Bronzen stemmen voor
onze zingende torens
Kerstfeest bij Nederlanders
in verre werelddelen
KERSTLIED
Onze Kerstpuzzle
Bezoek aan de klokken
gieterij van Aarle-Rixtel
TWEEDE BLAD
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
WOENSDAG 24 DECEMBER 1947
Sneeuwlandschappen en Kerstmis
onder gloeiende zonneschijn
Canadese bruidjes zijn
echt Canadees geworden
(Speciale reportage van enige U.P.-correspondenten.)
Duizenden Nederlanders wonen, velen al sedert tal van
jaren, buiten de grenzen van ons vaderland, sommigen zelfs
heel ver daarbuiten. Er zijn er bij, die stellig nooit zullen
terugkeren naar het lage land aan de Noordzee, maar ook
die zijn af en toe met hun gedachten en met hun hart nog
wel eens thuis, d.w.z. in het dorp, dat zij lang geleden ver
lieten, in de stad, waar hun oude vrienden weten. Dat
is dan vooral het geval tegen het einde van het jaar, als
Kerstfeest en Oudejaarsnacht tot bezinning aanleiding geven.
Wij hebben sommige van die Nederlanders opgezocht om
hen te vragen hoe zg die dagen plegen door te brengen.
ZUID-AFRIKA.
Nederlanders zijn goede kolo
nisten en winnen zich spoedig
een goede plaats in een vreem
de samenleving. Zodoende zijn
de meeste Nederlanders in
Zuid-Afrika in staat hun ge
zin een prettig Kerstfeest te
bereiden. Neem bijv. een Ne
derlander te Johannesburg,
die metselaar is. Hij verdient
20 pond sterling per week en
h: doet zijn werk goed. Maar
nu kan hy ook een goed Kerst
feest vieren met mooie ca-
deaux voor zijn vrouw en kin
deren. Dit jaar neeft hij voor
zijn twee jongens en zijn doch
tertje ieder een fiets gekocht
Hij heeft de grootste plum
pudding te pakken gekregen,
die hij maar krijgen kon en
moeder de vrouw, treft al de
toebereidselen voor de „boe
renjongens".
Ook heeft zijn gezin het
aloude Nederlandse St. Nico-
laasfeest gevierd. Maar met
do Kerstdagen wil hij niet
achterblijven bij de Zuid-Afri
kanen.
Behalve dergelijke nieuwko
mers in Afrika zijn er de on
telbare Afrikaners van Neder
landse oorsprong. Zij vieren
een enorm Kerstfeest, zoals
hun gewoonte is. De sneeuw
en de kou ontbreken natuur
lijk: de temperatuur zal een
90 100 graden zijn. Maar
toch is het Europese Kerst
feest in hun gedachten. Zij
zenden elkaar prentbriefkaar
ten met fraaie sneeuwland
schappen er op, eten de zwa
re, overvloedige maaltijden van
een killer klimaat.
Er is vrijwel geen schaarste
meer in Zuid-Afrika bij dit
Kerstfeest. De winkels
voller dan ooit: speciale
kernljen, Kersttooi, speelg---
en andere artikelen. De maal
tijden zullen weer overvloedig
zijn: vlees, wildbraad, kalkoen,
s I*!"
ïlgted
vis, eigengebakken brood. Be
sproeid met de z
zoete, rode
wijn van het land.
Veel van de Kerstvreugde
wordt echter in Afrika bui
tenshuis gevierd, met volks
dansen en zingen in de open
lucht en allerlei soorten spe
len.
IN TORONTO.
Sint Nicolaas en Zwarte Piet
hebben de lange reis naar Ca
nada niet aangedurfd om daar
hun Nederlandse vriendjes en
vriendinnetjes op te zoeken.
Maar zijn collega uit het bar
re Noorden, de witgebaarde
Santa Claus, zal het gemis
goed maken door ook voor de
Nederlandse kinderen in Cana
da mooie cadeautjes op zijn
door rendieren getrokken slede
te halen.
De meeste Nederlanders in
Canada hebben geheel de Ca
nadese wijze van Kerstvieren
overgenomen. Met uitzondering
van een paar gezinnen, die
erg ver af wonen en die de
oud-vaderlandse Sinterklaas
vieringen prefereren boven 't
kerstmannetje, vergeten de
meesten de 5e December snel
en concentreren hun goede ga
ven op het Kerstfeest.
Zelfs pas aangekomen im
migranten hebben de Canadese
Kerstviering al spoedig over
genomen. Ónder hen bijv. drie
V.
Hoewel wy niet bang zijn, dat onze lezers met hun vrije
tijd op de komende feestdagen geen raad weten, willen wij
hen toch in de gelegenheid stellen hun intelligentie te be
proeven op een kruiswoordpuzzle. Het is deze keer geen
moeilijke, zodat u allemaal evenveel kans op een der fraaie
prijzen hebt. Aan de slag dus!
De oplossingen moeten uiterlijk 3 Januari in ons bezit
zijn. Op de enveloppe „puzzle" vermelden.
Wij stellen weer 3 prijzen beschikbaar voor Walcheren, 3
voor Noord- en Zuid-Beveland, 3 voor SchouwenDuive-
iand. Tholen en St. Philipslahd en 3 voor Z.-Vlaanderen.
Succes!
Horizontaal: 1. Apparaat om muizen te vangen; 4. Soort
gebak; 8. Materiaal om te verzegelen; 9. Stad aan wereld
bekend kanaal; 10. Wagen; 11. Stap; 13. Aanwijzend voor
naamwoord; 15. Hoofdstad in Europa; 16. Groentesoort; 18.
Zwitserse naam voor azijn; 19. Kloostervoogdes; 22. Tegen
overgestelde van mager; 23. Delen van het gelaat; 24. Opper-
vlaktemaat; 25. Toestel om vaart te verminderen; 27. A.ca-
dermsche titel; 29. Muzieknoot; 30. Deel van een etmaal;
33. Allerhoogste figuur in de Koran; 34. Rivier waaraan Flo
rence ligt; 35. Voorzetsel; 36. Kleur (Engels); 37. Afgekoeld.
Verticaal: 1. Nagerecht; 2. Grap; 3. Schijngestalte van de
maan (afk.); 4. Station in Amsterdam (afk.); 5. Vervoer
middel; 6. Ziet men in vele huizen; 7. Bekend éénhoevig
dier; 10. Avond van 24 December; 12. Bestanddeel van vert.
17; 14. Zelf (Latijn); 17 Pluimveeproduct; 18. Equator; 20.
Academische graad (afk.); 21 Vond de brekingswetten van
het licht: 26. Deel van een jaar; 28. Getroffen; 31. Periode
tussen twee oorlogen; 32 Engelse ontkenning.
vrouwen van vroegere Cana
dese soldaten. Mrs. Cross, voor
haar huwelijk Hetty Stekelen
burg uit Overveen, vertelt ons
dat Kerstmis in haar huis he
lemaal Canadees zal zyn, tot
het maal toe. Zelfs al zijn va
der en moeder uit Nederland
op bezoek, want kapitein Ste
kelenburg en zijn vrouw bren
gen het Kerstfeest bij hun
„Canadese" dochter door. zal
men op Kerstmorgen cadeau
tjes geven en krijgen en zal
na de kerkgang kalkoen gege
ten worden.
Ook mrs. Parsons, vroeger
Mies de Boer uit Rotterdam,
wier man bij de radio werkt,
zal Kerstmis op zijn „Cana
dees" vieren. Zij heeft haar
schoonouders dan op bezoek.
„Natuurlijk houd Ik altijd mijn
gelukkige herinnering aan
Kerstmis in Nederland", zegt
zij, „maar nu ben ik Canadese
en mijn Kerstfeest zal Cana
dees zijn voor mgn man en
ons dochtertje".
TE SYDNEY.
De Nederlanders in Austra
lië zullen het Kerstfeest meest
in hun eigen huis vieren. Na
de oorlog zijn de Nederlandse
hubs, die een bloeiend leven
nadden, ontbonden. Zij kunnen
dus niet langer de trefplaats
vormen, waar de Nederlanders
met hun landgenoten konden
eten en drinken.
De Nederlanders hier vinden
Kerstmis in Australië enorm
verschillend van dat feest
thuis. In plaats van sneeuw
en een prettig vlammend vuur,
orengt Kerstmis in Australië
gewoonlijk gloeiende zonne
schijn, lichte maaltijden en
overvolle stranden.
De staf van het Nederland
se consulaat te Sydney
zal nog wel een cocktailparty
nouden en zo zijn er nog een
paar gelegenheden voor de
Nederlandse kolonie om samen
te zijn. De heer Victor Bos
bijv., een bekende figuur in de
Nederlandse kolonie Sydney,
zal Nederlanders in zijn res
taurant samen brengen. De
heer Bos, die al elf jaar in
Australië woont, is mede-ei
genaar van het „Black-Tullip'
restaurant.
Mrs. Koll, die Haagse van
geboorte is, vindt het erg jam
mer, dat zij geen Kerstboom
voor haar dochtertje heeft
kunnen krijgen. In Sydney
kan men wei hier en daar een
boompje kopen van een paar
decimeter, maar geen grote
boom, zoals wij in Nederland
hebben. In Australië schijnen
alleen rijke mensen zich een
frote en mooi versierde Kerst
oom te kunnen permitteren.
ZUID-AMERIKA.
De Nederlandse kolonie in
Argentinië zal het Kerstfeest
dit jaar rustig in huis vieren
en niet samenkomen in het
moderne Plaza Hotel, in het
centrum der stad, zoals vóói
de oorlog gebruikelijk was.
„Wg staan nog te dicht bij de
oorlog en veel gedachten gaan
uit naar verwanten en vrien
den, die wij nooit
meer zullen zien, dan
dat wg het Kerstfeest
luidruchtig zouden
vieren", zegt Herlof
Smith, directeur van
het K.NMS.-kantoor
in Buenos Aires en
een der meest voor
aanstaande leden van
de Nederlandse kolo
nie.
De ongeveer 100U
personen tellende Ne
derlandse kolonie is
zowat de minst sa
menhangende groep
buitenlanders tn Ar
gentinië. Anders dan
de kolonies van veel
andere landen, houden
de Nederlanders er
geen „clubs" op na.
Kerstbomen zijn
voor hen het grootste
probleem bij de Kerst
viering. Sommige Ne
derlandse scheep
vaartlijnen hebben
tientallen bomen ge
zonden, maar er is
nog altijd niet genoeg
om aan de vraag te
voldoen.
Een typisch Nederlandse fa
milie in Buenos Aires is het
gezin van ir. Karei F. Goos
uit Eindhoven, die zich negen
jaar geleden met zgn vrouw
en vier kinderen in Argenti
nië vestigde. Voor het eerst
sinds 1939 zal de familie Goos
het Kerstfeest onder elkaar
vieren, in haar kleine villa in
een der buitenwijken van de
Argentijnse hoofdstad. Tijdens
de oorlog en zelfs nog verle
den jaar nodigde de familie
Goos verschillende gezinnen
bij zich thuis, wier mannen
in het Nederlandse leger of
op de vloot dienden. Dat is
een symptoon van de saam
horigheid, die onder de Neder
landse kolonie tijdens de oor
log heerste.
„Maar dit jaar zullen er
geen vreemden zijn", zegt
mevrouw Goos. Guusje, ae
aardige, blonde 23-jarige doch
ter des huizes, die secreta
resse is van de Nederlandse
Kamer van Koophandel en een
der meest populaire figuren in
de society van Buenos Aires,
heeft rèeds heel wat Kerstin
kopen gedaan met haar moe
der. De kinderen hebben alle
maal hun wensen opgesteld.
Zo vraagt de 15-jarige Karei,
een jeugdige radio-enthou
siast, onderdélen en lampen
voor een radiotoestel, hij wil
bouwen. En Mary, de jongste
van 6 jaar. wil een echte Ne
derlandse pop
Maria spreekt:
Drie Koningen zgn sekomen
met myrrhe, goud en ivoor.
Mijn kind, goud, ivoor en myrrhe
gaan ln dit leven te loor.
Zij kwamen van ver getogen
omdat een ster het voorzei;
ik zag hen van verre komen
en mgn hart sprong op in mg.
Zij bogen zich voor de kribbe
waar het kindeken in lag,
maar gee* van hen drieën wist wat
't in tgden, die komen, zag.
Ik spreek niet van al datgene
wat men mijn kind heeft misdaan.
Wie als hy gaat door dit leven
is om zichzelf niet begaan.
Maar ik zag door de open deuren
van eén lage, houten schuur
de horizonten betrekken
en doven der sterren vuur.
En alzijds over de heuv'len
weerlichtte een and're brand
door mensenhanden ontstoken
aan tweedracht en twist ontvlamd.
Ik zag de muren omstreden
van Jeruzalem, zgn stad
en schutte myn kind de armen,
het was alles wat ik had.
Ik wist dat het niet te behoeden
viel voor 't onafwendbaar lot,
maar waar het vandaag voor
dèt vergeve God. [moet bloeden
JAN CAMPERT.
Brabantse klokkengieters trekken
per jeep door Nederland
(Van onze speciale verslaggever)
De belde klokkengieterijen van ons land, die te Aarle-
Rixtel in Noord-Brabant en te Heillgerlee in Groningen zyn
gevestigd, hebben het in haar eeuwenoude bestaan nimmer
zo druk gehad als thans. Het Brabantse bedryt, waaraan
wij kort geleden een bezoek brachten, zal alleen al in 1948
een 400 k 500 grote en kleine klokken moeten afleveren om
de bestellingen enigszins by te bonen. Vroeger was een
jaargemiddelde van 70 normaal. Is het een wonder, dat de
gietery op het ogenblik een aanzleniyke uitbreiding onder
gaat? De hausse in dit merkwaardige bedryf zal nog jaren
aanhouden, gezien de toestand opbijna had Ik geschre
ven: op de wereldmarkt. Maar dat klinkt wel wat erg
zakeiyk met betrekking tot de bronzen stemmen onzer zin
gende torens.
ROVERSWERK.
Men kent de oorzaak. Ty-
dens de laatste jaren van de
Tweede Wereldoorlog hebben
de Duitse troepen uit geheel
West-Europa op grote schaal
de kerk- en andere torenklok
ken weggehaald. Alleen Ne
derland heeft er 6000 moeten
afstaan aan de vnand! België
een soortgelijk aantal en ook
Frankrijk tallooze. Deze hoek
van Europa was wel een dank
baar terrein voor de klokken-
rovers, want het carillon, het
klokkenspel, is iets. dat vrij
wel uitsluitend in de Lage Lan
den en Noord-Frankrijk voor
komt.
Klokken vindt men welis
waar over de gehele wereld
maar zingende torens zijn ken.
merkend voor di* betrekkelijk
kleine deel van de wereld. En
tuist van die carillons zgn er
zovele verloren gegaan. Er
bestaat een lange en trieste
lijst: Almelo 30 klokken weg
gehaald, 10 overgebleven, Ap-
ningedam alle 25 geroofd Arn
hem 47 verloren gegaan. Ben-
nebroek 23. Bergen op Zoom
36. Breda 29. Eindhoven 25.
Enschedé 32, Heusden toren
met alle 22 klokken opgebla
zen. Hilvarenbeek alle 23 klok
ken weg. Leiden 42, Middel
burg alle 40
Zo zou ik kunnen doorgaan
tof het einde van het alfabet-
Veere, Vlissingen, IJlst,
Zaandam!
ZIJ KOMEN TERUG...
Maar zij komen toch terug,
zult u zeggen. Zeker dat hebt
u goed gelezen. Men heeft de
klokken van Nederland. België.
Frankrijk en sommige andere
landen teruggevonden op een
terrein te Hamburg, dicht bij
een fabriek, die een installatie
had om de koper-tin-legering
om te smelten tot koper en tin
afzonderlijk. Om het koper
vooral was het te doen. Voor
zover men heeft kunnen na
gaan is men er echter niet aan
toe gekomen ook maar één
klok om te smelten België
heeft dan ook al 95 pet. van al
wat weggehaald was terug en
Nederland zal dat vermoede
lijk ook wel krijgen: het eer
ste schip is een paar weken
geleden te Rotterdam aange
komen. Edoch, verreweg de
meeste klokken bleken in stuk
ken geslagen te zijn! Van de
Nederlandse klokken bleken er
nog 800. 12 pc. dus. in bruik
bare staat aanwezig. De rest
was .schroot geworden: 88 pet
keert dan ook in de vorm van
schroot terug. Het merendeel
moe«- derhalve uit het oude
materiaal opnieuw gegoten
worden. Een werk van iaren.
Daar komt dan nog bij. dat
Aarle-Rixtel en Heiligerlee
•vet alleen voor Nederland wer.
ken.
HOGE EISEN.
Amsterdam dat zijn vgf
cardlons heeft kunnen behou
den! heeft er een nieuwe
beursbengel besteld en Rotter
dam een 49-delig carillon voor
de stadhui storen. Aan die be
stelling wordt op het ogen'/ k
hard gewerkt. De grootste
klok. die 6000 kg. weegt en de
zwaarste is. die hier sinds een
halve eeuw vervaardigd is, lig»
al gereed. De zware galm is al
getest, op de ouderwetse wijze,
met de stemvork. (Men heeft
er tegenwoordig ook electri-
sche instrumenten voor). Het
geluid klinkt minutenlang na
en sterft uiterst langzaam weg.
De bijtonen zijn zuiver als
kristal. Een juweel van een
klok. een meesterstukje van
gietkunst. tot op 1/16 toon
nauwkeurig afgestemd.
De beiaardiers stellen hoge
eisen, maar de klokkengieters
niet minder. Zij hebben een re-
Aan de voet van de oude oven, waarin de klokkespys wordt
gesmolten, worden de klokken gegoten tussen een kern en
een mantel.
putatie van eeuwen hoog te
houden. De Fritsens in Aarle-
Rixtel gieten klokken, van
generatie op generatie, sinds
1660. En zij doen het s:nds 1750
in dit kleine stille dorp be
noorden Helmond. Vroeger
trokken zij rond, van stad tot
stad, van dorp tot dorp. Zij go
ten toen hun klokken ter plaat,
se. aan de voet van de toren
Daarna hebben zij zich geves
tigd op een plek. die voor hun
doei geschikt leek. Maar rond
trekken doen zg nog. tegen-
Kleine klokken worden niet in
de aarde, maar in met aarde
gevulde verplaatsbare potten
gegoten.
woordig hoe kan het anders!
met een jeep PTi een vracht,
auto, om de klokken desge
wenst op te hangen. Vandaag
te Alphen a. d. Rqn, morgen
ergens in Zeeland, volgende
week wellicht in Twente.
Het voornaamste werk ge
schiedt echter thuis, ln de oude
gieterij. Daar staat de oven,
waarin de klokkesDijs gesmol
ten word»- uit n'euw metaal of
schroot. Daar ook worden de
mallen gesneden, die de vorm
en de dikte van de klok en
daarmee het gewicht bepalen.
Dat is wel het voornaamste
werk. Nog steeds houdt de
oude heer Fritsen zich daar
nersoonlh'k mee bez:g. Hij kent
het geheim van de smid. De
toonhoogte is in hoofdzaak
pen kwestie van eewicht, maar
de duur van de galm en de
zuiverheid der bijtonen bepa
len de waarde van het product
en die ziin van de vorm af
hankelijk Weliswaar zijn daar
formules voor. maar het per-
Waakt voor brand in
de Kerstboom.
Jaar op jaar kan men
weer lezen van bran
den, die ontstaan zijn
door onvoorzichtige op
stelling van de Kerst
boom, hetgeen gemak
kelijk te vermiiden zou
zijn geweest, indien men
meer practisch te werk
ware gegaan.
Plaatst men de boom
te dicht bij de ramen,
dan kan het gebeuren,
dat door één of ander
ongelukkig toeval, het
zij door de hitte der
brandende kaarsen, of
door het plotseling op
flikkeren daarvan ten
gevolge van tocht, de
gordiinen vlam vatten.
Men overtuige zich.
dat de houders zó aan
de takken bevestigd
zijn, dat de vlam der
kaars een bovenliggen
de tak niet kan berei
ken.
Zeer vaak wordt bg
het aansteken van de
boom de fout begaan,
dat men bij de onder
ste kaarsen begint. De
nract.iik beeft geleerd,
dat hierdoor soms de
kleren van dp „aanste
ker" in brand geraak
ten.
Kerstkaarten
van Staatshoofden.
Het gebruik elkaar Kerst
kaarten te sturen, gaat meer
en meer verloren. Het is echter
nog altgd in zwang bij vorsten
huizen en bg presidenten. Deze
Kerstkaarten worden door
vooraanstaande kunstenaars
ontworpen en het onderwerp
is elk jaar iets anders. Vele
vorsten laten op de Kerstkaar
ten gebeurtenissen uit hun
eigen leven of uit de geschie
denis van hun land afbeelden,
anderen geven de voorkeur
aan godsdienstige onderwer-
6en. Zo laten in Engeland de
ioning en de Prinses hun
kaarten voorzien van een voor
stelling uit Engelands geschie
denis, tërwgl de Koningin en
de Prinsessen een kribbe met
het Kesrtkind of een ander op
Kerstmis betrekking hebbend
onderwerp kiezen.
Deze kaarten worden uitslui
tend verzonden aan staatshoof
den en de naaste familieleden
der regerende vorsten.
soonlijke vakmanschap kan er
niet bij gemist worden.
„De meeste klokken", ver
telde de heer Fritsen. „moeten
na het gieten worden uitge
draaid om de juiste toonhoog
te te bereiken. Dat is een se
cuur werk, vooral omdat het
er op aankomt waar mPO wat
wegdraait. Mijn vader heeft
echter gezocht naar een metho
de om de klokken terstond op
de juiste toonhoogte te gieten.
Sinds een jaar of twintig be
hoeven wij zes van de tien
klokken niet meer uit te
draaien en de overige vier be
hoeven nooit meer dan een
lichte behandeling te onder
gaan. Dat komt ten goede aan
het product, want veel uit
draaien betekent kwaliteits
verlies".
SCHILLER ACTUEEL.
De heer Fritsen leidde mg
door het bedrijf, dat meer van
een smidse weg heeft dan van
een fabriek. Er staan twee
ovens, een voor. de grote en een
voor de kleine (tot 600 k.g.).
Vóór de ovens wordt de kern
geplaatst en daaromhePn gaat
dan de mantel, nadat tevoren
een valse klok van leem, ver
vaardigd aan de hand van de
mallen, de naderhand met
brons te vullen ruimte tussen
kern en mantel heeft bepaald.
Nog steeds zgn Schiller's woor
den actueel: „Festgemauert in
der Erde steht die Form aus
Lehm gebrauert". Alle hande
lingen gebeuren met de hand.
die slechts de eenvoudige werk.
tuigen van de ambachtsman
hanteert. Machines kent men
hier niet. Het gebouw maakt
ten dele de indruk dat 't er nog
net zo staat als hef er 250 jaar
geleden is neergezet. Ooi: de
werkwijze schijnt sindsdien
nauwelijks veranderd te zijn.
De mantel van een grote klok
wordt verwijderd.
INGRIJPENDE
GEVOLGEN.
„Heeft de vernieuwing van
zovele klokken in ons land in
grijpende gevolgen?"
„Inderdaad", aldus de heer
Fritsen. „Vele oude klokken
demonstreerden een disharmo
nie in grond, en bijtonen. Dat
komt niet meer voor. Wjj heb
ben in de loop der eeuwen een
grotere perfectie weten te be
reiken. De klokken die wij ma
ken voor één toren, vormen een.
harmonisch geheel van klan
ken.
Maar dat niet alleen. Wij
moeten bijv. te Zwolle klokken
maken voor twee torens en wij
zorgen ervoor, dat de stemmen
van belde toren ook met elk
ander in harmonie zijn zodat
zelfs het meest muzikale oor
geen wanklanken hoort, als bei.
de torens zich tegelijkertijd
doen horen. Dat doen wij ook
met de torens van Barneveld.
GarderPn en Voorthuizen, die
men op bepaalde punten tege
lijk kan horen. Dat is de gro
te winst, die er ligt in de
grootscheepse vernieuw ng, die
het Nederlandse klokkenma-
teriaal ondergaat".
Het is nu Kerstfeest. Duizen.
den klokken beleren over Ne
derland. Van jaar tot jaar zal
hun aantal groter worden. Er
wordt hard gewerkt aap het
herstel van dit kostelijk cul
tuurbezit en als over een jaar
of tien de achterstand zal zgn
ingehaald zal Nederland met
nog meer recht dan tevoren
trots kunnen zijn op zijn zin
gende torens met de bronzen
stemmen!
