Hel dijkherstel op Noord-Beveland
kostte circa f 4 millioen
Samenvoeging Noordbevelandse
polders tot waterschap
Door samenwerking van velen
voortreffelijke arbeid geleverd
N00RD-BEVELANDSE LANDBOUW
MOET ACTIEF BLIJVEN
KIJKJE IN EEN RAMP-DEPOT
VRIJDAG 15 JANUARI 1954
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
S
Noord-Beveland, somber en in zichzelf gekeerd, liet lijdzaam de Ja-
nuari-storm over zich komen. Grauw als het zeewater, dat in driftige
golving op de kust aanrukte, scheen ons het landschap. Hoe diep wa
ren hier de wonden geslagen. In die rampnacht werden de dijken eerst
langzaam ondermijnd en daarna steeg het water en het vrat zich in de
dijken tot het tenslotte in zijn niets ontziende roofzucht dóórsloeg. Het
gulpte begerig over de dijkrand, de kruin wegschuivend en elders soms
ook de dijk over een lengte van meters wegslaand.
Maar dit was niet kenmerkend voor de watervloed, die grote deler
van dit eiland overweldigde. Kenmerkend was vooral de verraderlijk!
en haast geniepige wijze, waarop hier dit afschuwelijke geschiedde.
Staande op de zware betonnen blokken van de herstelde dijk van de
Onrust-polder, was de vergelijking tussen dit technisch volmaakte-
stuk dijkwerk, massief, log en onneembaar, met de duinenrij obsede
rend.
Hoe zwak en onbeschermd leken die duinen. Het zand, dat de Oosten
wind had meegevoerd, vormde een laag op het beton van de welhaast
nieuwe dijk.
De harde, gierende wind bracht
ons tot de werkelijkheid terug. „Ja,
die Onrustpolder is de onrust van de
waterstaatsambtenaar", zeide ie
mand. Maar ook deze voorstelling
bleek scheef.
Want die duinenrij is in werkelijk
heid ook een dijk. En die onrust week
toen het herstelde profiel gereed was,
met zijn zware Finse palen en beton
nen blokken en zijn brede rietmat het
lopen zo vergemakkelijkte. Over een
afstand van 466 meter heerst nu dit
pronkstuk van net technische kunnen
van Rijkswaterstaat.
KOSTEN: 4 MILLIOEN*
Van Februari tot November is er
gezwoegd en geploeterd om het dnk-
herstel gereed te krijgen. De kosten
waren ruw geschal vier millioen.
Doch wie de toestand aanschouwde
in de eerste dagen van Februari, ver
wondert dit niet.
In de Leendert Abrahampolder was
een stroomgat, breed 30 meter
en diep drie meter, zodat de
gehele polder onder water liep, al
behoefde Kats dan niet ontruimd te
worden. De Oud Noord Beveland-pol
der werd ernstig bedreigd, maar ge
lukkig hield de binnendijk het.
De Jonkvrouw Anna-polder was
ondergelopen. Van de Adriaanspol-
der was de buitendijk weg, afgescho
ven over de gehele lengte. Kortgene
stond onder water. In de Willem
Adriaan-polder nam het overstortend
water de bovenkant mee van de dijk.
Tragisch en rampzalig waren de
gevolgen voor Kortgene. Onder wa
ter stonden de Oud Kortgene,J_"
Frederiks polder, Geersdijk
Willem polder, Oost en
>older,
polder en
iVest pol
der. In* de Önrustpolder brak het
water door; de Anna Friso pol
der was geïnundeerd, in de Thoorn-
polder waren kleine doorbraken.
Het gebied rond Wissekerke
werd bedreigd. In de Zandhoek, de
Nieuw Noord Beveland-polder en in
het gebied van Colrjnsplaat, overal
loerde het water en zocht het zich
nieuwe mogelijkheden.
Maar de mannen van Colrjnsplaat
wisten van geen wijken. Hier gaf
Noord Beveland in net bijzonder de
strijd te zien van de mens tegen het
water, een lijfelijk gevecht van vast
beraden mannen tegen het wassende
getij.
En de redding kwam toen de los
g" 'igen schepen een schokbreker
iden.
OVERAL TEGELIJK
Ook hier heeft de bevolking van
het eiland zelf onder leiding van drie
waterschapsambtenaren de spits af
gebeten. Toen het grote offensief tot
dichting en herstel van de dijken la
ter onder Rijkswaterstaat ter hand
werd genomen, was de eerste ronde
van het gevecht voorbij. In die chao
tische toestand werd gegrepen naar
wat de hand te vinden vermocht.
Eerst later is het offensief overal
tegelijk op het eiland op de be
proefde wijze ingezet.
Maar de opgave viel daarom even
min te onderschatten. Na de verga
dering in Kortgene, waarin de vorn
van samenwerking met Rükswate'
staat bepaald werd, is er ook door
bevolking niet minder hard gewerl.
De machtige brokken beton, waai
mede de dijk bekleed is.
(Foto P.Z.C.
zij het nu gesterkt door hulptroepen
van buiten af en materiaal, dat de
zekerheid van de overwinning gaf.
In totaal werd 5146 meter dijk her
steld, zo kon Rijkswaterstaat eind
November berichten. Onrustpolder
466, Leendert Abrahamspolder 80,
Jonkvrouwe Anna nolder 2000, Adri-
aan polder 1400, Willem Adriaan pol
der 1200.
Een dag of tien lang werd er ge-
imoroviseerd omdat er geen rijswer-
kers waren. Natuurlijk waren de te
leurstellingen ontelbare. Zinkstuk-
ken spoelden er uit. zandzakken met
klei er om hielden niet. Vele zand
zakken waren nodig, alleen al in de
Leendert Abraham polder 300.000.
Het offensief ging echter voort en het
ogenblik kwam, dat de winzuiger de
bakken vulde ergens in een kreek,
dat het zand van de bakken naar de
perszuiger ging tot in de buurt van
het dijkgat en dat daarna het zand
werd ingespoten tot er voldoende was.
Een geluk was het, dat men de klei
in de onmiddellijke omgeving of al
thans niet al te ver af, ter beschik
king had.
Het zwaarste karwei vormde de
dichting in de Leendert Abraham pol
der. De klei werd gehaald in de Al te
Klein polder en tenslotte kon op 20
Februari geconstateerd worden, dat
het water niet meer in of uit kon.
De Jonkvrouwe Annapolder werd (in
het klein) op dezelfde wijze beveiligd
als in de Schelphoek echter zon
der beton-elementen. Op 8 Maart
werd hier de ringkade achter het
stroomgat gesloten met laag water.
Van af 20 Maart ging het met
„volle kracht vooruit". Drie honderd
man waren ingeschakeld. Klei uit de
schorren was welkom materiaal. Het
Soelekerke-schor leverde het aandeel
voor de Onrust- en de Thoorn-polder.
Toen al bleek, dat de kosten niet
gering waren. Een m3 klei uit de
schorren kost na ontgraving, ver
voer en verwerking 12 a 13.
VEEL MATERIAAL
Vijftien draglines, vijf zandzuigers,
17 elevator-bakken, 12 sleepboten,
22 vrachtauto's, 12 km. aan spoor
lijn werden benut voor het herstel.
Opvallend was dat de schorren
een natuurlijke bescherming bieden
tegen de golfslag. Daar waar de oude
De kantelende
deur
Het water dreef hen in hun
huis aan de Torendijk bij
Kortgene omhoog naar dt
zolder in die rampnacht. Nog
hoger moesten z\j. Door hel
dakvenster op het dak. In de
kolkende vloed dreef een deur
en het meisje gehoorzaamde
haar vaderdie haar zeide, de
deur als een vlot te gebruiken
Maar nauwelijks had ze dit red
middel bereikt of de deur kan
telde. Instinctief sloeg ze haar
armen uit en zwom naar de vei
ligheid van de dijk, die het was
sende water weerstond.
Later, toen de herinnering
weer wat verflauwde het
gezin werd gelukkig in zyn ge
heel gered was dit meisje de
mannen van de Rijkswaterstaat
behulpzaam. Zij zorgde voor
thee en deed de eenvoudige
werkzaamheden in de keet om
er toch een schijn van huiselijk
heid aan te géven. Maar haar
ogen rustten tijdens het werk
vaak op de grafieken van de
waterstand, zoals die in iedere
keet van Rijkswaterstaat te
vinden is. En in haar klom de
angstnaarmate de dagen ver
streken en het giertij naderde.
Toen ze ziek xverd, een
griepaanval, in ffite niet te ern
stig toon de angst het. Dc
grafiek werd haar een teken
een teken aan de wand.
Dit meisje zal niet meer mo
gen werken in de keet van
de Rijkswaterstaat. Ook niet
meer als ze nog eens terugkomt
op het eiland, dat ze nu ver-
'aten moet om haar te bevrijden
van die vrees en angst.
Een eenvoudig voorval maai
tekenend voor wat er bij velen
gebleven is. Nd de eerste Fe
bruari 1953.
-0r
S&sJ&ÉiL
Herstelde zeedijken beschermen
Noord-Beveland thans tegen het ge
wéld van het water. De foto toont een
zware wering van betonblokken.
(Foto P.Z.C.)
PIJLER VAN 0E WELVAART
Niet op de lauweren rusten
Noord-Beveland, het. dorado van de Zeeuwse landbouw, pleegt men wel
eens te zeggne. Vruchtbare grond, fraaie, goed verkavelde akkerbouwbe
drijven met een gemiddelde bedryfsgrootte van 30 a 40 ha. maken het tol
een prachtig landbouwgebied. Geen enkele Noord-Bevelander zal dit ont
kennen, „doch het is ons niet allemaal in de schoot geworpen", zo drukte
de Z.LAI.-kringvoorzitter, de heer G. M. F. Bom, zich tegenover ons uit-.
Ook hier liet de verkaveling soms veel te wensen over, doch sinds onge
veer 1920 hebben de boeren hier veel al in eigen beheer, niet anders ge
daan dan verbeteringen aanbrengen. „Er is een kapitaal onder de grond
gewerkt", waarvan men nu de vruchten plukt.
kreken waren, zjjn de dijken doorge
broken.
De oude. beschadigde dijk werd
opengebroken en de klei werd ge
bruikt voor de perskade, tevens nood-
kade. Op het zand kwam een laag
klei van een meter. Van de dijksloót
gezien geeft het profiel van de her
stelde dijk bij een stand van 1.10+
tot de top van 6.20+ een stijging
van 1:2; van het schor bij een stand
van 1.80+, tot 2.50+ een stijging van
1:5, tot 4.50+ een stijging van 1:4 en
tot 6.20+ een stijging van 1:3.
Zo werd ook hier in samenwerking
van Rijkswaterstaat, bevolking en de
betrokken provinciale, gemeentelijk
e.n polderbesturen een voortreffelijk
stukje werk geleverd, dat Noord Be
veland opnieuw een gordel van vei
ligheid geeft.
Hoe ver die. veiligheid gaat? „De
tjjd zal het leren" dat is een nuchter
woord van een waterschapsambte
naar, wiens taak het is, de dijken te
bewaken en de bevolking te waar
schuwen in geval'van naderend ge
vaar. En dit is zeker niet een vage
geruststelling: het waarschuwings
systeem van Rijkswaterstaat werkt.
Dag en nacht is men paraat gewa
pend met de ervaring van een ramp,
die niemand zó had kunnen voorzien.
Ja, er is voor gewerkt op Noord-
Beveland. En nóg! In 1947 zgn de
eerste combines gekomen en in de
oogsttijd ronken er thans reeds een
vijftigtal over de Noord-Bevelandse
landerijen. De waarde van de land
bouwwetenschap wordt er hoog aan
geslagen, zodat men andere gebieden
wel eens ver vooruit is. Het is pret
tig te constateren, dat zich bij deze
ontwikkeling geen zelfvoldaanheid
van de Noord-Bevelandse boeren
heeft meester gemaakt. Mon wil nog
graag leren en erkent ook ten volle
dat men op soramig terrein achter
aan komt bij andere streken van ons
<and. Zo houdt op het ogenblik het
verlangen naar meer koelhuizen
De haven van Kortgene is een tij
haven. Bij eb rusten de schepen op
een bed van modder.
(Foto P.Z.C.)
voor pootaardappelen en consumptie
aardappelen de gemoederen op het
eiland bezig. Het coöperatieve bui
tenlucht-koelhuis te Kamperland
gaat zijn capaciteit met 1000 ton uit
breiden. Ook in Kortgene worden de
mogelijkheden onderzocht, terwfll in
Wissekerke en Colijnsplaat eveneens
pogingen worden gedaan om tot
koeihuisbouw te komen Verschil
lende particulieren zijn reeds bezig
dergelijke koelgelegenheden in hun
bestaande schuren te bouwen. Het
femiddelde aardappelareaa] op N.-
;eveland bedraagt 1200 h.a., zodat
men het alleszins wenselijk acht ook
op dit gebied met d< tijd mee te
gaan.
Als een ander voorbeeld van acti
viteit kan worden genoemd, dat op
een 15-tal bedrijven thans proeven
worden genomen met het strooien
van mengsels met 7 sporenelemen
ten. Tientallen jaren heeft men de
bodem slechts met fosforzuur. kaÜ
en stikstof bemest. De Kunstmest-
fabriek Vlaardingen stelde een
mengsel van 7 sporenelementen sa
men, dat blijkens ervaringen elders,
tot minder vergelingsziekte in de
bieten zou leiden en bij toediening
op het weiland een hogere melk-
gift van de koeien zou geven. Mis
schien is ook het lage suikergehal
te van de bieten in de laatste jaren
er mee op te voeren. Wetenschappe
lijk is het nog niet volkomen uitge
dokterd. doch Noord-Beveland wil
aan 't onderzoek in de practijk mee
helpen. „Want actief moeten we blij
ven". zegt de heer Bom.
Het gesprek over de Noord-Be
velandse landbouw komt vanzelf
sprekend ook op de ramp. Van de
7000 h.a. cultuurgrond werd immers
niet minder dan 2300 h.a. geïnun
deerd.'
Gelukkig is er geen grondverlie3
en door egalisatie is op enkele plaat
sen dc situatie eerder beter dan
slechter geworden. Het ingezaaide
gerstgewas is echter over het alge
meen slecht geweest, terwijl de
stand van de wintertarwe uitzon
deringen Jaargelaten thans over
het algemeen ook matig is. Dank zrj
de droogte en de gipsgift is de hui
dige structuur van de bouwvoor be
hoorlijk. Bij de komende voorjaars-
inzaai verwacht men nogal wat ro-
mertarwe en op de beste percelen
misschien wat suikerbieten
Intussen neemt men aan dat met
het volledig herstel van de gronden
nog wel enkele jaren gemoeid zul
len zijn.
EEN MOEILIJK PROBLEEM
In studie bij Gedeputeerde Staten
samenvoeging van de zes en twintig polders tot één Waterschap. Dit is
een der verlangens op Noord-Beveland. waar de 60 a 70 km. zeewering
rlijks kapitalen verslindt. Of deze wens spoedig realiteit zal worden?
,j vroegen het de dijkgraaf van de Oud en Nieuw Noord-Beveland polder,
heer M. W. van Arenthals. Men hoopt 't vurig, doch onderschat daar
bij niet de grote moeilijkheden waarvoor Ged. Staten worden geplaatst,
doordat 6 van de 26 polders op dit eiland ealamiteus zijn.
Zoals bekend, kwamen vlak na de
ramp de Noord-Bevelandse polder
en gemeentebesturen, op initiatief
van de niet-overstroomde Oud en
Nieuw Noord-Bevelandpolder, bijeen,
om te beraadslagen over de toe
komst. Onder de mdruk van de
ramp. welke een deel van het eiland
trof, kwam men toen tot de conclu
sie, dat samenvoeging tot één wa
terschap de. oplossing zou zijn om
zij het met financiële steun van
Rijk en provincie de waterkering
in zodanige toestand te brengen, dat
zij tegen eventuele stormvloeden
weerstand zou kunnen bieden. Op 19
Februari deed men daarom een ver
zoek aan Ged. Staten, het in deze
richting te willen leiden.
Vaak hebben ingelanden van de
polders zich sedertdien afgevraagd,
hoe de zaken thans staan. Men zou
het idee graag zo spoedig mogelijk
verwezenlijkt willen zien. Temeer
daar ook het gevaar niet denkbeel
dig is, dat naarmate men verder van
de ramp verwijderd geraakt, de be
reidheid tot samenvoeging minder
wordt bij sommigen, die zich weer
veilig voelen achter de herstelde
dijken.
Ged. Staten liebben echter in No
vember j.l. doen weten, dat de sa
menvoeging van polders in Zeeland
een onderwerp van studie vormt. En
dat het geen gemakkelijk onderwerp
is. stipte het college in dit schrijven
ook reeds aan, door te wijzen op de
bezwaren van de aanwezigheid van
calamiteuze polders. Immers van de
26 Noord-Bevelandse polders, zijn
er 6, met een totale oppervlakte van
plm. 1130 h.a., ealamiteus. Opname
van deze polders zonder meer in het
nieuw te vormen waterschap, zou
verzwaring van het dijkgcschót voor
de overige polders kunnen betekenen
Wat dit zeggen wil, kan een enkel
voorbeeld van de Leendert Abra
hampolder leren. Aan deze polder
van slechts 112 h.a., werd sinds de
calamiteusverklaring in 1883—1884
door Rijk en provincie bijna f 3 mil
lioen bijgedragen. Daarbij nog met
eens gerekend de kosten van herstel
van het in de dijk geslagen stroom
gat van Februari 1953.
Voor de calamiteuze polders zal
dus nog een oplossing met het Rijk
gevonden moeten worden.
Ged. Staten denken voorshands
nog aan de mogelijkheid, zohls dit
op Tholen is geschied. De calami
teuze Suzannapolder werd daar al
leen voor het binnenbeheer bij het
waterschap Sint Annaland gevoegd
Grootste zorgen
Met een dergelijke oplossing zou
men echter op Noord-Beveland niet
veel opschieten, zo meende onze
zegsman. De zorgen voor de water
kering zijn juist het grootst. En dat
ook de binnenpolders hierbij beiang
hebben, heeft de Februari-ramp wel
rezen, toen bepaalde zeewerende
polders nlèt en enkele binnenpolders
juist wèl overstroomden.
In ieder gevaj wacht men op N.-
Beveland thans met grote belang
stelling af. De zaak is in studie en
men is overtuigd, dat er serieus met
het verzoek rekening wordt gehou
den. Er zal zeker wel iets uit de bns
bomen, of het nu eer volledig wa
terschap, dan wel alleen een water-
kerend waterschap, met behoud van
zelfstandigheid van de polders t.a.v.
het binnenbeheer, zal zijn. Zoals de
situatie thans is, kan het moeilijk
langer.
Deze laatste opmerking geldt ei
genlijk ook voor het binnenbeheer.
waar men met het grote probleem
Perkoenhamers. manillatouw. Walcherse palen, een slegger, waadpakken,
licht pistolen, petroleum stornilantarcns. reservcglazcn en reservekousjes,
radio, walkie talkies, auto's, rattenkruid. 50.900 zandzakken.
En dit alles ter waarde van een halve ton. Waar deze verzameling te
vinden is?
In het hoofddepöt van de Rijkswaterstaat op Noord Beveland. Behalve
dit hoofddepöt zijn er nog 3 kleine depóts en 7 d'gkdepots.
Het geheel maakt deel uit van de j Het is duidelijk, waarvoor de ver-
daadwerkelijke paraatheid van de lichting dient, waartoe de waadpak-
Rijkswaterstaat. Men zal deze de- ken gebruikt worden en waarom er
-~>ts vinden op alle punten, waai de een slegger houten hamer)spijker-
'iilffin Hit trpfalct an t t.inM ttnn
bescherming van de c
van het wegenonderhoud zit. De
Oud en Nieuw Noord-Bevelandpol
der had bijvoorbeeld een vijfjaren
plan opgemaakt voor verbetering
van de wegen. Dit zou echter
f 300.000 kosten, terwijl de polder-
lasten toch reeds plm. f 72.50
meer dan van enkele calamiteuze
polders bedragen. Er is dit jaar
voor de wegen een uitkering van
het Rijk aan de polders en water-
schaopen gedaan, joch ten enenmale
nog onvoldoende. Het wegenpro
bleem is hiermee niet opgelost.
Keulen en Aken zijn echter niet
op één dag gebouwd. De Noord-Be
velanders zullen reeds een eind op
de goede weg zijn, wanneer eerst
hun verzoek om éen waterschap, met
daarbij een aannemelijke oplossing
voor de calamiteuze polders, zal
kunnen worden ingewilligd.
ecu srcsgci i uuuie
iken dit vereist, en tuinlatten zijn.
De oliejassen en de Zuid-Westers
komen altijd van pas In dit klimaat
van regen en wind. Dat de verbin
dingsdienst en de bewakingsorganen
behoefte hebben aan goed materiaal,
werd bewezen in de tijd né de ramp.
Maar waartoe het rattenkruit dien
de is voor de leek toch wel een raad
sel. De verklaring is nogal eenvou
dig: om te voorkomen, dat het onge
dierte de zandzakken ongeschikt
maakt.
Ook moet gelet worden op broei in
de zakken, hetgeen wel duidelijk ge
demonstreerd werd deze week toen
een keet in Ellewoutsdijk afbrandde,
omdat er broei in die zakken was,
hetgeen niet tijdig werd opgemerkt.
Om duizend en een dingen moet de
Rijkswaterstaat denken en de vele
uiteenlopende zaken van zo'n rampen
depót geven nog weer eens aan. hoe
ook hier voorzorg en voorzichtigheid
de beste raadgevers zijn.
