O
O
O
O
„Ie \vier nie góed," legt Joost uit, maar zijn handen
beven en zyn hart slaat of het bersten zal. „Briengt 'm
maer naer uus, mi z'n twêen za 't wè gaen, dienk ik."
Verschuuren drinkt wat, zijn blikken zoeken onrustig,
tot ze Joost vinden
Even zien de beide mannen elkaar aan. Vreemd, ver
wezen de een, schichtig de ander. Dan gaan ze, twee
werkmensen, met tussen zich in hun patroon.
Joost blijft alleen achter. Er is geen mens, die zich
verder nog om hém bekommert. In hem spookt het,
voor de eerste keer van zijn leven is hy zichzelf niet ge
heel meester meer. Hij gaat terug naar zijn kantoortje,
hij valt er neer op een .stoel en verbergt zijn gezicht
in zgn handen.
Zo zit hg lang en heel stil, en denkt, denkt
Ïn de stille sombere kamer van zjjn huis lag Izak Ver-
achuuren. Hij lag er afgezonderd van de buitenwereld
en wilde niemand ontvangen. Zelfs zijn vrouw en
schoonvader wilde h^ niet zien. De enige, die bij hem
komen mocht, was de oude Bram Kole, die jaren lang
wacht geweest was op de putten en in de loods by Ver-
schuuren zijn wachtkotje had gehad. Er was een stille
hechte band geweest tussen die twee. Verschuuren, druk
en ongedurig, de ouwe Kole zwijgzaam en levenswijs.
Niemand wist ervan, hoe zij avonden hadden gezeten,
samen in het wachtkotje op de putten, als buiten de re
gen striemde en de wind gierde, twee eenzamen, die
elkaar gevonden hadden. Die avonden, daar in dat
kotje, ze waren goed geweest en veelvuldiger geworden,
naar mate het thuis minder ging tussen Izak en zijn
vrouw. Voordien ging hg naar Joost, maar na zijn be
kentenis aan Forra was hij er zelden meer gekomen.
Dat wachtkotje, liet werd zijn toevluchtsoord in die da
gen.
En nu zat de ouwe Bram Kole bg zijn bed, hg moest
hem verzorgen, hy was de enige, behalve Joost, die de
ware toedracht van het geval wist,. Wekenlang verkeer
de men ln twijfel, hoe het aflopen zou met Izak Ver
schuuren cn de dokter haalde zijn schouders maar wat
op. „Afwachten", luidde zy'n oordeel. Maar op een mor
gen wilde hg er opeens uit.
„Bram", sprak hg, „jie most mien kleren maer is
aelen, vraeg 't maer an de vrouwe... en brieng ze Ier".
De ander aarzelde nog wat.
„Zou je t wê doen?A j' maer om jen eigen
dienkt
„Gae noe maer."
„Maer'k bedoel ikwa gae je noe doen? 'k
Open da der toch noe gin gekke diengen meer in je kop
zien, da kom nie klaer, weet je. 't Is maer, da 'k zèn
wou, 'n mens eit Ier te kampen mee vele moeites, 't êle
leven deur, maer die motten öns nie uut de wege gaen,
óns motten ze overwinnen, 'n ieder ei wat, daer kom je
nie onder uutEn êenmaele za öns evrogen worren
vrat ei j" edaenJe doe gêen zotte diengen meer Ver
schuuren
Izak glimlachte.
„Daer ei j' nie ongerust in te zien, da beloven ik je".
Hg kleedde zich aan en ging naar zgn bureau. Daar
rommelde hij wat in de papieren, het waren er heel wat.
Op één ervan bleef hg lang zitten turen. Berekeningen,
gekriebel van vele cijfers. Het was het bedrag, dat hg
voornsmens v/as geweest, aan Joost te vragen. Met
zijn blauwe potlood haalde hy er bedachtzaam een
streep door.
„Ofewezen", mompelde hy en er kwam een grimmige
trek op zijn gezicht.
Toen palcte hij een bundeltje papieren bg elkaar en
stopte ze in een tas.
Even later stapte hy de deur uit. Er waren er, die
hem op het station gezien hadden. Waar zou die op af
gemoeten hebben vroeg men zich af. Maar er was nie
mand, die daarop antwoord geven kon, dan Izak Ver
schuuren alleen.
Het waren moeilgke weken geweest, ook voor Joost
van der Velde. Hg had er geen vrede mee kunnen
houden, dat hg zo gehandeld had en de gedachte,
dat zgn vroegere kameraad een eind aan zyn leven ge
maakt zou kunnen hebben, als hg niet bgtgds had inge
grepen, deed hem huiveren.Want dan was hij uiteindelgk
mede Schuldig daaraan geweest, dat liet hem niet los.
En dan hielp het niet, of zgn oude zelfverzekerdheid en
trots daar tegen in gingen. Dan hielp het hem niet, dat
hg zichzelf suste, met de redenering: „Kan ik het hel
pen, dat Verschuuren zich heeft laten bedriegen door
zo'n smeerlap Kan ik het helpen, dat hy grof ging spe
culeren en veel verloor? Ben ik mgns broeders hoe
derDat had ook Kaïn gezegd
Een andere stem was er en die hield niet op, die. kon
hij nooit het stilzwijgen opleggen: „Was het niet Ver
schuuren die hem destgds geholpen had, op duizend en
één manier? Was het niet diezelfde Verschuuren ge
weest, die hem met raad en daad had bygestaan, toen
hg pas op eigen benen stond, hier in dit vreemde wis
selvallige bedrgf Verschuui-en, die toen al stevig in het
zadel zat, „omdat hg trouwde met de dochter van zgn
vroegere kostbaas?" „Ga erheen", ried de stem in zgn
binnenste, „zeg, dat je het goed wil maken, dat je be
rouw hebt over je antwoord van toen". Kon hg dat?
Durfde hij dat? Hg kon het niet en durfde niet ook.
Maar eindelgk moest hij, na weken van strgd. Het werd
een zware gang, naar het huis van zgn vroegere maat.
„Minoa, 'k zou ik Izalc willen sprekenbegon hij.
„Ie is tuus, mae der is der êen bie z'n, ze zitten a nae-
KORTE SAMENVATTING VAN HET
VOORAFGAANDE.
De landarbeider Joost van der Velde is naar
Yerseke gekomen in de hoop in het oesterbe-
drijf een nieuwe en betere toekomst te vinden.
Met een nieuwe vriend, Izak Verschuuren, be-
gint hy een eigen bedrijfje
In het najaar komt de tijd van het „pannen-
varen" en wanneer Van der Velde en Verschuu- 4=
ren er ook op uit zijn getrokken, worden ze
door een storm overvallen. Bij Wemeldinge ge-
lukt het hun onder "de wal te komen en zich te 4c
redden. Doornat en verkleumd vinden ze onder-
dak bij een boer: de oude Waverijn, die met
zijn dochter Forra op een eenzame hoeve woont.
In de stad treft Joost een paar maanden later
Forra Waverijn opnieuw en wanneer hij haar 4c
later weer eens opzoekt, worden ze het eens.
Ook Izak trouwt, maar hij is niet gelukkig. Hij
bekent dit tegenover Forra en hij bekent ook,
dat hy haar, Forra, tot vrouw had gewenst.
De oude Waverijn ziet, dat er in de zoon
van Joost en Forra geen oesterman maar een
boer steekt en Forra hoopt, dat haar jongen
inderdaad boer wordt. Niet zo'n rusteloze han-
delsman als zijn vader in elk gevalHet J
ideaal van de oude boer en zijn dochter wordt 4c
doorkruist door dat van de vader van het jon-
get je. En wie kan tegen de sterke, recht op ij!
zijn doel afgaande Joost op? 4c
Izaks zaken gaan slécht, maar wanneer hij ij!
zijn oude vriend 'Joost vraagt hem te helpen,
weigert deze botweg. Izak vlucht, naar de wa-
terkant, waar Joost, die toch wel wat wroeging
heeft over zijn weigering, hem nog net op tijd
achterhaalt om een catastrophe te voorkomenJ.
bie 'n paer uren te praeten", antwoordde ze, terwijl ze
haar schouders ophaalde, ,,'k Weten ik ók nie wa 'k
der van dienken mot; ie is êle daegen in de were maer ie
zei niks, gêen stom woord."
Ze liet Joost in de kamer achter en ging weer naar
het achterhuis, waar Joost haar hoorde opspelen tegen
haar oude vader. Nee, ze was geen vrouw voor één als
Izak, dacht hg en opeens schoot hem het gezegde van
Izak over Forra weer te binnen. Forra, had hij haar
willen hebben? Hg had het gezegd in zijn opwinding...
En op dat moment besefte hg even diep en duidelgk, wat
hy in zijn vrouw bezat...... Forra, zgn beste, goede
vrouw. Ja, dat was ze
Ruw werd hg in zgn gepeins gestoord door de stem
van Verschuuren in de gang. Izak, die zijn bezoeker uit
liet. Een auto, die aansloeg, die met veel geraas even
daarop wegreed. Wat deed hg, Izak?
Daar was hg, hg opende de deur. Hg bleef staan, de
deurknop in zgn hand. Him blikken vingen elkaar, ter
wgl Joost opstond.
„Izakbegon hg,*k bin ik ekommen, om nog
'n keer mee joe te pratenJe za we begriepen waer a
't om gaet
De ander knikte, terwgl hg hem onafgebroken aan
bleef kgken.
,,'k En ik der nog es over edochtging Joost ver
der, zich niet erg op zijn gemak voelend onder die starre
maskerachtige blik van de ander.
„Jae, en 'k dienk ik toch da 'k 't mot doenIzak...
't Kwaem 'n bitje onverwachs, toen Waer kan 'k
je mi elpe
Het gezicht van de ander vertrok tot een grijns, er
kwamen spotlichtjes in zyn ogen.
„Ik overviel joesprak hij, „zóen waerom
goeng jie mien uut de wege, den lesten tied? Bie de
post en op de bankJie goeng mien a weken lank
uut de wegeDat 'k laeter maer ezien'k Eri
ik et nie willen gelóven, toe da 'k et ondervonden èn
'k Docht ik oaltied nog da j' mien vrind was, da Tc op
joe rekenen kost.Ons zóveesaemen edaen", docht
ikMae stel je gerust, Jóóst van der Velde, spaer je
geld, reserveer et, dienkt om jen eigen bedriefEn
dienk nie: .Mien kan niks gebeuren", wan da 's gevaer-
lijkSpaer je geld voe je zeune'k Wil ik et nie
èn".
Joost wilde wat terugzeggen. De woorden van de an
der waren als even zovele zweepslagen voor hem. O,
hg had gedacht dat het even niet meevallen zou, natuur
lijk. Het valt niet mee in je eigen zwaard te moeten val
len. Maar hg was er zo vast van overtuigd geweest dat
zgn late aanbod toch nog gaarne zou worden aanvaard.
En dan zou alles immers toch nog goed zgn gekomen,
"een zelfverwyt meer, geen gekrenkt rechtvaardig
heidsgevoel, geen verlies van zelfrespect
Hg wilde wat tegenwerpen, maar de ander viel hem in
de rede:
,,'t Spiet mien, maer 'k èn ik gêen tied meer varders,
mien tied is kostbaer weet je, 'n erme drommel as ik
kan zien eigen nie de luxe permitteren lange te praten
over van balles en nog wat. 'k Wil ik je groeten Van
der Velde
En daarbij hield hij de deur wgd geopend, als wilde
hy zeggen: „Ga!"
Joost ging. Hg ging als een geslagene, hg die gedacht
had hier als een weldoener te worden ontvangen. Hg
ging als een verslagene, beschaamd, ontnuchterd, niet
wetend wat hg die eerste ogenblikken moest aanvan
gen. Als in een roes ging hij naar de dgk, naar de put
ten. Hg sloot zich op in zijn kantoortje. Gedachten, vra
gen spookten door zijn brein.
Waarom was alles hem tegen? Was hg dan werke-
ïyk een tiran? Kon hij dan niets goed doen? Waarom
liep alles altijd weer zo heel anders dan hij het zich
voorsteldeDe jongen, die niet wilde zoals hg
Forra, met soms haar stille verwgt, haar spreken over
God, haar waarschuwende stemMoet ik dan anders
gaan leven? Maar hoe dan? Wat doe ik dat niet goed
is Ben ik niet rechtvaardig, voor mezelf zowel als voor
anderen Ben ik een dief, zoals er zgn hier, die niet van
andermans percelen kunnen afbiyven? Ben ik slecht
voor mijn mensen?
Hij zucht diep en staat op. „Nêe, nêe", denkt hg koppig.
„Ik kan nie oars. Ik bin zóa 'k bin. En zóa 'k bin zó wil
ik zien ók. Zó allêeneg. 'k Bin ik baes ier en da za 'k
bluven. Da mi Izak'k a nie motten gaen!"
Maar vrede heeft hg er niet mee. Vrede, hij heeft die
nergens en met niets.
HOOFDSTUK VH.
Twee kleine jongens worden vrienden. De een is
groot en sterk, uitgegroeid voor zijn leeftgd, knap,
rustig, met een gelijkmatig kalm karakter. De an
der is uitgesproken lelijk. Hij is een mager spillig ar-
meluisventje, dat eigenlijk al van jongsaf voorbestemd
schijnt voor het ongeluk. Het ongeluk, dat hem reeds
trof, lang voordat hg er enig besef van hebben kon. Het
ongeluk, dat Ko Lamper trof op de wgde vlakte van
water en slikkenHij is niet kalm en rustig, deze
kleine André Lamper, zoals zgn vriend. Hij is fel en
gauw geneigd tot agressief optreden. Maar de krachten
ontbreken hem om zich te doen gelden onder de kor
nuiten. De ander, de zoon van Joost van der Velde,
heeft die krachten, maar hg gebruikt ze niet. Omdat Kg
het niet nodig vindt zich te doen gelden als de eerste.
Hg gaat ruêtig en kalm mee en niets in hem vraagt om
de eerste plaats, op de school niet en onder de jongens
evenmin.
Vreemde vrienden. Twee zo geheel tegenstrijdige na
turen. Ze vonden elkaar bg toeval en zgn aan elkaar ge
hecht geraakt. Ze zoeken elkaar, hoewel ze elkaar zo
vaak niet volgen kunnen in hun wensen en verlangens.
Die vreemde vriendschap, ze is begonnen op een dier
druilerige oudejaarsdagen, waarop de kinderen der ar
men langs de huizen gaan om er hun liedje te zingen
bij de konkelpot, de blikken bus waaroverheen de lang
tevoren gereedgehouden varkensblaas is gespannen.
,,'k Eb zó lank mi de koenkelpot gelopen
Jk Eb gêen cent om 'n bröodje te kópen
en de konkelpot zorgt voor de naargeestig dreunende
begeleiding van het gezang.
Sommige der kinderen gaan samen, bij troepjes, en
de buit wordt onderling verdeeld voor de kleine snoep
winkeltjes in de achterstraatjes. Anderen gaan alleen,
zoals André Lamper. Hg is een aparte, bgna een uitge
stotene in de ogen der andere kinderen, die flink zyn en
geen hoge rug hébben, zoals hij. Fel begerig zong hij,
met zgn harde hoge jongensstem het deuntje, haastig
wegrennend als het verlangde geld was gebeurd. Vei
lig geborgen in zgn broekzak zaten de centen en halve
stuivers. Zijn grote schat.
Toen waren die jongens gekomen, grote ruwe gas-
ten uit de hoogste klassen. Ze hadden zgn konkelpot af
genomen, die over de straat gekeild, lachend, onbarm
hartig, Tot er één op de gedachte gekomen was, de op
gehaalde centen van hem te eisen.
„Ier mi die centen oars krieg je op je kop da j' gin
pap rrteer kan zèn!"
„Joa, joa!" joelden de beide anderen mee. „Ier da
geld, en gauw
André had het op een lopen willen zetten, maar ze
hadden hem vastgepakt. Wat wilde dat magere schar
minkel
Toen hg zag dat het niet gelukte los te komen, was
hg plotseling veranderd. Als een woedende kleine hond
was hg op zgn grote plaaggeesten afgevlogen, fel en
angstig tegelgk, maar vastbesloten zijn schat tot het
uiterste te verdedigen.
Het duurde niet lang of ze rolden over de natte straat,
vechtend, een kluwen armen en benen. Maar hij moest
het onderspit delven. Wilde jongensknuisten beukten op
zgn hoofd, anderen trachtten in zyn zakken te graaien
naar de begeerde buit
„Loslaeten En gauw!" schreeuwde hg en zgn vuist
trof een der jongens midden in het gezicht Maar de an
deren gaven niet op. Twee tegen drie, het was nog een
ongeiyke strgd, maar Jan van der Velde was sterk, hy
vocht voor twee, hij voelde de slagen die hem toege
bracht werden niet. Ze deerden hem niet. Hg zag alleen
die magere kleine jongen, die vocht voor zgn bezit.
Het duurde niet lang meer of de anderen dropen ge
havend af, scheldend van een afstand, maar dichter by
komen durfden ze niet meer.
Hggend, gehavend maar tevreden, bleven de twee
overwinnaars achter. André, zgn konkelpot weer onder
zijn schamele jas verborgen, de andere hand bescher
mend bg zgn schat in zgn broekzak.
Zwijgend liepen ze even later naast elkaar door de
nauwe straatjes van de Schotte, geen van beiden goed
wetend wat te zeggen. Tot André begon:
„A jie mien nie eholpen a
„Drie tegen êenda's gêen werk
„Ze judassen mien oaltied."
„A ze wee begunnen da moe j' 't maer is zèn, dan
za 'k ze
„Moe jie nie koenkelen?"
,,'k Zou ik et wè willen, maer mien voader wil 't nie
„Is joe voader 'n oesterboer?"
„Joa."
,,'k En ik gêen voader meer, mien moeder weunt in
't wienkeltje, ier op den oek."
„Zun ons tegaere koenkelen?"
„Maer 'k èn ik allêen a 'n bitje centen
„Jie mag ze oallemaele ouwen, 'k èn ik der gêen
nódig
„Jie kriegt zeker centen van joe voader
„Joa, maer ik koenkelen wè voe joe."
En zo zijn ze toen samen op stap gegaan. Het werd
het begin van hun vreemde vriendschap. De vriend
schap van de zoon van de rijke oesterboer met de ma
gere arme André Lamper. Een vriendschap die duur
de, die inniger werd naarmate ze ouder werden.
Joost van der Velde had er eerst niet veel mee op.
Het kwam niet te pas vond hij. Waren er geen jongens
van zyns gelijke waarmee zijn zoon optrekken kon?
Hij mopperde er soms over, maar verbieden, kon hg
dat doen? En zgn gedachten gingen terug naar zgn
knecht die op zo tragische wgze was omgekomen. En
de moed ontzonk hem om de omgang tussen de jongens
te verbieden. Maar in zijn binnenste zei een stem:
„Zwakheid Joost, je kan er niet tegenop, ook dit gaat
anders dan je zou willen, je ziet het, je weet het, maar
je durft niet: „Nee" te zeggen!"
En toen opeens was er die ander geweest, Jan van
Joost van der Velde.
Even had hg zwijgend staan toekijken, niet recht
wetend wat er gaande was. Maar toen was hij er by.
Met een sprong was hy boven op een der bruten neer
gekomen en stevig grepen zijn handen in de nek van
een der aanvallers.
Dan komt Jan van der Velde van school. Tegelgk
met André Lamper. En daarmee gaan beidér we
gen uit.elkaar. Jan gaat naar de Handelsschool,
hij moet verder leren, zich bekwamen voor de handel.
Maar André Lamper komt thuis bij zgn moeder in het
winkeltje. Voor de loods deugt hij niet. Hij is immers
niet sterk, hg zal nooit een goed werkman worden. En
een ander vak
Zyn moeder wilde het proberen b\j de schoenmaker,
maar hy antwoordde kort: „Nêent, gêen schoenmae-
ker."
Wat hij wilde, verzweeg hy, omdat hg wist dat het
niet zou kunnen. Maar heimelgk gingen zgn blikken
vol verlangen naar de kaai, naar de schepen.
Zo kwam André Lamper dan maar thuis, bg zijn
moeder in het winkeltje. Van wat zuinig weggelegde
centen werd een oude fiets gekocht met een bagage
drager er op en het werd voortaan André's taak, de
omtrek af te ryden om er wat boodschappen te verko
pen. Hy trok naar de Zanddgk, de Moer in en werke-
lgk: het ging. Hg mopperde niet, nooit hoorde zgn
moeder een klacht van hem. Maar als hg over de dgk
gefietst kwam met zgn boodschappenmand en de sche
pen zag uitvaren of toevallig eens met Jan in de lood3
kwam, kon hg zijn vuisten ballen en klemden zgn tan
den op elkaar
De ander ging naar de Handelsschool. Hg ging er
heen omdat hy erheen moest. Ook hg deed wat hem
opgedragen werd en zgn vlotte leren gaf hem geen
moeite goed mee te kunnen met de anderen. Maar het
enthousiasme ontbrak. Omdat achter heel deze opzet
dat andere dreigde: de zaak. In de vroege morgen, als
hy in de trein zat op weg naar de stad, dwaalden zgn
blikken over de wyde velden, terwgl de anderen zotte
praat sloegen en grappen uithaalden. Op de velden werd
geploegd in de winter en zyn ogen dronken gretig het
beeld van de stoere logge paarden, die bij drieën lang
zaam maar staag de ploeggzers door de vette gronden
sneden. Hg zag het zaaien, de groei daarna. Hij volgde
die elke dag.
Hy zag de Bevelandse boeren ln hun eenvoudige
dracht de trein binnenkomen, bedachtzaam, wat on
zeker en luisterde daarna gretig naar hun gesprekken
over de oogst, hun paarden en de prijzen.
En ver weg wist hij de hoeve van zgn grootvader,
die daar als het ware op hem wachtte. En langzaam
maar zeker groeide in hem het verzet, het heimeiyke
verzet tegen de man, die zgn vader was, maar die ook
een vreemde had kunnen zgn......
Er kwam iets als haat in zgn jonge hart tegen deze
mens, die zorgde voor hem, die uitmaakte, wat er met
hem gebeuren zou, wat er zou worden van zgn leven.
Hy sprak er niet over. Zelfs niet tegen zgn moeder.
Maar diep in zgn binnenste wist hy dat er later toch
een dag zou komen waarop hg niet meer doen zou wat
zgn vader van hem zou eisen. Maar hg moest geduld
hebben, hg moest wachten. Hg kon wachten, deze Jan
van der Velde. Hg kon taai zgn, zoals zyn vader het
was geweest, eens, in de tgd, waarover thans de men
sen van het oesterdorp spreken als over een gouden
tgd. Toen het, naar zg beweren durven, minder moeiiyk
viel op te bouwen, wat te worden hier. Maar zg ver
geten zo licht daarbij, dat zg zelve niet vermochten
wat enkelen wel kondenOmdat zy anders waren,
groter, taaier, soms ook handiger en niet te consciën
tieus
(Wordt vervolgd)
