SPROOKJE AAN HET MOLENWATER
Hoe het groeide en door wie
Werk van toewijding, liefde en
vaardige handen
„We dachten aan een tentoonstelling''
de heren S. van der Sluijs en L Janse
en de verlichting moest worden
aangebracht. Die verlichting is eigen
lijk een hoofdstuk apart, want daar
is wat voor komen kijken! We hebben
echter in de heer A. Geensen een ver-
lichtingstechnisch adviseur gehad,
wiens werk boven alle lof verheven is-
Slechts één gemeente vervaardigde
een huis. Dat was Veere.
Aan een Middelburgsche timmer
mansfamilie van vader met twee
zoons en aan de knutselclub van de
Vitrite, bestaande uit een vakman uit
een vakman en een groep kantoorbe
dienden, is het te danken, dat Veere
er zo fraai bij ligt. Maar hoe dan ook,
Miniatuur Walcheren is er gekomen
en we zijn er trots op.
Weinigen hebben het tot dusver
kunnen zien, maar we hopen, dat
straks eindeloze stoeten mensen naar
Middelburg zullen komen endat
ons enthousiasme zich ook van hen
zal meester maken.
Word je daar nu niet
zenuwziek van
Ontelbare malen is aan de
mensen, die bij de vervaardi
ging en aanleg van Miniatuur
Walcheren de leiding hadden,
de vraag gesteld: Worden jul
lie daar nu niet zenuwziek van
Even zovele malen kon 't ant
woord luiden: Geen denken
aan!
Hoe zij het volhielden
Zij hielden zich de woorden
voor ogen, die de een of ande
re hoogleraar de naam was
hun ontschoten eens gezegd
reeft:
Als je geest iets aan kan,
word je niet nerveus en raak
je niet overwerkt. Overwerkte
ïn overspannen mensen zijn
mensen, die hun werk niet aan
■tunnen.
En dat „niet aankunnen",
Jat lieten de mannen van de
Miniatuur zich niet zeggen!
Men moet de schemerlampjes in de
stationsrestauratie van Middelburg
op de tafeltjes hebben zien bran
den, terwijl ze toch maar een centi
meter hoog zijn. Men moet de kerk
van Veere hebben gezien, en het
magnifieke gebouwencomplex van de
Steenkolen Handels Véreniging in
Vlissingen, men moet stil gestaan
hebben bij die aloude monumenten
der bouwkunst. Dan pas krijgt men
er enig idee van, wat het betekend
heeft dit alles te moeten maken.
Een man
Eén man heeft dat prachtige slot
Ter Hooge gemaakt, nij is er mee
begonnen toen hij een baby van een
half jaar had. Nu is het kind twee
jaar en pas toen Ter Hooge naar de
Miniatuur werd vervoerd, kwam het
dochtertje voor het eerst in de voor
kamer. Al die tijd was die voorkamer
gereserveerd geweest voor Slot Ter
Hooge
Het is niet doenlijk om in het ka
der van dit artikel een beschrijving
te geven van Miniatuur Walcheren.
Er zouden vele kolommen voor nodig
zijn.
Ontzaglijke liefde
Wei echter ban het gevoel ver
tolkt worden dat zich meester
maakt van een ieder, die de mi
niatuur bezoekt.
Iedereen die hier rondwandelt
wordt aangegrepen door een
warm besef, dat hier een ontzag
lijke liefde voor het eigen dorp,
de eigen stad, het eigen eiland tot
uitdrukking komt, dat er een oce
aan van toewijding nodig is ge
weest om alles zo volkomen gaaf
en af te maken, als het geworden
is en dat er een volharding al die
werkers bezield moet hebben die
zeldzaam is.
Ieder die tot de tot standkoming
van Miniatuur Walcheren zyn steen
tje heeft bijgedragen, mag trots zijn
op zijn werk. Hij kan er rond gaan
en hij zal er rond gaan en tot zich
zelf kunnen zeggen: Dit alles, dit
kunstwerk, dat door honderdduizen
den verdient bewonderd te worden,
het is ook mijn werk en ik zie, dat
het goed is.
Voor velen zal het gereed komen
■an Miniatuur Walcheren een leeg
te geven. Een leegte, zoals er steeds
ontstaat, als werk, dat de werker
lief is geworden, werkelijk voltooid
Bewonderend kijken zij naar de mi
niatuur van de Middelburgse Abdij.
(Foto P.Z.C.J
De heren Wageneveld en Broerse.
is. Laat het een troost zijn, dat het
drie maanden lang een pronkjuweel
zal blijven!
Bij avond
Nog hebben wij niet gesproken
over Miniatuur Walcheren bij avond.
Het klinkt wonderlijk, maar velen
zullen het nog mooier vinden, dan
overdag. En inderdaad, de Minia
tuur heeft bij avond een geheel ei
gen schoonheid, een geheel eigen be
koring. In niets gelijkt het dan op
het Miniatuur Walcheren van over
dag.
Als alle straatlantaarns branden,
als in alle huizen de lichtjes gloeien,
als in de beplanting, die tussen haak
jes ook zeer goed geslaagd is. de mi-
niatuurpaddestoeltjes branden, als
schijnwerperlicht over het eiland
speelt en de vuurtoren van Westka-
pelle zijn stralenbundels breed uit
laat zwieren, dan krijgt dit kleine
Walcheren een merkwaardig leven,
dat boeiend is en de toeschouwer
niet loslaat.
De merkwaardige ziekte
Dit artikel, za iemand zeg
gen. is doortrokken van Miniatu
ritis en een verslaggever mag zich
toch nimmer mee laten slepen
door de gevoelens, die op hem
aanstormen bij wat hij meemaakt
of aanschouwt...
Een verslaggever mag dat niet.
Het is waar. Maai :nderdaad: ook
uw verslaggever is aangetast door
die allermerkwaardigste ziekte,
die de laatste maanden een aantal
Middelburgers aangegrepen heeft.
Maar maak u geen zorg: Tien
duizenden zullen er straks het
slachtoffer van "orden!
Hoe er gewerkt is
Tweehonderd vijftig men
sen hebben tezamen de objec
ten van Miniatuur Walcheren
vervaardigd. Aan het gehele
object hebben 480 mensen ge
werkt.
Alleen aan de gebouwen wer
den 90.000 werkuren besteed
Dit betekent, dat als één man
er 1 Januari 1914 aan zou zijn
begonnen, hij de twee wereld
oorlogen over zich heen zou
hebben zien gaan en pas in de
zomer van 1953 klaar zou zijn
^ekomen.
Aan net grondwerk de be
danting etc. zijn nog eens
'0.000 werkuren besteed.
Insiders taxeren thans de ka
ntaalswaarde van Miniatuur
•Valcherer on i 7 ft I 800.000!
We dachten eigenlijk aan een tentoonstelling,
toen we besloten in het bestuur van Nieuw Walcheren
om symbolisch het gereedkomen van herstel en we
deropbouw van Walcheren te herdenken. Zo vertelt
de heer A. G. Wagensveld, die de geestelijke vader
is van Miniatuur Walcheren op het Molenwater te
Middelburg.
We dachten aan een tentoonstelling en we zei
den al dadelijk, dat dat natuurlijk een „groooote"
tentoonstelling moest worden, om dat we anders zo
achter zouden blijven bij steden als Rotterdam en Bre
da en Alkmaar, die de dingen in het groot plegen te
doen. Maar tevreden waren we niet, want iederéén
maakt een tentoonstelling en in tentoonstellingen zit
de klad. Hoeveel waren er al niet op een fiasco uit
gelopen
En terwijl we zo zitten te praten, flitst er ineens een
gedachte op, zoals dat zo vaak gebeurt en plotseling
wisten we wat we doen moesten!
Als je de mensen wilt laten zien, hoe prachtig
Walcheren zich hersteld heeft, neem ze dan mee, pak
ze dan bij de hand, laat ze met eigen ogen zien wat
er gebeurd is, hoe groen en hoe mooi Walcheren weer
is geworden. En omdat je nu eenmaal geen honderd
duizend mensen zelf over het eiland kunt brengen,
begrepen we, dat we een enorme maquette zouden
moeten maken en daarmee demonstreren, wat hier is
geschied.
Laat de mensen zien hoe Walcheren is
Nog een ding wisten we meteen: dat die maquette op het Molenwater zou
moeten komen, omdat dat de enige plaats is, waar je zo'n enorm gevaarte
kunt neerzetten.
Maar voor de rest wisten we niets.
We zijn toen begonnen met foto's te maken van alle markante punter
van Walcheren en terwijl we daarmee bezig waren, kregen we zelf al hel
besef, dat als er op een Miniatuur iets van te zien zou willen zijn, we de
dingen niet kleiner zouden mogen maken dan een twintigste der ware
grootte. En nog iets werd al dadelijk duidelijk, namelijk dat we zouden
moeten trachten van het eiland en van ieder dorp afzonderlijk een synthe
se te geven. De meest karakteristieke bouwwerken zouden vervaardigd
worden en naar vrije opvatting gegroepeerd op de ruimte, die voor elke
plaats beschikbaar was.
Langzamerhand drong ook het besef
door, dat het vervaardigen van dit al
les geen kleinigheid zou zijn. Even
hebben we gedroomd dat er ge
noeg mensen gevonden zouden wor
den, die dit werk allemaal in hun
vrije tijd zouden doen. Maar hoe lan
ger hoe meer werden we ons bewust
van de geweldige omvang van dit
werk en gelukkig: weer flitste er op
een gegeven moment een lampje aan
in onze hersens.
Burgemeesters
steunden krachtig
Toen we de kerk van Domburg ston
den te fotograferen, schoot ons te bin
nen, hoe mooi het zou zijn, als ieder
dorp zijn eigen dorp maakte! Met ma
teriaal, dat door de Stichting Nieuw
Walcheren beschikbaar werd gesteld,
maar toch met eigen mensen en inder
daad toch als vrije tijdsbesteding.
In een vergadering van Burgemees
ters en Secretarissen van Walcheren
hebben we deze idee naar voren mo
gen brengen en gelukkig: ook de bur
gemeesters toonden zich enthousiast
en zij hebben spontaan hun medewer
king niet alleen toegezegd, maar ook
blij gegeven. De burgemeesters wek
ten in hun eigen gemeente mensen op
om aan het werk te gaan en maquet
tes te maken van de mooiste gebou
wen in hun dorpen en hun enthou
siasme werkte aanstekelijk. Overal
meldden zich mannen, die bereid wa
ren in vrije tijd en geheel belange
loos hun krachten aan Miniatuur Wal
cheren te wijden".
Een bescheiden man
De heer Wagensveld is een beschei
den man. Sterk artistiek begaafd
presteerde hij in het verleden tal van
dingen, waarvoor een anders krachten
te kort zouden zijn geschoten. Maar
royaal is hij ook in de lof voor zijn
medewerkers.
Onschatbare medewerking heb ik
gekregen van de heer A. Dingemanse,
bouwkundig opzichter van de Vitrite
Works, te Middelburg, alsmede van
de heer G. Jordens van de Dienst
Herverkaveling.
Zelf had ik het ontwerp gemaakt en
bleef ik de algemene en artistieke lei
ding behouden, maar de heer Dinge
manse nam het constructief-techni-
sche gedeelte voor zijn rekening en de
heer Jordens het landmeetkundige
werk. De beplanting werd ontworpen
en uitgevoerd onder leiding van Nieuw
Walcherens landschapsarchitect, de
heer O. P. Broerse.
Anderhalf jaar lang hebben wij sa
men aan de voorbereiding gewerkt en
het ging schitterend. Overal was
enthousiasme en in de winter van
1952 op 1953 werd letterlijk overal op
Walcheren voor de Miniatuur ge
werkt. En hoe! Al deze mensen op de
dorpen, die voor die tijd toch eigen
lijk nauwelijks hadden geweten, hoe
ee nmaquette werd vervaardigd,
groeiden uit tot vaardige werkers en
nooit was iemand op zijn teentjes ge
trapt, als iets anders moest dan men
zelf had gedacht.
T egenslag
In 1953 zou de Miniatuur geopend
worden, ieder werkte met volle over
gavetoen kwam de ramp van Fe
bruari 1953, die ramp. die in Zeeland
plotseling de normale gang van zaken
volkomen verstoorde. Niemand had
nog animo om door te werken, het
scheen de vraag, of er van een herden
king van herstel en wederopbouw nog
wel sprake zou kunnen zijn op Wal
cherenPas toen het normale le
ven zich enigszins herstelde, kon men
weer voortgaan.
Toen had helaas de animo een zwa
re deuk gekregen. Vier maanden wa
ren ongebruikt voorbijgegaan en wel
was de gehele herdenking naar 1954
verschoven, maar het was uiterst moei
lijk om met alles weer op gang te ko
men. Gelukkig echter is ook dal uit
eindelijk weer gelukt
Een uitkomst voor ons was, dat de
gemeente Middelburg vijftien moeilijk
plaatsbare werkkrachten tot onze be
schikking had gesteld En niemand
heeft zich met meer enthousiasme en
niet met woorden te beschrijven toe
wijdingen liefde aan de Miniatuur van
Walcheren gewijd, dan juist zij.
De tekeningen van de oude gebou
wen en monumenten verschafte de
Rijksgebouwendienst en Monumenten
zorg ons, de architecten stonden be
reidwillig tekeningen af van de mo
derne gebouwen en deze zogenaamd
moeilijk plaatsbaren leerden die te
keningen lezen als de besten, kregen
zoveel zelfvertrouwen en handigheid,
dat zij zelf konden opmeten en de nog
nodige tekeningen maken, zij
werkten aan de gebouwen en ga
ven bewijzen van werkelijk bewon
derenswaardige vaardigheid
Leerlingen van de B.L.O begonnen
maquettes te maken, de Technische
School te Middelburg, enkele indivi-
duelen, knutselclubs, van alle kanten
kwam de medewerking en zo groeide
inderdaad Miniatuur Walcheren uit
tot wat het thans geworden is.
Er kwam aan de medewerking geen
einde. Gemeenten en bedrijven, aan
nemers en de Polder Walcheren, de
Ned Heidemaatschappij en wie al niet
meer, ieder steunde. Wij zijn er, zo
vertelde de heer Wagensveld, dikwijls
diep van onder de indruk geweest.
Een afzonderlijk probleem vormde
de kleur. Op niet minder dan negen
tien verschillende plaatsen werden de
Voor de jeugd is Miniatuur Walche
ren'' een waar lustoord. Vol nieuws
gierigheid tuurt een dreumes door de
raampjes van de maquette „Badhotel
Domburg."
(Foto P. Z. C.)
objecten voor de miniatuur vervaar
digd en hoe moesten we de kleur van
al die objecten zo krijgen, dat de hele
zaak niet schreeuwerig en rammelig
zou worden? Ook dat is echter gelukt
een bewijs, hoe gewillig men overal de
gegeven aanwijzingen heeft gevolgd
Naarmate de tijd vorderde kwamen
er nieuwe problemen. Grondwerk en
beplanting moesten worden uitgevoerd
en dat geschiedde onder leiding van
In Middelburg heerst miniaturitis
Een kleine groep inwoners van Middelburg heeft de laatste maanden
geleden aan een allermerkwaardigste ziekte: aan Miniaturitis! Deze groep
bestond uit de dagelijkse werkers aan Miniatuur Walcheren en uit een
aantal bestuursleden van de Stichting Nieuw Walcheren.
De verschijnselen waren, dat als zij eenmaal op de Miniatuur-in-aan-
bouw geweest waren, een nooit eerder bespeurde aandrift hen telkens weer
opnieuw naar het Molenwater dreef, althans voor zover zij er niet „beroeps
halve" moesten zijn en verder, dat zij tegen iedereen, die zij ontmoetten en
tegen al hun huisgenoten over practisch niets anders meer spraken, dan
over Miniatuur Walcheren.
Zij kwamen 's morgens op het Molenwater, zy waren er 's middags, zij
waren er des avonds en zij gingen pas huiswaarts als de verlichting ge
doofd werd, de verlichting, die Miniatuur Walcheren tot een tastbaar
sprookje maakt.
Kon het wel anders?
Daar ligt ons groene eiland, maar
het is een eiland in zakformaat.
Daar liggen de steden, daar liggen de
dTDen en tussen de dorpen en ste
den in lopen de wegen. Daar liggen
de duinen, daar ligt ons Walcherens
Kanaal, daar rijdt onze Diesel! De
vuurtoren van Westkapelle werpt
zijn stralenbundels tot ver in het
rond de klokken luiden, de carillons
spelen... Van iedere stad van ieder
dorp zijn de meest karakteristieke
gebouwen brjeen gebracht, waar dij
ken moeten liggen, liggen dijken. En
waar bomen moeten groeien, daar
groeien bomen, op een twintigste der
ware grootte, zoals alles hier tot een
twintigste verkleind is. Zeven dui
zend vierkante meter beslaat dit
Walcheren in het klein. Het is een
wonder geworden.
Verbluffend
Verbluffend is de afwerking van
dit alles. Neem bijvoorbeeld de dijk-
beschoeiïngensteentje voor steen
tje zijn zij aangebracht in het dijk-
lichaam. Steentje voor steentje zijn
ook de gevels der gebouwen gegrift,
er zijn duizenden en duizenden minia
tuur dakpannen gebruikt, ieder ge
bouw is zo natuurgetrouw, dat men
zich nauwelijks kan indenken, dat
dit alles vervaardigd is door mensen,
die zeer zeker geen geschoolde ma
quettebouwers waren.
Men moet zien, hoe fijntjes in Kou-
dekerke bijvoorbeeld de travalje voor
de werkplaats van de hoefsmid staat,
hoe op de deuren van een aardappel-
schuur de pry's van de aardappelen
zo waar staat te lezen Men moet dat
kistje met appeltjes gezien hebben
voor een Middelburgs fruitwinkeltje.
A. G. Wagensveld.
A. Dingemanse.