Foto album van de Koningin
Vijftig jaarWilhelmina
Vijftig jaar vooruitgang
't Koningskind speelde,
tekende enkookte
Snelle sociale, culturele,
economische en technische
ontwikkeling
Duizenden kiekjes, maar nog
lang niet volledig
Miss E. Saxon Winter vertelt over
de jeugd van Koningin Wilhelmina
„Een volk, dat leeft, bouwt aan
zijn toekomst"
Achttien honderd en acht en negentig!
Dat was in de tyd, dat de Nederlanders nog het ge-
moedeltfke „Daisy" en „Daar was laatst een meisje loos"
zongen, de heren bfl hun sigarenhandelaar binnenstapten
om er „vfjf van de tien" te kopen en het hele gezin in
angstige spanning om de gaslamp geschaard zat om te
kijken of het kousje, dat uitgegloeid moest worden, het
halen zou.
Thans is de KX3Ï. een van
de grootste en modernste
luchtvaartmaatschappijen ter
wereld. De Nederlandse Spoor
wegen staan, wat hun mate
rieel, hun gemiddelde snelheid,
hun veiligheid en hun comfort
betreft, vooraan. De radio-in
dustrie nam in Nederland een
ongekende vlucht de naam
Philips treft men aan in al
le werelddelen en de
scheepvaartmaatschappijen be
schikken over prachtige sche
pen, die naar alle windrichtin
gen uitvaren. Telefoon en te
lex vindt men in alle uithoe
ken van het land.
De „levende beelden" deden
in het begin der twintigste
eeuw schuchter hun intrede.
In de eerste tijd van de film
keken we eerst nog eens links
en rechts of geen onzer ken
nissen ons zag, als wfj een
bioscoop je inglipten... Maar
nu lokken prachtige bioscoop
paleizen duizenden bezoekers
en de film is ook in ons land
dienstbaar gemaakt aan de
wetenschap, de opvoeding en
de propaganda.
De Nederlandse industrie
beschikt over de modernste
en vernuftigste machines. Zij
heeft de polslag van haar tijd
verstaan en legt zich toe op
de vervaardiging van kwali
teitsproducten.
Neen, de vooruitgang der
techniek is aan Nederland ze
ker niet voorbijgegaan. Inte-
fendeel, het greep zijn kansen
ankbaar aan en ging tot de
uitblinkers behoren.
Het is onbegonnen werk
alle aspecten van het veelzij
dige maatschapelijke leven te
noemen en de ontwikkeling
daarvan gedurende de afgelo
pen vijftig jaar na te gaan.
Met enkele aanduidingen moe
ten wij volstaan.
Van vijf naar tien
milHoen.
Achtien honderd acht en
negentig.
Ons land telt nog geen
5.200.000 inwoners. Vijftig jaai
later loopt het zielental tegen
de tien millioen. Deze snelle
bevolkingsaanwas heeft geen
geringe problemen met zich
gebracht.
De bevolkingsdichtheid Is
beangstigend groot geworden.
Maar Nederland lost de moel-
lUkheden op. Gebiedsuitbrei
ding was alleen mogelijk door
landaanwinning. Welnu, waar
om zouden de Nederlanders
de Zuiderzee niet gedeeltelijk
droogleggen. In 1918 werd het
wetsontwerp tot afsluiting en
drooglegging van de Zuiderzee
aangenomen, in 1920 begon
men met het gigantische werk
en in 1982 dichtte men het
laatste gat in de 80 km. lan
ge afsuUdljk.
„Een volk dat leeft, bouwt
aan zyn toekomst" staat op
het monument midden op de
dijk. Deze zinrijke spreuk mag
als devies gelden voor de voi
le vijftig jaar van Harer Ma-
jesteits regering!
Het nieuwe gebied de
Wierlngermeer en de Noord-
Oost-Polder is in staat
talrfjke landgenoten te voeden.
Als woongebied heeft het min
der te betekenen.
In de laatste halve eeuw,
die een sterke industrialisa
tie te zien gaf, een trek van
het platteland naar de bevol
kingscentra, zijn de steden
alle zeer voorspoedig uit de
De Koningin op zesjarige leef
tijd met haar ponny
(April 1887).
Weet u het nog?
Het was de tgd, waarin
de borrel zes cent kostte,
het spek achttien of twintig
cent per pond en de eieren
En Pasen dertig voor 'n
en deden. In die dagen
;te men nog de polka
mazurka en gingen de arbei
ders Zaterdagavonds met
10 A 12 naar huis. Voor
een auto liep het hele dorp
uit; er waren nog fietsen
op straat met een enorm
groot voorwiel en een klein
achterwieltje; de paarden
trams en de omnibussen de
den nog opgeld en de N. C.
S., de Staatsspoor en de H.
Y. S. M. beconcurreerden
elkaar. De winkels waren
nog tót 's avonds tien of elf
uur en een gedeelte van de
Zondag open; er was voor
de loontrekkenden geen spra
ke van een vrije Zaterdag
middag of van vacantia en
Domela Nieuwenhuis had nog
kort tevoren zakjes moeten
plakken. De dames liepen met
een queu de Paris, de heren
met smalle broekspijpjes en
de badpakken sloten met een
ban die om hals, polsen en
enkels. Ontelbare mensen
sliepen nog in bedsteden, de
vaartuigen werden in de vis
sersplaatsen op het strand
getrokken; de meeste plaat
sen hadden nog him kermis
en de baby's werden nog in
gebakerd.
Dat was alles omstreeks
het jaar 1898, het jaar, waar
in onze jubilerende Vorstin
in de Nieuwe Kerk in Am
sterdam gekroond werd.
MAAR 50 JAAR
GELEDEN.
Achttien honderd acht en
negentig!
De goede oude tfld, nog
slechts vfjftig jaar geleden
en een Nederland, dat wel
grondig verschilde van het
Nederland var thans, modern,
sterk vooruitgegaan op elk
gebied, vol bruisend leven;
slechts geremd ln zfln ont
wikkeling door twee ver
schrikkelijke oorlogen, die t
zwaar hebben geteisterd.
De regeringsperiode van H.
M. Koningin Wilhelmina valt
samen met een halve eeuw
van snelle groei: technisch,
economisch, sociaal, cultureel
en politiek. Het zou overdre
ven zijn te beweren, dat Ne
derland zjjn vooraanstaande
positie op velerlei terrein be
reikt heeft, dank zjj hot ge
lukkig bewind van onze Ko
ningin. Maar wel mag getuigd
worden, dat de staatkundige
rust, ontstaan door do ver
standige uitoefening van het
constitutioneel-monarchale ge
zag, een van de voornaamste
voorwaarden is geweest voor
de opklimming tot een plaats,
waarop het rich met tal van
andere landen glansrijk meten
kan.
Verkeer en techniek.
Achttien honderd en acht en
negentig: landelijke straatwe
gen waarop paard en wagen
zich in een gezellige gemoede
lijkheid voortbewegen, door
snijden ons land. Negentien
honderd acht en veertig: een
net van fraaie wegen ligt
over Nederland uitgespreid.
Daarop snellen ontelbare per
sonen- en vrachtauto's voort
Omstreeks 1909 bracht J. Olie
slager de Nederlanders in ver
baring door bjj windstil weer
korte vliegtochten te maken.
kluiten gewassen. Amterdam
bijvoorbeeld had in het jaar
der Kroning van Koningin
Wilhelmina weinig meer dan
500.000 inwoners. Als Juliana
in de Nieuwe Kerk de Kroon
van haar Moeder overneemt,
is dat in een stad van meer
dan 810-000 inwoners- Er is
veel gebouwd, nieuwe woon
wijken ontstonden. In het be
gin van de regering van Wil*
helmina verrezen nog lange
troosteloze straten, doch nieu
we stede-bouwkundige op
vattingen braken baan,
vonden toepassing en nu kan
de hoofdstad bogen op uitge
strekte, moderne en archi
tectonisch prachtige woning
complexen een voorbeeld niet
alleen voor andere steden hier
te lande, maar zelfs voor
bouwmeesters buiten onze
grenzen tot in Amerika toe.
Wetenschap en kunst.
Vooruitgang in een halve
eeuw! Een verheugende voor
uitgang op allerlei gebied-
Ook op wetenschappelijk ter
rein hebben de Nederlanders
hun sporen verdiend. Daar
voor behoeven we slechts te
herinneren aan de Nederland
Nobelprijswinnaars voor
Natuurkunde P- Zeeman 1902,
H. A. Lorentz 1903, J. D. van
der Waals 1910 en H. Kamer-
lingh Onnes 1913; voor Schei
kunde J. H. van 't Hoff 1901
en P. J. W. Debye 1936; voor
Geneeskunde W. Einthoven
1924 en Ch. Eykman 1929. In
verhouding tot zijn bevolking
hadden aan Nederland niet
meer dan één of ten hoogste
twee prüzen behoren toe te
vallen. Het verwierf er acht
en zette een oude, verheven
traditie voort De Nederlan
ders hebben zich in de afge-
gelopen vijftig jaren waardi
ge nazaten getoond van grote
geesten als Christiaan Huy-
gens, Swammerdam en Van
Leeuwenhoek, Boerhaave, Gro
tius, Erasmus en Spinoza.
De geestelijke renaissance
van ons Vaderland, die na
een lange periode van mat
heid in de negentiende eeuw
met de „Beweging van 80"
gestaltg aannam, zette zich
ook door in de kunst en le
verde ons mannen op als Wil
lem Kloos, Albert Verwey,
Lodewjjk van Deyssel, Fre-
derik van Eeden, Herman
Gorte. en Henriëtte Roland
Holst, Veth, Witsen, Briet-
ner, Van Looy, Derkinderen,
Israels, Bauer en Toorop;
Diepenbrock en Wagenaar,
die rondom de eeuwwisseling
een traditie vestigde, waarop
in de laatste tgd tal wan pro
minente kunstenaars hebben
voortgebouwd.
Nog meer namen? Laten
we u er niet mee vermoeien.
Ieder belangstellende ln lite
ratuur. beeldende kunst, mu
ziek en toneel zijn ze bekend.
DE POLITIEK.
Laten we liever enkele
andere mannen ln de herin-
Lohman, Schaepi
en Troelstra, die ln de poli
tiek een voorname rol
ben gespeeld, krachtige figu
ren, die ons land op maat
schappelijk gebied sociaal,
economisch, geestelijk
vooruit gébracht hebben
Zeker, ook na hen, in de
laatste decenniën, zijn
vooraanstaande politici ge
weest, maar toen kan ons
lan<* niet meer bogen op man
nen met grote namen op
hun gebied. Doch dit zij er
eerlijkheidshalve bij gezegd:
de principiële vragen zijn vrij
wel alle uitgestreden wat
het openbaar en bijzonder
onderwijs aangaat is de
strijdbijl begraven, we heb
ben algemeen mannen- en
vrouwenkiesrecht zodat
men riet nu met vrucht kan
bezig houden met het schep
pen van de voorwaarden
voor een gunstige verdere
ontwikkeling van het maat-
happelijk leven in ons land.
Vooruitgang is er geweest
van 1898 tot 1948. De vrouw
kreeg in het openbare leven
haar plaats; de rechterlijke
macht is geen afgesloten do
mein meer voor haar, in de
Staten-Generaal, de Provin
ciale Staten en de Gemeente
raden toonde zij haar plaats
naast de man waardig te
zijn. De eerste vrouwelijke
burgemeester heeft nog niet
zo lang geleden haar ambt
aanvaard.
De gezondheidszorg nam
een hoge vlucht. Het geboor
tecijfer nam toe, het sterfte
cijfer af en vooral de zuige
lingensterfte bereikte in deze
periode een laagterecord, dat
alleen door Nieuw-Zeeland
werd geëvenaard. De besmet
telijke ziekten werden terug
gedrongen.
Onderwijs wordt tegen
woordig gegeven in luchtige,
fraaie scholen en behoudens
uitzonderingen niet meer in
de foeilelijke gebouwen met
matglazen ramen Het on
derwijs zelf hoewel con
servatief verbeterde in
belangrijke mate en de jeugd
zorg, in het bijzonder voor
de niet meer leerplichtige
jongen: en meisjes, heeft de
volle aandacht van. particulie
re instellingen, verenigingen
en overheid.
Sociale zorgen.
De arbeidstijden liggen bin-
ai redelijke grenzen, vacan-
ties zijn In talrijke bedrijven
nen redelhke grenzen, vacan-
.1 in talrij:
ingevoerd, de lonen gingen,
vergeleken bij het tijdstip,
waarop H. M. de Koningin
de troon beklom, aanmerke-
Foto van het Koninklijk Gezin ln Juni 1929 ter gelegenheid van bet vijftigjarig verblijf van Ko
ningin Emma in Nederland en het vijftigjarig staatsburgerschap van Koningin Emma.
lijk omhoog; de levensstan
daard steeg; de sociale verze
kering riekte, invalidlteits,
werkloosheid, ouderdom
behoedt de arbeidende bevol
king tegen de ellende en de
armoede.
Geen vetpotjes aan de ge
vels, langs de bruggen en de
grachten zullen dit keer hun
licht laten schijnen over een
in feestroes uitgelaten bevol
king maar duizenden elec.
trische lampjes; geen rustige
oempah-orlcestjes zullen de
tolka en de gracieuse wals
legeleiden van de dansende
paren.
Op de wegen zullen we
geen ouderwetse tilbury's
zien maar snelle pompeuze
auto's, geen Jan pleiriers,
maar comfortabele autobus
sen. De Indische gasten zul
len er geen maand over doen
om per stoomschip naar de
kroningsfeesten te komen,
maar in de glanzende sky-
masters zullen zij in nauwe
lijks twee maal vier en twin
tig uur hier zijn en zich ver
bazen over met 1000 km-
vaart door het luchtruim
schietende „meteors."
Er zal geen schutterij door
de straten marcheren; kwie
ke radio-auto-tjes zullen de
politie in een minimum van
tiid naa. de plaatsen dirige
ren, waar verkeersregeling
nodig is. Televisie heeft zijn
intrede gedaan en met radar
is men vertrouwd geraakt.
Er is veel veranderd sinds
1898, al moge de new-look
ons weer aan de tijd van
onze grootmoeders herinne-
en.
Nederland heeft vijftig jaar
van snelle ontwikkeling ach
ter de rug en staat aan het
begin van een nieuw tijdvak
in de geschiedenis van ons
Koningshuis. Moge het ge
kenmerkt worden door vrede
en welvaart en verdere bloei.
Tot heil van het Vorstelgk
Gezin, van ons land en zyn
bevolking!
(Nadruk verboden).
De aankomst van de Moeder en de Broer van Prins Bernhard
aan het Paleis Noordelnde op 9 Juni 1936.
De taak van het Koninklijk Huis-archief
Prettige herinneringen nemen gestalten aan, wanneer U
Uw foto-album doorbladert en de kiekjes bekijkt, die u
er zo zorgvuldig hebt ingeplakt en van passende, met
witte inkt geschreven onderschriften hebt voorzien.
„Dat was op m(|n tiende verjaardag", zegt u tot uw
geïnteresseerde medetoeschouwer. „En die foto daar, dat
is met de hele familie, toen my'n oom uit Indië over
was. Dat ls op een schoolreisje en hier logeerde Ik by
Oma. Met die bloemen ls onze verloving en daar staan
myn vropvv en ik by 't graf van de onbekende soldaat
onder de Are de Triomphe ln Parjjs. Dat ls Rob in de
box en hier loopt myn vrouw met de wagen met Pla
Het is een hobby voor ve
len, het verzamelen van kiek
jes. Maar tegeiykertyd is 't
meer: het ls uw levensge
schiedenis in beelden. Daarom
bewaarde u ook uw verlo-
vings- en uw ondertrouw-
kaart en de krant, waarin
staat, dat u voor het eind
examen van de H.B.S. slaag
de of voor uw landbouwdi-
ploma, of dat u tot bestuurs
lid van de Speeltuinvereni
ging werd gekozen.
Zgn we niet allemaal een
beetje trots op onze kiekjes,
op onze krantenknipsels, op
onze curiosa, die zo nauw
verbonden zyn aan belang
rijke momenten in ons leven?
We kunnen de zaken nog
wel by houden. Zo belangrijk
zyn we tenslotte niet. Het
wordt niet een zo overstel
pende hoeveelheid, dat het
ordenen en rangschikken en
het bewaren moeite gaat op
leveren. Neen, er zyn er, die
meer te verzamelen hebben.
IN HET KONINKLIJK
ARCHIEF.
U zoudt bijvoorbeeld eens
een kijkje moeten kunnen
nemen in het Koninklijk Huis
Archief, ln het grote gebouw,
dat in de rustige tuin ach
ter het Paleis in het Noord
einde' in Den Haag staat.
Ook H. M. de Koningin ver
zamelt foto's, krantenartike
len, boeken en allerlei ande
re geschriften, die op haar
leven en haar Huis betrek
king hebben. Nu ja, zij doet
het natuuriyk niet zelf
het Koninklgk Huis Archief
heeft zyn eigen personeel
en de foto's rijn niet als by
ons netjes ln een albumpje
geplakt en van een onder
schriftje voorzien, maar ook
het Archief stelt prijs op een
zo volledig mogelgke collec
tie.
Men beschikt over duizenden
foto's en ontelbare gegevens
over de Koningin, over haar
leven en haar werk. Men zal
ze opnieuw catalogiseren
zo deelde men ons by ons
bezoek aan het Archief mee
zodat dag voor dag nage-
faan kan worden, waar de
ioningin vertoefd heeft, wel
ke arbeid zy heeft verricht,
welke bezoeken zij heeft af
gelegd, wie zy heeft ontvan
gen. Er zal een kaartsysteem
worden aangelegd van Ne
derlandse steden en dorpen
alfabetisch gerangschikt
met vermelding, wanneer H.
M. er geweest is en waar
om. Er komt een register,
waarin onmiddeliyk opgesla
gen zal kunnen worden, wel
ke manoeuvres de Koningin
berzocht heeft, welke bloemen,
tentoonstellingen en welke
verschillende andere bijeen
komsten.
Dat wordt een langdurig
werk, doch het loont de
moeite. Want niet alleen zal
de geschiedschryving kunnen
putten uit deze rgke bron,
ook de voorlichting zal er
van kunnen profiteren. Wan
neer er inlichtingen omtrent
het Koninkiyk Huis gevraagd
worden en dat gebeurt me
nigmaal door landgenooten
en vreemdelingen, die op
wetenschappeiyk of journa
listiek gebied werkzaam zHn,
dan staat men op het Ko»
ninklijk Huis Archief klaar
om te helpen.
De liefde kan echter niet
van één kant komen. Er ver-
Speelmiddagen in het
Paleis
Wat weet men in het al
gemeen weinig van het par
ticuliere leven van vorsten
en vorstinnen af. En wat zgn
daardoor veel verhalen ont
staan, die kant noch wal ra
ken! Koninginnen en Prin
sessen zgn mensen als Ieder
ander, ook met haar vreug
den en verdrietelijkheden,
met haar genoegens en haai
zorgen.
Men heeft wel gemeend,
dat Koningin Wilhelmina
haar jeugd in eenzaamheid
en afzondering heeft door
gebracht die mening was
zelfs wgd verbreid doch
hoe onjuist dit is moge blij
ken uit wat Miss E. Saxon
Winter, de Engelse gouver
nante, die met de opvoeding
van „Prinses" Wilhelmina
belast werd, toen deze vijf
jaar was, hierover schreef:
„Daar de Prinses een enig
kind was en ook met het oog-
op haar publieke leven, waar
aan zij later zo dikwigls zou
moeten deelnemen, vond de
Koningin-Moeder het zeer wen
selijk voor de Prinses, dat zy
van haar vroege jeugd af aan,
zich gewennen zou aan het ge
zelschap van kinderen van
haar eigen leeftgd. Om deze
reden werden elke week één of
meer middagen gewgd aan het
ontvangen van kinderen van
leden der hofhouding, der di
plomatie of der Nederlandse
aristocratie. Op deze middagen
ging het vrolijk toe en waren
ongedwongen scherts en lustig
gestoei aan de orde van de
dag. Er werd geen onder
scheids des persoons in acht
genomen en al de kleine gas
ten hadden volle vrgheid om
te spelen met ieder stuk speel
goed, waar zy maar zin ln
hadden. En zo werden deze
middagen tot een uitstekende
en volkomen natuuriyke oefen
school, om in de kleine Prin
ses te ontwikkelen de neiging
om anderen genoegen te doen,
een neiging, die Koningin Era-
Koningin Emma en Prinses Wilhelmina in Juni 1885.
schynt heel wat in Neder
landse kranten, boeken en
tijdschriften, dat nooit het
Koninkiyk Huls Archief, Pa
leis Noordeinde Den Haag,
bereikt, omdat men er niet
aan denkt er een exemplaar
heen te sturen. Toch zou
men er gaarne de beschik
king over hebben. Er zijn
Nederlanders, die zelf merk
waardige verzamelingen van
curiosa betrekking hebbend
op het Koninkiyk Huis, heb
ben aangelegd en daarvan
afstand willen doen. Het Ko
ninklgk Huls Archief zal dat
alles graag ontvangen.
DOE HET GOED.
Als men iets doet, doe het
dan goed, is blijkbaar het
devies van de leiding van
het Archief. In het gebouw
is ondergebracht de particu
liere bibliotheek van H. M.,
een imposante boekenschat:
er ls een afdeling, die recht
streeks verband houdt met
haar staatswerkzaamheid en
daarnaast begvert men zich
om een zo compleet moge
lijke documentatie te verkry-
gen. Zo ontbreken zelfs de
gramofoonplaten niet, waar
op de stem van de Konin
gin is vastgelegd al heeft
men ze niet alle en zul
len ook smalfilms worden
bewaard, opdat zg het nage
slacht de roep kunnen ver
kondigen van een gelukkige
vgftig-jarige regeringsperiode.
(Nadruk verboden).
ma zo gaarne ln haar kind
zag.
In een paar ineenlopende ka
mers met weinig meubels wa
ren spelletjes als blindeman
netje, verstoppertje, ballen,
enz. heeriyk uitvoerbaar en
het plezier van het hele troep
je, de ongedwongen omgang
en de uitroepen van vrolgk-
heid, die overal weerklonken,
maakten op ieder, die toekeek,
de indruk, dat Koningskinde
ren net zoveel plezier kunnen
hebben als gewone kinderen.
De vele dwaze verhalen door
onwetende mensen in omloop
gebracht, alsof Prinses Wilhel
mina een eenzame jeugd zou
hebben gehad, alsof zij was
opgevoed in plechtige en eigen
lijk deerniswekkende afzonde
ring van 't gewone leven, heb
ben meer dan eens een glim
lach te voorschyn geroepen op
het gericht van hen, die „ach
ter ae schermen gekeken" heb
ben".
Fantasieën zijn uit de boze.
Ook de Koningin zg moge
dan door velen omgeven zgn
met een min of meer mystieke
sfeer is een gewone sterve
ling.
Haar gouvernante onthult
het ons: de Koningin was niet
muzikaal, maar ze had wel
aanleg voor tekenen. En met
veel genoegen heeft zij de
kookkunst geleerd. De leden
van de hofhouding mochten
proeven, vaak tot hun genoe
gen, maar ook wel eens tot
hun verdriet
