iL Kerstmis buiten Kerstmis in de Beeldende Kunst tiet gehele jaar Kerstmis Van ee een gemiste trein en een geslaagd etentje Beste jongen, had tante Ad geschreven we vieren dit jaar Kerstfeest buiten en na tuurlek rekenen we erop, dat je komt... Dat was het begin geweest en nu was Ted Mongers dan onderweg. H\j keek met een grimmig gezicht uit het raam- f»je van z'n coupé naar het andsehap, dat aan hem voor- byslon?. Brrr... zoiets on gezelligs als er zat in het rei zen op Kerstavond. Maar het kon moeilijk anders... dit was de enige fatsoenlijke aanslui ting. en hij zou juist tegen etenstjjd op Veldhoven zijn, het buitengoed van z'n tante. Hjj dacht aan de gasten van het vorige jaar. Gezellig kon het worden: de familie Van de Beukenhorst, majoor Vlas kamp, dokter Bloeser... alle maal oude bekenden van vroe ger: nog uit de tijd dat hij zelf met z'n ouders in het plaatsje woonde. Dan trok even een wolk over z'n gezicht. - Johnnie zijn neef... zou die er zijn? Ja waarschijnlijk! Tante Ad kon hem moeilijk passeren. Brr, akeliger, misselijker, pédanter kereltje was eenvoudig niet denkbaar. En zoals hg verle den jaar de hele avond om Juup had heengedraaid... Juup... er kwam een zachte glans in z'n ogen. Dèt was het lichtpunt, dat hem het meest trok van alles: Juupje. Als hij maar wist. zéker wist, of zij ook van hem een beetje hield, maar tot nu toe... Hg zuchtte. Zeker, ze waren de beste maatjes, heel beste zelfs, want Juup was een har telijke, goede kameraad, maar dat was het 'm juist. Een ka meraad! Hy wou... meer. En dat...? L Als hg maar wist, hoe zg stond tegenover Johnnie? O, het was byna niet denkbaar, dat een mei je als Juup, fris, pittig en gezegend met alle goede eigenschappen die het moderne meisje behoort te be zitten, kon houden van een jon gen als Johnnie. Maar w&fLrom nam ze dan grif elk jaar de uitnodiging aan? Meisjes wa ren zo vreemd soms, ze hecht ten zich met een moederlijk gevoel, dat ze liefde noemen, aan slappe, futloze types, die zelfs nog geen kans zagen op hun zes en twintigste jaar op eigen benen te staan. Z'n gezicht versomberde, ter wijl langzaam, knarsend en piepend het lokaaltje stilhield. Teil stond op. viste z'n ba gage uit het net en sprong evèn later op het perron van het kleine stationnetje, van waar hg zijn reis dacht te ver volgen naar Veldhoven. Maar bgna onmiddellijk weer was hij terug in dc trein. Z'n fototoestel, sapristi... bgna vergeten Dat had je nou van dat gepieker! Z'n zenuw achtig zoekende ogen vlogen door de kleine ruimte van de coupé, dan vond hg het toe stel in het net, waar het ver naar achteren was gegleden. Spijtig? Z'n mond spleet open in een brede lach man, je weet niet wat je zegt. Hoe laat gaat de volgende Om kwart over tien, van avond! Dat's wel wat laat voor een Kerstdiner, denk je niet? Hallo, Juup. Hij draaide zich om. Ted, lieve help... jy hier? Juup Wachtendonk stak haar hand uit, die Ted even vasthield. Wat een ver schrikkelijke geschiedenis, mopperde ze nou gaat 'r geen trein voor half zeven! Half zeven? die rijdt niet, juffer! verklapte de man met de wite kiel. Wat? Juup's ogen sper den zich wijd open en in het spoorboekje Niet op Zon- cn Feestda gen, juffrouw! Om kwart over tien de eerste! MaarJuup keek ontsteld naar Ted wat moe ten we dan? We kunnen toch niet in de nacht in Veldhoven komen? Kunnen we niet met een auto, of zo? Ted's gezicht betrok. Hy bukte naar z'n valies, terwijl sombere gedachten door z'n hoofd spookten. Verdraaid nog an toe, natuurlijk kon dat! Daar had-ie geen moment aan gedacht, eerlijk gezegd. Vrou wen vergaten toch niets. En zo'n haast als ze had om naar Veldhoven te komen. Nou goed, hg zou d'r geen haarbreed in de weg leggen, 't Was natuur lijk om JohnHad-ie nog wel gedacht, dat het lot hem eindelijk eens gunstig gezind was. Hg richtte zich op. Laten we in ieder geval hier niet blij ven staan, stelde hij voor 't gaat sneeuwen ook weer Dol! Juup bukte zich eveneens naar haar suite-case sneeuw, heerlijk! Dat geeft zo'n echte ouderwetse Kerst sfeer! Nou, dan kun je je hart ophalen, d'r ligt al zo'n pak! Maar ik vind 't dan een vieze, natte boel daar! Staande op de bank, haalde hij het eruit. De conducteur sloot met een klap het portier. Hela, wacht even... ik moet eruit. Ted rukte aan de knop. Op hetzelfde moment zette de trein zich langzaam weer in beweging. Met een sprong stond hij voor de tweede maal op het perron. Hè he. dat was op het nip pertje. Enfin, 't was nog goed gekomen, gelukkig! Hij was 'r! Nou moeat-ie z'n aansluiting zien tc vinden maar Hij schoot af op oen man met een platte pet. De trein naar Veldhoven? Dóór m'neerdaar gaat-ie krek! Een uitgestrekte vinger wees naar de overzijde van het perron, waar, zwaar puffend, het lokaaltreintje juist weg reed. Ted keek ernaar met open mond, en toen de trein reeds uit het gezicht was ver dwenen, keek hij nóg. Want op het perron stond, de rug naar hem toegedraaid, een meisje, en dat meisje wasJuup! Tja. meneer! de be ambte trok een meewarig ge dicht da's spijtig voor je! Hij zette grimmig koers naar de uitgarig, diepte uit z'n jaszak het kaartje. Juup, als een gehoorzaam hondje, volgde hem op de hielen. Dan stonden ze in de dorpsstraat, schaars verlicht door een enkele lan taarn Aan een auto viel niet te denken op Kerstavond en het was kwart voor zes, toen ze zich eindelijk, moe en koud in een rieten stoel lieten vallen, in de gelagkamer van het klei ne, maar niet onvriendelijke hotelletje. Dan zal 'r niet anders op zitten, peinsde Ted dan dat je met mijn gezelschap genoe gen neemt, deze avond Wat mij betreft, gaf hij eerlijk toe ik ben met de ruil niet on tevreden, al zQn de Kerstdiners van tante Ad evenmin te on derschatten. Juup bloosde en even, was het, of ze verstolen grinnikte. Wat denk je nu te doen? wilde ze weten. Doen? Ted veerde over eind niets doen, natuurlijk! Hier blijven, zolang tot de vol gende trein gaat. We sturen een telegrammetjed'r zit Kerstvertelling door GUUS BETLEM Jr niet anders op. Ja! ze keek ern stig voor zich uit. Even bleef hij haar peinzend beschouwen. Ik begrijp, dat het een tegenvaller voor je is, Juup begon hij dan maar... het is niet sportief, dat zo te tonen, vind je wel? Je hebt geljjk! ze glimlachte even jij kunt het ook niet helpen. Ga maar gauw dat telegram verzenden. Ik zal een ko ninklijk Kerstmaal voor je bestellen! be loofde hij, verheugd door het vooruitzicht, met haar samen te mogen dineren. Wat dat betreft zul je tenminste niets te kort komenEen ogenblik, ik ben zo terug! Hg zwaaide by de deur nog een jongensachtige groet, toen was ze alleen. Sigaret, Jupiter? Ted schoof z'n bord wat opzij, hield haar uitnodigend z'n koker voor en toen ze weigerde: Je permitteert, dat ik Hij knipte z'n aansteker open. Het kleine vlammetje verlichtte de omtrekken van haar gezicht in het schemeri ge eetzaaltje, waar de gemoe delijke waard nog haastig wat ezelligheid had trachten te brengen, door hulst en een schemerlampje, dat hij op hun tafel had geplaatst. De Kerstboom ontbreekt! had Ted even gedacht dan was de idylle volmaakt ge weest! Maar hij had meteen iets weggekucht uit z'n keel. En nu zaten ze tegenover elkaar, terwijl duizend gedach ten hem bestormden. Wat was ze lief zo, in het wazige schijn sel van de lamp, het blonde haar als goudde ogen glanzend als van een stil ge luk. Hg slikte wat moeilijk. Zouzou hij nü, van avondNeen! Hij tikte driftig de as van z'n sigaret dat zou laf zijn. Alsof hij wou profiteren van de'omstandig heid. Alsof hij gewacht had op een kans, om Opkijkend, ontmoetten zijn ogen de hare en er trok een glimlach om haar mond. Kerstmis, sprak ze zacht dit is wel de vreemdste Kerstavond, die ik ooit heb meegemaakt. De héérlijkste! wou hij zeggen, doch zweeg. Ze stond op. Willen we nog een wan deling maken, voor de trein gaat Goed! Hij veerde over eind, bedrijvig, druk als 't je niet te koud is? Welnee, ze lachte, maar 't is een vieze, natte boel, hoor, die snee-uw! plaagde ze. zijn woorden gebruikend van die middag. Hg deed mee. Ja feitelijk heb je gelijk, maar vooruit maar! Je bent mijn gast voor vanavond, en het is m'n plicht, je schadeloos te stellen voor het gemis van... eh... van het diner op Veldho ven. Kom mee Het had opgehouden met sneeuwen, doch een zacht blin kend maanlicht lag over het witte landschap gespreid, toen ze, de dorpsstraat uit, op de buitenweg waren gekomen. Zwijgend stapten ze naast elk ander voort. Tot... hg onver wachts tranen zag glinsteren aan haar oogwimpers. Ge schrokken stond hij stil. Juupje! z'n hand zocht onbe wust de hare! wat is er...? Waarom... huil je? Ze gaf geen antwoord, wend de haar hoofd af en moedeloos opeens, liet hij haar los. John! ging het door z'n hoofd. Vind je 't dan zó naar, dat je later op Veldhoven komt? Ik wist het niet, heus, ik wist hot niet, dat erHij zweeg verward. Wat wist je niet? Haar gezichtje met de grote, glan zende ogen wendde zich ver baasd even naar hem toe. Dat er... dat er een ander was! sprak hg zacht John... Hij bleef stil. Ze had haar hoofd afgewend en hij zag hoe haar schouders schokten. Dan opeens greep hij haar arm. Juupje, toe... laat je niet zo gaan! O... hij klemde z'n kaken op elkaar als ik maar wist, zéker wist, dat je... toe nou... huil niet zo! Zijn stem brak, en met een ruk draaide ze zich om. Ze... lachte! Hij voelde opeens z'n hart bonzen. Malle Ted! haar stem trilde nog even hoe kom je daaraan? John? Dat kalf! Ikik weet niet, waarom ik huilde, 't Kwam ineens, ik dacht aan vroeger, Kerstavond thuis, toen moeder nog leefde. En dan... dit hier, deze stilte, dit wijdse... het pakte me een ogenblik. Maar 't is al weer over, kijk maar! Haar ogen glansden hem te gen. Maar stevig nog lag zijn hand op haar arm en vaster werd zijn greep, toen hg fluis terde: Juupje... toe, zeg dat nóg eens: dat kalf! Ze glimlachte, Ja, na tuurlijk, wat is hg anders? Maarhet was als of hem opeens iets duidelijk werd en z'n stem juichte dandan mag ik het zég gen, Juup! Zeggen, hoeveel ik van je houdhoe veel, héél veel! Hij trok haar dichter naar zich toe. Roerloos stond ze naast hem, toen, langzaam, hief ze haar gezichtje naar hem op Ja! haar stem scheen van ver te komen dit is de vreemdste Kerstavond, die ik ooit heb meegemaakt. Maar ook demóóiste! Kerstmis buiten Dienende taak in het religieuze leven Van symboliek naar realisme (Van een kunstmedewerker). Daar kunst zonder geest ondenkbaar is en geest weer ten nauwste raakt aan geloof, behoeft het geen Verwondering te baren, dat een der meest picturale gebeurtelijkheden uit het leven van Christus, de geboorte te Betlehem op zo vele en verscheidene wijzen is afgebeeld in de loop der eeuwen. Even als de dans, de zang en het drama is de beeldende kunst voortgekomen uit de heidense en Christelijke liturgien, die werden uitgebreid met realistische weergave van de myste riën En waar het drama z ch reeds eerder zelfstandig ont wikkelde. naast de aan de religie gebonden dramatisering van heiligenlevens en wonderverhalen, bleef de beeldende kunst veel langer een denende taak vervullen in het religi euze leven- In ae vroegste tijden ken merkt zich de beeldende kunst door haar symbolische inslag. Dit is niet zo verwonderlijk als men bedenkt, dat men ih de eerste eeuwen na Christus leefde in de geest van ver wachting van de „jongste dag die door de Openbaringen van Johannes was opgeroepen En was dit apocalyptische boek niet vol van symbolen en allego riën? Daarbij kwam. dat het Christendom ntet opeliik kon worden beleden en men aoor de vervolgingen van de Ro meinen gedoemd was, zich in een geheime tekentaal uit te drukken, om elkander kenbaar te maken, dat men met Chris tenen te doen had. Zo krijgt de kunst van de jonge Christen heid haar eigen karakter. Mo tieven als de vis (voor volge ling van de Heiland) het kruis, de palmtak versieren de oud ste graven, die diep onder het aardoppervlak in geheime spe lonken werden uitgehakt. Ook de wgnrank komt naar voren als symbool voor Christus, die zichzelf eens vergeleek met de wijnrank, waar alle volgelin gen op geënt dienen te zijn. VREEMDE SITUATIES. Vandaar de soms verwarring scheppende situaties, wanneer de kunstenaar de figuren hakt, die aandoen als Bacchus, om- woekerd door wijnranken en wanneer de Goede Herder wordt afgebeeld in een poze, die doet denken aan de heiden. Kalf dragerfiguren. Het kruismotief met Christus komt eerst veel later voor en wel voor het eerst op een deur van de H. Sabina te Rome. Intussen zyn ook de eerste kerken gebouwd en verschijnen muurschilderingen met men senfiguren, die nog steeds meer symb. dan naturalistisch moeten worden gezien. Die voorliefde voor het symbool blijkt ln die tijd ook nog sterk u<?t de afbeelding van de apos telen als dierfiguren. Eerst in latere tgd gaat men behoefte gevoelen, een soort illustratieve afbeelding te ge ven als ondersteuning voor de «relovigen, die een bepaalde ge. beurtenig uit het ievpn van Christus vertolkt. Vooral in de Romaanse stijlperiode worden b.v. de kerkportalen overladen met tafreeltjes, die oa. de „bliscappen van Maria" uit beelden en men spreekt over deze versieringen wel van „de Bijbel van de eenvoudgen". De kunstenaar werkte in opdracht van de kerk Pri trachtte in zgn producten op zo levendig mo gelijke wijze uit te beelden, hoe indertijd b.v. het Kerstgebeu ren zich had afgespeeld. SYMBOLIEK. Maar ondanks de min of meer realistische en anarchro- nist?sche uitbeelding blijft het geheel sterk vervuld van een symbolische ondertoon. De hei ligen zgn alle vergezeld van hun speciale attributen, die hen dadelijk herkenbaar maken en er groeit langzamerhand een soort conventionele wijze van afbeelden van bepaalde figu ren. Men zag er dus ook geen kwaad ln motleven aan ande ren te ontlenen. Dat was geen plagiaat, maar men .behoorde" bv. Petrus nu eenmaal op deze speciale manier uit te beelden. Naast het symbolische ele ment is ook het in een werk (met haan en sleutels) afbeel den van handelingen, die zich op verschillende tijdstippen af. speelden, typisch voor de vroe ge kunstuitingen. Zo is aan Jan Maelweel toegeschreven een „Martelaarschap van Dio. nyslus", waarbij op een paneel Dionysius is afgebeeld in de gevangenis, daarnaast liggend voor het blok van de beul. Ter wijl men het hoofd door de bijl afgehakt ziet vallen en hét zelfde hoofd op de grond ziet liggen. En hoewel we nu met dit schilderij volop in de Gothiek zijn, gaat in deze periode 't af beelden van meerdere voorval, len op een paneel nog lange tijd voort, evenals de aanpas sing aan de plaatselijke om standigheden. Zo is het ook met het Kerstgebeuren. Óp de vroegste schildergen ls men er op uit toch maar vooral al. les af te beelden, wat er maar enigszins op kan. Zo toont een bekend schilderij van Robert Campin een aanbidding der herders, waarbij de stal half van voren wordt gezien. Om ons echter een blik in het inte rieur te gunnen, is 'n deel der zijwand (quasi verweerd) weg. gelaten en we zien de os, die zo onverbrekelijk bij het Kerst verhaal hoort. Bovendien zwe ven de zingende engelen boven de stal en ig ter verduidelijking de tekst op een zwevend lintje toegevoegd. Opmerkelijk is voor die tijd het midden der vijftiende eeuw dat de her ders en koningen meestal be kende figuren zijn. die het schilderij hebben geschonken en in hun aanbiddende houding op het doek tevens hun eigen goedgeefsheid lieten vastleg gen voor het nageslacht. Deze „Donorfiguren" zijn de over gangsfiguren naar het onge bonden portret. Doordat het oortret moet lijken, werd het geheel tevens naturalistischer en werd de natuur als ach tergrond belangwekkender, minder decorachtig en realis- t.sch. HUGO VAN DER GOES. Op het -door ons afgebeelde schilderij van Hugo van der Goes, die wel eens de verper- Kindervreugde onder de Kerstboom. Door H. George Franks. Het Engelse Kerstfeest verschilt hemelsbreed van het Nederlandse. Voor de Britten is 5 December geen feestdag en bij hen komen de goede gaven van Sinter klaas 20 dagen later: uit de zak van het Kerstmannetje. Zo is een Engelse Kerstmis niet alleen een kerkelijke hoogtijdag, maar ook een dag van surprise en jolijt. envan de Kerstkus onder de mistletoe. Om deze jaarlijkse hausse in cadeaux en uitgangs avonden te kunnen opvan gen zijn vele mensen reeds het hele jaar in de weer ge weest: voor hén is het Kerstmis van 1 Januari tot en met 24 December. Kerstkaarten bijvoorbeeld groeien zelfs in de oogsttijd niet aan de bomen. Ze moeten getekend, gedrukt en gedistri bueerd worden lang voordat de meesten onzer aan de feest dagen denken. Dus beginnen kunstenaars hun sneeuwland schappen al in Januari te te kenen. Dichters leveren de vier-regelige poëzie, drukkers zoeken een nieuwe lettersoort uit en vertegenwoordigers trekken er op uit om vóór mid zomer al de orders binnen te hebben. En velen van deze mensen zgn reeds voor Kerst mis 1947 met hun plan de campagne voor Kerstmis 1948 bezig. 45 MILLIOEN KERST BRIEVEN. Maar behalve de importeurs, speelgoedfabrikanten en druk kers die zich van Januari tot December op Kerstmis prepa- soonlijking van de groei van het symbolische naar het ma terialistische wordt genoemd, zien we een zeer realistisch ta- freeltje van de aanbidding der koningen. De koningsfiguren zijn kennelijk portretten van donors, terwijl Maria iets van het bovenaardse heeft, wat we bij vrijwel alle schilders uit de tgd aantreffen. Het is een der fraaiste werken van van der Goes, die. zoalg men weet op zijn veertigste jaar zielsziek werd en in een klooster ging. Hoewel latere kunstwerken, vooral die uit de Westfaalse school, het werk van van der Goes overtreffen in weelderig heid en pracht, zijn er toch weinige die het eenvoudig kin derlijke benaderen, dat deze schilder in zijn werk op eerlijke wijze bedt. En Is het niet zo. dat wij op het feest van Het Kind, zelf met kinderlijk ge loof tot de kribbe moeten na deren en is het dan niet be- eriipelijk dat van der Goes ons na vier eeuwen nog fiet meest ontroert van al zijn vakgeno ten? reren, zijn er nog andere lieden die verdienen dat wij een meer dan vluchtige gedachte aan hen wijden. Wanneer bijvoor beeld de postbode op de laat ste dagen voor Kerstmorgen zijn pakjes en brieven aflevert, dan mag men wel even beden ken, dat de Engelse P.T.T.-di- recteur het hele jaar de func tie van Kerstman vervult. Het is geen gemakkelijke taak om alle Kerstpost op tgd bij de geadresseerden af te leveren, zeker niet in deze tijd van per soneelsgebrek. Het postale Kerstmannetje te zijn voor millioenensteden als Londen of Birmingham, Manchester of Glasgow is geen sinecure en vereist alle strate gie van een grote militaire campagne; met het krijgsplan voor deze jaarlijkse D-day in December wordt al in Januari begonnen. Op Kerstmis 1946 leverden de Engelse posterijen de enorme hoeveelheid van 45.000.000 brieven en 14.000.000 pakketten af. Een leger van reserve-bestellers was in dienst genomen en op geleid, nog afgezien van de speciale staf die wekenlang de post voor overzee uitzocht, die op alle uithoeken der aarde kort voor of op Kerstdag moest arriveren. Maar iedereen, waar ook ter wereld, kreeg zijn brieven en pakjes op tijd be zorgd een jaar werk voor twee dagen feest. GESCHOOLD IN SCHONE SCHIJN. Op een gans ander terrein wordt eveneens het hele jaar door gezwoegd door mensen, die altijd op de achtergrond blijven. Het zijn de mensen met zulke eigenaardige betrekkin gen als b.v. pantomine-makers. En dan bedoel ik niet in de eerste plaats de auteurs, bal letleiders en regisseurs, maar die lieden achter de schermen, die twaalf maanden per jaar bezig zgn met het fabriceren van reuzen,'maskers, zeemeer minnen en zelfs achterpoten van paarden en olifanten. Ook hier wordt de materi- aalschaarste sterk gevoeld en menig pantomine-monster komt dit jaar letterlijk uit lap penmand en vuilnisbak. De makers hebben heel Engeland afgeschuimd op zoek naar res tanten textiel, hout en karton. Een deel van het gefabri ceerde gaat met een toneelge zelschap op Kersttournée door Engeland, een ander deel zal de Kerstuitstallingen der grote warenhuizen aantrekkelijk ma ken. Zo kan ik voortgaan. Voor heel wat mensen begint Kerst mis op 1 Januari en gaat on onderbroken door tot 24 De cember. Het resultaat treedt op 25 en 26 December voor het voetlicht maar de beschei den werker niet Hugo van der Goes: „Aanbidding der Koningen" (uit: Knuttel „Van Van Eyck tot Van Gogh").

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1947 | | pagina 4