In het gevangenkamp Workoeta
werken de arbeidsslaven
Drie kanonskogels, kazematten
een schedeldak en champignons
NEDERLANDSE VRIJGEZELLEN
VRAGEN DE AANDACHT
WERKSPOOR EN STORK
BESLOTEN TOT FUSIE
VRIJDAG 16 APRIL 1954
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
1
OPSTAND DER VERTRAPTEN (I)
Toch waagden ze het eenmaal
een staking te organiseren
In de drie-en-een-half jaar, die ik, van Juni 1950 tot December 1953,
als gast in de Sowjet-Unie heb doorgebracht, heb ik de meest onwaar
schijnlijke dingen beleefd. Dat ik echter in 't „vaderland aller arbeiders"
een staking zou beleven, een echte, volgroeide staking, waarby duizen
den mensen waren betrokken, een staking met stakingsleuzen, stakings-
comité's, manifesten en natuurlyk ook onderkruipers, dat heb ik in myn
stoutste fantasieën niet durven dromen.
Deze staking zag ik niet in Moskou en niet in Leningrad, niet in de
staalindustrie van het Donets- en Donbefcken, niet in de electrische cen
trales van Dnjepropetrowsk, maar bij de armsten der armen, by de er
barmelijke, volkomen rechteloze arbeidsslaven in de zogenaamde correc
tiekampen in het gebied boven de Noordpoolcirkel.
Ik reisde niet uit vrye wil naar de
Sowjet-Unie. Myn reisbureau was
niet de „Intourist", maar de M. G.
B. (Ministerstwo Gosoedarstweno
Bespasnosti) het Ministerie voor
Staatsveiligheid. Reizen hiermede is
spotgoedkoop. Ik heb vele duizenden
kilometers gereisd zonder een cent
te betalen. Wie de Sowjet-Unie wer
kelijk wil leren kennen, zou zijn reis
alleen door het M. G. B. en niet door
Intourist moeten laten arrangeren,
welke laatste haar gasten nooit an
ders dan hetzelfde eentonige traject
LeningradMoskouStalingrad en
de Krim laat zien.
Toen ik in Workoeta, op de 68ste
breedtegraad aankwam, koesterde ik
nog enkele Europese illusies. Ik ben
dokter, dacht ik, dus zullen ze me
wel als dokter laten werken. Maar
ik had me vergist. By het eerste on
derzoek, kneep de vrouwelijke chef
van de doktersafdeling, de arts „ma-
joorse" Trofimowitsj, in de spieren
van mijn arm. Haar diagnose
luidde: geschikt voor de middelste
arbeids-categorie. Ik had me de be
groeting door een Russische collega
wel wat anders voorgesteld.
In het ziekenhuis.
Een dag later stond ik aan de
Ulitsa Leningradskaja in Workoeta,
met een houweel in de hand en de
verplichting dagelijks 1% kubieke
meter leem los te wrikken. Ik heb
op de universiteit niet geleerd een
houweel te hanteren, evenmin een
persluchthamer te gebruiken, die
langzaam aan myn handgewrichten
begon te ruïneren. Ik heb het aan
myn hart, nogal erg zelfs. Ik weet
dat even zeer als Trofimowitsj het
niet weet, want zij heeft in haar le
ven nooit veel over hartkwalen ge
leerd. In mijn voeten is zoveel wa
ter, dat ik in de ambulance niet uit
myn vilten laarzen kan komen, wan
neer ik Trofimowitsj myn voeten wil
tonen.
„Nje nada" niet nodig, zegt zij.
„Iditje na rabotoe." „Ga aan het
werk." Meer weet zij niet van de
medische wetenschap. Langzaam
dringt het tot me door dat ik hier
met mijn ziek hart spoedig zal kre-
peren, precies zoals mijn rechter van
onderzoek, de heer Pachanow, het
me in Berlyn in ons laatste onder
houd heeft voorspeld. Hy trok toen
met zijn korte, rechte wijsvinger een
grote boog op de kaart over de Noord
kust van het Aziatische Rusland, die
van Workoeta ongeveer tot Sachalin
loopt, en zei: „Hier ergens zult u
worden vernietigd".
Het gaat me slechter en slechter
en ik zie het einde van myn gevan
genschap in zicht, lang voor afloop
van de mij opgelegde 25 jaar. Er
moet iets gebeuren. Ik ga daarom
vastbesloten naar de chirurg en
klaag over prjn in de breuk in myn
Imker hes.
Operatieseizoen
Breuken zijn in het kamp buiten
gewoon waardevol, Wanneer een ge
vangene er werkelijk slecht aan toe
is, zoals ik op dit ogenblik, kan hy
zich laten opereren. Niet alle twee
tegelijk indien hij het geluk zou
hebben aan twee breuken te lijden
eerst de ene met vier weken rust
in de ziekenbarak, dan zo nodig de
tweede.
Het seizoen voor breuk-operaties
ligt in de koude maanden December,
Januari en Februari. Trofimowitsj
weet natuurlijk waarom, en zij heeft
breuk-operaties verboden. In mijn ge
val zegt de chirurg, de dikke Lewts-
jenko, haar evenwel, dat er levensge
vaar is en ik direct moet worden ge
opereerd.
Op de negende dag na de operatie
wil Trofimowitsj me weer aan het
werk sturen. Maar Lewtsjenko redt
mij: „Het is een bevel van de „sanod-
jel", (de centrale afdeling van Wor-
Drama uit het
ijzige Siberië.
De schryver van „Opstand der
vertrapten" Joseph Scholmer
studeerde in Bonn en Bazel me
dicijnen en was van 1940 tot
1944 werkzaam bij het Insti
tuut voor Roentgenologic en
Radiologie van de universiteit
yan Leipzig.
Het feit dat hij sinds Januari
1933 bijna onafgebroken met
illegale verzetsgroepen in ver
binding stond, leidde in 1944
tot zijn arrestatie door de
Gestapo.
In 1945 werd hij tewerkge
steld bij het Departement voor
Volksgezondheid van de Sow-
jetzóne van Duitsland.
In 1949 werd hij gearre
steerd en als „spion" tot 25
jaar dwangarbeid veroordeeld.
In Juli 1950 werd hij naar
Workota gebracht, waar hy tot
December 1953 verbleef. Hij
woont thans in West Berlyn.
Het verhaal van Scholmer,
waarvan we vandaag de eer
ste aflevering publiceren, is so
ber, maar aangrijpend en
spreekt voor zichzelf.
koeta), dat de patiënten na breuk
operaties vier weken moeten liggen."
De hele maand December lig ik b#
Lewtsjenko en heb tyd over myn toe
stand na te denken. Af en toe sta ik
's morgens vroeg voor het raam wan
neer om zes uur de brigades door
de poort van het kamp naar him
werk trekken. Voor het venster
hangt een thermometer. Deze wijst
afwisselend, 35, 40, 38, 42 en 46 gra
den onder nul. Vaak is er sneeuw
storm. In deze weken rijpt mijn be
sluit, dat ik „soesjiltsjik" in het
kamp wil worden.
Invalide.
Het is niet zo eenvoudig, soesjilts
jik, dat wil zeggen stoker voor het
fornuis in de droogkamer te worden.
Alleen invaliden krygen dergelijke
baantjes. En het duurt een half jaar
tot ook in invalide ben. Tot het zo
ver was. werkte ik in de houtzager#
en sjouwde boomstammen van iede
re omvang. Ik zou ook nooit invalide
zijn geworden dat zou myn lief
tallige collega Trofimowitsj zeker
hebben verhinderd, wanneer niet
GEVOELIG VOOR KLEINE ATTENTIES.
Zondag 25 April
vrijgezellendag
De begin van dit jaar opgerichte
Nederlandse Vrijgezellenbond, die
thans definitieve afdelingen in Am
sterdam en Den Haag heèft, terwjjl
pogingen in het werk worden ge
steld voor de oprichting van afde
lingen in diverse andere plaatsen,
zal Zondag 25 April a.s. de „wereld-
vrygezellendag" vieren.
De bond, die thans circa 400 leden
telt, hoopt te zijner tijd zo sterk te
worden, dat vertegenwoordigers in
femeenteraden en misschien zelfs in
et parlement de algemene belangen
van de ongehuwde volwassenen kun
nen behartigen. In dit verband wor
den met name genoemd de dikwijls
slechte en meestal kostbare huisves
ting der vrijgezellen en de volgens
de leden naar verhouding zware fis
cale lasten, die ongehuwde drukken.
De „Wereldvrijgezellendag" is
door de bond zelf ingesteld. Voorlo
pig zal die dag slechts in ons land
worden gevierd. Gezien de belang
stelling, die na het congres in Gre-
venbicht door buitenlandse vrijgezel
len is getoond, hoopt men, dat men
er ook in het buitenland in de toe
komst toe zal overgaan de eerste
Zondag na Pasen te bestemmen voor
de viering van „Vrijgezellendag",
waarbij in navolging van de vader
en moederdagen de eenzame, onge
huwde volwassenen kleine attenties
ten deel zullen vallen, attenties,
Drie Kanonskogels en een schedeldak
uit de Spaanse tijd werden in het fort
Rammekens gevonden.
(Foto P.Z.C.J
waarvoor zij bij jubilea. welijken
en geboorten zo vaak zeii in eigen
portemonnaie moeten tasten.
Er zal op 25 April a.s. een demon
stratieve feestelijke verg
worden gehouden in de kleme
van het Amsterdamse Concertge
bouw.
NA MAANDEN ONDERHANDELEN.
Koning Saoed in Pakistan.
Koning Saoed van Saoedi-Arabië
is Woensdag met zyn gevolg een
honderdtal personen van wie 23
prinsen van koninklijke bloede, ze
ven ministers en lijfwachten, gewa
pend met damascener dolken en
lichte machinegeweren van het laat
ste Amerikaanse fabrikaat - voor
een officieel bezoek aan Pakistan in
Karatsji aangekomen. Het bezoek
zal tien dagen duren.
I de Hervormde Kapel te Hilversum
heetf ds. N. P. E. G. van Uchelen83-
jarig emeritus Hervormd predikant
Woensdagochtend het huwelijk inge
zegend tussen dr. J. J. Martens en één
van zyn acht-en-ticintig kleinkinde
ren. mej. A. J. van L sn. Een her
haling van een zo zeldzame inzegening
volgt in Mei a.s. wanneer ds. Van
XJchélen het huwelijk hoopt in te ze
genen tussen ds. J. Hol en een tweede
kleindochter, mej. B. van Uchelen.
Op de foto: als predikant en als
grootvader feliciteerde ds. Van Uche
len na de huwelijksvoltrekking het
jonge paar
neelssterkte (arbeiders en beambten)
10.352 personen.
De machinefabriek van Stork te
Hengelo is geopend op 4 September
1868. In 1873 werd de 100ste stoom
machine afgeleverd. Tot de afleve
ringen in latere jaren behoren o.m.
vele installaties voor dubbelschroef-
Nieuwe mogelijkheden voor
verdere specialisatie.
Na maandenlange onderhandelin
gen is besloten tot een fusie van
Werkspoor N.V. te Amsterdam en
de Koninklijke Machinefabriek Gebr.
Stork en Co. N.V. te Hengelo.
Donderdagochtend is het personeel
van beide ondernemingen van dit
belangrijke besluit in kennis gesteld.
Het ogenblik voor de samenwerking
achten directies en commissarissen
van Werkspoor en Stork goed geko
zen. Er zal een nieuwe vennoot
schap worden opgericht, waarvan de
zetel wordt gevestigd te 's-Gravenha-
ge-
De bedrijven van Werkspoor en
Stork, die tot een fusie hebben be
sloten, zijn beide zeer oude onderne
mingen, die een belangrijke plaats
een majoor uit de „sanodjel" voor
zitter zou zijn geweest van de com
missie, die eens per half jaar voor
de herkeuring van de gevangenen
komt. Ik had toen al een bloeddruk
van 210 hg mm. Dat is heel wat, en
ik mag nu wel bekennen, dat ik dit
resultaat kunstmatig heb opgewekt.
Waarvoor heb ik tenslotte zes jaar
medicynen gestudeerd? De majoor
verklaarde me dus invalide en ik
werd soesjiltsjik.
Een soesjiltsjik heeft een rustige,
aangename werkkring. Zyn leven is
eenvoudig en er is gelegenheid tot
nadenken te over. Hy heeft niets an
ders te doen, dan er op te letten, dat
het vuur in zijn fornuis niet uitgaat.
Dat is alles. Zo zit ik in mijn hoekje.
Het is warm. Buiten loeit de „poer-
ka" de sneeuwstorm van het Poolge
bied, die vele keren heftiger is, dan
de ergste sneeuwstorm in de films
overAÏIaska. Ik lees Tolstoi's novel
le: „De dood van Iwan Iljitsj". die
ik uit de kampbibliotheek heb ver
overd.
niet alleen in de machine- werktuig-
industrie, maar in het gehele econo
mische leven van ons land innemen.
Werkspoor N.V. werd op 9 Februa
ri 1827 opgericht door Paul van
Vlissingen. De fabriek werd onder
gebracht in gebouwen van de voor
malige Oostindische Compagnie. Hier
is het bedrijf nog steeds gevestigd.
Tot de producten behoren motoren,
stoommachines, locomotieven en
spoorwegmaterieel, materieel voor
tramwegen en wegvervoer, bruggen,
staalconstructies enz. Aan het eind
van 1952 bedroeg de totale perso-
motorschepen, pompen, turbines, be
malingsinstallaties enz. Het totale
personeel bedroeg eind 1953 ruim
8000 personen.
In een gezamenlijke publicatie
zetten de directies van beide bedry-
ven uiteen, dat met de fusie nieuwe
mogelijkheden voor een verdergaande
specialisatie worden geopend en sPre*
ken zij de verwachting uit, dat „het
samengaan van krachtige, elkaar
aanvullende productie-eenheden een
gezonde ontwikkeling zal bevorde
ren". Beide directies prijzen zich
zeer gelukkig, dat na langdurige be
sprekingen en ernstige overwegingen
dit resultaat kon worden bereikt.
FORT RAMMEKENS
Waar eens het strijdrumoer klonk,
groeien nu paddenstoelen
Op de zuidpunt van Walcheren, In het wondermooie krekengebied ach
ter Ritthem, met een wyd uitzicht over de schorren van het Zuid-Sloe, ligt
het fort Rammekens. Eens was deze massieve, grimmige wachter, met
muren van vier tot acht meter dikte, de sleutel, waarmee in tyd van nood
de Scheldemond gesloten kon worden. Zware kanonnen, in het fort opge
steld, hielden een ernstige bedreiging in voor elite vijand, die dit gebied
belaagde. Thans zyn de muren hier en daar verbrokkeld. Inplaats van
krijgsrumoer klinkt rond het bouwsel het melodieuze geluid van watervo
gels, die in de kreken voedsel zoeken. Het welluidende orgelen van de wulp,
de scherpe kreet van het waterhoentje, het heldere gefluit van de schol
ekster en het kwaken van eenden is er niet van de lucht.
Het fort dient thans als champignonkwekery. Zo vergaat aardse glorie...
Rustig is het rond het fort.
zware gladde muren van weleer
begroeid met planten en maken hét
tot een romantisch geheel.
De binnenplaats is ontdaan van de
decimetersdikke laag grond, welke er
in de loop der eeuwen wa ontstaan.
Aan dat werkje arbeidde}- champig
nonkweker J. Varkevisser uit Oost-
Souburg met twee mannen enkele
maanden. Bij de toegangspoort staat
>p die binnenplaats een grote zwarte
stoomketel, nodig voor het bedrijf.
De kweekruimten zyn ondergebracht
in kazematten en keldergewelven.
Daar, in de duisternis, waar een
warme, muffe lucht hangt, rijpen uit
grijze schimmeldraden de zo begeerde
paddenstoelen.
De kweekgrond, oude paardenmest,
wordt eerst gestoomd en daardoor
ontdaan van schimmels en ziektekie
men, welke schadelyk kunnen zijn
voor de champignons. De grond is na
het stomen „steriel" zoals Varkevis
ser dat noemt. In kistjes en op rek
ken, in één kelder ge welf zelfs op de
vloer, wordt de steriele aarde geënt,
hetgeen betekent dat er micelium, of
liever, zwamdraden van de champig
non in worden gebracht. De rest doet
de natuur, alleen moet de kweker
zorgen voor een goede, regelmatige
luchtverversing en voor een gunstige
temperatuur.
Opnieuw
Gaat alles goed en zijn de padden
stoelen geschikt om geoogst te wor
den, dan gaan ze naar een als con-
De heer J. Varkevisserchampignon
kweker, amateur-onderzoeker.
(Foto P.Z.C.J
serveerruimte ingerichte kazemat,
Hier worden de champignons gewas
sen, gesneden, gekookt en ingeblikt.
De blikjes krygen een crèmekleurig
etiket waarop „Champignonkwekerij
Rammekens" staat en worden geëx-
rteerd naar België en Frankrnk.
ramp heeft aan het bedrijf grote
schade toegebracht. In November
1952 werd ae kwekerij daar gevestigd.
Het zoute water dat de gewelven
en kazematten van het fort binnen
stroomde, vernielde de gehele kweek
en de heer Varkevisser kon opnieuw
beginnen.
Roi
In de donkere kazematten van Ram
mekens groeien de champignons.
(Foto P.Z.C.)
Klein-kunstenaars
voor de rechter.
De Amsterdamse rechtbank heeft de
dagvaardingen tegen drie componisten
van lichte muziek, J. M„ P. V. en T. M.
R en tegen de tekstdichter J. P. C. H.,
die beschuldigd waren van valsheid in
geschrifte en poging tot oplichting
door de maandlijsten, die musici bij het
bureau voor muziek auteursrecht
(Buma) moeten inleveren, onjuist in
te vullen, wegens onduidelijkheid nie
tig verklaard.
>nd Rammekens
de di~
het fort
hard gewerkt
aan de dijken en de toegangsweg tot
eveneens hersteld. De
aanvoer van zoet water leverde moei
lijkheden op, maar ook daarin is
voorzien, omdat Varkevisser op de
binnenplaats onder de aardlaag een
waterput ontdekte met een inhoud
van 20 kubieke meter. Die is thans
zoetwaterreservoir.
Historicus
Varkevisser heeft er meer ontdekt.
Hij heeft erg veel belangstelling voor
historie. Met spa en klopboor zoekt
hy het gehele fort af en ontdekte op
die manier enkele ondergrondse ge
welven, welke waren dichtgemetseld.
Ook moeten er gangen onder de
grond zitten, maar waar ze zich be
vinden is hem nog niet geheel duide
lijk.
In een van de gewelven vond hy
drie stenen kanonskogels en een
schedeldak uit de Spaanse tijd. By het
graven kwamen musketkogels en
munten te voorschijn. Zo liefhebbert
hij in zyn vrije tjjd in de historische
structuur van deze eens zo belangrij
ke veste.
Hij voelt zich best thuis in het oude
fort, ook al is hij er pas één jaar. Het
vak leerde Varkevisser in België en
Frankrijk, in oude centra van cham-
noncultuur.
lén ding bevalt hem echter slecht,
dat is de bouwvallige toestand waarin
buitenmuren en toegangspoort zich
bevinden. Hij ziet dit oude bolwerk
als een cultuurmonument van gTOte
waarde. Zo verdeelt hij zijn tyd tus
sen paddenstoelen en historie, een
merkwaardige combinatie.
Geen saluutschoten meer voor pas
serende schepen, geen geloop met
kruit, kardoezen en kogels, geen
oorlogsobject, maar een kweekplaats
voor paddenstoelen, dat is het Ram
mekens van vandaag, een nog steeds
stoer en sterk uitziend bouwsel, dat
nu zo'n vreedzame bestemming heeft
gekregen.