iL
Kerstmis buiten
Kerstmis in de Beeldende Kunst
tiet gehele jaar Kerstmis
Van ee
een gemiste trein en een
geslaagd etentje
Beste jongen, had tante Ad
geschreven we vieren dit
jaar Kerstfeest buiten en na
tuurlek rekenen we erop, dat
je komt...
Dat was het begin geweest
en nu was Ted Mongers dan
onderweg. H\j keek met een
grimmig gezicht uit het raam-
f»je van z'n coupé naar het
andsehap, dat aan hem voor-
byslon?. Brrr... zoiets on
gezelligs als er zat in het rei
zen op Kerstavond. Maar het
kon moeilijk anders... dit was
de enige fatsoenlijke aanslui
ting. en hij zou juist tegen
etenstjjd op Veldhoven zijn,
het buitengoed van z'n tante.
Hjj dacht aan de gasten van
het vorige jaar. Gezellig kon
het worden: de familie Van de
Beukenhorst, majoor Vlas
kamp, dokter Bloeser... alle
maal oude bekenden van vroe
ger: nog uit de tijd dat hij
zelf met z'n ouders in het
plaatsje woonde.
Dan trok even een wolk over
z'n gezicht. - Johnnie zijn
neef... zou die er zijn? Ja
waarschijnlijk! Tante Ad kon
hem moeilijk passeren. Brr,
akeliger, misselijker, pédanter
kereltje was eenvoudig niet
denkbaar. En zoals hg verle
den jaar de hele avond om
Juup had heengedraaid...
Juup... er kwam een zachte
glans in z'n ogen. Dèt was het
lichtpunt, dat hem het meest
trok van alles: Juupje.
Als hij maar wist. zéker wist,
of zij ook van hem een beetje
hield, maar tot nu toe...
Hg zuchtte. Zeker, ze waren
de beste maatjes, heel beste
zelfs, want Juup was een har
telijke, goede kameraad, maar
dat was het 'm juist. Een ka
meraad! Hy wou... meer. En
dat...? L
Als hg maar wist, hoe zg
stond tegenover Johnnie? O,
het was byna niet denkbaar,
dat een mei je als Juup, fris,
pittig en gezegend met alle
goede eigenschappen die het
moderne meisje behoort te be
zitten, kon houden van een jon
gen als Johnnie. Maar w&fLrom
nam ze dan grif elk jaar de
uitnodiging aan? Meisjes wa
ren zo vreemd soms, ze hecht
ten zich met een moederlijk
gevoel, dat ze liefde noemen,
aan slappe, futloze types, die
zelfs nog geen kans zagen op
hun zes en twintigste jaar op
eigen benen te staan.
Z'n gezicht versomberde, ter
wijl langzaam, knarsend en
piepend het lokaaltje stilhield.
Teil stond op. viste z'n ba
gage uit het net en sprong
evèn later op het perron van
het kleine stationnetje, van
waar hg zijn reis dacht te ver
volgen naar Veldhoven. Maar
bgna onmiddellijk weer was hij
terug in dc trein.
Z'n fototoestel, sapristi...
bgna vergeten Dat had je nou
van dat gepieker! Z'n zenuw
achtig zoekende ogen vlogen
door de kleine ruimte van de
coupé, dan vond hg het toe
stel in het net, waar het ver
naar achteren was gegleden.
Spijtig? Z'n mond spleet
open in een brede lach man,
je weet niet wat je zegt. Hoe
laat gaat de volgende
Om kwart over tien, van
avond!
Dat's wel wat laat voor
een Kerstdiner, denk je niet?
Hallo, Juup. Hij draaide zich
om.
Ted, lieve help... jy hier?
Juup Wachtendonk stak
haar hand uit, die Ted even
vasthield. Wat een ver
schrikkelijke geschiedenis,
mopperde ze nou gaat 'r
geen trein voor half zeven!
Half zeven? die rijdt niet,
juffer! verklapte de man met
de wite kiel.
Wat? Juup's ogen sper
den zich wijd open en in het
spoorboekje
Niet op Zon- cn Feestda
gen, juffrouw! Om kwart over
tien de eerste!
MaarJuup keek
ontsteld naar Ted wat moe
ten we dan? We kunnen toch
niet in de nacht in Veldhoven
komen? Kunnen we niet met
een auto, of zo?
Ted's gezicht betrok. Hy
bukte naar z'n valies, terwijl
sombere gedachten door z'n
hoofd spookten. Verdraaid nog
an toe, natuurlijk kon dat!
Daar had-ie geen moment aan
gedacht, eerlijk gezegd. Vrou
wen vergaten toch niets. En
zo'n haast als ze had om naar
Veldhoven te komen. Nou goed,
hg zou d'r geen haarbreed in
de weg leggen, 't Was natuur
lijk om JohnHad-ie nog
wel gedacht, dat het lot hem
eindelijk eens gunstig gezind
was.
Hg richtte zich op. Laten
we in ieder geval hier niet blij
ven staan, stelde hij voor 't
gaat sneeuwen ook weer
Dol! Juup bukte zich
eveneens naar haar suite-case
sneeuw, heerlijk! Dat geeft
zo'n echte ouderwetse Kerst
sfeer!
Nou, dan kun je je hart
ophalen, d'r ligt al zo'n pak!
Maar ik vind 't dan een vieze,
natte boel daar!
Staande op de bank, haalde
hij het eruit. De conducteur
sloot met een klap het portier.
Hela, wacht even... ik moet
eruit.
Ted rukte aan de knop. Op
hetzelfde moment zette de
trein zich langzaam weer in
beweging. Met een sprong
stond hij voor de tweede maal
op het perron.
Hè he. dat was op het nip
pertje. Enfin, 't was nog goed
gekomen, gelukkig! Hij was 'r!
Nou moeat-ie z'n aansluiting
zien tc vinden maar
Hij schoot af op oen man
met een platte pet.
De trein naar Veldhoven?
Dóór m'neerdaar gaat-ie
krek! Een uitgestrekte vinger
wees naar de overzijde van het
perron, waar, zwaar puffend,
het lokaaltreintje juist weg
reed. Ted keek ernaar met
open mond, en toen de trein
reeds uit het gezicht was ver
dwenen, keek hij nóg. Want op
het perron stond, de rug naar
hem toegedraaid, een meisje,
en dat meisje wasJuup!
Tja. meneer! de be
ambte trok een meewarig ge
dicht da's spijtig voor je!
Hij zette grimmig koers
naar de uitgarig, diepte uit z'n
jaszak het kaartje. Juup, als
een gehoorzaam hondje, volgde
hem op de hielen. Dan stonden
ze in de dorpsstraat, schaars
verlicht door een enkele lan
taarn
Aan een auto viel niet te
denken op Kerstavond en het
was kwart voor zes, toen ze
zich eindelijk, moe en koud in
een rieten stoel lieten vallen,
in de gelagkamer van het klei
ne, maar niet onvriendelijke
hotelletje.
Dan zal 'r niet anders op
zitten, peinsde Ted dan dat
je met mijn gezelschap genoe
gen neemt, deze avond Wat
mij betreft, gaf hij eerlijk toe
ik ben met de ruil niet on
tevreden, al zQn de Kerstdiners
van tante Ad evenmin te on
derschatten.
Juup bloosde en even, was
het, of ze verstolen grinnikte.
Wat denk je nu te doen?
wilde ze weten.
Doen? Ted veerde over
eind niets doen, natuurlijk!
Hier blijven, zolang tot de vol
gende trein gaat. We sturen
een telegrammetjed'r zit
Kerstvertelling
door
GUUS BETLEM Jr
niet anders op.
Ja! ze keek ern
stig voor zich uit.
Even bleef hij haar
peinzend beschouwen.
Ik begrijp, dat het
een tegenvaller voor
je is, Juup begon
hij dan maar... het
is niet sportief, dat
zo te tonen, vind je
wel?
Je hebt geljjk!
ze glimlachte even
jij kunt het ook niet
helpen. Ga maar
gauw dat telegram
verzenden.
Ik zal een ko
ninklijk Kerstmaal
voor je bestellen! be
loofde hij, verheugd
door het vooruitzicht,
met haar samen te
mogen dineren.
Wat dat betreft zul
je tenminste niets te
kort komenEen
ogenblik, ik ben zo terug!
Hg zwaaide by de deur nog
een jongensachtige groet, toen
was ze alleen.
Sigaret, Jupiter? Ted
schoof z'n bord wat opzij, hield
haar uitnodigend z'n koker
voor en toen ze weigerde: Je
permitteert, dat ik
Hij knipte z'n aansteker
open. Het kleine vlammetje
verlichtte de omtrekken van
haar gezicht in het schemeri
ge eetzaaltje, waar de gemoe
delijke waard nog haastig wat
ezelligheid had trachten te
brengen, door hulst en een
schemerlampje, dat hij op hun
tafel had geplaatst.
De Kerstboom ontbreekt!
had Ted even gedacht dan
was de idylle volmaakt ge
weest! Maar hij had meteen
iets weggekucht uit z'n keel.
En nu zaten ze tegenover
elkaar, terwijl duizend gedach
ten hem bestormden. Wat was
ze lief zo, in het wazige schijn
sel van de lamp, het blonde
haar als goudde ogen
glanzend als van een stil ge
luk.
Hg slikte wat moeilijk.
Zouzou hij nü, van
avondNeen! Hij tikte
driftig de as van z'n sigaret
dat zou laf zijn. Alsof hij wou
profiteren van de'omstandig
heid. Alsof hij gewacht had op
een kans, om
Opkijkend, ontmoetten zijn
ogen de hare en er trok een
glimlach om haar mond.
Kerstmis, sprak ze zacht
dit is wel de vreemdste
Kerstavond, die ik ooit heb
meegemaakt.
De héérlijkste! wou hij
zeggen, doch zweeg. Ze stond
op.
Willen we nog een wan
deling maken, voor de trein
gaat
Goed! Hij veerde over
eind, bedrijvig, druk als 't
je niet te koud is?
Welnee, ze lachte, maar
't is een vieze, natte boel, hoor,
die snee-uw! plaagde ze. zijn
woorden gebruikend van die
middag. Hg deed mee.
Ja feitelijk heb je gelijk,
maar vooruit maar! Je bent
mijn gast voor vanavond, en
het is m'n plicht, je schadeloos
te stellen voor het gemis van...
eh... van het diner op Veldho
ven. Kom mee
Het had opgehouden met
sneeuwen, doch een zacht blin
kend maanlicht lag over het
witte landschap gespreid, toen
ze, de dorpsstraat uit, op de
buitenweg waren gekomen.
Zwijgend stapten ze naast elk
ander voort. Tot... hg onver
wachts tranen zag glinsteren
aan haar oogwimpers. Ge
schrokken stond hij stil.
Juupje! z'n hand zocht onbe
wust de hare! wat is er...?
Waarom... huil je?
Ze gaf geen antwoord, wend
de haar hoofd af en moedeloos
opeens, liet hij haar los.
John! ging het door z'n hoofd.
Vind je 't dan zó naar,
dat je later op Veldhoven
komt? Ik wist het niet, heus,
ik wist hot niet, dat erHij
zweeg verward.
Wat wist je niet? Haar
gezichtje met de grote, glan
zende ogen wendde zich ver
baasd even naar hem toe.
Dat er... dat er een ander
was! sprak hg zacht John...
Hij bleef stil. Ze had haar
hoofd afgewend en hij zag hoe
haar schouders schokten. Dan
opeens greep hij haar arm.
Juupje, toe... laat je niet zo
gaan! O... hij klemde z'n
kaken op elkaar als ik maar
wist, zéker wist, dat je... toe
nou... huil niet zo!
Zijn stem brak, en met een
ruk draaide ze zich om. Ze...
lachte! Hij voelde opeens z'n
hart bonzen. Malle Ted!
haar stem trilde nog even
hoe kom je daaraan? John?
Dat kalf! Ikik weet niet,
waarom ik huilde, 't Kwam
ineens, ik dacht aan vroeger,
Kerstavond thuis, toen moeder
nog leefde. En dan... dit hier,
deze stilte, dit wijdse... het
pakte me een ogenblik. Maar
't is al weer over, kijk maar!
Haar ogen glansden hem te
gen.
Maar stevig nog lag zijn
hand op haar arm en vaster
werd zijn greep, toen hg fluis
terde: Juupje... toe, zeg dat
nóg eens: dat kalf!
Ze glimlachte, Ja, na
tuurlijk, wat is hg anders?
Maarhet was als
of hem opeens iets duidelijk
werd en z'n stem juichte
dandan mag ik het zég
gen, Juup! Zeggen, hoeveel ik
van je houdhoe veel, héél
veel! Hij trok haar dichter
naar zich toe.
Roerloos stond ze naast hem,
toen, langzaam, hief ze haar
gezichtje naar hem op
Ja! haar stem scheen van
ver te komen dit is de
vreemdste Kerstavond, die ik
ooit heb meegemaakt.
Maar ook demóóiste!
Kerstmis buiten
Dienende taak in het religieuze leven
Van symboliek naar realisme
(Van een kunstmedewerker).
Daar kunst zonder geest ondenkbaar is en geest weer ten
nauwste raakt aan geloof, behoeft het geen Verwondering te
baren, dat een der meest picturale gebeurtelijkheden uit het
leven van Christus, de geboorte te Betlehem op zo vele en
verscheidene wijzen is afgebeeld in de loop der eeuwen. Even
als de dans, de zang en het drama is de beeldende kunst
voortgekomen uit de heidense en Christelijke liturgien, die
werden uitgebreid met realistische weergave van de myste
riën En waar het drama z ch reeds eerder zelfstandig ont
wikkelde. naast de aan de religie gebonden dramatisering
van heiligenlevens en wonderverhalen, bleef de beeldende
kunst veel langer een denende taak vervullen in het religi
euze leven-
In ae vroegste tijden ken
merkt zich de beeldende kunst
door haar symbolische inslag.
Dit is niet zo verwonderlijk
als men bedenkt, dat men ih
de eerste eeuwen na Christus
leefde in de geest van ver
wachting van de „jongste dag
die door de Openbaringen van
Johannes was opgeroepen En
was dit apocalyptische boek
niet vol van symbolen en allego
riën? Daarbij kwam. dat het
Christendom ntet opeliik kon
worden beleden en men aoor
de vervolgingen van de Ro
meinen gedoemd was, zich in
een geheime tekentaal uit te
drukken, om elkander kenbaar
te maken, dat men met Chris
tenen te doen had. Zo krijgt de
kunst van de jonge Christen
heid haar eigen karakter. Mo
tieven als de vis (voor volge
ling van de Heiland) het kruis,
de palmtak versieren de oud
ste graven, die diep onder het
aardoppervlak in geheime spe
lonken werden uitgehakt. Ook
de wgnrank komt naar voren
als symbool voor Christus, die
zichzelf eens vergeleek met de
wijnrank, waar alle volgelin
gen op geënt dienen te zijn.
VREEMDE SITUATIES.
Vandaar de soms verwarring
scheppende situaties, wanneer
de kunstenaar de figuren hakt,
die aandoen als Bacchus, om-
woekerd door wijnranken en
wanneer de Goede Herder
wordt afgebeeld in een poze,
die doet denken aan de heiden.
Kalf dragerfiguren. Het
kruismotief met Christus
komt eerst veel later voor en
wel voor het eerst op een deur
van de H. Sabina te Rome.
Intussen zyn ook de eerste
kerken gebouwd en verschijnen
muurschilderingen met men
senfiguren, die nog steeds
meer symb. dan naturalistisch
moeten worden gezien. Die
voorliefde voor het symbool
blijkt ln die tijd ook nog sterk
u<?t de afbeelding van de apos
telen als dierfiguren.
Eerst in latere tgd gaat men
behoefte gevoelen, een soort
illustratieve afbeelding te ge
ven als ondersteuning voor de
«relovigen, die een bepaalde ge.
beurtenig uit het ievpn van
Christus vertolkt. Vooral in de
Romaanse stijlperiode worden
b.v. de kerkportalen overladen
met tafreeltjes, die oa. de
„bliscappen van Maria" uit
beelden en men spreekt over
deze versieringen wel van „de
Bijbel van de eenvoudgen". De
kunstenaar werkte in opdracht
van de kerk Pri trachtte in zgn
producten op zo levendig mo
gelijke wijze uit te beelden, hoe
indertijd b.v. het Kerstgebeu
ren zich had afgespeeld.
SYMBOLIEK.
Maar ondanks de min of
meer realistische en anarchro-
nist?sche uitbeelding blijft het
geheel sterk vervuld van een
symbolische ondertoon. De hei
ligen zgn alle vergezeld van
hun speciale attributen, die hen
dadelijk herkenbaar maken en
er groeit langzamerhand een
soort conventionele wijze van
afbeelden van bepaalde figu
ren. Men zag er dus ook geen
kwaad ln motleven aan ande
ren te ontlenen. Dat was geen
plagiaat, maar men .behoorde"
bv. Petrus nu eenmaal op deze
speciale manier uit te beelden.
Naast het symbolische ele
ment is ook het in een werk
(met haan en sleutels) afbeel
den van handelingen, die zich
op verschillende tijdstippen af.
speelden, typisch voor de vroe
ge kunstuitingen. Zo is aan
Jan Maelweel toegeschreven
een „Martelaarschap van Dio.
nyslus", waarbij op een paneel
Dionysius is afgebeeld in de
gevangenis, daarnaast liggend
voor het blok van de beul. Ter
wijl men het hoofd door de bijl
afgehakt ziet vallen en hét
zelfde hoofd op de grond ziet
liggen.
En hoewel we nu met dit
schilderij volop in de Gothiek
zijn, gaat in deze periode 't af
beelden van meerdere voorval,
len op een paneel nog lange
tijd voort, evenals de aanpas
sing aan de plaatselijke om
standigheden. Zo is het ook
met het Kerstgebeuren. Óp de
vroegste schildergen ls men
er op uit toch maar vooral al.
les af te beelden, wat er maar
enigszins op kan. Zo toont een
bekend schilderij van Robert
Campin een aanbidding der
herders, waarbij de stal half
van voren wordt gezien. Om
ons echter een blik in het inte
rieur te gunnen, is 'n deel der
zijwand (quasi verweerd) weg.
gelaten en we zien de os, die
zo onverbrekelijk bij het Kerst
verhaal hoort. Bovendien zwe
ven de zingende engelen boven
de stal en ig ter verduidelijking
de tekst op een zwevend lintje
toegevoegd. Opmerkelijk is
voor die tijd het midden der
vijftiende eeuw dat de her
ders en koningen meestal be
kende figuren zijn. die het
schilderij hebben geschonken
en in hun aanbiddende houding
op het doek tevens hun eigen
goedgeefsheid lieten vastleg
gen voor het nageslacht. Deze
„Donorfiguren" zijn de over
gangsfiguren naar het onge
bonden portret. Doordat het
oortret moet lijken, werd het
geheel tevens naturalistischer
en werd de natuur als ach
tergrond belangwekkender,
minder decorachtig en realis-
t.sch.
HUGO VAN DER GOES.
Op het -door ons afgebeelde
schilderij van Hugo van der
Goes, die wel eens de verper-
Kindervreugde onder de Kerstboom.
Door H. George Franks.
Het Engelse Kerstfeest
verschilt hemelsbreed van
het Nederlandse. Voor de
Britten is 5 December geen
feestdag en bij hen komen
de goede gaven van Sinter
klaas 20 dagen later: uit de
zak van het Kerstmannetje.
Zo is een Engelse Kerstmis
niet alleen een kerkelijke
hoogtijdag, maar ook een
dag van surprise en jolijt.
envan de Kerstkus
onder de mistletoe.
Om deze jaarlijkse hausse
in cadeaux en uitgangs
avonden te kunnen opvan
gen zijn vele mensen reeds
het hele jaar in de weer ge
weest: voor hén is het
Kerstmis van 1 Januari tot
en met 24 December.
Kerstkaarten bijvoorbeeld
groeien zelfs in de oogsttijd
niet aan de bomen. Ze moeten
getekend, gedrukt en gedistri
bueerd worden lang voordat
de meesten onzer aan de feest
dagen denken. Dus beginnen
kunstenaars hun sneeuwland
schappen al in Januari te te
kenen. Dichters leveren de
vier-regelige poëzie, drukkers
zoeken een nieuwe lettersoort
uit en vertegenwoordigers
trekken er op uit om vóór mid
zomer al de orders binnen te
hebben. En velen van deze
mensen zgn reeds voor Kerst
mis 1947 met hun plan de
campagne voor Kerstmis 1948
bezig.
45 MILLIOEN KERST
BRIEVEN.
Maar behalve de importeurs,
speelgoedfabrikanten en druk
kers die zich van Januari tot
December op Kerstmis prepa-
soonlijking van de groei van
het symbolische naar het ma
terialistische wordt genoemd,
zien we een zeer realistisch ta-
freeltje van de aanbidding der
koningen. De koningsfiguren
zijn kennelijk portretten van
donors, terwijl Maria iets van
het bovenaardse heeft, wat we
bij vrijwel alle schilders uit de
tgd aantreffen. Het is een der
fraaiste werken van van der
Goes, die. zoalg men weet op
zijn veertigste jaar zielsziek
werd en in een klooster ging.
Hoewel latere kunstwerken,
vooral die uit de Westfaalse
school, het werk van van der
Goes overtreffen in weelderig
heid en pracht, zijn er toch
weinige die het eenvoudig kin
derlijke benaderen, dat deze
schilder in zijn werk op eerlijke
wijze bedt. En Is het niet zo.
dat wij op het feest van Het
Kind, zelf met kinderlijk ge
loof tot de kribbe moeten na
deren en is het dan niet be-
eriipelijk dat van der Goes ons
na vier eeuwen nog fiet meest
ontroert van al zijn vakgeno
ten?
reren, zijn er nog andere lieden
die verdienen dat wij een meer
dan vluchtige gedachte aan
hen wijden. Wanneer bijvoor
beeld de postbode op de laat
ste dagen voor Kerstmorgen
zijn pakjes en brieven aflevert,
dan mag men wel even beden
ken, dat de Engelse P.T.T.-di-
recteur het hele jaar de func
tie van Kerstman vervult. Het
is geen gemakkelijke taak om
alle Kerstpost op tgd bij de
geadresseerden af te leveren,
zeker niet in deze tijd van per
soneelsgebrek.
Het postale Kerstmannetje
te zijn voor millioenensteden
als Londen of Birmingham,
Manchester of Glasgow is geen
sinecure en vereist alle strate
gie van een grote militaire
campagne; met het krijgsplan
voor deze jaarlijkse D-day in
December wordt al in Januari
begonnen. Op Kerstmis 1946
leverden de Engelse posterijen
de enorme hoeveelheid van
45.000.000 brieven en
14.000.000 pakketten af. Een
leger van reserve-bestellers
was in dienst genomen en op
geleid, nog afgezien van de
speciale staf die wekenlang de
post voor overzee uitzocht, die
op alle uithoeken der aarde
kort voor of op Kerstdag
moest arriveren. Maar iedereen,
waar ook ter wereld, kreeg zijn
brieven en pakjes op tijd be
zorgd een jaar werk voor
twee dagen feest.
GESCHOOLD IN
SCHONE SCHIJN.
Op een gans ander terrein
wordt eveneens het hele jaar
door gezwoegd door mensen,
die altijd op de achtergrond
blijven. Het zijn de mensen met
zulke eigenaardige betrekkin
gen als b.v. pantomine-makers.
En dan bedoel ik niet in de
eerste plaats de auteurs, bal
letleiders en regisseurs, maar
die lieden achter de schermen,
die twaalf maanden per jaar
bezig zgn met het fabriceren
van reuzen,'maskers, zeemeer
minnen en zelfs achterpoten
van paarden en olifanten.
Ook hier wordt de materi-
aalschaarste sterk gevoeld en
menig pantomine-monster
komt dit jaar letterlijk uit lap
penmand en vuilnisbak. De
makers hebben heel Engeland
afgeschuimd op zoek naar res
tanten textiel, hout en karton.
Een deel van het gefabri
ceerde gaat met een toneelge
zelschap op Kersttournée door
Engeland, een ander deel zal
de Kerstuitstallingen der grote
warenhuizen aantrekkelijk ma
ken.
Zo kan ik voortgaan. Voor
heel wat mensen begint Kerst
mis op 1 Januari en gaat on
onderbroken door tot 24 De
cember. Het resultaat treedt
op 25 en 26 December voor het
voetlicht maar de beschei
den werker niet
Hugo van der Goes: „Aanbidding der Koningen" (uit: Knuttel „Van Van Eyck tot Van Gogh").