vingers door. Tot bij zich steunend opricht en zich
afvraagt: „Wat loop ik hier nog verder te modderen?"
Dan valt zijn oog op de dijk en zijn houding ver
strakt. Hij voelt zijn hart opeens wild bonzen.
Er komt daar iemand aan, op de steiger; een
wouwspersoon. Ze heeft een rode hoofddoek rond haar
haren
Even kan hij niets uitrichten, hij staat doodstil toe
te zien hoe ze langs de bermen naar beneden komt,
in zijn richting.
Dan gaat hij er heen met grote haastige passen,
glibberend door de modderige put.
Dan is hij bij haar. Hrj moet naar haar opzien van
uit de diepte en hun ogen vinden elkaar, één ogenblik.
Dan staan ze daar, zwijgend om deze vreemde ont
moeting.
Tot ze begint te spreken, zacht, eenvoudig.
„Jan, ik kommen zèn, da 'k tóch vee van joe ou
wen."
Dit is vreemd, onwezenlijk. Het is bijna of het niet
waar kan zijn, alsof dit spotternij is. Hij ziet haar be
vreemd aan, vraagt:
„En dae kom je noe mi?"
Ze schudt haar hoofd.
,,'k En ik oaltied van joe egouwen Jan, zö lank a'k
joe kennen."
„En dae kom jie dan noe mi, noe a'k a zóvee
Hij hapert, weet geen verdere woorden. Het is allemaal
zo vreemd, het is niet te begrijpen.
,,'k Docht ik da 't nie zou kunnen, mae noe weet ik
beter; dat oare, da's nie van belanknie zó van
belank as dat tussen joe en mien
Hij antwoordt niet maar klautert tegen de putrand
op; samen lopen ze m de richting van de dijk, zonder
een verder woord. De fuik is vergeten.
Hij wijst naar het oude wachtkot, dat tegen de dijk
gebouwd staat.
„Kom mee nae daer, 't is ier zó koud."
En daar achter hun opper, vertelt ze van haar strijd.
Van haar medelijden met Verschuuren, van de roeping
die zij zich had gedacht, om deze eenzame oude man
wat vreugde te bezorgen op zijn oude dag.
,,Ie wist nergens van, le zou 't nie goedekeurd èn,
at 'm eweten a oe 't mi mien was. 'k En ik et eper-
beerd, mae noe weet ik da'k et nie kan.. Ik kan joe nie
loslaeten Jan, a j' mien nog wilt
Jan van der Velde weet op dit ogenblik geen woor
den. Het is alles zo plotseling, het is bgna niet te ge
loven. Hii weet ook niet hoe het allemaal opeens moet.
Het enige wat hij weet met rotsvaste zekerheid is, dat
ze van hem houdt. Van hém!
En het enige wat hij doen kan, zonder woorden, is,
zgn armen om haar hals slaan en haar dicht tegen
zich aan trekken.
Geen van beiden zegt meer iets. Er is zoveel te zeg
gen, zoveel te bekennen, te verklaren, dat er geen
woorden zijn.
Ho lang ze daar zo staan, dicht by elkaar tegen, het
wachtkot gescholen het lijkt uren. Dan schrikt het
meisje op, het gaat'reeds tegen donker. Wat later, op
de terugweg naai- het dorp, vertelt ze. Als ze uitver
teld is, zegt hij alleen:
„Ons saemen zö 't één en 't oare mee-emaekt. Mi-
noa. En waerom? Weet je Minoa, 't is zö'n gekke
waereld dienk ik somtieds. Ons leven oallemaele te vee
op óns eigen dienk ik, óns oallemaele. Ikke, jie, mien
voader. Oe zullen de mensen melcoaren kunnen begrie-
pen as ulder nie uutproaten tegen mekoaren?"
De enkele mensen die ze tegen komen op de Dam,
kijken nieuwsgierig achter hen aan. Ze komen nu dicht
bij het huis van Verschuuren en Jan houdt zijn pas in.
„Is 't nie beter da jie noe mae vooruut gaet?"
vraagt hij.
Ze lacht zacht en schudt haar hoofd.
Bij het hek willen ze kort afscheid nemen, maar
dap gaat opeens de deur open. Het is Verschuu
ren die in de deuropening verschijnt. De beide jon
ge mensen willen zich haasten, maar de stem van de
ander houdt hen staande, terwijl hij over het grintpad
In hun richting komt.
Zijn gezicht staat vreemd. Ernstig een beetje, maar
toch ook zo, dat er vreugde op ligt uitgedrukt. En het
is of zijn ogen vochtig zijn en hij hen slechts door een
waas kan onderscheiden.
„Kommen julder nae binnen", zegt hij, „jaet tegaere!"
Zijn stem beeft.
Ze volgen, in vreemde spanning. Even duurt dit, dan
zijn ze bij de deur. In de opening vertoont zich een an
dere gestalte.
Jan van der Velde staat even als verdwaasd. „Droom
ik?" denkt hij, als hij daar zijn vader ziet staan. Joost
van der Velde, zijn vader, Bleekjes, een beetje beverig,
een oud man. Hij moet heel even glimlachen om die
verbaasde gezichten.
,,'t Is oallemaele noga vrêmd, zegt hij zacht.
Dan dringt Verschuuren hen allemaal naar binnen.
„Der in mensen'^ zegt hij opgewonden, ,,'t Moe gin
openlucht-vertoning' zien, 't gaet 'n oar niks an wat
öns ier meemaeken."
Er komt koffie en er worden sigaren gepresenteerd,
er heerst een goede, maar vreemd-onwennige sfeer in
de ruime kamer van Verschuuren. Er wordt besloten,
dat de beide Van der Velde's zullen blijven mee-eten.
„Maer ik bin op m'n daegsen!" protesteert Jan, ter
wijl zijn blik over zijn werkgoed glijdt.
„Da's toch gin schande, vindt Verschuuren. „Mee
'n bleeuwen .rui en laerzen èn óns ier voet an wal
ekregen, Jóóst, noe?"
Na het maal langt Verschuuren de bijbel. Het is de
oude nog, van schoonvader Sinke, met rijk koperbeslag
en veel oude mooie platen.
Even bladert hij erin, dan begint hij met zijn hoge
wat hese stem te lezen.
Hij doet ons niet naer onze zonden en vergeldt
ons niet naer onze ongerechtigheden.
Het is een vreemde avond geworden, daar in
het grote huis van Izak Verschuuren. Na het eten zijn
Jan en Mina nog even rond geweest. De Kijkuit en zo
over de dijk langs putten. Het was een mooie stille
voorjaarsavond met een volle maan boven de Vlakte
en ver weg de lichtjes van Bergen en de Thoólse wal.
Juffrouw Hage moest naar een vriendin. Of had Ver
schuuren haar een seintje gegeven?
En zo bleven Joost en Izak samen over. Geen van
beiden had behoefte aan veel gepraat. Geen van belden
verlangde ook het licht te ontsteken, toen het duister
begon te vallen.
In de haard knapte soms wat hout, beider pgp gloei
de. Zo vervloog de dag; deze vreemde dag.
Een dag, zo mijmerde Joost, die jaren eerder geko
men had moeten zijn.
Ook Verschuuren's gedachten gaan in die richting.
„Weet jie nog", vraagt hij, „oe a'k jaeren eleën
an joe evrogen èn: Wa maeken óns van óns leven?"
,,'k Weet ik et nog, jaet."
,,'k Zag ik et toen a, jie nie, Jóóst......"
,,'k Was ik nog zó verre nieDae was méér voe
nódig bie mien."
„En ik", bekent de ander, „ik die 't toen ezlen én,
da'k toch nie oars ewêest bin, oal dien tied
Joost zucht even, dan zegt hij en er is schuldbesef
in zijn stem:
„Ons waeren twêe dwaezen en daedeur èn me vee
emist."
„Misschien", denkt Verschuuren, „kim öns nog vee
goed maeken."
„Wa bedoel je?" vraagt Joost.
De ander aarzelt even, dan zegt hg, bijna fluiste
rend:
„Ons èn al méér saemen edaen, Jóósten ik
èn der oaltied spiet van egad da óns uut mekoaren
egaen bin. Misschien kusten óns 't nog ééns perberen."
Joost geeft niet dadelijk antwoord. Alleen het felle
trekken aan zijn pijp bewijst zijn emotie. In zijn bin
nenste woelen oude trots en wantrouwen weer even
omhoog. En de wetenschap dat hij, Joost, de mindere
is van Verschuuren.
„Oe ka jie da zè'n", aarzelt hij, „jie, mee joe be-
drief, tegen da van mien! 'k En ik vee verspeeld
naebie oalles."
De ander kucht even, dan zegt hij:
„Wat ei jieen wat èn ik? Bin óns nog nie
lank genogt ier op 't durp om te weten wat óns én?
'n Lappe grond in de zêe, wat oesters, mosselsWa
bin oesters en mossels? Zö bin je rieke en zö straet-
ermMaer wa geef ik er om of a'k wa méér of
Gulpend vliegt het water door het schof naar buiten
als Jan van der Velde dat met een forse ruk open
trekt. Door een diep uitgesleten spoor in de derrie
zoekt het zijn weg naar lager plaatsen. Wijdbeens, met
zijn lange lieslaarzen stevig op de rand van de oester
put, staat hij even de weg van het water te volgen,
hoe het zich verderop verenigt met heel die massa
rimpelloos nat, wèar ook bij het laagste ebbetij geen
droge grond verschijnt. Even maar staat hij zo, dan
wipt hij terug in de inmiddels reeds deels leeggelopen
put en begint zijn werk.
Er liggen stukken dakpan, overal verspreid; ze lig
gen er al jaren. Eens hebben ze gediend als collecteurs
om de jonge oesterbroedjes op te vangen. Tot ze bra
ken en de scherven hier achterbleven. Nu schuilt er
soms een paling tussen en onder die stukken en daar
om is het Jan van der Velde begonnen. Voor het schof
staat zijn net gespannen, hij zal het straks lichten, tot
die tijd zoekt hg wat rond tussen de scherven.
Vroeger reeds deed hij dit gaarne. Het was eigenlijk
het enige dat hem bekoorde aan de zeekant. Moeder,
ze was zo'n liefhebster van paling en vaak ging hij
voor haar wat vangen.
Maar nu zijn zijn gedachten bij andere dingen be
paald. De ontmoeting van zoeven ligt nog vers in zijn
gedachten. Vragen bestormen hem. Allermeest: waar
om sprak Mina Everse hem aan over de hoeve? O ze
ker, ze wist van zgn verlangen om daar te kunnen
boeren Maar wat had zij er zich mee te bemoeien? Zij
die toch niets om hem gaf?
Hij zucht even diep en recht zich. Strak voor zich
uit staart hg over de schier oneindige vlakte van wa
ter en platen. De komst van Verschuuren maakte een
onverwacht einde aan hun gesprek en heimelijk is hij
daar nu dankbaar voor. Want hij beseft het: als het
langer had geduurd zou hij niet hebben kunnen volhou
den met zijn korte nuchtere antwoorden, zoals hij die
heeft gegeven. En zo was het beter!
Zijn sombere gedachten doen hem schier doelloos ver
der dwalen. Hij ziet het morsige water niet, hij merkt
niet dat hij terugkomt op plaatsen waar hij reeds ge
zocht heeft Een flinke paling glgdt hem tussen de
HOOFDSTUK XIV.
Joost zucht diep, dan zegt hij: ,,'t Is goed Izak."
Even later komen de beide jonge mensen thuis en er
komt licht.
Er wordt verteld wat besloten is. Het geluk is bijna
te groot voor die twee.
Er volgt een stille voorjaarsmorgen met ijle damp
over het vlakke Scheldewater. Wat vaai-tuigen
tjoempen met gedempt motorgeronk de kaai uit, op
weg naar de percelen. In de putten werken er hier en
daar een paar.
Op het kantoortje van Van der Velde staat André
Damper. Hij staat onbewegelijk voor het raam en tuurt
in de verte, waar de Thoolse wal vervaagd ligt in de
damp. Maar hij ziet,dat niet. Hij ziet niets op dit ogen
blik. Maar zgn hoofd is vol, en hij voelt zich zo on
wezenlijk alsof hij zweeft, alsof hij droomt.
Zoeven' is Joost hier geweest. Met karige woorden,
zoals steeds, heeft hij hem verteld hoe de zaken staan.
„Jie wordt ier den uutvoerder, maer öns bluven baes,
da's goed begrepen. Maer jie gae je gank geliek as je
gewend bint, jie doet je besten en öns bemoeien óns
der zo weinig meugelik bi!"
Nu staat hg hier alleen. Hij knijpt zich de nagels in
de palmen van zgn handen. Hij, baas hier! Baas over
alles, hij, André, dat lelijke magere scharminkel, dat
niet kon werken zoals de anderen. Hij moet even de ogen
sluiten herinneringen komen boven: een warme zolder
in de z'omeravond, hg, André studerendEn nog vele
andere dingen meer uit die moeilijke tijd. Er is een ont
roerd gevoel in zgn binnenste en héél zacht moet hij
fluisteren: „God,ik dank Uo ik dank U!"
Dan keert hij zich om, hij rent de trap af, naar de
loods. Hij grijpt zgn fiets en als een razende trapt hij
op huis aan.
Moeder zit in haar hoge rieten stoel. Ze is zo gauw
moe de laatste tyd. De jaren beginnen haar veel zwaar
der te wegen. Ze zal heel gauw oud zijn. Door het ven
ster ziet hij hoe Marietje, achter in.het hofje, bezig is
het wasgoed op te hangen. En eigenlijk is hg er blij om
•dat ze nu niet hier is, maar dat hij heel even alleen
met zgn moeder kan zijn.
Hij komt naar haar toe, naast haar stoel komt hg
staan, zijn arm vindt de weg rond haar hals.
„Moeder, o, ik kan 't naebie nie vertellen. Maer noe
komt oalles goed."
En dan vertelt hij haar verward wat er is gebeurd.
Even later, in het achterhuisje, staan ze tegenover
elkaar: Marietje en André.
„André, jie doe zó vrêmdis 't er wat gaende?"
Hij beeft en zgn lippen trillen als hij uitstoot: „Moa-
rietje,'ikMoarietje noe kunnen öns trouwen!
A jie wilt
Struikelend over zijn eigen woorden doet hij weer zgn
relaas. Als hij uitverteld is blijft het even stil.
Marietje Plliaar, ze staat daar. Ze ziet naar de jon
gen hier voor haar. Een lelijke jongen. Maar zgn ogen,
die ogen die haar nu aanzien„Die bin mooi,"
denkt ze.
Even schrijnt weer de herinnering aan ginds. Maa.r
dat verduwt ze haastg. Nee. daaraan mag ze nu niet
meer denken. Dat is voorbij.
Haar hoofd vindt steun tegen zijn schouder als ze
zegt: „Jie bin zö góed voe mien, André! 'k Zal ik m'n
besten dóen om joe nóóit verdriet te dóen."
Dan kust hg haar lang en innig. Later gaan ze samen
de kamer binnen.
,,'k Za ik et mae vertellen vraagt hij.
Ze knikt blij.
,,En je moeder, die bluuft bie öns," zegt ze warm.
Op de steigers rumoeren als altijd de meeuwen. De
vloed schuurt traag langs de meerpalen. Op de
steiger staan twee mensen. Beiden zijn ze stilaan
de leeftijd der sterken genaderd. Hun gezichten zijn ver
weerd, hun handen zijn ruw en gebruind. In hun blik,
waarmee ze over de vlakte turen, is iets dat verraadt,
dat ze vaak op het wijde water gezwalkt hebben.
Ze zeggen niet veel. Er valt niet veel meer te zeggen
nu alles is doorgepraat.
Nu is de rust gekomen. En dat is goed, want ze voe
len zich belden wat moe geworden. Zij zgn nu de oude
generatie. Straks zullen an
deren komen en op hun
plaatsen staan. En alleen de
ouderen zullen zich hen nog
herinneren. Joost van der
Velde ja, die is hier ook met
niks begonnen. Verschuuren,
ook zo één!
Ja, ze hebben het ver ge
stuurd hier.
Maar wat is er over van
hun grootheid? Wat nut
hebben ook zij gehad van al
de werken die zij gedaan
hebben
Izak Verschuuren, hoe
véél heb je ondoordacht ge
mist in je leven?
En Joost van der Velde,
hoeveel heb je willens en
wetens aan je voorbij laten
gaan. Omdat je dacht het
alléén af te kunnen
De inkeer, het berouw, ze
zijn er eindelijk gekomen.
Maar wat kwamen ze laat!
minder èn? Eén diengen è'k emist in m'n leven, wa
vertrouwen, wa oanankelijkeid'n Bitje oanspraek
ökLaet mien da noe, de leste jaeren van. m'n le
venLaeten öns noe varder saemen boeren, Jöost,
't gaet zó a't gaet
En die joenlaet um de oeve, ie is 'n boer
in z'n arte, gêen man van de zêekant. Da'ka j' der toch
nie in kriegen, nóóit! Die twêe, die kim gelokkig zien,
as öns ulder 'n bitje elpen."
Joost geeft niet dadelijk antwoord. Hij beseft, dat
zijn ja-woord betekegt: zichzelf gewonnen geven, zich
de mindere tonen. En opeens weet hg: „Ja, zo moet
het. God is sterker dan ik. Zijn wegen, die kan lk toch
niet doorkruisen, nergens, nooit! Ik heb het nooit ge
kund, ook niet wanneer ik dacht het wel te ver
mogen."
Even aarzelt hg nog. Daarvoor is hij een zakenman.
„Maer wien mot dan ierBe bedoelen maer, is
dan oalles wa jie en ik opebouwd en ier, voe niks
ewêest? Mot 't oalles eind'gen mee öns?"
Vanuit het donker komt Verschuuren's stem zacht en
bedachtzaam: „Jie ei 'n opvolger, Jöost; ik dienken an
die joen, an André LamperDié is der bie mee êel
z'n arte. Gun 't um, al was 't maer om de naegedaehte-
nisse van z'n voaderOns tegaere Jöost mee um,
öns zun 't wè klaeren. Die joen mot ók deur 't leven..."
De landarbeider Joost van der Velde is naar
Yerseke gekomen in de hoop in het oesterbe-
drijf een nieuwe en betere toekomst te vinden.
Met een nieuwe vriendIzak Verschuurenbe
gint hij een eigen bedrijfje. Hij trouwt met
Forra Waverijnde dochter van een boer.
Izaks zaken gaan slecht, maar wanneer hij
zijn oude vriend Joost vraagt hem te helpen,
weigert deze botweg. Later keren de kansen
en na enige tyd is Izakdie inmiddels weduw
naar is geworden, een welgestelde oesterboer.
Jan, de zoon van Joost en Forra, maakt ken
nis met een boerenmeisje, Mina Everse. Hij
vertelt haar van z'n verlangen om boer te wor
den. Wanneer Jan uit dienst terug is, ontmoet
hij Mina weer op het ijs. Ze geeft hem te ken
nen, dat het tussen hen beiden toch niets kan
worden Ze werkt in de huishouding van Ver
schuuren, Forra is intussen gestorven.
Tussen Jan en de kleine, tengere en enigs
zins mismaakte André Lamper, zoon van een
knecht van Joost, die op de schorren om het
leven is gekomen, ontstaat een hechte vriend
schap. André's hart gaat uit naar het oester-
bedrijf en hij Icomt bij Joost op het kantoor.
Wanneer zijn moeder erstig ziek wordt,
komt er hulp in huis: Marietje Pikaar, een
vrolijk, jong ding Maar voor een zwakke,
vroeg ouwelijke jongen als André kan Ma
rietje toch moeilijk iets gaan gevoelen?
Marietje heeft haar idealen. Ze wil niet altijd,
arm blijven en in de zorgen zitten. Ze trekt weg,
naar Antwerpen waar ze werk krijgt in een café.
André slaagt er in Marietje uit Antwerpen te
rug te halen.
Tijdens een storm raakt Joost van der Velde
kaai te water. Hij wórdt gered door
Zijn gezondheid is echter geknakt.
Iiitussen komt zijn zoon tot de conclusie,
dat het met de zaak zeer slecht gaat. Het komt
tenslotte zover, dat Van der Velde de hoeve,
die van zijn vrouws vader is geweest, moet
verkopen aan een Hollander, die een stroman
van Izak Verschuuren blijkt te zijn.
Maar Verschuuren heeft er geen vrede mee,
dat hij met zijn oude kameraad op gespannen
voet leeft. En als hij hem ontmoet, lopen ze
samen een eindje op. Langs de dijk, als vroe-
