Slag om Middelburgs herbouw gewonnen
„Het zwaarste werk is achter de rug
Sporen van oorlogsgeweld nagenoeg uiigewisi
Middelburgs monumenten
Binnenstad op twintig gaten na
weer een gaaf geheel
Fraaie zakenpanelen sieren het centrum.
HET IS NU TWAALF JAAR geleden, dat de toenmalige burgemeester
Van Walré de Bordes temidden van de puinhopen, waarin het hart van
zijn prachtige stad in weinige uren was veranderd, de woorden sprak:
„Wy zullen Middelburg weer opbouwen en het is mijn vaste overtuiging,
dat wü een mooiere en doelmatiger stad terug zullen krygen." Dat was
in die zon-overgoten, maar toch zo donkere Meimaand van 1940, toen de
droeve balans uitwees, dat de schoonste monumenten waren verwoest en
500 woonhuizen, 320 zakenpanden en 18 openbare gebouwen van de aard
bodem waren verdwenen.
Wéér werd het Mei, een stralende Mei, met ditmaal voor de Middelbur
gers alleen maar reden tot tevredenheid en dankbaarheid. Zeker, hel
heeft twaalf jaren moeten duren, inderdaad, de Abdy is nog altijd voor een
deel een trieste ruïne, maar wie momenteel een rondgang door de stad
maakt telt nog maar twintig gaten, welke volgebouwd moeten worden.
De ilirectie van de Dienst Herbouw Middelburg vertelde ons, dat op
deze terreinen nog ongeveer 40 panden opgetrokken moeten worden.
Houdt men rekening met de plannen die op stapel staan en binnenkort
tot uitvoerng komen, en richt men de blik op de kerken, de Lange Jan
en het Stadhuis, dan is het duidelyk, dat de herbouw binnen afzienbare
tyd als beëindigd kan worden beschouwd. Middelburg is bijna weer een
gave stad, de slag om Middelburgs herbouw is gewonnen!
Lange Delft, hartader van Middelburg
Xu nog een gat, weldra een groot zakenpand.
Er is temeer reden van tevreden
heid en dankbaarheid, wanneer men
deze herbouw vergelijkt met die van
andere in de oorlog grotendeels ver
woeste steden. In Rotterdam is nog
niet zo lang geleden een kernplan
vastgesteld, dat men binnen een tien
tal jaren hoopt te verwezenlijken.
En als wij daarbij voor ogen houden,
dat het kernplan nog maar een ge
deelte vormt van het gehele her
bouwplan, is de conclusie gewet
tigd, dat het nog tientallen jaren zal
düren voordat de geschonden Maas
stad volgebouwd zal zijn. Dan is in
Middelburg de tijd van „meer gaten
dan panden" welhaast vergeten
Het paradepaardje van de weder-
opbouwlieden is, begrijpelijk en te
recht, de Langé Delft, die weer één
van Middelburgs belangrijkste win
kelstraten is geworden. De laatste
paar jaar kwamen hier tal van
fraaie zakenpanden gereed. Modern
van opzet, met flinke étalages en
prachtige verkoopruimte zijn zij een
attractie voor het winkelend publiek.
"r,~ panden vergelijkt met die
Wie i
van vóór de verwoesting, zal moe
ten toegeven, dat de stad op dit
terrein vele winstpunten heeft be
haald; zij zijn fraaier maar vooral
ook doelmatiger. De herbouw mag
dan lang niet zo vlot zijn gegaan,
als men zich destijds had voorge
steld vele oorzaken zijn daarvoor
aan te wijzen -in ieder geval is
thans bereikt, dat Middelburg weer
een prima winkelcentrum is gewor
den, dat een grote aantrekkings
kracht uitoefent op de gehele Zeeuw
se bevolking.
XIET OVER ROZEX.
Het pad van degenen, die de taak
hadden Middelburg weer op te bou
wen, is stellig niet over rozen ge
gaan. De tijden gaan snel en wij ver
geten nog sneller. Er mag dan ook
nog wel eens aan herinnerd worden,
dat de Duitse bouwstop destijds de
herbouw stil legde toen men juist
goed op dreef was. Na de bevrijding
prevaleerde het herstel en kwam de
eigenlijke herbouw op de tweede
plaats. Dat heeft Middelburg grote
parten, gespeeld. Wij herinneren ons
nog het request dat het gemeente
bestuur eind 1948 naar de Staten-
Gencraal en de minister van Finan
ciën zond en dat eindigde met de
woorden: „Alleen een snelle her
bouw, welke slechts mogelijk zal zijn
door belangrijke financiële verbete
ringen, zal onze stad kunnen behoe
den voor een blijvend verval."
Het jaar 1949 begon evenmin
hoopvol. In eerste instantie werden
voor de gehele provincie slechts 600
woningen toegewezen. Middelburg
kreeg geen exti'a bouwvolumen voor
de herbouw van de stadskern on
danks de requesten van Handelsbe
lang, V;V.V. en andere instellingen.
De gemeente zou slechts twaalf pan
den in de binnenstad kunnen her
bouwen
Wel werd in Juni van dat jaar
extra bouwvolumen (ter waarde van
een half millioen) voor de herbouw
van de kern toegekend, doch dit
kwam veel te laat om er datzelfde
jaar nog de vruchten van te kunnen
plukken. Er kwamen in 1949 dan
ook maar acht panden gereed. Wel
betekende deze extra toewijzing,
naar later zou blijken, een keerpunt
in de herbouwhistorie.
In dat jaar bepleitten zowel de
Stichting Nieuw Walcheren als het
gemeentebestuur bij de Tweede Ka
mer en de minister van Wederopbouw
hartstochtelijk een uitzonderingspo
sitie voor de stad, maar men kreeg
nul op het request. De regering
handhaafde haar standpunt, dat zy,
hoewel overtuigd van de omvang der
schade, Walcheren niet verder tege
moet kon komen, daar dit een niet
te verdedigen bevoorrechting tegen
over de andere getroffen gebieden
zou betekenen. De zoveelste bittere
pil, die men te slikken kreeg
In 1950 was er gelukkig geen re
den tot klagen wat het herbouwvo-
lumen betreft en het. vorig jaar had I
men voor de herbouw practisch ge
heel de handen vrij. Natuurlijk wa
ren daarmee niet alle moeilijkheden
uit de wereld: de financieringen ble
ven een bron van zorgen.
Lange Delft: hartader.
De Lange Delft, één der hartsade-
ren van de binnenstad, is weer een
gezellige en geliefde winkelstraat
geworden. Aan de rechterzijde ziet
men tot de St. Janstraat nog maar
één gat, dat gedicht zal worden met
twee panden. Het ene wordt gebouwd
voor rekening van de heer B. G. H.
Robbers, het andere, dat naast de
nieuwe sportzaak van de heer A.
Imanse komt, voor rekening van de
heer J. A. Franck. Met de bouw van
beide hoopt men één dezer dagen
te beginnen. Het laatstgenoemde pand
zal met dat van de heer Imanse één
groot geheel vormen; de opzet is na
melijk daaraan precies gelijk.
Op de hoek van de St. Janstraat
zijn de twee panden voor de fa. Al-
bert Heyn voltooid; in het ene is de
kruidenierszaak reeds gevestigd, het
andere is door het damesmodemaga
zijn G. Robijn betrokken. In het ge
deelte van de Lange Delft tot de
Herenstraat werd kortgeleden de
frote damesconfectiezaak van de fa.
ies-Wittentrop geopend. In de He
renstraat zelf kwam het café van de
wed. Schoolmeester klaar.
Naast de boekhandel van de fa.
Van Benthem en Jutting kon het af
gelopen jaar de herenmodezaak van
de fa. Kreymborg worden betrokken.
Een groot probleem vormt nog het
open terrein op de hoek van de L.
Delft en de Segeerstraat: het zal een
moeilijke opgave zijn dit perceel op
korte termijn vol te bouwen. In de
Segeerstraat kwam het pand voor
de heer J. van Moolenbroek gereed.
Aan de overzijde van de Lange
Delft werd een lelijk gat gedicht
door het pand voor de heer A. J.
van Oevelen en op de hoek van de
Koorkerkstraat werd vorig jaar de
nieuwe bakkerij-Wattez geopend. In
deze straat is een pand voor de heer
C. M. Flipse vrijwel voltooid. Op de
andere hoek is een pand voor de
heer H. H. F. Fastenau in aanbouw
en de hoek van Koorkerkstraat en
Koorkerkhof wordt belangrijk verbe
terd door de bouw van twee pak
huizen Voor de heer W. Thieme.
Het gat tussen de bakkerij Peterse
en het meubelmagazijn Bos zal ook
weldra volgebouwd zijn; hier komt
een bedrijfspand van de heer A. Beu
gelink. Een verheugende bouwbedrij-
vigheid is momenteel waar te nemen
op het grootste nog open terrein aan
de Lange Delft, waar ,,V. D." nog
dit jaar de poorten van een nieuwe
grote zaak hoopt te openen. De he
renmodezaak Koejemans en de dro-
gisterij Brakman Snoep kwamen in
1951 gereed. Tussen Simon de Wit en
De Gruyter is nog een ruime plaats
gereserveerd voor de fa D. de Jager,
maar 'helaas ziet het er niet naar uit,
dat hier spoedig gebouwd zal worden.
Markt heeft weer „vorm"
Jarenlang heeft de Markt het
grootste probleem van Middelburgs
wederopbouw gevoimd. Vooral in ver
band met het vreemdelingenverkeer
was het zaak, dat dit plein zo spoedig
mogelijk weer „vorm" zou krijgen.
Gelukkig is nu ook de Oostzijde ge
heel gesloten. Naast de parfumerie
zaak Fibbe is het kapitale pand van
de Middenstandsbank in aanbouw,
dat een aanwinst belooft te worden
en daarnaast is het kantoor van de
Stoomtram Walcheren voltooid. Op
de hoek van de Gravenstraat werd
het Nederl. Koffiehuis in gebruik ge
nomen': Ook de Zuidzyde raakt gelei
delijk „vol". Het gebouw voor de fa
G. W. den Boer en de Prov. Zeeuwse
Courant, dat een opvallend fraaie
voorgevel heeft, wordt eerdaags
betrokken en het grote café-restau
rant Suisse nadert eveneens zijn vol
tooiing. Tussen Suisse en Den Boer/
PZC bevindt zich nog een open ter
rein, waarvoor echter ook gegadig
den zijn. Nog dit jaar hoopt men te
beginnen met een dubbel pand voor
rekening van de heer Versluys, dat
een lunchroom en een kantoor zal
herbergen.
Verder verkeren de plannen voor
de bouw van een café-restaurant
voor de heer Gabriëlse op de hoek
van de Markt in vergevorderd sta
dium van voorbereiding.
Men ziet: ook de Markt vormt
geen probleem meer. Zonder tegen
slagen zal Middelburgs eigenlyke
centrum, waarvan de Zuidzijde archi
tectonisch wel het meest geslaagd is,
nog dit jaar geheel volgebouwd
worden.
Korte Burg is een sieraad
Zowel in de St. Pieterstraat als de
Spanjaardstraat kwamen twee wo
ningen klaar. Behalve de open plek
op de hoek van beide straten, zijn er
nog twee gaten in de St. Pieterstraat.
Het grootste zal dit jaar verdwijnen
door de nieuwbouw van een H.B.S.-
gedeelte en voor het kleinste is een
plan (twee woningen) in voorbe
reiding.
De Korte Burg is thans geheel vol-
febouwd en is, wat de architectuur
etreft, wel de meest geslaagde nieu
we woonstraat van Middelburg ge
worden. In de Bogardstraat bestaat
nog maar één gat, waarvoor ook al
plannen worden voorbereid. Op de
ene hoek van Groenmarkt en Bach-
tensteene is een complex van vijf wo
ningen voor de Onderlinge Brand
waarborg Mij Zeeland practisch ge
reed, op de andere wordt druk ge
bouwd aan hotel De Burg. De zand
vlakte van Bachtensteene heeft in
1951 een ware metamorphose onder
gaan. Het wachten is hier nog slechts
op de bouw van de R.K. lagere school
en het gemeentelijk turnlokaal en
met beide gebouwen hoopt men wel
dra te beginnen.
De Abdij uniek monument
Met de restauratie en de herbouw van Middelburgs
nonumenten worden eveneens goede vorderingen gemaakt.
Zelfs .wordt rui weer druk gewerkt in het Abdijcomplex,
vaarvan het volledig hei-stel overigens nog wel vele jaren
•.al eisen.
Het Abdjjgedeelte waarin de Provinciale Waterstaat
'ehuisvest zal worden, is uitwendig gereed gekomen. Daar-
>ij is ook één der vele typische Abdijtorentjes in oude
Uister hersteld. Kortgeleden is full speed begonnen met
Ie restauratie van dat gedeelte, waarin de Provinciale
Übliotheek zal worden ondergebracht.
De restauratie van Nieuwe- en Koorkerk is voltooid.
Jen is nu bezig met de afwerking en nog dit jaar zullen
jeide, glorieus herstelde kerkgebouwen weer in gebruik
.vorden genomen. De Lange Jan komt steeds verder uit
:1e steigers te voorschijn en domineert weer in het Wal-
•herse landschap.
Met de restauratie van het gothische Stadhuis-gedeelte
ichiet men ook goed op. Dit jaar wordt begonnen m&het
.orenherstel. Het nieuwe steenhouwwerk werd op de frond
eeds pasklaar gemaakt.
De gemeente heeft alle reden tevreden te zijn over de
■•nelle bouw van het bijzonder fraaie nieuwe stadliuisge-
lec-lte. waarvan de vleugel voor de secretarie volgende
maand en de afdeling voor de ontvanger en de dienst
maatschappelijke zorg begin volgend jaar in gebruik wor
den genomen.
DIENST HERBOUW MIDDELBURG
Herbouw volgens de verwachtingen
volgend jaar voltooid
Minder starre toepassing van de wet op de
materiële oorlogsschaden
„De herbouwperiode van Middelburg nadert thans haar einde. Xog zijn
er zeer belangrijke projecten te verwezenlijken en daartoe zullen alle
krachten moeten worden ingespannen, maar men kan nu wel constateren,
dat het omvangrijkste en zwaarste deel van het werk achter de rug is", al
dus het verslag van de Dienst Herbouw Middelburg over het jaar 1951.
Tevens wordt de verwachting uitgesproken, dat de herbouw in 1953 kan
worden voltooid. Het verslag. dp.t geïllustreerd is met grafieken en foto's,
heeft een zinvolle omslagtekening mee gekregen: arbeiders, bezig de
kroon te plaatsen op het in steigers gevatte wapen van Middelburg.
De directie van de dienst consta
teert, dat in 1951 van een massale
bouwactiviteit geen sprake was: ge
val voor geval en dus zeer moeizaam
moest een aantal verspreid liggende
herbouwpanden tot stand worden ge
bracht. Niettemin heeft dit onge
merkt tot een zeer behoorlijk resul
taat geleid. Het valt op, dat een bin
nenstad, die nog niet zo lang geleden
grotendeels bestond uit een aantal
verspreid gesitueerde panden, thans
weer een aaneengesloten geheel
vormt. De activiteit in 1951 mag
daarom dan ook niet onderschat wor
den. De resultaten vielen niet zo in
't oog, nu de herbouw zich meer dan
voorheen verspreid afspeelde, terwijl
bovendien een belangrijk deel der ge
vallen buiten de stadswallen werd
gerealiseerd.
De centrale overheid paste de wet
op de materiële oorlogsschade min
der star toé. De nadelige invloed van
Het Plein 1940 heeft het afgelopen
J'aar eindelijk ook „vorm" gekregen,
lier werden een fraaie rijwielstalling
en het café Centrum in gebruik
nomen, zodat er nog slechts één ope
ning resteert, n.l. op de hoek van de
Gortstraat, waar vermoedelijk spoe
dig begonnen kan worden met de
bouw van een bedrijfspand voor de
West-Indische Bananencompagnie.
ZUSTERSTRAAT
ZORGENKINDJE
In de L. Noordstraat zrjn in 1951
eveneens geweldige vorderingen ge
maakt. Door de bouw van de nieuwe
stadhuisvleugel en van het R. K. te
huis voor bejaarden zijn de straat-
wanden nagenoeg gesloten. Er blijft
nog maar één open terrein over (op
de hoek van de Stadhuisstraat), dat
gereserveerd is voor de fa Boasson,
lie hier twee zakenpanden zal bou
wen. De plannen zijn klaar, maar het
wachten is op de rijksfinanciering.
De straatwand van de Graven
straat is geheel gesloten, nu ook het
pand voor de heer A. Weemaes in
aanbouw is. De Zusterstraat is steeds
het zorgenkindje geweest en zal dit
De Markt met Nieuwe Kerk en Lange Jan.
voorlopig ook nog wel blijven. Aan
de ene zijde het gedeelte tussen
Gravenstraat en St. Janstraat zijn
echter vorig jaar goede vorderingen
gemaakt: daar verrezen zes wonin
gen (bovendien zijn er nog drie in
aanbouw) en de moderne showroom
van de N. V. De Dreu. Voorts kan de
bouw van vier woningen aan dit
straatgedeelte tegemoet gezien wor
den. Aan het gedeelte van de Zuster
straat tussen Gravenstraat en Plein
1940 is plaats gereserveerd voor een
badhuis en zeven woningen, maar
voorlopig zal van de bouw waar
schijnlijk niets komen.
SANERING WAS NODIG
In het stadscentrum, waar, zoals
gezegd, nog 40 panden gebouwd moe
ien worden, werden 456 met een to
tale voorgevellengte van 3367 m ver
woest, terwijl in het herbouwplan
slechts plaats was voor 250 panden
ter lengte van 2388 m. Door sanering
van de stadskern valt maar liefst een
verlies van 45 van het aantal pan
den te noteren. Daar herbouw van
alle panden uitgesloten was, vond
men destijds dit verlies verantwoord,
omdat daardoor een volledige bebou
wing van het centrum waarschijnlij
ker werd. De practijk heeft geleerd,
dat dit niet slecht bekeken is.
Men kan er overtuigd van z^jn, dat
anders een volledige herbouw van
Middelburgs stadskern nimmer mo
gelijk was geweest.
Het volbouwen van de kaden, die
wel niet tot de stadskern behoren,
maar niet minder belangrijk zijn,
vormt nog een groot probleem. Al
leen etagebouw, hoewel niet fraai en
minder geëigend, kan hier uitkomst
brengen.
Natuurlyk, er moet nog wel het
een en ander gebeuren, voordat ge
zegd kan worden, dat Middelburg ge
heel herbouwd is. Maar de burgery
ziet het, de vreemdelingen bewijzen
het, dat de stad weer een aantrekke
lijk centrum In Zeeland is geworden.
De slag om Middelburgs wederop
bouw is gewonnen. En dus is dank
baarheid op zijn plaats jegens allen,
ambtenaren, instellingen en besturen,
die een reeks van jaren hun beste
krachten hebben gegeven om dat te
bereiken
de tegenstelling tussen de begrip
pen „bouw" en „herbouw" nam
enigszins in omvang af en in de na
bije toekomst zal dat waarschijnlijk
nog meer het geval zijn. De ver
wachtingen omtrent de „Beschikking
financiering kernplanbebouwing" wa
ren niet hoog gespannen en helaas
is deze zienswijze juist gebleken. De
met toepassing van deze regeling te
verstrekken Dremiën zijn zo laag ge
houden. dat êr weinig vruchtdragen
de werking van zal uitgaan. In ver
band daarmee streeft men er dan
ook naar zoveel mogelijk herbouwge-
vallen onder de werking van de „Fi-
nancierings- en premieregeling oor
logsschade woningen en bedrijfspan
den" af te wikkelen.
De gemeente begon vorig jaar een
aantal z.g. bestedingsplichten over
le nemen om deze dienstbaar te ma
ken aan de financiering van de kern
planbebouwing en om een waarborg
te scheppen voor de volledige her
bouw van de stadskern.
HERBOUW.
Sinds de gemeente Middelburg
de wederopbouw zelf ter hand heeft
genomen, zijn van overheidswege de
volgende bedragen in de particuliere
herbouw verwerkt in 1949 831.966,
in 1950 1.410.503 en in 1951
904.861.
Deze verschillen moeten ten dele
aan de p rasveranderingen worden
toegeschreven, terwijl bovendien in
1949 en in een deel van 1950 theore
tisch integraal werd gefinancierd
door middel van gedeeltelijk rentelo
ze credieten. Na ae inwerkingtreding
van de wet op de materiële oorlogs
schaden werd echter overgegaan tot
toekenning van „aanvullende bijdra
gen", waarbij derhalve 't rijk slechts
een deel van de bouwsom verstrek
te (maar nu a fonds perdu). Hieruit
blijkt, dat, ofschoon het in 1951 ver
werkte bedrag maar 70.000 hoger
is dan dat van 1949, de herbouwac
tiviteit aanzienijk hoger moet worden
aangeslagen. De aantallen gereedge
komen en in aanbouw zijnde panden
zrjn eindelijk in evenwicht gekomen;
op 31 December 1951 namelyk
respect. 21 en 22.
HERSTEL.
Aan zwaar en licht herstel werd
vorig jaar 79.937 verwerkt, een
door het wachten op de definitieve
uitvoeringsbepalingen naar verhou
ding vrij hoog bedrag. Toch loopt de
afwikkeling op haar einde: ultimo
1951 moesten nog slechts 96 herstel
dossiers worden afgewikkld. Even
als by de herbouw wegen ook hier de
laatste loodjes het zwaarst. Enige
eigenaren zijn moeilyk tot definitief
herstel te bewegen.
In totaal werd vorig jaar in 32
gevallen het bouwrijp maken van
herbouwpercelen in behandeling ge
nomen, voor welk werk 25.443
werd uitgegeven. Het tempo der ei-
fendomsoverdracht van de herbouw-
e panden kon aanzienlijk worden
opgevoerd. Vele oude gevallen wer
den afgehandeld. Men verwacht, dat
deze materie dit jaar voor een over
wegend deel kan worden afgewik
keld. In 1951 werden 67 besluiten
tot toewijzing genomen. Het aantal
toewijzingen bedroeg 34.
Tot slot laten de opstellers van
het jaarverslag zich vol lof uit over
de architectuur van de nieuwe pan
den.
Korte Burg, sieraad van de stad.