Een bloeiend land werd in rouw gedompeld
Vijf Oorlogsdagen in Documenten
DE MEIDAGEN VAN 1940
Op oorlogsreportage in Nederland
Toen Duitsland los brak tegen
West-Europa
RotterdamGrebbelinie en
Afsluitdijk brachten lauweren
De oorzaken der
ineenstorting.
Vit de tijd toen oud nieuws
nieuw was
WOENSDAG 10 MEI 1950
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
Churchillbloed, zweet en tranen.
„Mijn Volk,
Nadat ons land met angstvallige nauwgezetheid al deze
maanden een stipte neutraliteit had in acht genomen en terwijl het
geen ander voornemen had dan deze houding streng en consequent vol
te houden is in den afgeloopen nacht door de Duitsche weermacht zon
der de minste waarschuwing een plotselingen aanval op ons gebied
gedaan, dit niettegenstaande de plechtige toezegging, dat de neutra
liteit van ons land zou worden ontzien zoolang wij haar zelf hand
haafden.
Ik richt hierbij een vlammend protest tegen deze voorbeeldelooze
schending van de goede trouw en aantasting van wat tusschen be
schaafde staten behoorlijk is.
Ik en Mijn regeering zullen thans onzen plicht doen. Doet Gij den
Uwen, overal en in alle omstandigheden, ieder op de plaats, waarop
hij is gesteld, met de uiterste waakzaamheid en met die innerlijke rust
en overgave, waartoe een rein geweten in staat stelt.
WILHELMINA".
Aldus luidde de tekst van een pro- schreden en zijn in aanraking met
clamatie, waarmede Koningin Wilhel- --1
mina zich op de tiende Mei 1940 tot
het Nederlandse volk richtte.
AANGRIJPENDE TAAL
Op hoogtepunten der wereldge
schiedenis spreken documenten, dik
werf een aangrijpende taal. Zo is het
met de documenten, die de
gebeurtenissen van Mei 1940 met gro
te soberheid boekstaven.
Om 5.15 uur in de morgen van deze
dag deed het Nederlandse hoofdkwar
tier de eerste mededeling over het be
gin van de Duitse aanval op Neder
land, België, Luxemburg en Frank
rijk. Zij luidde als volgt:
„Van drie uur af hebben Duitsche
troepen de grens overschreden. Vlieg-
aanvallen zijn geprobeerd op enkele
vliegvelden. Weermacht en afweer
zijn paraat bevonden. Inundaties vol
trekken zich volgens plan. Voor zover
bekend zijn tenminste zes Duitse
vliegtuigen neergehaald."
NEDERLANDSE VERKLARING
Enkele uren later publiceerde de
Nederlandse regeringspersdienst de
volgende officiële verklaring:
„De Duitsche gezant heeft heden
morgen te zes uur de volgende ver
klaring aan de minister van buiten
landse zaken overhandigd
Wij kondigen U den inzet van een
geweldige Duitsche troepenmacht
aan.
Elke tegenstand is volmaakt nutte
loos.
Duitschland gerandeert den staat
van bezit in Europa en over zee, zoo
wel als de dynastie, indien elke te
genstand uitblijft. Zoo niet., dan be
ll. K. II. Prinses Wilhelmina, die als
Koningin der Nederlanden ons volk
voorging in de moeilijke dagen van
strijd.
staat er gevaar voor een volledige
vernietiging van het land en zyn
staatsbestel.
Daarom manen wij U dringend aan,
tot het volk en de weermacht een op
roep te richten Nen voorts in verbin
ding te treden met Duitsche militaire
commando's.
Motiveering:
Wy hebben onweerlegbare bewijzen
voor een onmiddellyk dreigenden in
val van Frankryk en Engeland in Bel
gië, Nederland en Luxemburg, die met
medeweten van Nederland en België
sinds lang was voorbereid, met het
doel op het Roergebied een aanval te
doen.
Hierop heeft de Nederlandsche mi
nister van buitenlandse zaken geant
woord: Met verontwaardiging wjjst
Hr. Ms. regeering de veronderstelling
terug, dat harerzijds een vyandel|jke
overeenkomst van welken aard ook
met eenige vreemde mogendheid, wei-
ke ook, tegen Duitschland gesloten
zou zijn.
Wegens dezén voorbeeldeloozen, zon
der eenige waarschuwing van Duit
sche zjjde op de Nederlanden gcpleeg-
den aanval beschouwt de Nederland
sche regeering zich als in oorlog met
het Duitsche Ryk."
EERSTE LEGERBERICHT
Deze verklaring werd om 8.37 uur
gevolgd door het eerste Nederlandse
legerbericht, dat als volgt was sa
mengesteld:
„Duitsche troepen hebben heden
nacht de Nederlandsche grens over-
nielingen ten uitvoer te brengen. De
bruggen over de Maas en IJssel zijn
door hen vernield. Slechts ten Oosten
van Arnhem op een vyftiental KM
van de Nederlandsch-Duitsche grens
zijn de Duitschers tot den IJssel op
gerukt. In het binnenland zijn door
J lancuni
vijandelyke vliegtuig*
gingen gedaan. De Ie
jspo-
ndingspogingen
i parachutisten,
zyn deels mislukt. De paracl
die deels in Nederlandsche uniformen
gekleed waren, zijn omsingeld en wor
den vernietigd. Boven verschillende
steden hebben Duitsche vliegtuigen
strooibiljetten uitgeworpen, die on
ware mededeelingen en holle bedrei
gingen tegen de burgerbevolking be
vatten. Het opperbevel waarschuwt
het geheele Nederlandsche volk geen
geloof te hechten aan dergelijke uitin
gen, die slechts ten doel hebben ver
warring te stichten.
Nederlanders vertrouwt uitsluitend
op de standvastigheid, waarmede de
Nederlandsche weermacht aange
spoord en bezield door de daden en
woorden onzer Koningin onzen Ne-
derlandschen bodem verdedigt."
BLOED, ZWEET EN TRANEN
De Duitse overval op de Westelijke
mogendheden wekte in Amerika een
ongekende verontwaardiging. Enge
land en Frankrijk, reeds in oorlog met
Duitsland, zegden onmiddellijk steun
naar vermogen toe.
In Engeland trad onder de druk
der gebeurtenissen de regering-Cham-
berlain af. Churchill vormde het nieu
we kabinet en nam daarin ook La
bour-ministers op, te weten Attlee,
Greenwood, Morisson, Bevin en
Alexander.
Chamberlain verklaarde in een re-
eer
lijk
geweest voor zulk een afzichtelijk
bei
de: „In gehele geschiedenis is geen
enkel ander man verantwoordelijk
totaal van menselijk leed en mense
lijke ellende als Hitier. Gij en ik moe
ten ons aaneen sluiten achter onze
nieuwe leider en met onze vereende
kracht en met onze onwankelbare
moed vechten en arbeiden, tot dit
wilde beest, dat ons besprongen heeft,
ten slotte ontwapend en teneer ge
worpen is."
Churchill verklaarde in zijn eerste
rede als minister-president: „Ik heb
niets te bieden, dan bloed, zweet en
tranen
HET EINDE
Op 13 Mei werd in de soberste be
woordingen aan het Nederlandse volk
mededeling gedaan, dat H. M. de Ko
ningin en de Nederlandse regering
hun zetel naar Londen hadden ver
plaatst.
Op 14 Mei werd Rotterdam gebom
bardeerd.
Na dit bombardement vroeg het
Nederlandse Algemeen Hoofdkwartier
bij de bevelhebber van het 18de Duit
se leger, generaal van Kilehler, de
wapenstilstandsvoorwaarden aan.
Om 19 uur lichtte de opperbevel
hebber, generaal Winkelman, persoon
lijk voor de radio het capitulatiebe-
sluit toe:
„Vrijwel geheel aangewezen op el-
gen kracht, waren wy niet in staat
ons land, onze burgerbevolking voor
dit geweld te behoeden. He* waren
deze harde feiten, die mjj noopten,
myn hoogst ernstige besluit te nemen:
wij hebben de strijd gestaakt. Wie
myn verantwoordelijkheid kan peilen,
beseft hoe zwaar mij dit besluit moet
zijn gevallen. Het kon echter niet an
ders luiden."
Sobere welsprekende documenten,
die nauwelijks commentaar behoeven.
Zy zeggen meer dan kolommen druks.
Zeeland vocht door tot 27 Mei.
Soms lijkt het gisteren gebeurd te zyn, soms kan men zich nauwelijks
meer voorstellen, wat er plaats greep, vandaag tien jaar geleden. Maar in
de vroege morgenuren van de 10de Mei 1940 kwam Nederland tot de ont
dekking, dat het na Polen, Denemarken en Noorwegen plotseling eveneens
betrokken was in de Europese oorlog, die op 1 September 1939 was uitge
broken. Het zachte voorjaar had in 1940 de Lage Landen herschapen in één
grote bloesemtuin. Over dit bloesemland rolde eensklaps de Duitse oorlogs-
wals. Vliegtuigen me* het zwarte Düitse oorlogskruis vlogen het Nederland
se luchtruim binnen. Parachutisten waren uitgeworpen in de omgeving van
Den Haag, van Rotterdam, van de landhoofden van de Moerdijkbrug. Pant
serafdelingen trokken onze Oostgrens over. Wie zijn radiotoestel aanzette
hoorde de fiere verzetsproclamatie van H.M. Koningin Wilhelmina en de
namen der plaatsen, waar Nederlandse troepen in gevecht waren met Duit
se valschermeenheden.
uitblijven van de toegezegde buiten
landse hulp, het bombardement van
Rotterdam, het gebruik maken van
unfaire strijdmethoden door de Duit
sers en hoe goed gezien het achter
af ook bleek het vertrek van het
Koninklijk gezin, dat toen verplette
rend werkte.
Dit alles neemt niet weg, dat het
verloop van de vijfdaagse slag om
Nederland een bittere teleurstelling
was.
vijf-
Dat was het begin van de
oorlog van Mei 1940.
De botsing met het Duitse leger liep
uit op een bittere teleurstelling. Wie
gehoopt mocht hebben, dat de Neder
landse troepen de vaderlandse grond
enige weken zouden kunnen verdedi
gen en die verwachting was im
mers gewekt kwam bedrogen uit.
Reeds na enkele dagen stonden de
troepen van Hitier voor de vesting
Holland, de befaamde Hollandse Wa
terlinie, terwijl het beruchte bombar
dement van Rotterdam het moreel zo
zeer brak, dat besloten werd deze ves
ting niet te verdedigen, omdat de
kansen op succes minimaal waren.
Nederland werd door de Duitse
overval verrast. Er waren waarschu
wingen uit Berlijn gekomen van onze
diplomaten. Zij waren in de wind ge
slagen. Men meende met loos alarm
te doen te hebben. Onze troepen wa
ren dus onvoorbereid. Ziedaar een
van de oorzaken van de snelle ineen
storting.
VERRAST.
Nederland had ook niet gerekend
op de snelheid van de Duitse toestoot.
Evenals de Franse en de Belgische
generale staf meende de Nederlandse,
blind voor de les van Polen uit de
Septemberdagen van 1939, dat als de
Duitsers kwamen zij te voet ons land
zouden binnenrukken, zoals zij in 1914
België waren binnengerukt. In Frank
rijk had reeds in 1943 een jong officier,
de Gaulle genaamd, voorspeld, dat de.
Duitsers gemotoriseerd zouden ver
schijnen. Zijn stem was door niemand
gehoord. Maar de Duitsers kwamen
inderdaad met gemotoriseerde eenhe
den. Een uur nadat zij de grens had
den overschreden, stonden zij reeds
voor de IJssellinie. Ziedaar een twee
de oorzaak van de débacle.
De bewapening van de Nederlandse
troepen was vergeleken bij de Duitse
erbarmelijk. Er is geen ander woord.
In de Peelstelllng stonden stukken
geschut uit- uit 1870. Dat ze het
nog goed deden ook, is zelfs achteraf
geen geldig excuus. Men gaat met 'n
proppenschieter geen pantservuist te
lijf. In de Grebbelinie werd gevochten
met machinegeweren, die door de
Duitsers verachtelijk opzij werden ge-
schopt. Derde oorzaak.
ONVOORBEREID.
Noch ons volk, noch het leger was
voldoende op een oorlog voorbereid.
Het leger was onvoldoende geoefend,
vele officieren faalden volkomen in
de uitoefening van him taak. Een
reeks van oorzaken was er, tien,
twaalf, nog meer kan men er op
sommen, waaronder het bliksemsnel
uitschakelen van onze luchtmacht, het
MET MOED, BELEID EN
TROUW.
Toch: hoe snel de ineenstorting ook
kwam, waar de omstandigheden niet
uitgesproken ongunstig waren, waar
goede leiding aanwezig was, heeft de
Nederlandse soldaat zijn vaderland
met moed, beleid en trouw verdedigd.
De parachutisten, die uitgeworpen
waren, stieten op krachtige Neder
landse tegenstand. De vliegvelden, die
in de vroege morgenuren van de 10de
Mei uit de lucht door de Duitsers
werden genomen, werden goeddeels
heroverd, de luchtafweer schoot rond
70 Duitse vliegtuigen neer. De IJssel
linie en het Maaswaalkanaal werden
met succes uren lang verdedigd door
zwakke afdelingen, die zich moedig
gedroegen. Vergeefs hebben de" Duit-'"
sers ëetracht om de Afsluitdijk als in
valspoort van Holland te gebruiken.
Bij Mill in de Peelstelling hebben de
Nederlandse troepen heldhaftig weer
stand geboden en met aanvankelijk
tegen een overmacht.
ROTTERDAM EN
GREBBELINIE.
Onvergetelijk zal echter de drie.
daagse strijd blijven om de Vallei-
stelling tussen Scherpenzeel en IJs-
selmeer en de strijd om de Grebbeli
nie tussen Scherpenzeel en de Greb-
bemonding. Hier slaagden de Neder
landse troepen erin om de aanvallers
zware verliezen toe te brengen en In
bedwang te houden. Toen langer
Een overzicht van de krijgsverrichtingen in Nederland in de Meidagen
standhouden onmogelijk werd en
toen aflossing voor de troepen, die
drie dagen hadden gestreden, uit
bleef, toen eerst werd tot de terug,
tocht besloten.
De terugtocht verliep onordelijk.
Als de Duitsers hun luchtaanvallen
toen op de terugtochtswegen hadden
gericht zou er een afschuwelijke
slachting zyn aangericht.
Drie dagen in de Grebbelinie. Vijf
dagen duurde de strijd om Rotter,
dam. De Mariniers hebben zich hier
lauweren verzameld. Zy hebben zich
als een keurkorps gedragen. Ook de
infanterie evenwel, die in Rotterdam
gelegerd was, heeft moedig gestre
den, maar ook Rotterdam was ten
langen laatste niet te behouden. Toen
de Duitse legerleiding een ultimatum
stelde werd besloten te capituleren,
omdat gedreigd werd met de scherp
ste maatregelen tegen de stad zelve.
Helaas, de capitulatie mocht niet
baten. Om half twee begon het Duitse
bombardement op Rotterdam, dat tot
in lengte van dagen een schandvlek
voor het Duitse leger zal blijven en
Rotterdams binnenstad vernietigde.
Dan worden Amsterdam en Utrecht
met soortgelijke bombardementen be
dreigd. Het Nederlandse opperbevel
capituleert. Om 19 uur des avonds
werd het capitulatiebesluit door gene
raal Winkelman per radio aan de be
volking bekend gemaakt.
ZEELAND VOCHT DOOR.
Zeeland vocht door. Om te trachten
Beelden van versch rikking ook toen.
Zo snel passeerde in de Meidagen van 1940 de oorlog het Oosten van ons
land en zo druk hadden de Duitsers het met hun opmars, dat in een stad
het verbod voor Nederlandse bladen om ook maar iets over het verloop
der oorlogshandelingen te publiceren buiten de Duitse berichtgeving om,
volkomen aan de aandacht der nog ongeroutineerde bezetters ontsnapte.
Dit feit gaf aan een tweetal journalisten, waartoe ook schryver dezes
behoorde, de gelegenheid om niet alleen onmiddellyk per auto achter de
Duitse troepen aan te trekken, maar er ook over te schrijven. Het waren
vermoedelijk de enige oorlogsreportages, in Mei 1940 geschreven.
LEEG ACHTERLAND
Het beeld, dat Nederland toen ver
toonde, was weinig minder dan ont
hutsend. Wie gedacht mocht hebben,
dat er ten Oosten van de IJssel er
gens op grote schaal tegenstand was
geboden door de overigens kort voor
het uitbreken van de oorlog verzwak
te grensbataljons, vergist zich. Er wa
ren barricades op ae wegen ge
plaatst, er waren bruggen opgebla
zen. De versperringen werden door de
Duitsers echter eenvoudig opzij ge
schoven. de bruggen werden in enke
le uren tijds door pontons vervangen.
Het merkwaardigste van alles was,
dat er van Duitsers zo goed als niets
te bespeuren viel. De Duitsers waren
eenvoudig langs enkele wegen opge
rukt.
Losse afdelingen Nederlandse troepen,
die zich in het veld bevonden, hadden
aan de Duitsers, in de rug van de eer
ste aanvalsgolf, onnoemelijke schade
kunnen toebrengen. Maar er waren
zulke strijdformaties niet en de
schade werd niet toegebracht.
DE EERSTE SPOREN
De eerste sporen van de oorlog wer
den zichtbaar in Zutfen, waar ae IJs-
sel-overgang verscheidene uren lang
door enkele kazematten op de linker
oever met succes werd verdedigd. De
Duitsers moesten geschut in stelling
brengen om de overtocht te forceren.
Daarvan werd de buurtschap De Ho
ven het slachtoffer. Enige tientallen
huizen werden in puin of in brand ge
schoten, enige tientallen an
dere werden zwaar beschadigd. De
kazematten droegen duidelijk zicht
baar de sporen van herig Duits vuur.
Zij waren ten slotte overhaast verla
ten. Uniformstukken, geweren, muni
tie, soldatenkoffertjes lagen rondom...
De Nederlandse verliezen waren hier
uitermate gering, de Duitse tamelijk
zwaar.
Was men de Hoven gepasseerd, dan
kon men ongehinderd tot ver voorbij
Apeldoorn de Veluwe oprijden. Totdat
men, Utrecht naderend, in de verte
de explosievlammen van het Duitse
geschut kon zien.
IN DE GREBBELINIE
Dit was op eerste Pinksterdag
reeds het geval, toen de strijd om de
Vallei-stelling en de Grebbelinie dus
nog in volle omvang woedde. De re
porters keerden iedere avond weer
naar het Oosten van het land terug.
De volgende morgen drukte hun krant
het relaas van hun wedervaren. Pak
ken kranten werden daarvan meege
nomen en zy brachten, dagen oud
soms, nieuws. Want alle telexverbin
dingen, alle telefoon- en telegraafver
bindingen waren verbroken in die da
gen, de post functionneerde nog niet.
Niemand in het Oosten wist, hoe de
dingen er in het Westen bij stonden,
niemand in het Westen wist, wat er
in het Oosten was geschied. Nimmer
is er gretiger naar oude kranten ge
grepen.
De ochtend na de capitulatie, by het
krieken van de dag. stonden wij in de
Grebbelinie. Alles droeg hier de spo
ren van een verbitterd gevecht. De
kanonnen stonden daar, nog omringd
door de hulzen der verschoten grana
ten, de gesneuvelde bedieningsman-
schappen, de doodgeschoten paarden.
Van de weg geschoten auto's, resten
van verbrijzelde wagens, motorfietsen,
rijwielen, overal langs de opmarsrou
te van de Duitsers. In de weiden en
de boomgaarden vee, dat getroffen
was, de vier poten als trieste bakens
omhoog p-pctiriit.
En overal de bewoners van steden
en dorpen, van Wageningen en het
verwon ner msteld,
zich geen raad wetend.
Wij trokken naar de Peel. Daar lag
het slagveld van Mill. Een kleine her
haling van wat de Grebbelinie was
geweest.
Maar wat was dit alles vergele
ken bij brandend Rotterdam! Zwarte
rookwolken en een zware brandlucht
hing nog over de stadskern toen wij
er arriveerden. De meeste branden,
die van het bombardement het gevolg
waren, waren reeds geblust,
op tal van plaatsen echter woedde 't
vuur nog. Brandweerwagens en Rode
Kruisauto's reden af en aan door een
woestijn van puin: de binnenstad van
de Maasstad.
Spookachtigbeklemmend
onwerkelijkDat waren de woor
den, die men telkens mompelde als
men dwaalde door verwoest Rotter
dam. Men aanschouwde de vernielin
gen, zag de bruggen en viaducten
verbogen en verwrongen liggen, con
stateerde, dat van de Hoogstraat nau
welijks nog een gevel overeind stond,
dat in de binnenhavens en grachten
de schepen schots en scheef over elk
ander waren geworpen, dat op het
Beursstation een Dieseltreinstel stond,
dat letterlijk gesmolten was. Maar
een Duitse omtrekkende beweging in
Vlaanderen te voorkomen. Het moreel
was toen reeds gebroken, het leger
ontmoedigd. De Fransen hebben er
heldhaftig gestreden en ook individu
eel hebben Nederlandse soldaten zich
dapper geweerd. Men denke aan een
groepje Friese art oristen, die ver
scheidene vijandelijke pantserwagens
bij Kruiningen van de weg afschoten.
Onze stellingen waren slecht, onze
bewapening was onvoldoende. Drie
dagen na de capitulatie van Neder
land was Walcheren reeds bezet en
stond Middelburg door 'n Duits bom
bardement in vlammen.
Tot 27 Mei werd nog in Zeeuwsch
Vlaanderen tegenstand geboden. Toen
werd het laatste stukje Nederland
door de Duitsers bezet
Ziedaar het trieste relaas over de
Meidagen van 1940, over de vtffdaag-
se slag om Nederland.
Onder de allermoeilijkste omstan.
digheden heeft 't Nederlandse leger,
hebben Nederlandse luchtmacht en
Nederlandse vloot hun plicht gedaan.
Nederland werd door een in aantal
en materieel superieure vijand tot
overgave gedwongen.
De eer werd echter gered.
Generaal H. G. Winkelman, die in de
Meidagen van 1940 opperbevelhebber
was van Land- en Zeemacht.
desondanks drong de werkelijkheid
niet tot de toeschouwer door.
ZEELAND
De Afsluitdijk volgde, Den Helder,
dat als Rotterdam na de capitulatie
gebombardeerd werd.
De laatste reportages waren die
over Zeeland.
En al weer klinkt het onbegrijpelijk,
dat op 23 Mei, een week na ae ver
woesting van de stadskern van Mid
delburg, een reportage daarvan ge
bracht werd in het Oosten des lands
en dat dat nieuws was, waarvan nog
niemand iets had vernomen.
Middelburg, bedevaartplaats van
het verleden, schoner bewaard geble
ven dan enige andere stad in Neder
land, was in een puinhoop veranderd.
De mensen schenen versuft. Maar
overal hingen plakkaten van de bur
gemeester met woorden, die als tot
geheel Nederland gericht schenen:
„God, die ons in het leven gehouden
heeft, zal ons voor dit leven ook de
kracht geven. De wederopbouw van
onze schone stad zij ons allereerst e*
gemeenschappelijk doel. Daarvoor
moeten w|j nu alle krachten Inzetten".
Wie kon toen bevroeden, dat deze
woorden, van toepassing op Rotter
dam en Middelburg, v|jf jaren later
voor geheel ons land zouden gelden?
Zie: De Meidagen van 1940 door
G. Ballintijn en G. Krètmer,
