Walcherens wederopbouw en herstel
HET water was weg in 1946. Maar wat was er
van Walcheren overgebleven
Vale slik de eens zo vruchtbare bodem. Verzilt
de grond. Talloze boerderijen verwoest. Alle planten
groei verdwenen. En in de steden en dorpen ruïne
naast ruïne.
Wat was daarvan te maken
Er kwam kort na de droogmaking een man naar Wal
cheren, die tot hoofd van het Streekbureau van het
College van Commissarissen voor de Wederopbouw
was benoemd. Zijn taak zou het zijn, de wederop
bouw op gang te brengen. Voor die tijd, onmiddellijk
na de ramp van 1940, was er reeds een Stichting Her
bouw Walcheren in het leven geroepen, die zeer nut
tig werk had verricht, pionierswerk. Men kan niet
dankbaar genoeg zijn voor hetgeen zij tot stand
bracht tot op het ogenblik, waarop de Duitsers ver
der werken door een bouwstop onmogelijk maakten.
Nu, na de bevrijding, was het evenwel noodzakelijk
de wederopbouw op Walcheren in te schakelen in het
grote geheel van de wederopbouw in Nederland.
Hoe zag Walcheren er uit Welke gegevens kreeg ir.
J. Gerber overleden 1949 de man, die hoofd
van het Streekbureau Walcheren was geworden, voor
zich
Totaal verwoest waren 3000 panden, zwaar bescha
digd 3400 panden, licht beschadigd 11.600 panden
en onbeschadigd 890 panden. Laatstgenoemd aantal
vormde ongeveer vijf procent van het totaal. Met an
dere woorden: van iedere 100 huizen waren er 95
verwoest, zwaar of licht beschadigd.
De cijfers spreken voor zichzelf. Het is overbodig er
commentaar aan vast te knopen. Zij bewijzen, dat wie
met de wederopbouw en het herstel belast waren
voor een welhaast bovenmenselijke taak stonden.
Zij waren echter bezield met dezelfde onverzettelijke
wil, die ook de droogmakers bezielde. Zij hebben van
de eerste dag af geprobeerd er van te maken wat er
van te maken was.
Zij hebben bloot gestaan aan een vlijmscherpe critiek
van iedereen, die meende, dat juist hij te traag ge
holpen werd bij het verwerkelijken van zijn ideaal: te
herstellen wat vernield was. Er is gefoeterd tegen de
De St. Pieterstraat, Middelburg.
ambtenarij. De Zeeuwen meenden, dat „Den Haag"
de zaak veel te ingewikkeld maakte en Zeeland be
wust tekort deed.
Er had wellicht meer kunnen gebeuren. Als alles een
voudiger was geweest. Maar laat men aan de andere
kant dan toch bedenken, dat er geen wederopbouw-
materialen waren, dat er totaal onvoldoende werk
krachten waren, dat er geen redelijke schaderegeling
was, zodat niemand wist of hij van zijn in wederop
bouw en herstel'gestoken geld ooit een redelijk per
centage terug zou zien. Laat men bedenken, dat de
regering niet over de deviezen beschikte, nodig om
voldoende aankopen in het buitenland te doen.
Laat men bedenken, dat de lichte schade bij herstel
een bedrag van f 16 millioen eiste, de zware schade
een bedrag van f 21% millioen, de openbare gebou
wen f 15 millioen, iri totaal dus f 52% millioen
En hoe slaagde men er in om in betrekkelijk kor
te tijd toch uitstekende resultaten te behalen?
De methode was eenvoudig, maar doeltreffend.
In de allereerste tijd na de droogmaking heeft men
zich toegelegd op het bewoonbaar maken van de be-
Vlissings Boulevard, toen.
schadigde panden, op het zogenaamde noodherstel.
Dat immers vereiste weinig materiaal en weinig men
sen en bovendien: weinig kapitaal.
Het was geen ideale methode, maar men kreeg er re
sultaten mee. Glas was er niet in Nederland het eer
ste jaar na de oorlog en dus werden de vensters
dichtgeplakt met een soort geolied papier. Waar zelfs
dat ontbrak werden alle ramen, die gemist konden'
worden, eenvoudig dichtgespijkerd. Als deuren ge
bruikte men planken. De vloeren, de plafonds, alles
werd provisorisch gerepareerd. Voor alles ging het er
om, de menSen darrtfewblirtbare"huizen té trèlpen. Pas
toen men daarmede gereed was, begon men aan het
definitief herstel en aan de zwaardere schadegeval
len.
Voor het zover was, is er op Walcheren heel wat- ge
mopperd. De mensen liepen te hoop, omdat wat het
rijk hen als schadevergoeding toedacht, niet bevre
digde, omdat zij niet aan de beurt kwamen. De mid
denstanders vergaderden, omdat het herstel van hun
bedrijfspanden te lang op zich liet wachten.
In hun denken speelden gebrek aan arbeiders en ma
terialen geen rol. Zij keken op dat moment begrijpe
lijkerwijs alleen naar wat er van hun dromen in ver
vulling ging en helaas: de realiteit staat altijd bij il
lusies ten achter
Langzaam maar zeker won het inzicht veld, dat het
Streekbureau de dingen zo gek nog niet had beke
ken, dat de gekozen werkmethode in ieder geval
practisch was. Toen het herstel der lichte schade nog
lang niet voltooid was, werd reeds aan de eerste
zware gevallen begonnen, werd hier en daar reeds
definitief herstel toegepast. Ja, zelfs werden de eerste
stenen gelegd voor nieuwe woningen en werd de af
bouw van al die panden in de Zeeuwse hoofdstad,
die door de Duitse bouwstop in 1943 onvoltooid wa
ren gebleven, ter hand genomen
Er kwam een nauwe samenwerking met de Wa1-
cherse gemeentebesturen tot stand, de regering
zond bouwarbeiders in groten getale uit andere
delen van het land naar Walcheren, er werden mate
rialen beschikbaar gesteld, aanzienlijk meer soms, dan
men met de beschikbare werkkrachten kon verwer
ken. Zelfs de middenstand werd ingeschakeld en er
werd in overleg met de winkeliers en bedrijfsleiders
een urgentielijst opgesteld, waarop de getroffen mid-
denstandsbedrijven vermeld stonden.
Nieuwe wijken herrezen in snél tempo te Vlissingen.
Het wederopbouwhoofdstuk is een prachtig hoofd
stuk in de naoorlogse geschiedenis van Walcheren, al
telt het ook minder fraaie bladzijden.
Want terwijl op Walcheren, zoals in alle zwaar ge
teisterde gebieden, de wederopbouw nummer één
was, was in de niet getroffen grote gebieden begrij
pelijkerwijs een ernstig tekort aan woonruimte ont
staan. Ook daar was gebrek aan arbeiders en ook
daar gebrek aan materialen.
Men begon elders „zwart" te bouwen. Op grote
schaal hier en daar. En de regering besloot om tot
diensten en met de gemeenschappelijke dienst voor
de Walcherse plattelandsgemeenten werd er ook door
deze dienst na 1949 iets groots verricht. En wie naar
Walcheren komt, is vervuld van bewondering: de
dorpskernen zijn weer als voorheen gave ge
meenschappen geworden op een prachtig eiland. De
steden hebben zich dynamisch ontwikkeld: in Vlissin
gen werd in de loop der jaren een complete stad bij
gebouwd. Grote nieuwe wijken met diverse woning
typen verrezen hier en zeer onlangs kwam op het Ei
land waar honderden huizen tijdens de oor
log verdwenen het eerste nieuwe blok van 66
woningen gereed De Boulevard, een geschonden en
chaotische weg langs zee na de bevrijding, is thans
weer een brede promenade, met fraaie nieuwe flats,
ja, zelfs weer met „Brittania" in aanbouw! En Mid
delburg Wie de binnenstad aanschouwde na de
rampzalige dagen van 1940, kreeg de tranen in de
ogen. Maar wie er nu wandelt, ziet de stadskern
prachtig en stijlvol. Als vanouds prijkt op de Markt
het schone stadhuis, de Abdijkerken verrezen schoner
dan ooit te voren, een uniek orgel werd in de Nieuwe
Kerk opgesteld, de Lange Jan prijkt in oude luister, de
klokken klinken weer over de oude hoofdstad, winkel
straten met kloeke middenstandszaken trekken de
aandacht, de Markt is op Donderdag als vroeger een
ontmoetingspunt voor het gehele eiland.
Er mag néén, er moét dankbaarheid zijn voor
dit nieuwe Walcheren.
Natuurlijk blijven er vele wensen en verlangens
en met name de woningnood is in de steden nijpend.
En de perspectieven zijn in dit opzicht somber
Daarvan kunnen de woningdiensten getuigen. Daar
van kan ook de heer Glerum vertellen, die de moei
lijke taak heeft het provinciaal bestuur te adviseren
inzake woningaangelegenheden. Doch de bezwaren
over het woningtekort richtten zich zelden of nooit
tot het provinciaal bestuur, want èn de gemeenten èn
de provincie èn de adviseurs zijn het daarover eens:
de bezwaren moeten naar de Centrale Overheid, die
Zeeland zo weinig bouwvolume toewees!
Doch dit is een hoofdstuk, dat op zich zelf reeds een
boek zou kunnen vullen
In elk geval is er nu grote dankbaarheid voor de nïm-
.en nu!
nieuwbouw over te gaan in niet getroffen steden en
dorpen. Dat was een hard gelag voor Walcheren
Terecht stelde men zich hier op het standpunt, dat
men terug moest hebben wat men door de oorlog ver
loren had, voor er elders nieuw gebouwd zou mogen
worden, van dit principe uitgegaan zou worden en
dat dus Walcheren bevoorrecht moest blijven boven
niet getroffen dorpen, steden en gebieden.
Helaas, dit principe werd door de regering losgela
ten.
Wederopbouw verloor zijn voorrang voor volkshuis-
ting
Maar men ging niet bij de pakken neerzitten.
Herstel en de verbetering bleven voortgaan.
Panden, die onbewoonbaar schenen, werden
bewoonbaar gemaakt. Nieuwe woningen werden ge
bouwd.
Het Streekbureau verdween op 1 Januari 1949, omdat
de wederopbouw werd gedecentraliseerd, zodat de
gemeenten meer zelf ter hand konden nemen. Thans
is het centrale apparaat van de wederopbouw en de
volkshuisvesting de provinciale directie, waarvan de
heer M. D. A. Glerum sinds jaren de energieke direc
teur is. In nauwe samenwerking met de gemeentelijke
mer aflatende energie, die de afgelopen jaren werd
opgebrachten die er nog steeds is! Daardoor
werd Walcheren een herboren eiland. En nog steeds
gaat men verder aan de vervolmaking, aan de afwer
king van dit kleine juweel langs de kust van de
Noordzee
De herbouwde Lange Delft van Middelburg.
vsm
