SEPTEMBER 1944-SEPTEMBER 1954
O.-Zeeuwsch-Vlaanderen was
binnen enkele dagen bevrijd
Snelle geallieerde opmars voorkwam
grote verliezen en vernielingen
„Dolle I)insdao;" werd voor
Terneuzen triest voorspel
en Sluiskil echter werden be-
VRLJDAG 24 SEPTEMBER 1954 PROVINCIALE ZEEUWSE C OU RAN T
Terwijl de donkere wolken der oorlogsdreiging zich
in alle hevigheid ontlastten boven West Zeeuwsch-
Vlaanderen, terwijl in de Septemberdagen van 1944
nu tien jaar geleden plaatsen als Breskens,
Schoondijke en Oostburg sidderden onder de slagen,
die vallen moesten alvorens van „bevrijding" gespro
ken kon worden, in diezelfde dagen smaakte Oost
Zeeuwsch-Vlaanderen reeds het zoet van die bevrij
ding.
Schriller tegenstelling is welhaast niet denkbaar.
In het Westelijk deel van hetzelfde gebied honder
den doden, verwoesting, ellende. Oostelijk een snelle,
verbluffend snelle opmars van Britten, Canadezen en
vooral van Polen; een opmars, die vergeleken met de
gevechten, welke in West Zeeuwsch-Vlaanderen gele
verd moesten worden, welhaast „vredig" genaamd
zou kunnen worden
Hélemaal zonder slag of stoot is het zoals de
hier gepubliceerde foto's aantonen echter niet ge
gaan.
Dank verschuldigd aan Polen
Axel, Zaamslag, Hulst, Sluiskil, TerneuzenBinnen enkele dagen had
zich de bevrijding van Oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen voltrokken, met na
me ook dank zy de operaties van de le Poolse Pantserdivisie. Op 19 Sep
tember sloeg het uur der bevryding voor Axel, Zaamslag en Hulst, nadat
men reeds eerder in Koewacht en Zuiddorpe de driekleur had kunnen uit
steken.
Nog altijd is men in Oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen dankbaar voor het
strategisch bekwame opereren van de Polen; een dankbaarheid, welke nog
onlangs ondubbelzinnig tot uiting is gebracht bij de te Axel gehouden her
denkingsdagen, waarbij ook kolonel dr. Szydlowski, destyds commandant
van de troepen, die Axel bevrydden, tegenwoordig was.
Axel, Zaamslag en Hulst, drie ge-
meenten in Oost Zeeuwsch-Vlaande
ren, zagen zich op één dag 19 Sep
tember 1944 bevrijd van het Duit
se juk! De kracht van de vyand was
febroken. Tussen Dolle Dinsdag
September 1944 en de bevrijding
van dit deel van Zeeland, waren tien
duizenden Duitsers reeds via Terneu
zen de Westerschelde overgestoken...
Ook week de vyand Westelijk uit, in
de richting van Hoek.
Met de bevrijding van Terneuzen,
Sluiskil, Hoek en andere omliggende
gemeenten, was de bevryding voor
Oost Zeeuwsch-Vlaanderen een feit.
Dc schermutselingen rond Terneuzen
duurden slechts kort. Bij dé nadering
van de Polen de twintigste Sep
tember boden de Duitsers nog eni
ge tegenstand in de omgeving van het
wandelpark en langs de Westelijke
kanaalarm woedden enige patrouille
gevechten tussen de Duitsers en de
mannen van de O.D. De O.D. slaagde
er nog in verscheidene gevangenen
te maken. De tegenstand der Duitsers
was vergeefs
Aan de mannen van de O.D. was
het ook te danken, dat Terneuzen nog
juist aan een beschieting door de Po
len ontkwam. Bij het gehucht De Va)
was een Poolse artilleriestelling in ge.
reedheid gebracht, omdat men in de
mening verkeerde, dat zich in Terneu
zen nog een belangrijk aantal Duit
sers ophield. Hetgeen geenszins het
geval was.
Ook hier had zich immers de ge
desorganiseerde terugtocht voltrok
ken, welke men overal elders in de
Septemberdagen van '44 kon gade
slaan. In Terneuzen bleef veel Duits
materiaal achter; de heren hadden
nog een ogenblik de illusie gekoesterd
een nieuwe weerstandslijn te kunnen
vormen, maar de bliksemsnelle op
mars der geallieerden doorkruiste de
vyandelijke plannen.
Terneuzen, dat voordien groten
deels reeds door de bevolking was
verlaten, kon met de omliggende ge
meenten de 21ste September eveneens
de herwonnen vrijheid vieren.
Misverstand
Toch had zich op de avond, welke
aan de bevrijding voorafging, nog
een misverstand voorgedaan, zoals in
een oorlog vrijwel onvermijdelijk is.
dat nog verscheidene slachtoffers
vergde. Een aantal burgers was van
uit Terneuzen, waar men nog wel een
beschieting en gevechten vreesde, uil
geweken naar de buurtschap Othene
'e Polen, in de mening met Duitsers
te doen te hebben, openden het vuur,
met het gevolg, dat verschillende hui
zen verwoest werden en er ook do
den vielen.
Een ander triest feit was nog, dai
de op Dolle Dinsdag behouden West-
sluis, op de dag voor de bevrijding
door de Duitsers verwoest werd
De O.D. slaagde er in de Polen nog
juist op tijd van de werkelijke situatie
op de hoogte te brengen!
Het verschil
Voor Oost Zeeuwsch-Vlaan
deren is de bevrijding anders
gekomen dan voor West, waar
ontstellende vernielingen wer-
langrijke waterwerken ver
nield; onmisbare schakels
zowel in het verkeer te water
als op het land.
Nu tien jaar later-, herinnert
weinig of niets meer aan die
dagen. Bruggen en sluizen zijn
hersteld, huizen herbouwd.
De foto's tonen het verschil
tussen „toen" en „nu".
De brug bij SliiinkÜ in 1954. onmis
bare schakel voor verkeer te land
en te water.
Een massa verwrongen staal; de brug
in Sluiskil over het kanaal Terneuzen
—Gent in 1944.
Bevrijding was in zichi
Vijf doden bij poging ioi
redden van sluizen
Het voorspel voQr de bevrijding van
Terneuzen kwam, evenals overal el
ders, de 5e September 1944, sindsdien
bekend gebleven als „Dolle Dinsdag".
Het was een triest voorspel, dat aan
vijf inwoners, die de sluiswerken aan
vankelijk voor vernieling wisten te
behoeden, het leven kostte en waarbij
de Terneuzense brandweer grote
moeite moest doen om de binnenstad
voor een ramp te behoeden.
De terugtrekkende Duitsers hadden
namelijk in de omgeving van het par
keerterrein en in de Arsenaalstraat
grote legervoorraden achtergelaten,
waaronder wagens met munitie. Deze
voorraden werden in brand gesto
ken
De Terneuzense brandweerlieden
hebben toen onder uiterst moeilijke
omstandigheden deze gevaarvolle
branden geblust en daarmede onge
twijfeld verwoestende ontploffingen
voorkomen.
Ook de sluiswerken konden op die
dag voor verwoesting gevrijwaard
worden, maar helaas niet dan ten
koste van vyf mensenlevens.
In de vroege ochtend van de vijfde
September 1944 slaagden sluismeester
Kruyt, sluisknecht De Brauwer en de
burgers Klaassen en Herrebout er in
de springstoffen te verwijderen uit de
Axelse brug en de daarbij behorende
bedieningssluis.
Ir. Hoolsema van de Rijkswater
staat besloot een poging te wagen om
de springstoflading uit de brug van
de Westsluis te verwijderen
Goed begin
Het begin leek succesvol. Een uur
lang. men begon omstreeks halt ze
ven in de morgen, kon er ongestoord
worden doorgewerkt. De ..operatie-
ploeg" bestond uit ir. Groenewegen.
de sluismeester Mollevanger, de sïuis-
knechten Nieuwenhuize. Verbrugge
en Doppegieter. de monteurs De Bert
en Goedhart, de opzirhter-electricien
De Doelder. de burger Van Brakel en
ir. Hoolsema. die de leiding op zich
had genomen.
De springstofladingen waren gro
tendeels verwijderd, toen er plotseling
een Duitse arts, vergezeld van een
zestal militairen, op de brug versche
nen. Hier had ir. Hoolsema post ge
vat en nog steeds was hij er in ge
slaagd de aandacht van passerende
Duitsers af te leiden. Ditmaal echter
lukte het niet. De Duitsers openden
zonder meer het vuur. „De operatie-
ploeg", met uitzondering van ir.
Hoolsema, trachtte ijlings een goed
heenkomen te vinden
Tragisch slot
De zo succesvol begonnen operatie
Kreeg een tragisch slot. De Duitsers
zetten een achtervolging in en slaag
den er m Nieuwenhuize en Verbrug
ge, die zich in een bunker verscholen
hadden te vinden. Zij werden ter
plaatse neergeschoten en in de kolk
van de sluis geworpen. Naderhand
vond men ook de stoffelyke resten
van ir. Groenewegen en van monteur
De Bert, die zich in een bunker en ui
een eenmansgat vergeefs ver
scholen hadden gehouden. Ir. Hooise
ma. die reeds op de brug gewond was
Teraakt en die nog getracht had de
Duitsers tot het neerleggen van de
wapens te bewegen, werd gevangen
genomen en naar de stad vervoerd.
Na een kort „verhoor" door een
Duits officier, paste de vyand ook op
hem het „standrecht" toe. Naby het
Overste Szydlowski. commandant der
troepen, die Axel bevrijdden, in de
Septemberdagen van 1944. De jeug
dige Ar daar is béste maatjes met de
matt, die zijn geboortestad van de
vijand zuiverde.'
kantoor van de provinciale boot, op
de Scheldekade. werd ir. Hoolsema
doodgeschoten.
Terneuzen verloor vijf van zijn in
woners. die getoond hadden tot de
besten te behoren.
De overigen wisten zich ondanks de
Kogelregen in veiligheid te brengen,
hoewel monteur (ioedhart zich gedu
rende twee dagen en een nacht onder
een zogenaamde taatskuip bij de sluis
moest verbergen waarby hij enkele
malen ternauwernood aan ontdekking
ontsnapte.
De avond vóór de bevrijdingsdag in
Terneuzen vernielde de vyand de
sluiswerken. Een trieste chaos bleef.
Tien jaar later is van de verwoesting
der Terneuzense sluizen geen spoor
meer te bemerken.
Axel 1954, nieuwbouw op de plaats
waar tien jaar geleden puinhopen
lagen.
