Woestijnen van verveling met enkele rijke oasen ia»*»: Tweehonderd beeldhouwwerken in Park Sonsbeek te Arnhem r v_ SERIEFILMS ZIJN AL BIJNA VEERTIG JAAR POPULAIR Haagsche Comedie met een sprankelende zomerzotheid 6 PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT MAANDAG 11 AUGUSTUS 1952 LETTERKUNDIGE KRONIEK Het experimentele proza van Bert Schierbeek ELKE TIJD HEEFT ZIJN EIGEN stijl in kunst in literatuur. Dat geldt wel in sterke mat» voor de huidige tyd waarin alle eeuwenoude waarden tijdelijk of voorgoed ontkracht worden. De moderne kunstenaar kan, wil hy zich adequaat uitdrukken, moefiyk een kunststijl hanteren die by een volkomen voorbije levensperiode behoort. Het moeilykste van al valt voor hem wel de al te zeer op uiterlijke gelykenis en technische volmaaktheid gerichte stijlen te accepteren, die sedert de Renaissance opgeld deden, en daarom wordt r ook allrwgen naar niuwe uitdrukkingsmogelijkheden ge. zocht. Ook de romankunst, hoe jong nog, waarvan het gebied onmetelijk scheen, heeft met die moeilijkheden te kampen: de „gewone" terreinen lijken afgegraasd en uitgeput. Het simpele verhaal en de litteratuur om der literatuur wille, het is niets voor onze chaotische tijd, die vraagt kunstenaars die de noden van het heden uitbeelden; die zich in dienst stellen van het hedendaagse leven met zijn ontwrichte toestanden, zijn schrille en rauwe kleuren, zijn cha os, gebroken dromen en blinde toe komst. En als hun levende woord on welluidend is, lelijk zelfs als een schreeuw in nood, dan is het ons vaak toch meer waard dan de gelikte taal van een „poseur" die, ver van de dreigende realiteit van het woe lende en vernielende leven en het tijdsgebeuren, zich afsluit in zijn ivoren toren om daar te dromen van een voorbije romantiek. Men vraagt zelfs niet meer om een „styl" als er maar wat te zeggen valt dat de moeite waard is, en de taal heeft zich vrijgemaakt, neen, losgewroch- ten van zijn gewone, versleten klank, de naam kwam vrij te staan van het voorwerp, zoals in de schilder kunst de keiur zich volkomen be- vrydde van de voorstelling. INTERNATIONAAL VERSCHIJNSEL Het verschijnsel heeft zich voorge daan in de prozakunst van alle „lei dende" literaturen, vooral de Franse, Engelse en Amerikaanse; de boeken van James Joyce zijn in dit opzicht weer al klassieken geworden. Tot voor kort vonden al die stromingen, waarvan het surrealisme en het da daïsme wel de voornaamste waren, nog weinig weerklank in onze eigen literatuur; het bleef meestal by een zgn. „monologue intérieur" als meer of minder belangrijk onderdeel van een overigens „gewone" roman. Bert Schierbeek is de eerste Neder landse prozaschrijver, die in dit op zicht met de hier heersende traditie gebroken heeft in zijn twee jongste weerken: „Het Boek Ik" en „De Andere Namen" romans die de Onvoorbereide lezer zullen verbijste ren omdat ten onzent nog niemand zo consequent dit uitdrukkingsmid del koos om zijn reacties op het hui dige tijdsgebeuren weer te geven. De lezer die zijn neus ook wel eens in de boeken van buitenlandse moderne schrijvers gestoken heeft zal in Schierbeeks Werk talrijke reminis centies aan andere auteurs aantref fen. Wanneer we nu allereerst de vol doening hebben uitgesproken over het feit, dat het mogelyk bleek dergeiy- ke boeken in onze taal t.8 doen ver schijnen; daj, een uitgever de risico's aandurfde in een taalgebied, zo klein als het onze, (en hoe prettig is bv. .,De Andere Namen" verzorgd, ai- leen reeds het bladeren in dit in rood en zwart en allerlei lettertypen ge drukte werk is een genot het geeft de voldoening dat ook dit Ln óns land, tóch ondanks alles nog een bastion van cultuur, k&n wanneer we dit alles hebben gereali seerd, zelfs dat beide boeken het al tol, een twee.de druk brachten, dan dienen we ons niettemin ook te be zinnen op de werkeiyke .vaarde van deze werken. GEEN BEVREDIGENDE KUNSTWERKEN Dit initiatief, hoe lovenswaard ook, heeft geleid tot bevredigende kunst werken Die vraag moet voor Schierbeeks proza tot nu toe ont kennend beantwoord worden het is te ongelijk van kwaliteit. Er staan prachtige passages in, uiter mate boeiende, schokkende, schrij nende gedeelten vol poëtische en evo- tieve kracht, waar Schierbeek alle buitenlandse invloeden die hy onder ging heeft verwerkt en vergeten om zyn diepste gevoelens volkomen ade quaat uit te drukken ln een oor spronkelijke vorm. Maar vaak is het werk niet vry te spreken van een zekere pose, d.w.z. dat de auteur een rol is gaan spelen en waarheid en eerlijkheid, die men toch van een ge slaagd kunstwerk mag verwachten, naar het tweede plan zyn gedrongen. Ook is Schierbeek van tijd tot tijd flauw: de woordassociaties en ge- dachtencombinaties waarop hij som mige thema's bouwt, liggen wel eens beneden het intelligentiepeil, dat men van een goed schrijver venvacht, Tenslotte heerst er in dit werk (voor al in Het Boek Ik) een rhetoriek, die de lectuur soms tot een kwelling maakt. De hijgende, voortdryvende, soms haast hysterische stijl deelt aan de lezer hetzelfde gevoel van ademnood mee, dat een te zeer door zijn woorden meegevoerde dominé soms kan opwekken; zodra men de rhetorica en de opgeheven vinger voelt, is er altyd iets misDaar- Drank als prijs voor een gedicht Het Amsterdams Drankweer Comi té heeft bij de Amsterdamse Vrou welijke Studenten Vereniging gepro testeerd tegen de door deze vereni ging uitgeloofde pry's van een assor timent wijnen en spiritualiën voor het beste gedicht, dat tot onderwerp moet hebben „Een vrouw" en de A.V. S.V. gevraagd alsnog op haar beslis sing terug te komen en een andere beloning vast te stellen. De A.V.S.V. heeft hierop geantwoord, dat zij geen mogelijkheid meer zag. Ze had dit gaarne gedaan, doch alle papie ren waren reeds verzonden en de tijd was te kort om de beloning te wijzi gen. door HANS WARREN J mee is geenszins bedoeld dat Bert Schierbeek een auteur-van-niks is, integendeel, hy heeft zich door deze boeken geklasseerd als een van onze opmerkiijkste jonge prozaschryvers. Hij heeft een zeer hoge worp ge waagd en het doel tot op heden niet bereikt. eHt falen van de artist, die aan de trapeze werkt is nu eenmaal altijd éclatanter dan dat van de man die zijn kunsten op de begane grond vertoont. Schierbeeks boeken lezen Is reizen door dode woestijnen van verveling naar enkele prachtige oasen, waarin het volle leven zich mysterieus ont plooit. Op sommige plaatsen zó rijk, dat de reis bijna de moeite loont. Uitgaven van De Bezige Bij Amsterdam „HET DUIVELSEILAND" vervolg Vrijdag a.s GROOTSE EXPOSITIE Grote verscheidenheid van Europese meesterwerken (Van een onzer redacteuren). Het Arnhemse park Sonsbeek is deze zomermaanden meer dan ooit een ware lustwarande, zy het meer een internationale dan een specifiek Dietse, nu de stad Arnhem, aangespoo rd door het succes van de in 1949 gehouden tentoonstelling, het wederom heeft aangedurfd een groots op gezette expositie van modern plastieek, representatief voor ten naaste bij de laatste vyftig jaar te organisere n. Langs de paden zyn op de groene glooiende terrassen en velden een tweehonderd beeldhouwwerken quasi onverschillig neergestrooid, doch niettemin verraadt de compositie van het geheel de kunstzinnige en vaardige hand van de arrangeur. Slechts een enkele maal treft men een werk aan, dat tegen een rustige wand in het van riet opgebouwd® paviljoen der kleine plastieken, beter tot zyn recht zou zyn gekomen dan hier in de open lucht. Binnen het kader van de moderne beeldhouwkunst is er een grote ver scheidenheid van Europese werken, Specin. .-1C5C £.ivc,a„ieeclkiiiisi., dit cc z.eii Is op u m het Haagse g ineentemuseum byeengebrachte collectie, welke vier eeuwen züversmeedkunst omvat. De Friese zilverijmeedkunst draagt reeds -3inds het midden van de zestiende eeuw een sterk regionaal karakter, maar be reikte in zijn beperktheid een hoogte, welke in ons land slechts zelden werd geëvenaard. aangevuld met enige plastieken van Zuid-Afrikanen, de Amerikaan Cal- der en de Engelsman Moore. De Britten immers achten zich zelve geen Europeanen, zy vormen hun eigen werelddeel. De Fransen zyn hier met enkele van him grote mees ters, o.m. de schilderachtige impres sionistische Rodin en de strakke clas sicist Maillol. Van Rodin vindt men in Sonsbeek bijv. zyn bewogen „Bur. gers van Calais" en „Le baiser". Van Maillol de gave, klassieke vormen van „He de France" en „Méditer- ranée." De Phoenix" van Zadkine is bizar en fascinerend. Van Pompon is er een prachtig gestyleerd hert. Van de Nederlandse inzenders zyn de kleine plastieken, zoals die van Fri Heil en Everdine Henny, over het algemeen aantrekkelyker dan de groter® werken. Het bekoorlijke fon teinbeeld van Bolhuis doet het ove rigens zeer goed aan de vijver. Mo gelijk worden onze beelhouwers ook gehandicapt door het feit, dat zy dikwijls gedwongen zyn te werken met materiaal als gips en terracotta. De Belgen zyn uitstekend verte genwoordigd. Eén van de hoogte- gunten is „La folie danseuse" van .ik Wouters, een sculptuur, die barnt van leven. Meunier is er met een tweetal van zyn min of meer pathe tische arbeidersbronzen. Permeke brengt een gigantische Niobe. Van de Duitse beeldhouwer Lehmbruck zyn er twee strakke ascetische vrou wenfiguren, waarvan de bronzen „Knielende vrouw" één van de mooi ste werken van de expositie is. Ook de Joegoslaven zyn naar Sons beek gekomen. Er is een levendige groep van Krsinic „De Vissers", een eenvoudige, treffende „Dwangarbei der" van Radaus en een imponerend zelfportret van Rosandic. Van de Italiaan Fazzini hurkt aan de vyver een zeer bekoorlyke „Zich in het water spiegelende vrouw" en van Marini rijdt er een „Ruiter", een uitgebalanceerde combinatie van man en dier. Van Britse origine is slechts Moo- i re's gipsen beeldengroep „Het gezin", als zyn meeste werk dynamisch en op massawerking in de ruimte be rekend. De groep komt in het park dan ook uitstekend tot haar recht. Een bezoeker maakte overigens de opmerking, dat het hem toescheen, dat Moore zyn werken uit kauwgum schiep. Naast de schone vrouweiyke naak ten, de mens- en dierenfiguren, het zij volmaakt van vorm, hetzy om met La Rochefoucauld te spreken des te brillanter en fascinerender, indien zy onvolmaakt blijven en niet geheel voltooid voor ons staan, ls er in dit Sonsbeek echter ook een aantal embryonale, dadaïstische of experimentalistische sculpturen, aan de abstractheid waarvan men geen ver niet zagen in deze omgeving, in de sfeer waarvan zij niet thuis behoren. Zo byv. de kalkstenen „Ge boorte" van de Belg Anthoons en de „Preadamitische tors" van de Frans man Ai-p. Ook de „Beweegbare plas tiek" van Calder kon ons niet be koren, noch het „Stervend paard" in oud ijzer van Visser. In de blijde, luchtige atmosfeer van deze aan de esthetica gewijde openlucht-expositie horen voorts de oorlogs- en verzetsmonumenten van Andriessen, Raedecker c.s., slechts in zoverre thuis, dat men ze wel om de artistieke waarde van hun strakke eenvoud waardeert, doch daarbij de bittere historische ach tergrond gedurende dit onbezorgde bezoek wü vergeten. FILMPANOPTICUM. Primitief vermaak in afleveringen brengt nog altijd geld in het laadje. De held, die 1001 doodsgevaren trotseerde en zyn belagers telkenmale te slim af was, is dan toch eindeiyk in hun handen gevallen en ontsnappen lijkt thans uitgesloten. De opperschurk, een reus van een kerel met een gangstersnorretje en een gemene grijns op zijn valse boevengezicht, heeft hem eigenhandig in een nauwe put gekluisterd en in die put nu komt het troebele water iedere seconde hoger en maakt een* steeds grotere portie van het onberispelyk gesneden colbertcostuum rijp voor stomen en persen. Tenslotte staat het de held, die verwoed aan zijn ketenen rukt, letterlijk tot de lippen. In de duistere bioscoopzaal, waar zich het drama ,,De geest van de zwarte piraat" ontrolt, kunt ge een speld horen vallen. De spanning stygt mét het putwater en de toeschouwers omklemmen de leuningen van hun zetel of wissen zich het voorhoofd af. Het „moment suprème"zal de dappere verdrinken of zal hy op het nippertje van de „wisse dood" gered worden? Op dat moment verschynt op het doek de nuchtere mededeling: „Het tweede deel van deze film wordt van Vrydag a.s. af in dit theater vertoond". gelijktydig het verhaal in haar ko lommen en won daarmee 50.000 nieu we lezers! Zeer populair werden de series „Gevaren van Pauline", waarin Pearl White lauweren oogstte, maar het grootste succes had „Het millioen dollar-mysterie" met 23 episoden, die in 7000 van de 18.000 Amerikaanse theaters draaiden! De film kostte 125.000, maar leverde 1.500.000 opHoewel de kosten nadien met 5075 stegen, zijn de „serials" nog altyd melkkoetjes, want zij vin den overal ter werled aftrek. De filmaesthetici hebben recht en reden om er hun neus voor op te halen, maar zy kunnen niet ontkennen, dat de seriefilm in een behoefte voorziet. En waarom zouden wy haar dan haar veertigjarig jubileum misgunnen? KAF EN KOREN. Gevleugelde acrobaten. Een dot van een vacantiefilm, uitsluitend ge speeld door vogels en hoe! Fanfan la Tulipe. Degenroman- tiek in grootse styl en dat in Franse geest, met Franse charme en een schalks knipogende Gérard Philipe. De mijnen van koning Salomo. Een grandioze avonturenfilm, ge heel opgenomen in Afrika (in kleu ren), met Stewart Granger op zijn best. De seriefilm is bijna net zo oud als de bioscoop: volgend jaar viert zy haar 40-jarig jubileum en nog steeds geniet zy bij een bepaalde categorie bioscoopgangers, in casu de jeugd uit de bengeljaren, een grote populari teit. Zy is een merkwaardige ver schijning. het filmverhaal in afleve ringen. Het aantal episoden varieert van 12 tot 15, die in de Ver. Staten en in Engeland stuk voor stuk wor den vertoond als inleiding van de hoofdfilm of in speciale kindermati- né's, maar die in ons land samenge bundeld worden en vervolgens in twee delen gescheiden. Elk deel is dan een hoofdfilm geworden, die de eigenaren van de volksbioscopen veelal goede revenuen oplevert. De seriefilm is een beeldroman by uitstek met vervaarlyke titels, die niets aan de verbeelding overlaten. Meestal is het verhaal ontleend aan een populaire strip in een Ameri kaanse kx-ant. Het episoden-karak ter brengt mee, dat de film ononder broken actie en avonturen, niet zel den volkomen onlogisch of bizar-fan tastisch, laat zien en het is moord en doodslag wat de klok slaat. De „seri als" worden bevolkt door dappere de- lectives, Wild Westhelden en -schur ken, zeerovers, spionnen, supermen sen, wezens van andere planeten, i krankzinnige geieerden, gangsters .en oerwoudkoninginnen, die in de on- mogelykste situaties geraken. De eerste seriefilm, „De avonturen' van Kathlyn", werd in 1913 vervaar digd; de „Chicago Tribune" bracht PLANKEN PROMENADE „Het ministerie is (geenszins) beledigd" (Van onze speciale correspondent). Deze promenade draagt het zorgeloze karakter van een mondain bad- strand in de zomer, want voor een serieuze bespreking leent het niemen. dalletje, dat dé Haagsche Comedie onder aanvoering van Cees Laseur by vvyze van vacantiepretje ten tonele voerde/ zich allerminst. De dames en heren van het Haagse gezelschap wandelden Zaterdagavond 2 Augustus even zorgeloos over de planken van de Koninkiyke Schouwburg, als de badgasten langs de boulevard en niettemin; er is veel en hartelijk gelachen. Hetgeen de bedoeling was. Beeldhouwer en schrijfster overleden. De vooraanstaande Amerikaanse beeldhouwer Adolph Alexander Wein man is op 81-jarige leeftijd te Port Chester (New York) overleden. Hij kwam als tienjarige jongen met zijn ouders uit Duitsland ln Amerika. Weinman maakte een aantal beeld houwwerken voor openbare gebouwen en won vele internationale pryzen. Te Parijs is de Franse romancière, Andree Corthis, op 67-jarige leeftyd overleden. Zy heeft de eerste roman- prys van de Academie Francaise ver worven. Antora van Leeuwemhoek- huis wordt uitgebreid. Het bestuur van het Nedèrlandsch Kankerinstituut heeft besloten tot de verbouw en de uitbreiding van de be stralingsafdeling van het Antoni van Leeuwenhoekhuis te Amsterdam. De ze uitbreiding betekent een verbete ring voor de moderne bestralingsthe- rapeutische behandelswijze van tu moren. Daarnaast zullen nog belangrijke uitgaven worden gedaan voor de uit breiding van het instrumentarium. Voor het grootste deel geschiedt de bekostiging hiervan uit de opbrengst van de bijdragen van de bouwvak-ar beiders van de haak-in-actie en van een destijds vekregen bedragen uit een prysvraag. „Het ministerie is beledigd" is een toneelspel-met-zang, muziek en dans naar een idee van Brunu Engler en geschreven door Fed Heller; beiden zyn ook verantwoordelijk voor het „Waarom jok je, chérie", dat in de vacantie-periode van 1951 met bui tengewoon veel succes door de Haag sche Comedie werd gebracht. Wellicht is het toen behaalde succes de aanlei ding geweest om ook dit jaar een dergelijk experiment te wagen en er zullen er maar weinigen zijn, die zulks betreuren. In de Nederlandse bewerking van Alfred Pleiter werd het stuk een kostelijke klucht; een soort Frans- Weense comedie, waarin een minis ter van financiën (Lièvetingue) de wanhoop naby is. wanneer hy ont dekt dat zijn dochter Suson model heeft gestaan voor een reclameplaat voor zyden damesondergoed. Zijn mi nisterspost komt daardoor aan een om in de textiel te biyven zyden draadje te hangen en de reclame te kenaar en de ministersdochter moe ten gans hun voorraad vernuft en list aanwenden om een en ander ten goe de te kunnen keren. Hetgeen verwik kelingen schept en „verwikkelingen" horen by een klucht als de mosterd by een maaltyd. MET VAART EN VERVE. Onder regie van Cees Laseur, met muziek en dans van respectievelyk Harm Smedes en Albert Mol, tegen frisse decors van Willem Deering en dank zy het spel van met name (re clametekenaar) Jan Retèl, (minister) Theo Frenkel en (minstersdochter) Elizabeth Andersen beleefde de ge- w heel gevulde zaal enkele verrukkelijke touw kan vastknopen en die wy lie- uren van onbezorgd joiyt. Johan Valk als reclame-directeur en Bob de Lan ge als theater-agent speelden krach- tig-komische rollen, waarin zy een welverdiend succes oogstten en waar in zy voorbeeldig terzyde werden ge staan door de overige leden van de H.C. in o.m. complete acrobatennum- mers Een sprankelende zomerzotheid van het zeer lichte genre, lichtvoetig en luchthartig, met vaart en verve over het verbaasde voetlicht gebracht. Historisch slot werd hotel. Vrydag ls het historisch slot Neu- bourg te Gulpen als hotel-restaurant in gebruik genomen. Het tegenwoordige kasteel Neu- bourg werd gebouwd in het begin van 1600. In 1811 kwam het kasteel door erflating in bezit van graaf Os car de Marchant et d'Ansembourg van Amstenrade. De jongste geschie denis heeft veel bygedragen tot de roem van het oude slot. Vanaf de bevrijding van Zuid-Limburg in Sep tember 1944 tot aan de capitulatie van Duitsland is kasteel Neubourg het hoofdkwartier geweest van een Amerikaanse legergroep. Vele Ame rikanen met naam vertoefden toen op Neubourg, o.a. generaal Eisenhower en kardinaal Spelmann. Door graaf Rudi de Marchant et d'Ansembourg werd in een der bygebouwen een Amerikaans oorlogsmuseum inge richt, voor welk museum ieder jaar grote belangstelling bestaat. Culturele Cavalcade VRIJDAG j.l. is de beleende impres- sario en litterator Ernst Krauss 65 jaar geworden. Krauss, die o.m. als dichter bekendheid kreeg, is echter vooral be kend als impressario. Gedurende 35 jaar organiseerde hij meer dan 10.000 voorstellingen op hei gebied van zang, muziek en dans. EEN BALISCH ballet met eigen gamelan-orkestdat kort geleden met subsidie van de Indonesische regering is gevormd, zal te Londen vanaf 25 Augustus gerXirende twee weken voor stellingen geven.-De beste dansers en danseressen van Bali treden in dit ballet op en Londen valt de eer van de wereldpremière te beurt. Daarna gaat het gezelschap naar New-York. OP HET INTERNATIONALE film festival in Karlo Yvary (Tsjecho-Slo- wakije) heeft het Nederlandse filmpje „Slaet op ten trommele" een eervolle vermelding gekregen. Het is een docu mentaire over de instrumenten en de solisten van het Concertgebouworkest en onder regie van Maiius Franken uitgebracht door Forumfilm te Am sterdam. HENRI 'T SAS. volkskunstenaar en schrijver, vierde Zaterdag j.l. te Breda zijn 75ste verjaardag. „SCHILDERS TER ZEE 1952" is de titel van een expositie, welke van 29 Augustus tot eind September zal wor den gehouden in het Stedelijk Mu- ■:mm te Amsterdam. Er zullen onge veer zeventig schilderijen te zien zijn van zeven Nederlandse schilders, die in de afgelopen 12 maanden enkele zeereizen hebben gemaakt. FRITS SCHUURMAN oud-dirigent van het Residentie Orkest en thans leider van het Stedelijk Orkest van Johannesburg, zal deze functie ver moedelijk neerleggen. In 1949 werd hij voor twee jaar benoemd. NAAR EEN TONEELSTUK van Gilbert Cesbron, getiteld „Het is mid dernacht dr Schweitzer", is onder de zelfde titel een film vervaardigd. Pier re Fresnay vervult de rol van dr Al- bert Schweitzer.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1952 | | pagina 6