O
O
„Ons,bin maer varder egaen mee vissen", zegt Jaap
Sandee na enkele ogenblikken, ,.'k docht ik, da zal wè
goed zien
Joost knikte. Toen zei hij zacht:
„Da was 'n onverwacht einde mee Ko
De ander knikte „A j' zö an jen ende moe kom
men". Weifelend liet hij er op volgen:
„Mae was daer noe niks oars an te doen eweest?"
Joost keek op en ontmoette even de nietszeggende
blik van de ander. Toen voelde hij, dat hij boos werd.
,,Jie dienkt toch niestoof hg op. Dat andere
kon hg niet uitspreken.
Jaap Sandee zag hem rustig- aan:
,,'k Dienken ik niks baes, mae der bin oare, die
dienken da jie Ko In de steek elaeten eit; 'k zeggen ik
et joe maer, wa 'k zelf dienken, da's nie 't voornaem-
ste".
Joost voelde, dat hij verbleekte. Hij knikte langzaam.
Toen zei hij:
„Dus ze dienken a'k 'm zömaer in de steek elaeten
èn."
De ander knikte. „Ze dienken van oalles en a'k joe
'n raed mag geven, vertel dan oe a't egaen is. 'k Zeg
gen ik 't as mens tegenover mens tegen joe, baes. Z'èn
vee op egad mee Ko, ie was 'n goeien onderbaes voe
óns oallemaele."
Joost voelde opeens iets warms in zijn hart voor
deze kleine magere man, die hier voor hem stond. Hij
voelde het dat hij niet heeft kunnen verdragen, dat
ze hem, Joost, belasterden, terwijl er nooit iemand zou
zijn, die hem recht in zijn gezicht zou zeggen, hoe hij
erover dacht.
„Ik danke joe voe wa' jie daer ezeid eit, Joap", klonk
het zacht, terwijl hg mee terugging naar de loods.
Maar eer ze de deur opentrokken, had Joost de ware
toedracht helemaal verteld.
,,'k Zal ik et ze zèn, da's 't beste wè, dienk ik",
vond Jaap Sandee.
Die middag, toen Joost het werk besprak met hem,
begon Jaap:
,,A j' noe mien zin zou doen baes, dan goeng je noe
nae Maria van Ko."
Er kwam een onwillige trek op Joost's gezicht,
eigenlijk durfde hij het niet best. Hij zag er tegenop
als tegen een berg, de weduwe van zijn onderbaas te
ontmoeten.
,,'t Za nie meevallen, dienk ik", hield Jaap Sandee
aan, „maer z'ei 't recht, 't uut joe mond te oren
En misschien zou jie d'r. wa kunnen elpen, mee wa
geld of oare diengen, zie bluuft alleen achter mee da
kleine jonkMe bin op de waereld om mekoare te
elpen, En hij zag Joost veelbetekenend aan.
Joost schudde zijn hoofd:
„Zö'n goeie kaerel En dan zó weg te moeten..."
mompelde hij.
„A't 'm góed weg is èn ons nie om um te treuren."
Joost wist niet best wat hij hierop moet antwoorden.
En toen ging het door hem heen: „As ik weg emotten
aa't mien beurte ewêest was
Hij hoorde Jaap Sandee mompelen:
„As ons 't maer as 'n roepstemme meugen ver-
staen
Een roepstemVoor hém, Joost van der Velde?
Ongeduldig gooide hij de deur van de loods open. ,,'k
Zal nog wè zien of a'k der is naer toe gaen en jul-
der zoeken 't wè uut mergen vissen op diezelfde
lappe, dan ei j' voe de rest van de weke werk genogt."
Toen stapte hij op. Hij wist, dat Jaap Sandee nu straks
zou vertellen wat hij, Joost, hem zoeven heeft mede
gedeeld over het ongeluk, 'n Goeie kerel, Jaap Sandee.
Die middag ging Joost naar het kleine huisje in de
Schotte. Ze deed zelf open, Maria van Ko Lam-
per en ze schrok toen ze Joost zag staan. Even
stonden beiden zonder woorden, toen vroeg ze of hij
verder wilde komen.
„Maria, wa moe 'k joe vertellen...?" begon hg.
Ze schudde haar hoofd.
„Zei maer niks, Van der Velde, ie is weg en 'k kan
'm nie missenMaar 't za motten
Op dat moment ging de deur van het achterhuisje
open en een klein ventje keek om een hoekje. Hij had
een mager vogelkopje met grote grijze ogen. De
vrouw keerde zich om en pakte het ventje op. „André.
m'n joengen", sprak ze gesmoord en drukte het kind
tegen zich aan. Wat Joost opviel was het gedrongene
Om Jan, zijn naamgenoot. De jongen wordt al zo groot
Reeds gaat hij de school bezoeken en 's avonds onder
de lamp zit hij te spellen in zijn kleuterboeken.
In de zomer mag hg mee naar de hoeve, daar kan hij
dan enkele dagen blijven. Dat hoeft de oude hem geen
twee maal te vragen.
Maar soms ook vaart hij mee als vader het wil, naar
de percelen om er oesters te gaan zaaien en in de zo
mer om er naar de aanslag te gaan kijken. Maar
vreemd, hij zal er nooit zelf om vragen.
Als Joost dan zegt:
„Moej' nie mee mergen? Me gaen naer de Kreek
mee 'n vrachtje pannen", dan vindt hg het goed. En
hij maakt dat hij op tijd present is op de steiger.
Maar als grootvader Waverijn er is, durft hij wel vra
gen:
„Ma'k mee, grótevoar?" En hij kan opgetogen ver
tellen als hij mee heeft mogen rijden op de hoog op
getaste wagens in de oogsttijd.
Joost zegt er niets van. Nog niet. Maar aan de ma
nier waarop hg zijn jongen soms aankijkt zou men
kunnen vermoeden, dat er iets was dat hem niet naar
de zin gaat. Maar hij zwijgt. Hij doet het, omdat hij
zijn plan heeft. Omdat hij weet, dat hij dat plan uit
voeren zal en weet dat hij winnen zal.
Hrj zwijgt. En Forra? Ze heeft het er soms heime
lijk moeilijk mee. Omdat ze het zich niet bekennen wil
dat ze het goed vindt, dat het zo gaat. Het is goed,
dat Jan naar de hoeve gaat. Dat zijn verlangen daar
heen trekt en niet naar de zeekant.
Ze moet nog vaak denken aan de woorden van
Verschuuren: hij en zijn vrouw, ze passen niet bij elk
aar. Past zij bij Joost? En dan wordt hét haar bang
te moede. Want ze wil bij Joost passen. Ze wil bij
hém behoren, bij hém alleen. O Joost, waarom ben je
toch zozoZe weet het geen woorden te
geven, maar ze weet pijnlijk precies dat ze zich hem
zo nooit heeft kunnen voorstellen. Hij is goed voor
haar. O ja en ze kan alles krijgen wat haar hart be
geert. Ze hoeft niet op het geld te kijken. Ze kan haar
ruime huis midden op 't dorp inrichten zoals ze dat
zelf wil en Joost zal niet zeggen: „Dat is te veel."
Maar och, ze heeft niet veel nodig, Forra. Het enige
wat ze behoeft, dat is haar man. Maar ze wil hem hele-
Toen drong het tot hem door, dat het water niet ho
ger kwamHet steeg niet meer. Maar natuur
lijk moest het stijgen. De vloed kwam toch steeds
meer door Maar dan moest hij winnen! Dan moest hij op
hoger terrein belanden, dus dichter onder de wal! Hij
gaf een schreeuw van blijdschap. Voort! Hij had opeens
nieuwe krachten, de laatste, die hem tot het uiterste in
staat stelden, tot de laatste honderden meters.
Dan waren daar de perkoenen, de dijk daarachter. De
vaste wal, waar geen water hem meer achterhalen kon.
En toen kostten hem opeens de laatste meters moeite,
ze kostten hem het uiterste van zijn krachten. Achter de
paaltjes zakte hij neer. uitgeput opeens, rillend en totaal
op van vermoeidheid en doorgestane angst. Het bonsde
in zijn hoofd en zijn hart sloeg bijna hoorbaar. Even viel
hij weg in een vreemde doezeling, alles draaide vreemd
en met schrille kleuren. Toen, met een uiterste krachts
inspanning, gelukte het hem, we'er- overeind te komen.
„Ier kan 'k nie bluven," drong het vaag tot hem door.
En moeizaam begon hg de dijk te beklimmen, de dgk,
waaraan geen einde leek te komen.
Ten slotte stond hij voor de deur van een klein boe
renhuis. Moeilijk opende hij de deur en riep. Vreemd
helder flitste even de herinnering op aan een storm-
avond, toen hij, door donker en kou, ook aan een deur
stond en riep„Forre, Forre", mompelde hij.
Dan zakte hg weg in een grondeloze diepte. Joost van
der Velde had zijn bewustzijn verloren.
Twee dagen later werd het lijk van Ko Lamper
door een Thoolse botvisser gèvonden. Er ging
een golf van ontzetting door het dorp toen het
bekend werd. Boze tongen beweerden dat het de schuld
van Joost was. Die had de ander maar aan zijn lot
overgelaten. Zulke lui, wat geven die om een 'gewoon
mens! Als ze der zelf hun hachje maar bij kunnen red
den. Alles het „eigen ik" bij die oesterboeren.
Joost lag toen nog met koorts te bed. Soms ijlde hij
en riep om Ko Lamper; dan wilde hij het bed uit en
Forra had grote moeite om hem er in te houden. Doch
langzaam maar zeker herwon hij zijn krachten, zijn
sterk gestel lcwam de schok wonderwel te boven.
Op een heldere voormiddag maakte hij voor het
eerst een gang naar de loods. Het leek maan
den geleden dat hg buiren was geweest. Het was
alles vreemd, de mensen vooral waren dat. Ze keken,
hij merkte het, het was als voelde hij hun ogen prik
ken in zijn rug.
Boven op de dijk, op weg naar de putten, bleef hij
even staan. Daar lag het water, vredig, vlak, helder.
De zon speelde er -over en ver weg, op de Bank, lagen
wat vaartuigen te vissen Onwillekeurig gingen zijn
blikken in de richting van Bergen. Daar was het
Het is haast onbegrijpelijk nu, het is alles zo vredig
en klaar. In gedachten zag hij zich weer worstelen
door de dikke mist en hij huiverde.
Het werkvolk stond aan de bank, oesters uit te zoe
ken. Op zgn groet was er een zacht gemompel, maar
allen zwijgen verder en werken door. Jaap Sandee
had de leiding nu van het ploegje Hij had als oudste
automatisch de plaats van Ko Lamper ingenomen. Hij
legde zgn mes neer en spoelde even zijn handen af in
een puts water. Toen kwam hg naar Joost toe. Samen
liepen ze naar buiten, de steiger/op.
Daar bleven ze even stil staan. Geen van beiden zei
een woord. Langs de steigerpalen spoelde het water
in altijd eender bewegen. Jóóst keek ernaar, hij heeft
dit water méér gezien... Hij heeft ermee gevochten, het
is zijn ergste vijand geweest. Nu moest het hem weer
helpen.
maal. Ze wil hem niet delen met oesters en percelen
en schepen en geld.
Joost is een voorbeeld voor iedereen. Hij drinkt niet
en hg verafschuwt degenen, van wie bekend is dat ze
naar anderen lopen. Hg is eerlijk en recht, hij geeft
ieder het zijne. En soms denkt ze: „Wat maak ik
mezelf wijs? Ik ben gelukkig, mijn man is me trouw.
Er zijn er zovelen, die dat niet zeggen kunnen. Er zijn
zoveel schippers, waarvan geruchten gaanMoet ik
dan niet dankbaar zijn?"
Maar ze is niet dankbaar en tevreden. Omdat Joost
zo anders is dan ze het zich heeft gedroomd. En dan
kgkt ze op haar jongen, op Jan. Moet hg ook zo wor
den als Joost? Zo gehaast, zo druk doende, altijd en
overal? Hier aan de zeekant zgn ze allemaal druk
en bang voor allerlei. Van alle kanten wordt hun bezit
belaagd hier. De strenge winters, de warme zomers,
de diefstal op ae percelen. Dat alles maakt de mensen
anders dan zij ze weet bestaan. Daarginds in de pol
ders, waar ze hun werk doen, zo als de seizoenen dat
voorschrijven, Zonder overhaasting, zonder overmatige
vrees en zorg, rustig, bezadigd.
Ze kan soms heimelijk naar haar vader kijken, hoe
hij bij haar zit. Er gaat een vreemde rust uit van deze
man. Zijn trekken zgn diep gegroefd, zgn handen zgn
dik en verweerd. Maar zijn doen en laten is kalmte.
Een kalmte, die ze vergeefs zoekt bij Joost.
Jan, haar jongen, hij mag niet worden zo als zijn
vader is. Ze vindt het goed dat hij trekt naar de hoeve.
Hij zal boer worden, een die 's avonds thuis zit bij zijn
gezin. Die geen telefoons laat ratelen door het huis en
niet op reis moet, soms tot diep in de avond.
(Wordt vervolgd)!
Eindelijk ontdekte hij flauw in de mist het volgende
baken. Hij stootte een kreet uit van vreugde. Hij ging
goed zo! Maar hij moest verder, want het water kwam
op, het reikte hem soms reeds tot zijn knieën. Toen kon
hij geen geulen en gaten meer onderscheiden en het werd
moeilgk om tastend vooruit te worstelen, ieder ogenblik
erop bedacht, dat hij in een geul terecht kon komen.
Soms plompte hg bgna voorover en hervond dan moeilijk
zijn evenwicht. Maar hij moest vooruit. Het moést! En
de mist bleef onbarmhartig grauw en ondoordringbaar.
Hij verloor ieder begrip van tijd en plaats. En toen be
sprong hem opnieuw de angst: ik loop toch niet rond, in
een cirkel, zoals wel gezegd wordt dat een mens in 't
donker doet? De bakens staan in een rechte lijn
Maar wat is een baken in deze witte woestenij Hoop
en angst maakten zich afwisselend van hem meester.
En opeens besefte hg zgn eigen kleinheid, eigen nie
tigheid. Hier ging hij, Joost van der Velde, de man met
zijn ijzeren wil, met zgn groot doorzettingsvermogen,
die zo trots was op wat hij bereikt had. Die gedacht
had nog zoveel te kunnen verrichten en zo vol plan
nen zat-voor jaren in de toekomst! Klein en angstig, nie
tig en ellendig sukkelde hij hier voort door de ondoor
dringbare haag van mist. Hij liep voor zijn leven. Straks
zou hij misschien in diep water komen, hij zou er in
storten... dan was het voorbij. Hij. Joost van der Velde,
zou dan dood zgn, verdronken. Morgen zou men mis
schien zijn lijk opvissen
Maar de wereld zou doordraaien, het leven verder
gaan, verder, alsof er geen mens Joost van der Velde is
geweest.
„O God, elp me", kwam het van tussen zgn saamge-
perste lippen. En toen wist hij dat hij sinds lange tijd
eigenlijk geen rekening meer had gehouden met een
Opperwezen. Hij dacht het alles zelf wel te kunnen. Hrj,
Joost, bepaalde zelf zgn houding, hij zelf stippelde zijn
weg uit van stap tot stap met zgn weloverwogen handel
en wandel. En nu bleek dat alles zo dwaas, zo gdel, hier
in deze stilte, in het aangezicht van de dood. Er is er Eén
die regeert. Eén die alles leidt en bestuurt.
Hij kon het allfs niet zo doordenken, daarvoor was
geen tijd, maar liet besef van eigen kleinheid en schuld
was diep en fel.
Hij moest zijn jas uitgooien, weg ermee! Het water
reikte hem bijna reeds tot aan zgn middel! Straks zou
hg moeten zwemmen misschien. Waarheen? Moeizaam
kwam hij verder, hij wist niet meer of hij de goede rich
ting had. Hg ging, dof, gevoelloos bgna en als mecha
nisch verplaatsten zich zijn gelaarsde benen.
in het figuurtje van het kind en pijnlijk herinnerde
hij zich het laatste gesprek met Ko Lamper.
„Ie ad 't nog over de joengenbegon hij, „dat
'm maer is naer den dokter mostEn opeens
kwamen de woorden los, heel het verhaal van het
vreselijke gebeuren. Maria Lamper zafc stil, met grote
wijd open ogen te luisteren, haar kind dicht tegen zich
aangedrukt. Ze kon niet schreien, ze kon alleen maar
zien naar deze man, die er bij was geweest, toen dit
erge gebeurd was.
Joost hield op met zgn relaas. Even zat hij stil, in
gedachten voor zich uit te staren. Toen sprak hij:
"A. j' 't góed vind Maria, dan za'k joe elpen a'k
kan't Is gebeurd as 'm in mien dienst was
A j' 'n bitje op jen eigen bin, moej' is mee da joenk
naar den dokter gaen. Ze kun vee tegenswoordig
Na die eerst erge tijd is ze gegaan. Ze kreeg te ho
ren dat er nog wel wat 'kan te doen zou zgn, maar he
lemaal recht van lgf en ledenDaarover liet de
dokter zich niet uit.
Maar Joost peinsde er op wat er van dit kleine ge
zin zou terecht komen nu de kostwinner er niet meer
was. Hij dacht aan een winkeltje; er waren er meer
die dat ded§n. Later zat er misschien nog wat in voor
zo'n jongen ook, vond hij.
En toen hg er met Maria Lamper over begon, was
ze hem dankbaar.
En Joost was tevreden. Hij dacht te merken dat de
mensen op 't dorp hem anders bejegenden dan ze de
laatste tijd gedaan hadden. Hij vond zgn zelf-respect
terug. Hij werd weer Joost van der Velde, een die
hard werkt en gelukkig is in zijn zakendoen. En bo
venal: die eerlijk en recht door zee gaat. Een roepstem...
Wat deed hij, dat niet goed was? Gaf hij niet ieder
het zijne? Als ze allemaal zo waren als hij, Joost,
hier op 't oesterdorpAnderen brasten en dronken
en als ze van 't dorp waren bemoeiden ze zich met
vrouwen...... Hij werkte, wat kon God hem te zeggen
hebben
De schaarse ogenblikken van kleinheid en nietigheid
in eigen ogen, de momenten van het zich onvolkomen
en schuldig weten tegenover een Almachtige God, zoals
ze er geweest waren daar in het doodsgevaar van de
stille dichte mist, die lagen vergeten achter hem.
Hg moest verder. Hij was er nog niet! Hij had nog
meer in zgn mars. Het werk wachtte, het geluk lachte
hem toe. En de dagen werden weken en maanden. En
nog slechts een enkele sprak eens terloops over Ko
Lamper die in de mist kwam en verdronk
En de jaren komen en gaan; de tijd gaat snel voor
wie hard werken, zoals de mensen van het oester
dorp dat doen. Ze leven van het ene seizoen in het
andere en zijn de tijden slecht, dan zien ze verlangend
uit naar een volgend jaar, waarin het misschien weer
wat beter gaan zal. En gaat het goed, dan werken ze
om het goed te behouden, om het nog beter te maken
zo het kan. Men vist en zaait, men verzendt en brengt
zgn pannen te water. En de dagen gaan om als een
schaduw. Omdat het werk roept en er altijd die wis
selvallige natuur is, die de mensen hier haar parten
spelen wil.
Maar ook voor degenen
die oud zgn, gaan de dagen
sneL
v Daar was de oude boer
Waverijn, die iedere week
naar het oesterdorp kwam
met zgn gergtje. Ook voor
hem vlogen de dagen om.
Zoals ze omvlogen bij allen,
die de leeftijd der sterken
bereikten. Ze zeggen dan:
hoe ouder hoe gauwer het
gaat Want ze leven bewust
naar het einde toe.
Als hij naar het oester
dorp gereden komt, dan is
er nu een ander, die het ge
rgtje bestuurt. Hij raakt
wat onzeker en beverig
Maar zijn verstand blijft
helder en zijn herinnering
gaat ver terug, tot diep in
zgn verleden. Hij komt om
Forra, zijn dochter. Het is
zo goed tussen die twee ge
worden. Al het onbegrip
van vroeger heeft plaats ge
maakt voor begrijpen en
waardering van elkander.
Maar hij komt ook om zijn
kleinzoon.
KORTE SAMENVATTING VAN HET
VOORAFGAANDE.
De landarbeider Joost van der Velde is naar
Yerseke gekomen in de hoop in het oesterbe-
drijf een nieuwe en "betere toekomst te vinden.
Met een nieuwe vriendIzak Verschuurenbe
gint hij een eigen bedrijfje-
In het najaar komt de lijd van het „pannen-
varen" en wanneer Van der Velde en Verschuu
ren er ook op uit zijn getrokken, worden ze
door een storm overvallen. Bij Wemeldinge ge
lukt het hun onder de wal te komen en zich te
redden. Doornat en verkleumd vinden ze onder
dak bij eep boer: de oude V/averijn, die met
zijn dochter Forra op een eenzame hoeve woont.
In de stad treft Joost een paar maanden later
Forra Waverijn opnieuw en wanneer hij haar
later weer eens opzoekt, worden ze het eens.
De oude Waverijn vóelt echter niet veel voor
verkering tussen Joost en Forra. Hij ziet liever
een flinke boer als schoonzoon. Maar Joost
trouwt haar toch. Ze zijn gelukkig samen....
tenminste als Joost zich niet té veel in beslag
laat nemen door zijti zaken. Ook Izak is inmxd-
dels getrouwd, maar hij is minder gelukkig.
Aan Forra vertrouwt hij toe, dat zgn vrouw
en hij eigenlijk niet zo goed. bij elkaar passen.
Wanneer Joost en Forra een zoon krijgen,
komt ook de verzoening met Forra's vader, de
oude Waverijn, weer tot stand.
Op een avond gaat Joost, samen met zijn eer
ste knecht Ko Lamper, naar een perceeltje
kijken. Te voel over het slik. Maar terwijl ze
zijn, komt de mist opzetten, steeds dikker,
en ook het tij keert Ze komen in groot gevaar:
de wal is niet meer te zien en het water stijgt.
Ko Lamper zoekt de redding in een andere rich
ting dan Joost. H\j verdwijnt in de mist....
