram
ma, dat de daarvoor Ingestelde com
missies uit de kerken opmaakten
ieder voor zich.
Ongeveer anderhalf jaar geleden
werd deze tussenkomst overbodig,
omdat het aantal aanvragen zich
had geëgaliseerd en nu practisch
elke aanvrage kan worden goedge
keurd, omdat het geheel niet meer
de raming in het Douwprogramma
dreigt te boven te gaan.
Alleen wordt nóg, in het kader
van de algemene bouwbepalingen,
restrictie gemaakt voor bouwwerken
welke meer dan honderdduizend gul
den kosten.
De bouw van nieuwe kerken gaat
Intussen ook voort. Zo werden er in
totaal na de oorlog reeds 460 ker
ken gebouwd en men schat dat hier
bij ongeveer 200 herstelwerken zijn.
Bij elke gemeentelijke uitbreiding
worden gewoonlijk een of meer ker
ken geprojecteerd en zolang de hui-
dgeivvniong emfwy emfwy mfwjj zea
dige woningnood snelle uitbreidin
gen eist, zal ook het tempo van
de kerkbouw hoog blijven.
Wat de jaarlyks toegestane
bouwsom betreft, deze is alleen be
doeld voor werken aan de gebou
wen, welke in dat jaar worden uit
gevoerd. Kerkbouw duurt dikwijls
enkele jaren en dus wordt het be
drag daarvoor nodig ook per jaar
berekend.
Lang heeft het geduurd, eer de to
renbouw kon worden toegestaan,
daar een toren ln feite een zekere
luxe betekent. De by de kerk beho
rende torenruimte mocht wel worden
aangebracht, maar de afbouw met
de spitsen moest wachten.
Torenbouw
Dikwijls ziet men dan ook nieuwe
kerken nog spitsloos, doch nu gaan
deze ook komen. Enkele jaren gele
den kregen de kerkelijke gemeenten
toestemming om spitsen te bouwen,
mits men zelf voorlopig de finan
ciering op zich nam. Het ryk betaal
de de schade nog niet uit, zulks om
al te veel torenbouw tegen te gaan.
Nu is ook de torenbouw geheel
vrijgegeven en betaalt het rijk de
beloofde schade-uitkering daarbij.
Er moeten een honderd torens wor
den herbouwd.
H)et zal een vreugde z\jn, wan
neer hiermede de kerken weer kun
nen worden gecompleteerd, want ln
ons lage, vlakke land is de toren
spits een sieraad.
Velen moeten nog even wennen aan
de moderne architectonische opvat
tingen inzake kerk en torenbouw,
welke zo heel anders aandoen dan
wy gewend zijn, maar welke toch
wel zeer mooie vondsten hebben ge
toond.
SFEER VAN AMATEURTONEEL
Een voorbeeld van moderne kerk
bouw: De Hervormde kerk van Am
stelveen die na de oorlog gereedkwam
Ouden van dagen de dupe
van huurverhoging
Beroep op minister om uilkering
ouderdomsvoorziening te
verhogen.
De voorzitter en de secretaris
van het Centraal Orgaan Samen
werkende Organisaties, waarbij zijn
aangesloten de Algemene Bond
van Ouden van Dagen, de Bond
voor Staatspensionner'ng en de Fe
deratie van Bonden van Ouden van
Dagen, hebben zich tot de minister
van sociale zaken en volksgezond
heid gewend met een schrijven,
waarin zij een beroep op de minis
ter doen een verhoging van de uit
keringen van de noodwet ouder
domsvoorziening in ernstige over
weging te nemen.
Het verzoek wordt volgens het
schrijven gedaan, omdat dc ouden
van dagen van de op handen zijnde
huurverhoging de dupe zullen wor
den. De eventuele compensatie als
verlaging van de textielprijs en de
suikerprijs, alsmede de belasting
verlaging zullen, aldus het schrij
ven, voor hen onvoldoende blijken
te zijn om de verhogingen op te
vangen.
voorzien, waar het beroepstoneel
nooit aan toekomt. Bijvoorbeeld in
kleinere plaatsen of als baanbreker
in kringen, die van nature af wy zend
staan tegenover alles, wat zich aan
dient als cultuur.
Hier heeft het amateur-toneel een
opvoedende taak. Een moeilijke en
met verantwoordelijkheid geladen
opgave.
Hier ook wordt de keuze van een
stuk van nog groter gewicht. En he
laas moet geconstateerd worden, dat
de keuze van stukken by vele ver
enigingen nog een zeer zwak punt is.
Overigens wel begrijpelijk, want dit
is zonder enige twijfel tevens de
moeilijkste opgave van een geheel
EEN GOED STUK.
Goede stukken voor amateurtoneel
ztjn er slechts weinig, draken des te
meer. Men denke slechts aan de tal
loze verwrongen kluchtige wrocht-
sels, waaraan iedere logica vreemd
is, een euvel, waarop ook vele „dra
matische" scheppingen ontsporen,
nog afgezien van de soms dubieuze
moraal.
Maar ook als een schrijver aan deze
klippen is ontkomen, is men er nog
niet: een stuk moet gespeeld kunnen
Creatieve inspanning.
(Van een bijzondere medewerker)
„Wel, voor een goede uitvoering!"
luidt het stereotype antwoord van
alle amateur-tonelisten, die roen de
vraag voorlegt, waarom zjj zich tel
kenmale opnieuw de moeite getroos
ten van rollen uit het hoofd te leren
en vele repetities by te wonen. „Voor
een goede uitvoering". Als dan na ai-
loop het doek valt en het hartelijke
applaus langzaam wegsterft voelen
zij de voldoening van geslaagde ar
beid, van een volbrachte prestatie.
Maar is de uitvoering nu ook het
doel, de drijfveer, waardoor zo velen
zich tot het toneel voelen aangetrok
ken, zo onweerstaanbaar, dat zij er
iedere keer opnieuw alle moeite en
tijd voor over hebben? Eigenlek
luidt het antwoord op deze vraag in
dividueel sterk verschillend. Vaak ligt
het accent heel anders.
Natuurlijk zijn er de echte toneel-
rotten, bij wie het toneelbloed kruipt
waar het niet gaan kan. De karak-,
terspelers, die het een behoefte is ge
worden zich in te leven in de per
soonlijkheid van een uit te beelden fi
guur. Maar daarnaast is er ook een
heel andere belangrijke factor: de
sfeer.
In wezen Immers gaat het helemaal
niet alleen om die éne avond van de
uitvoering, ook al is die dan voor de
vereniging een hoogtepunt in het sei
zoen. Na iedere voorstelling opnieuw
slaken de spelers een diepe zucht: ge
lukkig, dat zit er op. Maar het duurt
slechts enkele weken. Dan beginnen
ze opnieuw, aan een ander stuk.
Ze worden gegrepen en bekoord
door de sfeer van de repetities zelf.
Zeker, er moet gewerkt worden en
de regisseur moppert wel eens als al
les niet even vlot verloopt. Maar des
ondanks hebben die wekelijkse repe
titie-avonden een speciale bekoring.
SLACHTOFFER VAN BUREAUCRATIE
Heen en weer tussen
Duitsland en ons land.
(Bijzondere correspondentie)
Heïnrich Zweers, een 48-jarige in
woner van Keulen, dreigt geman
geld te worden ln de apparatuur
van de Duitse bureaucratie. De
Duitse vreemdelingenpolitie heeft
hem al zes keer opgepakt om hem
over de Nederlandse grens te zet
ten en telkens weer is Zweers na
kortere of langere tijd naar Keulen
terug gekomen. Het spelletje dreigt
opnieuw opgevoerd te worden, zo
dra de vreemdelingenpolitie op de
hoogte komt van de tot nu toe ge
heim gehouden verblijfplaats van
Zweers.
Het is een bijna onbegrijpelijke
historie, deze levensgeschiedenis
van een man, die de Nederlandse
nationaliteit heeft, maar die zich
geheel en al Duitser voelt, omdat
hij daar in Kendenich bij Bonn
geboren is, als zoon van een Ne
derlandse vader en een Duitse moe
der. Ook de vader van Heinrich
woonde voordien al jaren in Duits
land.
Zweers is van beroep buffet-be
diende en hij heeft geruime tijd
een eigen café geëxploiteerd in
Keulen. Tijdens de oorlog werd de
man gedwongen dienst te nemen
in het Duitse leger. Uit deze oor
logsdagen dateren in feite ook de
huidige moeilijkheden van Hein
rich zweers, waaraan hij nu zo on
geveer ten gronde is gegaan. Hij
werd namelijk voor een paar kleine
De uitvoering op liet toneelmet het
echte décor.
vergrijpen. bedelarij, openbare
dronkenschap en diefstal van een
kledingstuk, veroordeeld.
Zweers, die na de oorlog een op
passend leven was gaan leiden,
vroeg de Duitse nationaliteit aan;
Dat was in 1952, maar de autori
teiten weigerden dit verzoek in te
willigen in verband met het niet he
lemaal schone strafblad. De weige
ring was nog maar nauwelijks of
ficieel toen de vreemdelingenpolitie
besloot om Zweers over de grens te
zetten.
In Nederland had Zweers uiter
aard geen middelen van bestaan.
In Amsterdam heeft het Leger des
Heils zich een poosje over hem ont
fermd. Later werkte de man in een
klooster te Heerlen in de tuin, maar
het verlangen naar Keulen bleek
te sterk en Heinrich Zweers trok
illegaal voor de zoveelste keer de
Duitse grens over.
Toen de man voor de zesde keer
In Keulen werd opgepakt, werd hij
voor de rechtbank gebracht. De
rechters hadden medelijden met
hem en wilden hem vrijspreken,
maar de verdediger vroeg een ver
oordeling tot minstens drie weken
gevangenisstraf, opdat in die tijd
een nieuw naturali3atieverzoek zou
kunnen worden ingediend. Bij een
vrijspraak, aldus de raadsman, zou
zijn cliënt de volgende dag zeker
weer worden uitgewezen. Het heeft
niets geholpen, want ondanks een
voorwaardelijke gevangenisstraf
greep de vreemdelingenpolitie de
ongelukkige man weer in de kraag.
De zusters van het klooster, bij
wie Zweers om hulp aanklopte, ga
ven een paar gulden en adviseerden
hem „naar huis te gaan". Dat heeft
Heinrich Zweers nu gedaan, maar
zijn thuis ligt nog altijd nergens,
totdat 'de bureaucraten eindelijk
eens het begrip zullen kunnen op
brengen. dat deze man zo bitter no
dig heeft.
De repetitietussen café-tafeltjes als
décor.
En niet alleen omdat men een stuk
vorm ziet krygen, waarbij de karak
ters gaan leven en een nieuwe wer
kelijkheid die van het toneel
groeit.
Neen, de waarde van het amateur
toneel is in de eerste plaats gelegen
in de mogelijkheid, die het de spelers
biedt, tot persoonlijke ontplooiing, tot
creatieve inspanningen.
Ligt de grote betekenis van het
amateur-toneel dus in de eerste plaats
besloten in het karaktervormende ele
ment, voor de kleine kern van actieve
beoefenaars, de andere waarde is de
ontspanning, die een grotere kring
wordt geboden. Het amateur-toneel
kan immers in bepaalde gevallen op
bescheiden schaal in een behoefte
worden. Enerzijds moet het dus vol
doende handeling bieden om niet in
een „praatstuk" te vervallen, maar
anderzijds moet de vereniging ook
over het benodigde spelers-materiaal
beschikken om het stuk aan te kun
nen. Een geliefde dwaling is de keuze
van een stuk, dat een succes is ge
weest bij het beroepstoneel.
Men ziet dan over het hoofd, dat
het kiezen van een goed stuk nog
geen goede keuze behoeft te zijn.
Daarvan is pas sprake, wanneer
men met een stuk voor de dag komt,
dat in overeenstemming is met de ca
paciteiten van de groep. Dat is niet
alleen het halve werk voor een goede
uitvoering, maar drie-kwart. En of
men daarbij een vrolijk niemendalle
tje kiest, een thriller of een drama
tisch gegeven, is hierbij van geen en
kele betekenis. Mits men het stuk
maar aan kan en daarvan ook
blijk geeft.
Kerkorde Geref. Kerken.
De generale synode van de Geref. Kerken
in Nederland, die 23 Augustus in Leeu
warden bijeenkomt, zal zich o.a. bezighou
den met een herziening van de kerkorde.
De veranderingen, die worden voorge
steld, zijn vrij ingrijpend. Het aantal ar
tikelen wordt belangrijk uitgebreid en over
de inhoud van tal van artikelen zullen
zich stellig lange discussies ontwikkelen.
Prof. ör. D. Nauta heeft in het „Cen
traal Weekblad" (van de Geref. Kerken
in Nederland) twee artikelen gewijd aan
de herziening van de kerkorde. Hij vindt,
dat men al te lang heeft vastgehouden
aan de oude en verouderde Dordtse Kerk
orde. Hij vindt 't ook geen bezwaar, dat de
tekst van de nieuwe kerkorde zal afwij
ken van die van andere kerken van Ge
reformeerde gezindte; als de grote lijnen
van de Gereformeerde kerk richting maar
worden vastgehouden.
Ds. A. 'van der Weg daarentegen is
in „De Bazuin" van oordeel, dat men der
gelijke ingrijpende wijzigingen als thans
worden voorgesteld in de kerkorde niet
mag aanbrengen zonder overleg met an
dere kerken van de Gereformeerde gezind
te, zoals de Christelijk Gereformeerden, de
Gereformeerden art. 31 K.O. en de Gere
formeerden in de Ned. Herv. Kerk. Hij is
bang, dat de Geref. Kerken zo nog meer
in het isolement verzeild raken.
Dr. J. Schelhaas Hzn., de hoofdredac
teur van „Waarheid en Eenheid" is het
ook niet eens met de voorgestelde wijzi
ging van de kerkorde:
„Reeds daarom zou ik het een grote
achteruitgang vinden, wanneer onze kerk
orde voor dit „reglement" werd ingeruild.
De deputaten hebben met ijver gewerkt. Ik
zou op geen enkele wijze geringschattend
over hun prestaties willen spreken. Maar
het resultaat is niettemin, ook gelet op de
reglementering en overreglementering,
naar mijn gevoelen onaanvaardbaar. Bo
vendien brengt het treden in bijzonderheden
grote bezwaren mee."
„Het doet ons leed, dat op deze wijze op
vattingen worden doorgezet en gecodifi
ceerd, die naar mijn overtuiging in een Ge
reformeerd kerkelijk leven geen plaats be
horen te hebben", aldus dr. Schelhaas.
R.K. liturgie in Frankrijk.
De laatste jaren treden, zowel bij de
Franse geestelijkheid als bij 't R.K. kerk
volk, twee belangrijke verschijnselen op de
voorgrond. Enerzijds is er het streven om
het Woord Gods weer rechtstreeks door de
Bijbel onder het bereik der mensen te bren
gen en anderzijds de pogingen om de ere
dienst een karakter te geven, dat in staat
is, de mensen te boeien. Als een eerste
antwoord op deze beide strevingen bij gees
telijken en gelovigen is nu een nieuwe Fran
se psalmberijming verschenen. Deze verta
ling is niet gemaakt om gelezen te worden,
maar vooral om gezongen te worden.
„Het gaat er om, het zingen der psalmen
opnieuw tot 'n levend bezit der Christenen
te maken", aldus 't R.K. blad „Orientie-
rung". „Dit wil zeggen, dat er geen „nieu
we" liturgie zal worden opgebouwd op de
grondslag der psalmen, maar dat het vol
doende moet zijn om het missaal op te
slaan en daaruit te zien, welk een grote
plaats de psalmen in de gebeden innemen.
Bij de mis, voor de Christelijke feesten is
reeds veel aan de psalmen ontleend. Zij die
nen meestal aan als introïtus maar vinden
ook verder in de liturgie reeds hun plaats."
„De geschiedenis van Israël en de daarmee
tegelijkertijd zich in de historie ontplooi
ende openbaring van de heilsgeheimen, vor
men de inhoud van de psalmen. Het zou
onvergeeflijk zijn, als de Christenen niet de
gelegenheid zouden krijgen, door de aan
raking met de psalmen hun geloof en hun
hoop te sterken."
De nieuwe Franse psalmberijming sluit
zo nauw mogelijk aan bij de oorspronke
lijke tekst. Tegelijkertijd probeerde men de
oorspronkelijke poëzie zoveel mogelijk vast
te houden. Pater Gelineau heeft melodiën
gecomponeerd, die elke psalm een eigen
rhythme geven. In de traditionele vormen
van de recitatieven heeft hij bepaalde ver
nieuwingen aangebracht, al naar het rhyth.
me van de taal dat eiste.
Chr. lectuur in Rusland.
De „Church of England Newspaper" be
vat een reisverslag van de hand van Rev.
John Drewett naar aanleiding van zijn be
zoek aan Moskou en Leningrad. Hierin
deelt deze predikant mede, dat hij vooral
onder de indruk gekomen is van het feit,
dat „de Christelijke biblioteheken in Rusland
beschikken over grote aantallen boeken in
vele talen." Dat gold met name voor de bi
bliotheken van het Orthodoxe seminarium
in Leningrad, waar Rev. Drewett ook ge
schriften uit het Westen vond, vertaald en
al, doch gewoonlijk niet gedrukt, maar in
stencilvorm. Voorts deelt hij mede, hetgeen
ook reeds uit andere bron bekend was, dat
de Orthodoxe Kerk een nieuwe bijbelverta
ling voorbereidt, samen met de Baptisten,
welke uitgave in afzienbare tijd gereed zal
zijn.
500 jaar Gutenberg-Bijbel.
Ter gelegenheid van het feit, dat 500
jaar geleden in Mainz de eerste gedrukte
Gutenberg-Bijbel verscheen, houdt de vere
niging van Bijbelgenootschappen in Duits
land van 1114 dezer in Mainz een „Bij
beldag". In het raam daarvan: een ten
toonstelling op Bijbelgebied, met de eerste
drukken van de By bel, oude handschriften
uit 4e en 5e eeuw en met verschillende sa
menkomsten van feestelijk en/of plechtig
karakter. De Bijbeltentoonstelling wordt
gehouden in het Gutenberg-museum te
Mainz.
Albert Schweitzer.
Albert.Schweitzer heeft een uitnodiging
van de burgemeester van New York om
naar Amerika te komen, van de hand ge
wezen, omdat h(J eerst enkele boeken wil
afmaken, aan sommige waarvan hij reeds
30 jaar geleden begonnen is. Maar, zo liet
Schweitzer zyn secretaresse meedelen: dit
uitstel behoeft geen afstel te zyn; hij hoopt
te gelegener tijd toch nog eens een bezoek
aan de USA te kunnen brengen!
