De grote ramp: een jaar geleden
Schouwen-Duiveland pakt zijn
problemen stevig aan*
Directe schade bedroeg
f 1.220.000.-
EERSTE SLAG OP TH0LEN AL
OP 6 FEBRUARI GEWONNEN
MAAR 00K N00RD-BEVEIAND
WERKT HARD AAN HERSTEL
ZATERDAG 30 JANUARI 1954
PROVINCIALE ZEEÜW8B COURANT
T
Waar men ook kijkt: alom herstel
In de nacht van 31 Januari op 1 Februari 1953 hebben overal in Zeeland, op de Zuidhollandse eilan
den, in grote delen van Brabant de alarmsignalen geklonken. Het water kwam en was niet te stuiten.
Er voltrok zich een weergaloze catastrofe, die niemund meer voor mogelijk had gehouden.
Hef land werd in rouw gedompeld. Waar men ook keek, men aanschouwde verwoesting.
Dit alles is een jaar geleden. De rampgebieden hebben zich opgericht. Alom ziet men de tekenen van
een verblijdend herstel. Nog heerst er rouw, maar het oog is opnieuw op de toekomst gericht. Zozeer was
hef „Luctor et Emergo" een gemeenplaats geworden, dat alleen niet-Zeeuwen die woorden nog gebruikten.
Een jaar na de ramp mag men vaststellen, dat zij nog eenmaal, in leed en tranen, maar ook in arbeid
en noeste vlijt hun volle zin herkregen.
liet zeewater kolkte de stad Zierik»
zee binnen tijdens de rampnacht. Ver-
Een jaar geleden vielen bijna 1800 mannen, vrouwen en kinderen ten
prooi aan de z&e. die door een woeste storm gezweept, 148.000hectare
land verzwolg. Bijna 28.000 koeien en paarden, 24.000 varkens en 140 000
kippen, konijnen en andere huisdieren verdronken. Door 65 stroomgaten
en honderden kleinere beschadigingen joeg het woeste water Zeeland,
West-Brabant en Zuid-Holland binnen, daarbjj een directe schade van
naar huidige besomming een milliard tweehonderdtweo-entwintig milli-
oen aanrichtend. Vierhonderdtachtig kilometer zeedyk en binnendijk wer
den beschadigd of vernield.
Tijdens de stormnacht en nadien is
door water, wind en tijstroom voor
ongeveer 152 millioen gulden scnade
aangericht aan 43.670 woningen,
boerderijen en andere opstallen. De
huisraadschade bedroeg 121 millioen
en de schade aan landbouwgronden
en machineparken wordt op 108 mil
lioen geraamd, mits het herstel niet
tegenvalt. Dit herstel wordt ->p 74
millioen besomd. Het hei stel van 217
beschadigde of vernielde scholen en
kerken zal ongeveer vijf millioen ver
gen Daarbij komt nog een schade
aan de veestapel van 22,5 millioen en
een schade voor handel, bedrijfsleven
en banken, die op 115 millioen kan
worden gesteld.
Het geleden leed is niet in cijfers
uit te drukken, wel echter de hulp.
die middels het Rampenfonds, het
Rode Kruis en de overheid uit binnen-
en buitenland geboden werd.
Het buitenland
Het buitenland maakte ruim 39
millioen gulden aan geld naar Neder
land over en voor ruim 63 millioen
in giften In natura. Nederland en
overzeese rijksdelen brachten samen
ruim 94 millioen gulden aan geld en
ruim 15 millioen aan goederen bijeen.
Hierdoor werd het mogelijk de eerste
hulpverlening te financieren, voor 8
millioen gulden aan 29.500 gezinnen
textielpaKketten te verschaffen cn
515 houten woningen (voor 7 millioen
Ëildenin het rampgebied te bouwen.
iervan zijn ruim 3Ó0 reeds bewoond.
Uit de gaven aan het Rode Kruis
werden en worden voorts pakketten
f gereedschap voor de 'andbouw en
andbouwmachines tot een bedrag
van 7 millioen uitgereikt, wordt te
Zierikzee een ziekenhuis gebouwd
met 80 bedden, dat in 1956 klaar zal
zijn. terwyl verder nog «jrote bedra
gen worden besteed aan iet op 6 Oc
tober geopende Dunant-huis als va-
cantie-oord door geëvacueerden te
Driebergen, voor sociale jeugd-centi a
in Kruiningen en Heinenoord, voor de
inventarissen van 42 kleuterscholen
en tal van andere objecten.
jwRampenfonds egde onlangs in
jtet brcochuretje „Dank U" rekening
en verfantwoording af van de ruim
94 milli'oen gulden, die door bevriende
naties'Zweden ruim 2,50 oer hoofd
var; de bevolking) werden geschon
ken. Byna 11 millioen werd in de eer
ste drie weken uitgegeven aan di
recte hulpverlening, evacuatie en zak
geld voor vluchtelingen.
Voor schade door hulpverlening en
sociaal-cultureel herstel werd ruim
7,5 millioen afgezonderd. Reeds weid
meer dan 50 millioen van de daarvoor
beschikbare 80 millioen gulden aan
huisraadschade uitgekeerd. Voor uit
keringen jp lange termyn (weduwen,
wezen) is 13 millioen gereserveerd
en daarnaast nog bijna 2 nillioen
voor bijzondere noden. Het Rode
Kruis werd voor het verbruik van
rampschadedepots schadeloos gesteld
Tekenend
Dit Is hulp in cijfers, in millioenen
guldens. Het zyn koude en toch teke
nende cijfers voor de hulpvaardig
heid en gulhartigheid, waarmede
mensen in Azië, de beide Amerlka's
Afrika. Australië, Rusland en West-
Europa hun getroffen medemensen
wilden helpen.
In het eens verdronken land wonen,
werken en leven thans weer mensen
die alt eigen aanpak en .net hulp van
anderen aan de toekomst, hun toe
komst bouwen. Grauw is het slijk,
dood zijn de bomen en hongerden.
De arbeid eehter zal nieuw teven
brengen, huizen cn dorpen herbou
wen. boerderijen en bedrijfsgebouwen
door verrijzen of herstellen. Nieuwe
welvaart in de nondgebieden zal daar
door ontstaan. Zo gaat het leven ver
der. ondanks de doorstane ellende en
de geleden verliezen.
Om tenslotte een beeld geven
van het gebruikte materiaal diene,
dat In totaal zeventien millioen zand
zakken -yn gebruikt. In Zuid-Holland
en Zeeland alleen werd 17,3 millioen
kubieke meter zand verwerkt m 12
millioen kubieke meter klei, alsmede 1
een hoeveelheid van 503.50Ó kubieke
meter rijshout. Ongeveer een milliard
kilo stort- en zetsteen was voor be-
zinking en afkanting van de olm
480 kilometer beschadigde dijken
(incl. binnendijken) nodig.
Voor bekleding van dijken op Goe-
ree-Flakkee was 170.000 ton zand as
falt, 100 000 ton asfaltbeton en 30.000
ton gietasfalt nodig. Indien men deze
cijfers vergelijkt met de inhoud van
een woonhuis van gemiddeld 400 ku
bieke meter of met de lading van een
gewone vrachtauto van 5 ton, dan
kan men zich enigermate een indruk
vormen van de gigantische hoeveel
heden verwerkt materiaal, van de
daartoe Lanodigde vaar- en voertui
gen en machines alsook van de man
kracht om alles op zjjn plaats te krij
gen.
Deze cijfers geven uiteindelijk maar
een zwakke indruk van de schier on
menselijke arbeid, welke door water
staten, Ingenieurs, aannemers, trans
portwezen en arbeiders, kortom door
brein, mens en machine werd ver
richt in het achterliggende jaar!
HERSTEL FLINK AANGEPAKT.
Stavenisse dankbaar en tevreden
„In Stavenisse is algemene tevredenheid over de wijze, waarop het her
stel werd aangepakt", zo verzekert ons burgemeester L. A. Verburg van
deze zwaar getroffen gemeente op het eiland Tholen. „Er waren 120 wonin
gen totaal verwoest. Honderd zijn er thans in aanbouw en dertig al onder
de kap Ook over de uitkering Inzake de huisraadschade toont iedereen zich
voldaan".
De burgemeester van Sint Annaland, de heer J. van den Bos, laat al even
optimistische klanken horen. „Men is eigenlijk verbaasd over het vlotte
herstel hier. Maar \vy hebben er veel profijt van gehad, dat de aannemers
hier voor weg- en waterbouw, direct hun materiaal en manschappen kon
den Inzetten, hetgeen bevorderlijk was voor een goede gang van zaken"
Men kan de schade In geld uitge
drukt voor Stavenisse op negen ton
stellen, waarvan al 3'/è ton werd uit
betaald. Voor Sint Annaland zyn de
ze cijfers resp. 3 en 1 ton.
In Stavenisse had men 381 geval
len van totaal herstel, waarvan er
179 zyn afgewikkeld en in Sint Anna
land is dit resp. 311 en 176.
Uit Stavenisse valt voorts te mel
den, dat de wegen daar wel zijn open
gesteld, maar dat zij toch nog moeten
worden opgeknapt In Sint Annaland
waar men druk oezig ls geweest met
opknappen van de wegen, werden
1076 vierkantemeter met nieuwe klin
kers bestraat, 2602 m2 herbestraat,
1325 m2 aan keien gelegd, 656 tn2
aan nieuwe tegels en 222 m2 met
oude tegels weer ln orde gemaakt
Het enige, wat deze actieve ge
meentebesturen uiteraard zorg geeft,
in de financiële nasleep van al deze
herstelmaatregelen, maar dit Is een
probleem, dat men in zyn algemeen
heid dient te bezien.
Op 6 Februari reeds werd de eers
te slag op Tholen gewonnen. Zesdui
zend ha. méér dan de helft van het
eiland was ten prooi gevallen aan het
opdringende water. Men herinnert
zich dat van Poortvliet de victorie
begon. Met 3400 mar werd een gi
gantisch offensief ingezet Vóór 16
Februari was de situatie voor Tho
len gered. Op 20 Februari volgde de
aanval op het gat bij Sint Annaland
met 1200 man, ditmaal zonder mili
tairen De grote stroomgaten by Sta
venisse werden op 25 en 26 Febiuari
gedicht, waarbij men het geluk had
dat een felle Oostenwind een lage wa
terstand bracht, zodat de polderwe
gen plaatselijk drooe liepen Op 10
Maart werd het offensief tot een suc
cesvol einde gebracht met de Inzet
van duizend man op de dijk annex
Stavenissepolder
Het middelbaar technisch personeel
van Rijkswaterstaat, dat hier zijn
kunnen toonde, bleek de juiste stra-
"•gie gevolgd te hebben. Er werden
2 3 millioen zakken verwerkt, dat wil
dU3 zeggen voor 2 3 millioen gulden
Op li Maait waren de drjken dicht
en kon begonnen worden met het de-
Evacué's
Op 1 Februari 1954 zullen
4800 watersnood-evacué's uit
Zeeland nog niet in hun woon
plaats zyn teruggekeerd. Dat is
dan het restant van de 30 136
oersonen, die op 1 Maart 1953
als evacué's stonden ingeschre
ven.
Het grootste aantal vluchte
lingen was afkomstig van
Schouwen-Duiveland. namelijk
15.858, daarna volgden Noord
en Zuid-Beveland en Walche
ren met tezamen 9685. Tholen
en St. Philipsland met 4299 en
tenslotte Z.-Vlaanderen met
394 evacué's.
Op het ogenblik vertoeven
nog buiten nun woongemeen-
ten op Schouwen-Duiveland
3722 personen. Tholen en St.
Philipsland 196 N. en 3 -Beve
land en Walcheren 853 en
^eeuwsch-Vlaanderen 29 per-
firitleve herstel De bevolking van
Stavenisse kon later terug keren en
reeds in December verkreeg het
ei'ano welhaast weer het aanzien van
weleer met uitzondering dan natuur
lijk var de zwaar getroffen plaatsen
al* Stavenisse.
Vijftien km dijk was beschadigd
door het watergeweld, waarvan 10
km zwaar en 5 km lichter Van die
iü km zwaar beschadigde dijklicha
men werd 5 km praktisch vernieuwd
door een nieuw profiel. Daaronder
valt ean ook de dichting van de a< hi
stif.omgaten
Al mof al zal de redding van Thu-
len een 8.5 millioen kosten maar de
resultaten wettigen deze uitgaven ten
volle.
DE BOER PLOEGT VOORT
NOG VELE PROBLEMEN.
Nieuwe scholen en huizen en
een eigen waterleiding
Nog geen jaar na de ramp kon uit Kortgcne. centrum van Noord-Beve
land worden gemeld, dat de woningbouw weer volop in gang is. de nieuwe
scholen bijna gereed zyn, en aansluit! nlg van de waterleiding op de huizen,
opruiming van krotten en plannen tot dichting van de watergang, binnen
kort verwezenlijkt worden.
De drie watertanks in Kortgene, met een Inhoud van 8 a 10 m3 verdwij
nen dit voorjaar. Er komt een raadsvoorstel tot verplichte aansluiting van
de huizen op de nieuwe waterleiding Het doorbraakplan in de richting »an
de Torendijk zal een geheel nieuw aanzien aan Kortgcne schenken. De
grond is bestemd voor de bouw van 30 woningen, waarvan er reeds 22 aan
particulieren verkocht zyn.
genheid tot ontwikkeling te geven.
Van Februari tot November ls er
op Noord Beveland gezwoegd om net
dijkherstel gereed te krijgen. De kos
ten waren ruw geschat vier millioen.
Bekend is het voorbeeld van Colijns-
plaat, waar de bewoners van geen
wyken wisten. Hier gaf Noord-Bcve-
land in het bijzonder de strijd te zien
van de mens tegen het water, een lij
felijk gevecht van vastberaden man
nen tegen het wassende getij. Toen
de eerste chr. tisehe dagen voorbij
waren, werd het herstel van de dijken
overal tegelijk op het eiland aange
pakt, Eind November werd medege
deeld. dat in totaal 5146 meter dijk
was hersteld. Een dag of tien werd
er in het begin geïmproviseerd, om
dat er geen rjjswerkers waren Te
leurstellingen bleven toen niet uit.
Zinkstokken spoelden er uit. zand
zakken met klei hielden bet niet.
Vele zandzakken had men nodig,
alleen al in de Leenden Abraham-
Ook o andere punten in deze ge
meente verrijzen weldra nieuwe wo
ningen Van bijzonder belang ls het
plan tot groenvoorziening, waarvoor
de Ned. Heide Mij. een ontwerp
maakte. De school bij de kerk wordt
afgebroken, zodat de eeuwenoude
kerk dus geheel vrjj komt.
De onderwijsvoorziening wordt op
grootse wijze aangepakt. In de twee
de helft van Februari zal de 9-k'as
sige school voor lager en ULO-onder.
wijs gereed zijn met een apart lokaal
voor de handenarbeid en een gymnas
tieklokaal. dat aan de modernste
eisen voldoet.
Veel dank is men ook hier ver
schuldigd aan de adoptiegemeenten.
Een bibliotheek met een 1300 boexen
is in gebruik genomen om de inwo
ners de nodige ontspanning en gele-
Van Dijkherstel naar Landbouwherstel
EVEN BUITEN KERKWERVE staat een boer bij de resten van zyn
vernield huis. Zyn oog gaat over de troosteloze, bruin-grauwe vlakte: het
land, dat het zyne is. Eens vruchtbare grond, waaruit elke zomer opnieuw
de sterke korenaren opschoten om de mens brood te verschaffen nu be
dekt met modder en zand. En duizenden stinkende mosselen. Daarboven
krijsende meeuwen, die in die slik-woestenij altyd nog wel een visje vinden,
ilat door het water werd achtergelaten.
Maar naast de ruïne van de boerderij staat de schuur, die er toevallig
wat beter afkwam. Dié heeft de boer alweer opgeknapt en hy heeft er
zijn werktuigen, schoongemaakt en hersteld, fn opgeborgen. Want straks
moet hij ze weer gebruiken De boer ploegt immers voort..—.
Schouwen-Duiveland is. één jaar na de ramp, gekomen van de periode
van het Dykherstel in die van het Landbouwherstel.—
Bewondering heeft men allerwege
moét men hebben voor het-
freen Dykherstel in het achter ons
iggende jaar heeft gepresteerd. In
de eerste plaats op Schouwen-Dui
veland. De operaties „Levensstrijd"
en „Wanhoop", de sluiting van de
dijkgaten by Flaauwers. Schel ohoek,
OuwerkerkNoem ze maar op.
Tienlallen millioenen hebben ze ge
kost. Maar wat vooral bewondering
afdwingt is de taaie volharding en
de verbeten wil om door te zetten,
waarmede de mannen van Dijkher
stel, van hoog tot laag, dit werk
hebben volbracht en er in zijn ge
slaagd ook het laatste gat dicht te
krijgen vóór de stormen ean nieuwe
ramp konden veroorzaken.
Het eiland is droog. Dykherstel
heeft zijn belangrijkste taak vol
bracht. Het woord is aan Landbouw
herstel
Zal de taak van Landbouwherstel
een lichtere worden dan die van de
dykendichters?
Het ziet er helaas niet naar
uit. Zover het oog reikt, een bruine
moddervlakte. Van de duinen tot
Bruinisse en van Zierikzee tot de
polder van Zonnemaire en Drei-
schor, die gespaard bleven.
Grond, waarvan de structuur gron
dig bedorven is. Die men na de be
werking met gips heel voorzichtig
tAet de eg moet open „krabben" om
er het eerste gewas op te zaaien
Wat gerst en wat gras. al naar ge
lang het zoutcilfer zal toelaten En
dan zal de natuur de mens moeten
helpen De wortels van dat eerste
gewas zullen de grond verder moeten
openen en doorlaatbaar maken en
zo zal, heel langzaam, de structuur
Vernieuwde zeewering op Cadzand.
(Foto P.Z.U.)
ivan de bodem zich kunnen herstel
len.
Maar kyk dan ook eens bö Ou-
•werkerk en achter de Schelphoek,
waar een dikke zandlaag het land
bedekt. Soms „maar" een halve me
ter dik, maar vaak genoeg ook an
derhalf tot twee meter. 300 ha alle«n
rond Ouwerkerk, waar dua naar
schatting 3 millioen kubieke meter
zand weggehaald moet worden Re
ken, dat dit een gulden of drie
per kubieke meter gaat kosten. Hoe
zullen ze ooit
Ik weet het niet. zegt burge
meester Romeijn, maar het zal toch
moeten gebeuren.
Waar men met al dat «and naar
toe moet? Och, we hebben op het
eiland nog zoveel te herstellen en
bij te werken. Aan de wegen en de
dijken. En de kreken, die gedicht
moeten worden.
Landbouwherstel staat voor nog
veel meer problemen, waarvan we
hier alleen nog maar dat van de her
verkaveling en sanering (naar be-
dryfsgrootte) willen noemen Ze zijn
nodig om een economisch sterker
eiland te herwinnen, maar wat er
allemaal aan vast zit, heeft de .er
varing elders, ook in Zeeland, wel
geloerd!
Herstellen en bouwen.
Nieuwbouw herstel woning
problemen. Allemaal vraagstukken
waarvoor men zich op Schouwen-
Duiveland geplaatst ziet. Kijk in Zie
rikzee en zie eens rond in de dor
pen. In Kerkwerve. waar de verwoes
tingen aangrypend en beangstigend
zijn, en tóch reeds de eerste gezin
nen zjjn teruggekeerd om te probe
ren van hetgeen er overbleef weeT
iets bewoonbaars te maken. In Nieu-
werkerk, waar de bevolking al een
stapje verder is, maar waar ze de
moeliykheden nu ook aan den lijve
ondervinden.
Herstellen als het huis voor
minder dan 75 procent vernield is
Tenminste als net geen „krotwo
ning" was.
Daar staat er zo één, wijst burge
meester Van Eeten. Zestig of vijf
en-zestig procent geloof ik. Kijk
maar het dak is nog intact Het
staat als op paleD boven de trooste
loze resten van ingestorte muren
Herstellen! Begin er maar eens aan
En dan de zekerheid te hebben,
dat in „gespaard gebleven" muren
de gevolgen van het zoute water
over enige tientallen laren nog
merkbaar ztjn.
Nieuwe woningen bouwen. Ook
dat is een nrohleem. waarby men
(Vervolg op pagina 8).
polder 300 000. Maai het ogenblik
Kwam. dat le wlnzuiger de bakken
vulde e-eens in een kreek, dat bet
zand van de bakken naar de perszui
ger ging tot in de buurt van het dijk-
gat en 'at daarna het zand werd in
gespoten, tot er voldoende was Een
geluk was het. dal men de klei in de
onmiddellijke omgeving of althans
niet a! te vei af. ter beschikking had.
Dat de kosten niet gering kon len
zyn. blijkt bijv. uit de kosten na ont-
gravin». vervoer cn verwerking i-an
1 m3 klei uit de schorren, n l. 12 A
13. Opvallend was overigens, dat
de schorren een natuurlijke bescher
ming bieden teren de golfslag. Daar
waar de oude kreken waren, zijn de
dijken doorgebroken Hoe ver de vei
ligheid gaat. zal Je tHd moeten leren.
Maar het waarsehuwine vsteem van
de Rykswaterstaat werkt.
Vele problemen
Natuurlijk kent Noord-Beveland
nog tal van problemen In dit doraao
van de Zeeuwse landuouw, zoals wel
eens werd gezegd werd sinds 1920 met
anders gedaan dan verbeter ngen
aanbrengen De waarde van de land
bouwwetenschap wordt et hoog aan
geslagen. De wem.en blijven vele:
meer koelhuizen voor poutaardappe-
lcn en consoumpt u-aardappelen. Het
coöperatieve buitenluchlkoelhuis te
Kamperland gaai zyn capaciteit met
1000 ton uitbreiden. In Kortgene war
den de mogcPikheden onderzocht, ter
wyl in Wissekerke en Coiijnsplaat
eveneens pogingen worden gedaan
om tot koelhuisoouw te komen. Het
gemiddelde aardappelareaal bedraagt
i200 ha op Noord-Beveland. Gewezen
kan voorts worden op de proeven op
het gebied van de landbouw en de
veeteelt. Gelukkig trad er geen
grondverlies op. tenvyi Noord-Beve
land toch 230Ó van de 7000 ha cul
tuurgrond geïnundeerd zag. De ver
wachtingen zrin goed ook a! zal het
volledige herstel van de gronden nog
wel enkele jaren vergen.
Een ander probleem, dat op Noord-
Bcveland de emoederen bezig houdt,
is de samenvoeging van zes en twin
tig polders to* één waterschap De
60 A 70 km zee-vering verslindt jaar-
lyks kapitalen. Maar dit probleem is
nog in studie, omdat van de 26 Noord-
Bevelandse polders er 6, met een
totale onpcrvlak:* van ongeveer 1130
ha, calamiteus zijn.
Een opneming van deze polders zon
der meer ln het nieuwe waterschap
zou verzwaring van het dijkgeschut
voor de overige polders betekenen.
Geen oogst in 1953
In Zeeland werd door de overstro
ming eeen oogst 1953 verkregen
van 11425 ha. bouwland. 3.469 ha.
grasland en 828 ha. boomgaard- en
tuingrond.
